Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio.

 

APOLOGIA MU-
SICES TAM VO-
CALIS QUAM
INSTRUMEN-
TALIS ET
MIXTAE

Psallite Deo nostro psallite: psallite regi nostro psallite

Psal. 46 vers. 6

David et univerus Israel ludebant coram Deo, omni virtute,
in canticis et in cytharis, et psalteriis et tympanis et
cymbalis et tubis.

Lib. Paralip. 1 cap. 13

Matutinis vespertinisque hymnis ecclesiae delectatur Deus.

Hieron. in Psal. 64

Adducor cantandi consuetudinem approbare in ecclesia, ut
per oblectamenta aurium infirmior animus in affectum
pietatis assurgat.

S. August., Confess. Lib. 10 cap. 33

 

VIRIS ORNATISSIMIS HENRICO UNTONO ET GULIELMO HATTONO EQUESTRI ORDINE INSIGNITIS IOHANNES CASEUS S. P. D.

RAVIORIBUS non ita pridem intentus studiis (ornatissimi viri) in solitudinem me ad tempus contuli, in qua versatus paululum, non ut solus quamvis solus coelesti quadam harmonia consopitus, in somnum incidi. Nymphas certe aut Musas cecinisse credo, sed ecce per somnum mihi duo apparuerunt fratres regii ut Aeteocles et Polynices accerrime de regno et possessione sceptri decernantes, me iudicem litis quaerunt, recuso, alios petunt. Vos duos (illustrissimi Untone et Hattone) nomino, electio placet, ab initio narratur causa, evanuerunt. Quid moror? Res sic se habet. Sonus rex ille Harmoniae duas uxores habuit, nempe Grammaticam, ex qua Accentum, et nympham Musicam, ex qua Concentum genuit. Primus ille natu, nimirum Accentus, gravis fuit et eloquens, sed austerus et minus dilectus populo, minor vero natu, scilicet Concentus, forma amabilis, voce dulcis, affabilis sermone, consortio gratus et iucundus extitit. Horum iam pater senex moritur, suumque regnumque utrique ut Misypsa suis dedit. Stomachatur maior, partem regni negat, sibi totum iure ut prior natu et haeres vendicat, senatus cogitur, convocantur musici, poetae, oratores, philosophi, sanctique etiam antistites et theologi. Hii omnes suadent ut seposito fraterno odio aequam uterque partem imperii teneant. Accentus quasi Ferrex Britannis furit, iubetque ut frater Concentus cum sua matre Musica a senatu, foro, theatro, templo tanquam capitalis hostis arceatur. At frater favore populi causaeque aequitate fretus certamen cum fratre postulat, Fama statim sonabat tubam, armati in campum prosiliunt fratres, pugnatur, sed neuter Iove favente cadit. Ambo nunc usque defatigati pugna a campo in eremum veniunt, uterque cum matre apparent mihi, iudices et moderatores quaerunt. Vos nomino, vestram statim sententiam postulant, cui ut decretum est perpetuo acquiescent. Accepistis (dignissimi equites), rem totam ut est iudicate. Fratres sunt, dissidium oritur, quaestio iam est an Concentus cum dulcissima sua matre Musica a civitate, ab aula regia, a foro, a templo exularet. Absit a meis dictis praeiudicium, si mea tamen rogetur opinio, defendo hoc fieri non debere. Musica enim est regina, etsi nunc vidua, Concentus est regis filius, etsi nunc orbus patre. Paterna voluntas fuit ut regerent, authoritas fraterna tanta ergo non esset ut exularent. Indigna sane res est ut filius matrem, ut frater fratrem in exilium pellat. Imo res indignissima est eam matrem quam Deus diligit, illum fratrem quem mundus tam diu coluit in exililum relegari. Appello ad te (nobilissime Untone), cuius pater (quem honoris causa nomino) Musicae et Concentus numina in vita, in morte adoravit. Ad te etiam appello (illustrissime Hattone), cuius iam adhuc vivus (et o diu vivat) pater Musicam et Concentum ut viduam et orphanum suscipit ac tuetur, vos (inquam) aureum par, quorum uterque accentum sic enuntiat, ut nemo politius musicam et concentum sic sapit ut altero non multi, altero vix aliquis peritius; vos iterum dico iudicate. Et certe causa non est cur dubitetis, nam Musicam atque Concentum Deus et natura, coelum, terra, omnisque constitutio, motus et ordo rerum vobis ab origine mundi commendarunt. Est enim in omnibus Dei et naturae effectis quidam concentus, est quaedam harmonia. Confidentius ergo hanc apologiam matris et filii, hoc est Musices et Concentus, scripsi, quam vobis rudi Minerva scriptam electis arbitris repraesento. Si digna sit luce eandem quaeso adhuc infantem alite; sin minus comprobetis, eandam ut abortivam in ipsis cunabulis suffocate. Valete ab aedibus nostris ultimo Novembris 1588.

