Tessera caerulea — commentariolum. Numeri cum lineis subscriptis — notae textuales in quinque fabulae lineas. Tessera viridis — translatio.
ACTUS IV, SCENA i 
RICHARDUS REX, NUNTIUS, LOVELLUS HEROS, CATESBEIUSRICH. Quid me, potens fortuna, fallaci nimis
Blandita vultu, gravius ut ruerem edita 3770
De rupe tollis? Finis alterius mali
Gradus est futuri. Dira conspirat manus
In me rebellis. Torqueor metu miser,
Disrumpor aestuante curarum salo.
Richmondiensis ille perfidus comes 3775
In transmarinis ambit heu regnum locis,
In cuius arma iurat turba civium
Inimica. Mox huius mali tanti metu
Famulos cruenta morte mulctavi meos.
At fama vexat turbidum pectus magis. 3780
Thalamos iugales filiae Richmondio
Comiti student regina mater iungere
Rediret ut domus inimica in gratiam
Suasque vires geminet Anglicana gens.
Erepta ferro sceptra promittunt sibi. 3785
O triste facinus, hostis in nostra potens
Regnabit aula, meque fatis destinat.
NUNCIUS Richmondiensis incubat ponto comes.
RICH. O flenda fata. Gesta quae sunt explica.
NUNC. Ubi ter quatuor implesset October dies,
Oculis profundum mane spectantes fretum,
Vagas carinas vidimus <tum> appellere.
Portum petunt Dorcestriensem, quem Polum
Vocant. Dubia nos turba spectantes diu
Manemus illic. Nave tum praetoria 3795
Comitem ferocem novimus Richmondiae.
Auxilia forsan alia sperantes manent
Aliquot diebus, utque nos celsas vident
Ripas tenentes litus appellant simul.
Num simus hostes, miles an charus duci 3800
Quaerunt. Vafros nos fingimus vultu dolos:
Ibi milites locasse Buckinghamium
Ut comitis adventum manerent exsulis
Dubiumque mox ad castra deducant ducis.
Iunctae facile possent phalanges vincere. 3805
Rex maximo sepultus obruitur metu.
Hi blanda verba suspicantes, carbasa
Complente vento laxa committunt mari
Velisque pansis advolant Britanniam.
RICH. Cur ludis inconstans nimis miserum dea? 3810
Nuper locatum me levas summa rota,
Auraque molli prosperas adfers dies.
Illico supinum lubrico affigis solo.
Quam varia, quam maligna, quam levis dea!
LOV. Cur vexat animum cura vesanum gravis?
Ubi prisca virtus? Pellat ignavos metus
Excelsus animus. Fortis haud novit metum.
Nullo periculo nobilis virtus labat.
Quorsum ducis manes tremiscis mortui?
Quorsum rebelles ceteros? Annon iacent 3820
Terra sepulti? Pulverem demens times?
Promissus hymen et fides Scotis data
Illos fideles pacis officio tenent.
Mandata legati duci Britannio
Tua deferant. Agros sibi rebellium
Promittas armis sceptra si iuvet tua.
Quem non movebunt ampla promptum praemia?
Desine timere. Quod satis tutum est times.
CAT. Si praemiis dux pertinax ductus tuis
Non excitetur, aliud inceptum manet. 3830
Richmondio disiunge promissos thoros
Neptis tuae. Lancastriis si non opem
Ferat domus Eborum, fremat licet ferox
Frustra minatur. Disseca connubium
Richmondii nec filiae Edwardi faces
Celebrat iugales, si frui voto velis.
RICH. Rapietur illico finietque nuptias
Destrictus ensis. Tartaro nubet prius.
LOV. At est asyli grande violati nefas.
Meliora cogita, ista non prodest tuo 3840
Medicina morbo. Culpa non sanat reos
Nec est aperto scelere purgandum scelus.
Et nuper allectus tibi populus fuit
Quam plurimis dudum modis colere studes.
Statim scelere perculsus immani oderit. 3845
CAT. Quod impetrari mollibus precibus potest
Non est minis duris parandum voce vel
Saeva tyranni frigiscente vel metu.
RICH. Taedasne demens patiar invitas mihi
Meoque sceptro contrahi? Nunquam accidet. 3850
Scelesta nostrum firmat impietas thronum.
