Tessera caerulea — commentariolum. Tessera rubicunda — nota textualis. Tessera viridis—translatio.

ACTUS III, SCENA i

Post varia mutui amoris certamina inter Albanum et Amphibalum, uterque tandem mutato habitu fugit. S. Albanus cepitur, alter aegre evadit.

ALBANUS, AMPHIBALUS, FAUSTULUS, PASTOR, THEOPISTUS, PROTEUS, AGATHO, THRASO, POLEMO

AMPH. Proteusne fictos ore non ficto deos
Eiurat?
ALB. Animums spissa tenebrarum nisi 405
Caligo claudat, prorsus explodit chaos
Inane divum. Chalybe districto latus
Petii minanti similis, incertam fidem
Mucro ut probarem certus. Impavidus stet.

Intrat Theopistus, dat literas Albano.

Crispus Albano salutem. Cito, cito, cito.
Quis ista nobis detulit.
THEO. Pastor.
ALB. Gradum 410
Nondum reflectat. (Exit Theo.) Quicquid est, tutis iuvat auribus amici credere.
Proteus fabuloso levior Proteo, sacrosanctum fidei nomen nihil reveritus e
et te et sacerdotem tuum prodit. Iamque cum praetoria cohorte advolat
ut utrumque comprehendat. Vale et fuge.

O fallax Sinon!
Venalis anima! Siccine ambrosia tegis
Linguae venenum?
AMPH. Protea undarum deum
Levitate Proteus vincit. Age, fractus licet
Labescat orbis, mole sta firmus tua. 415
Hoc tempus animos poscit impavidos.
ALB. Fugam,
Amphibale, cape. Solus occurram meo
Animosus hosti. Solus occumbam, quia
Tibi ruinam texui solus.
AMPH. Rogi
Sum causa vestri potius, Albanum super 420
Pheretrum locavi, quando Marcelli lares
Adire iussi. Sylva funereae nimis
Ferax cupressi, subdolem Albano plagam
Cur collocasti?
ALB. Nostra, quaecumque est, parum
Fortuna me remordet, Amphibali magis 425
Dolore doleo.
AMPH. Parce lugubri meum
Deflere casum barbito. Lux est mihi
Hodierna potior luce natali. Caput
Super astra tollo, dulce spirantes poli
Nunc gusto zephyros.
ALB. Ille qui multis potest 430
Donare vita vivat.
AMPH. Albanus meus
Igitur superstes maneat, Amphibalus cadat.
ALB. Tu maior.
AMPH. Aequum est ergo te doceam mori.
ALB. Ecquis novellas dextera artifici colet
Vites Britannum, destinet nigram tibi 435
Si lictor horam?
AMPH. Sanguine rubebit meo
Vinea Britannum melius.
ALB. Albanus tui
Sit primus horti fructus.
AMPH. Ah! Potius fugam
Carpamus ambo. Christus instantes iubet
Fugere tyrannos.
ALB. Veste mentita cito 440
Fugiamus ergo. Aderit alatis statim
Proteus quadrigis. Docta te Coo decet
Pectine Minerva. Splendor Amphibalum teget,
Me prodet. Ecce clavis! Oebalio, pater,
Fulgebis ostro.
AMPH. Martyrum ridet color. (Intrat Theopistus.) 445
ALB. Theopiste! Rapidum advertat opilio gradum. (Exit Theopistus.)
Inopina non sunt ista. Praecepi tuum,
Fortuna, ludum. Lubricae pectus rotae
Bene praeparatum senties. (Intrat Faustulus.) Quoniam mihi
Aureum tulisti nuncium, haeredem meae 450
Te scribo clamydis.
FAUST. Tyria pastorum male
Humeris sedebit lana.
ALB. Mutabo
Chlamydem lacerna.
FAUSTSi iubes certum et mihi
Obtemperare.

Exuit chlamydem Faustulus, quam induit Albanus.

ALB . Tela fortunae rudem
Metuunt Minervae. Faciet hic forsan tuo 455
Capiti galerus.
FAUST. Pileus forsan meus
Te quoque decebit.
ALB. Pastor egregius forem
Si mihi cothurnos traderes.
FAUST. Tradam libens
Sii non cothurnos, socculos saltem. Bene
Contra Decembris arma bacchantis duplex 460
Te caliga munit.
ALB. Trade iam nobis pedum,
Ensemque gemmae luce stellatum cape.
Nunc Argus esto nemoris. Equitantum globum
Si forte cernis sibila.
FAUST. Fidum tibi
Semper reperies Faustulum.

Exit pastor, intrat Amphibalus.