Dignitati vestri addictissimus,
I. C.

CAPUT I
MUSICES ENCOMION ET ORIGO

USICA, de qua in praesenti orationem instituto, Deum patrem, matrem naturam habet, quippe in ea quiddam divinum inest, quo mens, imago Dei, mirifice delectatur. Est etiam physicum et naturale quiddam, quo non solum aures hominum sed etiam rerum omnium veluti sensus supra quam dici aut cogitari potest demulcentur. Tametsi ergo veterum scriptorum alii Iovi, ut Diodorus Siculus, alii Apollini, ut Homerus, alii Mercurio, ut Heraclides, alii Pythagorae, ut Boetius, alii Tubalcani ut Moses, alii huic alii illi deorum inventionem musices ascripserun, nos tamen in veri Apollinis, id est sapientis et aeterni Dei dextra tres Gratias cum musicis organis et instrumentis pingimus, adeoque ipsam musicam Dei et naturae filiam sine omni incestu et labe genitam, rebus tam divinis quam humanis non sine incredibili providentia concessam ab initio fuisse demonstramus. Nam si in vi, numero, motu, ordine, figura, pulchritudine, si (inquam) in tota essentia (ut ita loquar) rerum sit dulcis concentus, ut Pythagoras, unio et harmonia, ut Plato dixit, nemo mortalium est qui musicam (quae naturalem hunc mundi concentum docet) a mortali aliquo originem traxisse somniet. Hinc sapientissimi ipsi philosophi mentem humanam a prima causa et musica ortam, musica in hac mortali via et vita mirifice captam, tandem ad primam causam et musicam reductam perfici et beari crediderunt.
2. Et sane credibile hoc est, cum aut delinquentes animo aut morientes dulcissimam se audisse musicam constanter affirment, ut qui cum astantium motu, voce, ululatu ad vitam, sensum, vocem revocantur, saepe succenseant nimium, suumque a tanta animi quiete et internorum sensuum delectatione in vitam miseram reditum plurimum deplorent, quod sane non fieret si consopitis externis sensibus animus coelestem musicam (a qua ortum traxit) in prima causa non perciperet. Magna et mira quidem vis haec musices est, quam aliarum artium nulla habet, attingit nulla. Poetarum fabulas de Amphione, Orpheo, Arione aliisque sexcentis hic non adducimus, qui feras movisse, infernas furias leniisse, lapides et sylvas vi musices traxisse finguntur, verum solum hoc loco (quod est philosophantium) quaerimus. Vera autem haec sunt, quod musica a Deo orta, motibus caelestium corporum insita, rebus singulis et effectis naturae secundum divinam providentiam infusa, ab hominibus imitatione quadam vocalis ac instrumentalis (ut aiun) facta, a maioribus honorifice suscepta, arte, usu, experentia perpolita, non aliter quam influentia coelestis, audientium affectus, intentiones, gestus, motus, actiones, mores, impetu suo flectit et immutat, subitoque ad suas quasi vires et proprietates vertit, et sane hoc mirum non esset si solum homines moveret musica.
3. Sed (ut ait Agrippa) bestiae, serpentes, volucres auditu musices delectantur, quippe alliciuntur aves cantu, fistulis capiuntur cervi, modulis elephanti et delphines permoventur. Mirum et tamen verum est quod dico, pisces in stagno Alexandriae concentu musico detinentur. Obstupendum est et tamen certissimum quod addo: ipsa surda et stupida elementa intinctu musico perfusa gaudent. Testentur enim Marcus Varro in Lydia se vidisse insulas quae ad cantum tibiarum a continenti in stagnum prosilientes, ad gyrum veluti motae saltant, at cessante musica ad littora revertuntur. Sed mirabiliora iam istis narro et tamen nota, in Attico littore ipsum mare cytharam et harmoniam sonat. Megaris saxum quoddam ad singulos ictus dulcissimum concentum edit. Quid? An ficta an commentitia haec esse ais? Aut mendax est fama et sermo populi aut Wintonii in celebriori illo templo, veluti chorus suavissime concinentium sine voce humana, at non sine admiratione magna per multos annos exauditus fuit. Fingunt egregie et metiunur nonnulli, si ad sepulchrum nobilis cuiusdam in Scotia non multis hinc annis defuncti — coelistis dicam aun terrestris? — certe lugubris quaedam musica non audiatur. Si ergo Deus, si natura, si caelestia corpora, si elementa, si homines, aves, serpentes, pisces, si lapides in templis, si spiritus in sepulchris cantent, sonoque musico permulceantur, iniqui, iniusti, iniuriosi Deo, nobis, naturae sumus si a coelo, a templo, a foro, si a publico et privato usu hominum eandem ut prophanam et spuriam scientiam exterminemus.
4. Quid enim iniustius, quid iniquius, quam illam artem spuriam et prophanam existimare, quae iustitiae conservatrix, temperantiae custos, moderatrix morum, religionis fomes et flamma dicitur? Iustitiam conservat (ut ait Plato), nam a modis harmoniae dependent status civitatis. Quid addam plura? Castos, honestos, religiosos facit, ut docet Aristoteles. Dic ergo mihi, Antea, dic mihi, Myda, qui equorum hinnitu et rustico stridore magis quam Apollinis Musa aures animosque vestros moveri dicitis, quid vos offendit musica? Eandem fortasse ut lenociniorum clientulam accusatis. At Agamemnon Clytemnestrae ut pudicitiae custodem iunxit. Ut mendicantium vectigal fortasse aspernamini. At ex diis Apollo, Mercurius, Minerva, ex heroibus Hercules, Achilles, Alexander, ex imperatoribus Epaminondas, Themistocles, Augustus, ex philosophis Socrates, Solon, Plato eandem ut suae vel divinitatis vel nobilitatis vel gravitatis ornamentum coluerunt. Verum ut morum corruptricem demum reiicitis. At Aristoteles et Plato eandem pueris et adolescentibus ut virtutis magistram audiendam proposuerunt. Caeterum ut rerum publicarum pestem execramini. At Homerus Graecis, Solon Lacedaemoniis, Ismenias valetudinariis ut pestis medicinam eandem applicuit. Postremo ut sanctis legibus reiectam elevatis. At Lycurgus Laecedaemoni, Minos Cretae, Pan Arcadiae ut retinendam suasit, si absit revocandam praecipit et promulgavit. At ipse Plato princeps philosophorum (semper excipio Aristotelem) negat mutari posse musicas leges sine mutatione legum publicarum.
5. Quod multis moror? Si authorem spectes, qui est Deus, si nutricem, quae est universa natura, si instrumentum, quod est totius mundi machina, si subiectum artis, quod est harmonia, si medium, quod est vox humana, si fine, quae est corporis quies, mentis contemplatio, moderatio affectuum, institutio morum, conservatio virtutis, expiatio sceleris, dulcis denique omnium in prima causa unio et beatitudo, proculdubio ut apud saeculum prius, in pace lauream, in bello palmam, in otio amorem, honorem in negotio, in urbe pretium, in agro praemium, in templo usum, in omni loco et sede laudem iure suo musica vendicabit.