Audebo quodvis. Scelere vincendum scelus.
Violare iura facile regnanti licet.
In rebus aliis usque pietatem colas.
Stringatur ensis, regna tutatur cruor.
LOV. Regina tenera mollibus verbis potest
Utrinque torqueri facile. Mox deferant
Iussus tuos legati ad illam ut filias
Suas in aulam mater adduci sinat.
CAT. Si socia thalami forte moriatur tui,3860
Nepte statim pervince ducenda tibi
Illoque pacto fracta spes comitis erit.
RICH. Placet quod inquis. Potius quam regnum ruat
Temptanda cuncta. Triste consilium tamen
Dum vivit uxor. Hanc decet letho dari. 3865
LOV. Frequentet illam rumor esse mortuam.
RICH. Cum salva fuerit illa, quid rumor potest?
LOV. Fortasse longa oppressa curarum tabe
Morietur, atque mors sit illi certior.
Illico suborna qui susurret clanculum
Fecunda quod non sit fore funestam tibi.
Arcenda thalamis sterilis uxor est tua.
Aulam beare subole foelici decet
Regem. Doloris saeva perpetui lues
Matura timidae fata foeminae dabit.
RICH. Mactabo potius ense, lethali prius
Tollam veneno, quam mei pestis throni
Cladesque fuerit. Vosque quos semper colo
Faciles amici, fida magnatum manus,
Adite templum, tum meis verbis pie 3880
Matrem salutetis, colere me dicere,
Vitaeque sordes esse mutatas meae.
Contendo <in> quaevis opprimant silentium.
Populi favorem nequeo nancisci prius
Quam fratris ut complectar olim filias 3885
Quorum duos miser fratres neci dedi.
Natumque Marchionem honore persequor.
Amplos agros promittite et magnas opes,
Si gratus Angliae exsul illico venerit.
RICH. (solus) Animum tumultus volvit attonitus. Rapit 3890
Regni metus, quiescere nec usquam potest.
Sanare nunc malum queo solum face
Neptem iugali si maritus iungerem.
Uxor sed obstat. Scelera novimus prius.
Quid coniugem cessas veneno tollere? 3895
Aude, anime. Num peccata formidas tua?
Sero pudet, peracta pars sceleris mei
Olim fuit maxima. Pium esse quid iuvat
Post tanta miserum facinora? <Proh,> nihil facis!
Patravimus nefanda, parva nec placent. 3900
Regnum tuemur. Omnis in ferro salus.
ACTUS IV, SCENA ii
LOVELLUS, REGINA ELIZABETHALOV. O socia thalami regis olim, foemina
Illustris, ad te nos legatos principis
Fecere iussus, ut soluta sacro carcere
Aulam sequaris splendidam, mater potens. 3905
Non moveat ante regis immensum scelus,
Quem tantopere vitae scelestae paenitet.
Matura sancte suadet aetas vivere.
Vitam cupit mens lapsa spurcam ponere.
Serumque cepit vitii fastidium. 3910
Dum vincere cupis arma delectant magis.
Nescit modum sibi strictus ensis ponere.
At placida victori magis pax expedit,
Quem civium quivis tumultus territat
Partam prius ne perdat iterum gloriam.
Q plebe rex quaesivit ardenter coli.
Hoc efficere nequit prius princeps pius
Nisi te tuasque filias sancte colat
Et splendidis illas locaret nuptiis
Quarum necavit filios heu turpiter. 3920
En concidet dolore confectus gravi.
Fletu rigantur ora vindice sceleris
Vitaeque tantum corrigendae defuit
Honos tuarum. filiusque Marchio
Dorsettus heros, qui per oras nunc vagus 3925
Incognitas pererrat exsul, si domum
Reversus arma deserat Richmondii
Florebit alto clarus imperio statim
Illustris heros, sibi patebunt omnia
Fulgentis aulae dona. Nil frustra petet.
Nunc ergo quaeras lumen aulae splendidum.
In gratiam, regina, cum principe redi
Nec regis animum sperne tam charum tibi,
Sed dulce pignus filias animi tui
Mittas ad aulam, adhuc nec obscuro horreant 3935
Loco, pius quas diligit rex unice.
Quid maesta terram conticescis intuens?