ALB.Amphibale, vale. 465
AMPH. Albane, prime Britonum martyr, vale.
ALB. Theopiste, serva limen.
THEO. An igitur fugam,
Albane, carpis? (Sibilat pastor.)
ALB. Fuge, fuge, Amphibale, ruit
Nimbus equitantum.
AMPH. Fortiter certa, tuum
Spectant duellum caelites. 470

Exeunt. Intrat pastor.

FAUST. Dii boni! Quantae rerum vicissitudines! Ego antequam domum Albani
attingerem Faustulus fui. Ubi eius munificentiam expertus sum, ex Faustolo
derepente factus sum faustus. Iam si in milites incidero nova metamorphosi
ex Fausto fiam iterum Faustulus. (Auditur strepitus.) At at, si diutius hic
mansero ne Faustulus quidem ero sed infelicissimus mortalibus. 478

Exit. Intrant milites. Pulsat ostium Proteus.

THEOPISTUS Quisnam fores
Pulsat?
PROT. Dehiscant adyta ni patulam velis
Faciam fenestram.
THEO. Quid petis?
PROT. Dominum.
THEO. Foras
Abiit.
PROT. Dianae cingite corona nemus
Dum claustra rumpo.

Irrumpit cum militibus. Intrant domum, alii excutiunt sylvam. Incidunt in pastorem.

AGATHO Venit in casses fera. 480
Albane, siste. Miles angustas cito
Praeclude fauces.
THRASOFalleris, Agatho. Refert
Dominum bubulcus splendide mendax.
FAUST. Gregis
Sum pastor, haud bubulcus.
POLEMO Ostrinus male
Pastoris humeris convenit murex.
AG. Pedum 485
Pecoris magistros, milites gladius decet.
TH. Angustus orbis pilei oblongas nequit
Aures aselli tegere.
AG. Movet cornicuila risum
Furtivis nudata coloribus.
POL.Quo carpsit fugam
Albanus? 490
FAUST. Hac, illac, dextrorsum, sinistrorsum quaquaversum.
TH. Erebi catule! Mavortis duces rides?
FAUST. Oh oh oh! Flere magis libet quam ridere. Flebilis indignos elegeia solve
capillos! Oh nimis ex vero nunc tibi nomen erit! Valete, harpyae.
AG. Quis ille?
TH. Sta. Sacerdotem fuga 495
Sibi consulentem nemora defendunt.
AMPHIBALUS (Tacite.) Iter
Per hos dolose rupit amfractus modo.
Amphibalus etiam captus haud potuit capi.
PROT. Scrutare, miles. Non volutabrum suis
Adhuc patescit?
POL. Veste mentita fugit. 500
Veras colubri cernis exuvias.

Ostendit vestem a pastore raptam. Proteus apparet tugurium.

PROT. Latet
Fortasse stipula tectus agresti.
TH. Fera
Comparet. Io!

Remoto fasciculo apparet Albanus orans, tenens crucifixum.

ACTUS III, SCENA ij.

Proteus Albano insultat, Agatho invicta eius patientia attonitus Christum solum deum agnoscit.

PROT. Surge! Galilaeae fabrum
Frustra fatigas. Proteum nosti?
ALB. Bene.
PROT. Extemporalis pastor ut belle pedum 505
Vibrat! Cernis? Hoc didici libro
Fallere magistrum. Mutus est. Pisces suos
Imitatur. Hodie piscibus vesci iubet
Fortasse Tybris pontifex. Ubi est tuus
Egregius Italus? Rore vitali caput 510
Ecquando tinget? Siccine reliquit suum
Venerandus agnum pastor?
AGATHO Afflictum pede
Nimis insolenti proteris. Parcit ferae
Leo iacenti. Sufficit captis capi.
PROT. Christi tueris asseclas, Agatho? Tui 515
Satisne compos loqueris.
AG. Insanus fui
Cum mutua colui signa. Nunc cogit retro
Dare vela iuvenis sanctitas. Laetae nitor
Frontis, modestus oris innubis rubor,
Fraenumque linguae, mille dum iactas probra, 520
Rapuere mentem. Christe, sub tuis dein
Pugnabit aquilis Agatho.
ALB. Bene quadrat tibi
Hoc dulce nomen. Agatho bonitatem sonat,
Et causa quae tueris est etiam bona.
Hac fretus ignes, laminas, gladios, rotas 525
Ipsosque temnes mortis artifices.
AG. Tuum
Resume ferrum, Albane.
ALB. Non armis opus.
Iustus cohortes vincet armatas Stygis.
PROT. Dabitur theatrum laudis, Astraeae forum
Nunc sordidatus scande. Fatalem movet 530
Marcellus urnam. Gladius Albani, Thraso
Tuus est.
THRASO Amoris pignus amplector tui. (Exeunt.)