Errore quid pectus vago versas tuum?
REG. Ego? Filiorum sanguine madentes manus!
Non liberos crudelis occidit fratris 3940
Nostrosque conspersit thoros falsa labe?
At non potest matri scelestus parcere.
Infame generi vulnus inflixit suo.
Saevire ferrum cessat ubi regnat furor?
Quisquamne putat ullum esse nequitiae modum?
Saevire cum ratione num quisquam potest?
Strictus tuetur ensis immitis tuis
Quicquid tenere te scias. Quicquid scelus
Peperit, tuetur maius admissum scelus.
Haud dulcis aula cruore quae meo fluit. 3950
Quas nuptias sperem meorum sanguine?
An filiarum nuptias celebret? Prius
Reddat sepulchrum filiorum. Plangere
Funera meorum mater efflagito prius.
Suus debetur atque mortuis honor. 3955
LOV. Sepulta quid renovas odia? Pectus premit
Aeterna vaesanum ira? Patratum licet
Scelus expiare. Quid iuvat gemitu adeo
Opplere caelum, vel lamentis aethera
Pulsare? Toties vulneri quid heu manus
Adfers, medelam nec pati potes mali?
Si quisque quoties peccat illico Iupiter
Iratus ignes vindices iaculabitur
Orbis iacebit squalido turpis situ
Et tanta damna sobole repararet sua
Nunquam Venus cunctos petens viros. Adhuc
Ferrumne terret?
REG.Cuius ictu concidi.
LOV. At melius infligens medetur vulneri.
REG. Ad arma nova rumpit ira saepius.
LOV. Despecta magis irascitur clementia. 3970
REG. Veteratus at nescit furor clementiam.
LOV. Quid arma metuis ira quando extinguitur?
REG. Haud sanguine saties sitim nisi expleas.
LOV. At in cruore quod est necesse sufficit.
REG. At triste furioso necesse quodlibet. 3975
LOV. At ira vana luditur sine viribus
Coeptique mox temerarii nimis pudet.
Quod si furore pectus attonitum times
Et regis horres impias adhuc minas,
Haec sola spes relicta: pugnandum prece. 3980
Luctantibus nihil valebis viribus,
Sed fortius commota mens ebulliet
Nullamque vim patitur sibi resistere.
REG. Heu mihi mulieri, heu heu, quid infoelix agam?
Animus vacillans fluctuat, timet omnia. 3985
Sperare rursus iussit amissus thronus.
Tradamne regi filias? Egone meas
Honore privabo? Aula filias decet.
At quid facis? Cur credis? Insontes tuos
Mactavit. An parcet sorori? Ius idem 3990
Utrique regni. Cuius heu thoro meas
Rex filias commendat, has qui turpiter
Matre editas mentitus est adultera?
LOV. Errore quorsum pectus uris anxium?
Sin vita regis sancta nil persuadeat, 3995
Sed huius animum adhuc ferocem somnias,
Quantum tibi iratus minetur, cogita,
Huius benigna vota si contempseris.
REG An morte quicquam rex minatur amplius?
LOV. Exosa vitam, filias nunc destrues? 4000
REG. O filiae charissimae heu heu filiae,
Dotare vos thalamis beatis rex parat.
Abite, vos fortuna quo miseras iubet,
Et supplices ad genua patrui sternite.
Dedisce regnum, infausta proles principis.
Privata vos decent magis. Regnum nocet.
Facere iuvet quicquid necessitas iubet.
Omnia timore plena, metuendum tamen
Palam nihil. Nunquam preces spernit leo
Timidae ferae nec supplices temnit sonos. 4010
Si sors beabit fausta, iussit en parens
Vos ire. Sin crudele fatum perderit,
Ulciscar ipsa morte eadem me simul,
Meique poenas mater incepti feram.
Adsis fidelis particeps mentis meae. 4015
Celeri gradu oras Galliae mox advola
Natoque Marchioni reditum persuadeas:
Dubium nihil rerum exitum pavesceret
Nec horreat minas cruenti principis.
Sceleris sui regem nefandi paenitet. 4020
Deflet cruenta miser nepotum funera
Sibique larga pollicetur praemia
Magnosque honores atque liberam malis
Vitam. Ergo praeceps vela pandat prospera
Charamque rursus patriam reddat sibi. 4025
<ACTUS IV, SCENA iii
REX RICHARDUSRICH. Geminas sorores video, o faustum diem.
Compone vultum, amplectar illas arctius.
Neptes amandae, quam libens vos osculor.
Miserandam vestrae doleo fortunae vicem
Itaque sacro aegre carcere inclusas tuli. 4030
Quapropter hunc mutabo luctum flebilem
In gaudium, atque veste praeclara induam
Vobisque magnatum parabo nuptias.
Iam gaudet animus. Pace sperata fruor.
Has nuptias uxoris invisum caput
Perturbat. Anna huc confert tristem gradum.
Concepta mente scelera vultu contegam
Aegramque verbis molliam mentem piis.
REGINA ANNA Heu quantis curarum <iam> fluctibus aestuo?
Horrendi quid mihi animus praesagit mali?
In lugubres rumpamne suspiria voces?
Querulis feriam corusca sidera planctibus?
Quid misera faciam? Fata deplorem mea?
En rumor percrebuit vitam ablatam mihi
Et garrula volat fama funeris mei.
Ergo vivae mihi sepulchrum quaeritur,
Et nostra lacrymis viva decoro funera
Cogorque iusta nunc mihi persolvere.
Cur mihi meus minatur ingratus necem?
Nihil amores nostros crudelis aestimat? 4050
Cardinalis antistes mihi gravis pater
Fletu genis madentibus mihi nunciat.
“Rex” inquit “iamdudum †saturavit amorem†;
Nec dabitur amplexus tibi nec oscula.
Te esse sterilem thoro nec aptam regio. 4055
Talem requirunt coniugem regiae faces
Qualis decus regno crearet liberos
Qui tenera patris sceptra gestarent manu.”
Variis animus curarum fluctibus aestuat.
Rumor vexat scelestus fati augur mei.
Quid misera faciam? En, mihi petunt saevae neci
Nostraeque lucis ultimos claudere dies,
Eripere duris fila rupta sororibus.
Illustre Britanniae decus, rector potens,
Quid misera merui? Quid ad mortem trahor?
En mortuam perstrepunt <me> garrulae voces
Et ad sepulchrum turba funesta advocat.
Si non placet thalamis fides tuis data
Aut si tuum invita laesi honorem, at in tuis
Pudica moriar manibus, et ensis viscera 4070
(Nil desperor) tuus scelesta infodiat,
Nec vulneret populus suis me vocibus
Et sordidis regina civibus occidam.
RICH. Nunquam miser charae pararem coniugi
Mortem, et tuo castas cruore spargerem
Manus. Minae futiles nec te vexent. Solet
Esse erroris populus magister turbidus
Nec principi plebs novit garrula parcere.
Iam siste lacrymas. Te cura mollius.
En nos graves premunt curae Britanniae 4080
Motusque turbidos rebelles concitant.
Hos maximum decet ducem compescere.
Post mutuis simul fruemur complexibus.
NUNCIUS Fugit manus Richmondius comes tuas.
RICH. Effare carcerem cur evasit taetrum. 4085
NUNC. Postquam sinus complente laxos vincerent
Impulsa vento vela fluctus turbidos
Littusque puppis tangeret Britannicum,
Mandata monstramus duci statim tua.
Huius dolor premebat artus languidos 4090
Nec rebus ullis aeger animus sufficit.
Hinc iussa rerum cura thesaurario
Soli fuit. Petrum vocant Landosium.
Huic mox agros promittimus rebellium
Fortuna vel benigna quicquid addidit, 4095
Si patriae restituat exsulem suae
Richmondium comitesque caeteros fugae.
Promissa vincunt ampla thesaurarium
Anglisque tanti gaudet author muneris
Quo se tueri possit Anglorum potens 4100
Viribus et hostis frangat iras invidi.
Mox concito quaerit gradu comitem velox
At sensit astus callidos comes prius
Furtoque se subduxit ille Parisiis.
Tum dura quos fortuna iunxit transfugas 4105
Comites sequuntur. At dolet Landosius
Praedam sibi ereptam esse, sed sero dolet.
Celeri cupit praevertere elapsum licet
Terramque calcantes pede ruunt concito
Hastas vibrantes dextera equites, si queant 4110
Tardare fugientem. Tamen redeunt statim
Illisque tantus cessit incassum labor.