ACTUS III, SCENA iij

S. Albanus et Agatho, superatis Mercelli blanditiis minisque, in carcerem detruduntur. Capnodes et Proteus Marcelli animum ad misericordiam propensum ad severitatem detorquent.

PROTEUS, ALBANUS, AGATHO, THRASO

PROT. Marcelle, geminos sistimus sontos. Plagas
Peregrinus iste mysta transiliit, suam
Liquitque curam. Ne tamen solus foret 535
Lateris Achaten Agatho se fecit. Poli
Vocat architectum pensilem in ligno deum.
MARC. Unde iste squalor?
PROT. Pauperes tuguri lares
Pastoris habitu subiit. Haud stipula tamen
Satis latentem texit.
MARC. Indignas procul 540
Auferte sordes. Pristino Albanus volo
Fulgeat amictu, seque restituat sibi.

Chlamys, pileus, ensis redduntur.

Antiquis Albae sanguis Albanum satis
Commendat. Iste cultus horridior bene
Pecoris magistros, regium haudquaquam genus 545
Decet. Sed unde stipiti affixus deus,
Albane, summo praenitet divum patri?
ALB. Imo flagrantem Tartari fundo Iovem
Vocas parentem caelitum?
MARC. Ditis domus
Tantum scelestos torquet.
ALB.O sanctum deum, 550
Avita patri regna qui rapuit! Iovis
Quis furta nescit? Scelera praetexunt sua
Umbra Britanni caelitum.
MARC. Totus colit
Hoc numen orbis. Sacra tu solus nova
Mundum docebis? Sapere si tibi voles, 555
Albane, solus, decipis.
ALB. Solum vocas
Quem tot cohortres martyrum stipant suo
Non indecori sanguine?
MARC. His ibis comes
Tu purpuratis nisi colas nemoris deum
Quem proruisti.
ALB. Prorui, fateor, solo 560
Afflicta sed non membra calcavi satis.
Haec me remordet spina.
MARC. Quis linguae ferat
Verbera procacis? Bella caelitibus movet
Aperta. Palmas pariter et linguam tibi
Vincula domabunt.
ALB. Carceris paedor suo 565
Arabos odore vincet autumnos, comes
Modo Christus adsit.
MARC. Agatho, num carcer tibi
Irridet etiam?
AG. Carcer Albani tuae
Praeluxit aulae.
MARC. Saxei barathrum specus
Utrumque claudat donec ad tristem vocet 570
Lictor securim.
ALB. Quando purpurea feret
Illam quadriga phosphorus lucem?
MARC. Puer
Miserande! Gressum siste, Quo praeceps ruis?
ALB. Ad astra tendo.
MARC. (Seorsum). Iudicis partes amor
Bene sustinere nescit. Age, sylvae deum 575
Venerare.
ALB. Faedum, dulce, detestabile
Oculis et animo pariter horresco scelus. (Exeunt.)
MARC. Fugit carinae similis alatae, ruit
Quae in caeca praeceps saxa. Naufragium miser
Cur tam citatis arripit velis? Satis 580
Nimiumque celeri fata praecipitant pede.
Gemmante vernans flore te tangit nihil
Lanugo prima? Dura falx lethi metet
Vix explicatum germen? Impavidus licet
Sit sontis animus, lumine et sicco suam 585
Spectat ruinam, casus hic acerbus tamen
Ciere lachrymas iudicem cogit. (Intrat Capnodes.)
CAP.Flagra
O quam severa numina intentant!
MARC. Quid est?
CAP. Sylvane hiulca rore sanguineo fluunt
Vulnera. Cruorem numinis poscit cruor. 590

Intrat Proteus cum milite.

MARC. Dabimus.
PROT. Cavernas Crispus Albani petit.
MARC. Procul arceatur.
PROT. Urget introitum, serit
Furtiva nunc colloquia per clathros fores
Quia non dehiscunt. Tetra ne Crispum lues
Inficeat etiam timeo.
MARC. Compesce luem 595
Ne forte serpat latius. Crispus mei
Cor cordis imis combibet pestem fibris?
Ferro amputetur pestis ut vivat puer.
Cito, cito, geminos carcer effundat reos.
Utriusque vindiex colla praescindat chalybs. (Exit.) 600

ACTUS III, SCENA iiij

Securi percutiuntur martyres, sed non impune. Lictor corporis, Marcellus mentis amittit oculos. Crispus his motus Christo nomen dare quamprimum statuit. Apparet carcer.