Nam rege fretus Gallico tutus satis
Implorat adversam tuis sceptris opem.
Nec finis hic mali. Solutus carcere 4115
Oxonii fugit comes Hamisiis
Comitique iungit supplici supplex comes.
RICH. O nuncium infestum, o nitida palacia
Passura graviorem exitum Oedipodae domo,
O luce splendens principis falsa decus, 4120
O sors acerba, o fata regnis invida —
Sed parce diis demens, scelere quos irritas.
Opaca regna Ditis, et caecum chaos,
Exsangue vulgus, numen abstrusi Iovis
Et quicquid arcet, huc novos spargite dolos. 4125
Vestras manus Richmondii vocat nefas
Ut spiritus illico scelestos expuat
Nisi graviores expetat poenas dolor.
ACTUS IV, SCENA iv
NUNCIUS, RICHARDUS REXNUNC. Regina florens Anna dudum mortua est.
RICH. O dira fata! Saeva nimis o numina!
Res possident mortalium certi nihil.
Unica consors vitae chara et coniunx, vale.
Crudele tristis indica exitii genus.
NUNC. Postquam lugubris sedisset maerens diu
Suspiria gravibus mixta cum singultibus 4135
Heu saepe fundit, saepe salsis lacrymis.
Diris querelis coniugem ingratum premit.
Tandem inquietam cepit attonitus furor.
Nuncque huc et illuc currit erranti gradu
Tanquam tumultum patiens in se turbidum 4140
Statimque quaerit vocis infractae sono
“Quae cor revellit dextra crudelis meum?
Anna, est maritus!” inquit. “Heu fidele cor
Valde est ineptum munus ingrato viro.”
Postea pupillae prorsus occultae latent 4145
Et solum aperta pallide albugo micat.
Vomitiones inde crebas extulit
Animaeque in altum saepe deliquium cadit.
Artus per omnes frigidus sudor meat
Orisque subito nitidus evanuit color.
Frons flava marcet, livida ardent tempora,
Et palpebrarum defluunt omnes pili.
Caerulea turpi labra liquescunt situ,
Et lingua (visu horribile) specie lurida
Prominet, hiante ex ore solito grandior, 4155
Unguesque nunc haud amplius clare nitent
Sed quasi veneno perciti pereunt. Cadit
Tandem misera luctata fatis foemina.
RICH. Nunc fausta neptis ambio connubia.
Neptisque fallam frustra promissos thoros. 4160
Sed neptis huc dubio venit gradu mea.
Tentare procus huius instituam thoros.
RICHARDUS REX, FILIA EDWARDI MAIOR RICH. O regia de stirpe derivans genus
Et digna sceptris virgo, postquam (proh dolor)
Rapuere fata coniugem tam tristia, 4165
Quae sit magis mihi iuncta regali face
Quam genere quae regis superbo nascitur?
Sociemus animos, et thori sponde fidem.
Accipe maritum. Quid truci vultu siles?
FIL. Egone? O nefandum scelus, expiandum rogis 4170
Nullis! Egone manus misera coniunx meas
Rubente mortuorum sanguine imbuam?
Olympus ante uxori deerit suae
Lunaque gubernabit diem noctemque sol.
Prius Aetna gelidas emittet flagrans aquas 4175
Nilusque vagus ignitas laminas vomet.
Egone silebo parvulos misera invidos
Tibi nepotes, at mihi caros fratres,
Crudeliter tua peremptos dextera,
Sceleste patrue? Prius ab extremo sinu 4180
Hesperia Tethys lucidum attollet diem.
Lepus fugabit invidum prius canem.
Punit nefandum quamvis abditum scelus
Iupiter, et astutos sinit nunquam dolos.
Humeros premebant saxa Sisyphi lubrica,
Saevus Procustes asperam poenam luit
Quoniam suos vivi necarunt hospites.
Non hospites tu, sed nepotes heu tuos
Nuper relictis fasciis miser necas.
RICH. Agedum efferatas, virgo, voces amove
Ne corpora pereant unum ob scelus duo.
Cruore solium fateor acquiri meum
Et innocentum morte. Sic fatis placet.
Cecidere fratres? Doleo. Facti paenitet.
Sunt mortui? Factum prius nequit infici.
Num flebo mortuos? Nihil lacrymae valent.
<Itaque> quid vis facerem? An fratrum geminam necem
Hac dextera effuso rependam sanguine?
Faciam. Paratis ensibus pectus dabo.
Et, si placet, magis moriar ulnis tuis. 4200
Ignes, aquas, terram, aut minacem Caucasum
Petam, petam Tartara vel umbrosum nemus
Atrae Stygis. Nullum laborem desero
Si gratus essem tibi, virago regia.
FIL. Sit amor, sit odium, ira sit, vel sit fides,
<Ego> non curo. Odisse placet quicquid cogitas.
Tuus prius penetrabit ensis pectora,
Libido quam cognata corpus polluat.
O Iupiter saevo peritus fulmine,
Cur non trisulca mundus ignescit face?
Cur non hiulca terra devorat illico
Immane portentum ferocis principis
Terrore superans <istud> Gorgonum genus?
RICH. Pessima, tace. Solum silet in armis fides?
Nihilne valet amor? Nihil thorus movet 4215
Regius? Acerbae meae nec lacrymae valent?
Est imperandi principi duplex via,
Amor et metus. Utrunque regibus utile
Cogere.
FIL.
RICH. Moriere.
FIL.
Et praestat aerumnis mori oppressam statim
Quam luce curis obsitam frui diu.
RICH. Moriere demens.
FIL.
Mallem mori virgo, tyranno quam viro
Incesta vivere, diis hominibusque invida. 4225
RICH. Heu quid agis infoelix? Thoros spernet tuos.
Regina viva, sis mea, <at> miseros sile
fratres.
FIL.
RICH. Annon lubens? En nullus est ferro metus,
Strictusque nescit ensis unquam parcere. 4230
FIL. Umbrae Neronis atque furiae Cleopatrae
Truces resurgite. Similem finem date
His nuptiis qualem tulit †Oedipodae† domus.
Nec sufficit fratres necasse principes
Et nobili foedare caede dexteram? 4235
Quin et integram stuprare quaeris virginem
Maritus? O mores, nefanda o tempora!
At saeva prius invadat ales viscera,
In me feras prius tuas atrox manus
Emitte, vel quod triste monstrum nutrias, 4240
Quam casta thalamos virgo sequar adulteros.
RICH. Discessit, et nostros fugit demens thoros.
Negligit amores stulta virgo regios.
Nunc ista differam (minae forsan cadent
Rabidae puellae) patriae dum consulo.
NUNCIUS Gerebat altos nuper animos insolens
Richmondius. Celso superbus vertice
Tumebat, at cecidit miser tandem. Sui
Sero pudet coepti atque franguntur minae.
RICH. O grata lux, quae sceptra confirmat mea.
Iam solida certe pacis emergit fides.
At cuncta narras, namque spes miseros alit.
NUNC. Adhuc iuventae flore vix primo viget
Rex Galliae, nec prima depinxit genas
<Aetas> barba, nec sceptra puerilis manus 4255
Satis tuetur. Quin tenera tutoribus
Curanda datur aetas, post viribus vigor
Dum regna discat. Hos frequens pulsat comes
Votis iniquis, rebus et fessis opem
Implorat ardens. Nec preces frustra sinit
Perire, dum multos fatigat anxius
Multo labore. Nec pati potest moras
Mens lassa, planctus atque frustrari suos
Aegre tulit tam saepe. Dum longam pati
Cogit repulsam multiplex procerum favor, 4265
Desperat animus. Optat exsul vivere
Potius, inanis et laboris paenitet.
RICH. Festum diem celebrare iam laetos decet.
O mihi dies albo lapillo nobilis,
Iam sors beatis mitior rebus fluit. 4270
Quot modo procellas concitat frustra comes
Et quam graves nuper minatur exitus
Quin in suum redibit authorem scelus.
Iam placido frustra classis incumbit mari,
Richmondio iam falsa reditus excubat.
Ergo rates haerere nunc ponto veta
Milesque portum quisquis adversum cavet
Deponat arma. Finis hic malorum erit.
Tuto licet regnare. Iam cessit timor,
Nisi quod timendum non sit id timeas tamen.
Perge ad Quintum Actum Actionis Tertiae