PROTEUS, POLEMO, ALBANUS, AGATHO, THRASO, CRISPUS, MARCELLUS

PROT. Resera cavernam, Polemo.
POL. Funestum fero
Utrique lethi nuncium.
ALB. O niveum diem!
AG. O nuptial\em!
ALB. Lacteum heroum plagam
Ecquando tribues sidere accendam novo? (Apparet nigrum theatrum.)
PROT. Iam nunc beatos nectaris duces scyphos. 605
Sed ante pegma scande quam scandas polum.
ALB. Scandam libenter. Propius aetherium manu
Tangimus Olympum quo magis glebas humi
Linquimus inertes. (Scandunt, exuunt thoraces.) Pono nunc vestem, brevi
Positurus animam. Laureae consors, choros 610
Stellantis aethrae cernis? Hos pedibus brevi
Premes superbis.
AG. Ultimo nodo tuum
Vincire collum liceat. Ampletor polum,
Albane, cum te stringo.
ALB. (Alloquitur lictores) Macte, ne trepides.
THRASO Manus
Non tu trementem senties.
ALB. Laetas tibi 615
Conecros Britanni, Christe, primitias soli.
AG. Nefanda, Christe, scelera submergas mei
Flumine cruoris
TH.Meteret o utinam chalybs
Hic unus omnes stirpe Lernaea satos!

Attolente manum clauduntur siparia. Intrat Crispus.

CRISP. O tragica nimium scena! Quis crudus Geta 620
Tanaisve potor temperet lacrymas tua,
Albane, cernens colla formoso male
Avulsa capite? Proteus spectet sui
Ludum furoris, Crispus horrendum nequit
Spectare facinus.

Intrat Thraso tenens sanguineum bipennem.

THAmbo lethaei senis 625
Scandunt carinam, roseus, hic misit chalybs.
CRISP. Facesse, monstrum!
THSubita nox caelum nigris
Contristat alis.

Dum tonat et fulgurat Thraso obcaecatur.

An meis tantum dies
Eripitur oculis? Palpebras pando, tamen
Non cerno dulce lucis auratae iubar. 630
CRISP. Bene est. Volucri deserit caelum rota
Iustitia vindex. Sceleris expendis, miser,
Poenas recentis. Nocte Cimmeria tuas
Albanus urget palpebras.
THR.Vindex poli
Agnosco fulmen.

Intrat Marcellus, mente captus, cum pileo nocturno, lanterna etc.

MARC. Corneo inclusus late, 635
Vulcane, claustro. Fusca nox mundum peplo
Dum velat atro Mulciber et ego tuos,
Albane, gressus sequimur.
CRISP. O genitor!

Marcellus ambulat ultro citroque quaerens Albanum.

MARC.Adhuc
Albanus haud comparet. Albanum, puer,
Quaero.
CRISP. Securi colla subiecit tuae. 640
MARC. Mentiris.
CRISP. Oestro perictus natum fugis?
Uterque caecus. Mentis hic radiis caret,
Hic luce solis viduus. At patri meo
Acerbiores incubant tenebras.
TH,    (Palpat parietem) Manum
Porrige vaganti, Crispe, ne patris furor 645
Me mittat Orco victimam.

Crispus dat Thrasoni manum. Inserit se Marcellus.

MARC. Charitum triplex
Sit iste nodus. Media sit virtus. Boves
Quot iste obesos lanie sic mactavit chalybs?
THRASO Marcelle, lumen solis haud video.
MARC. Meam
Saltem lucernam respice.
CRISP. Est caecus.
MARC. Dabo 650
Lumen. Lucernam sequere si lumen cupis. (Manu educit Thrasonem.)
TH. Miserere, Crispe.
MARC. Crispe Sallusti, sic ha ha ha! Mihi
Rides Latino cultus eloquio. (Exit.)
CRISP. Pater
Miserande! Caecum caecus educis? Cadet
Uterque. Tenebrae me tamen, genitor, tuae 655
Docent cidere melius. Albani sedet
Quaerere magistrum. Pandet hic nobis iter
Quod ad astra ducit. Semitam carpam, licet
Sit arcta, dulci donec Albano fruar.

SCENA MUTA QUA S. AMPHIBALO DORMIENTI PORTENDITUR MARTYRIUM

Primo intrat lictor intentans dormienti lapides. Deinde secundus vallum gestans quod in terram defigit. Huic exsectum cultro dormientis viscum implicat. Thm circumacto in gyrum usque dum collecta intestina in palum absumantur eum suo rursus loco collocat. Postremo S. Albanus, coronato laurea <a > s. Amphibalo, insertaque dextra palma ad caelum eum invitat. Clauditur scena.

Finis