CAPUT II
QUOD MUSICA ET QUOTOPLEX SIT

USICA naturae filia, morum magistra, animorum domina et moderatrix (quam divinam in sphaeris, humanam in imis corporibus, organicam in instrumentis posuimus) non inepte a Theophrasto definitur numerosa et harmonica rerum omnium in theatro totius mundi proportio qua motus, ordo, vires, naturae, formae quasi fides ac nervi suaviter inter se consonant, dulcique primae causae veluti ictu percussa, chorum cantumque coelestem fundant. Est proportio, quia in numeris omnis concentus et symphona constat. Est rerum omnium, quia ut docent Pythagoras, Democritus et Plato, melodica in omnibus naturae effectis sive per se sumptis sive in compagine totius cum aliis coniunctis inest quaedam modulatio et harmonia. Nam apes suum bombitum, aves suum cantum, metalla suum sonum, elementa et <corpora> coeli quodammodo suam vocem. At horum omnium coniunctio et chorus suum melos omni melle dulcius et delectabilius habet. Additur in hac definitione, qua motus, ordo, vires, naturae, formae, quasi fides ac nervi suaviter inter se consonunt, ut in consensu rerum concentum. Additur etiam quod dulci primae causae ictu veluti percussa, chorum cantumque coelestem fundunt, ut in unione rerum omnium cum Deo, veluti in vario et multiplici motu ac proportione vocum cum basi, admirabilem rerum omnium symphoniam intelligas. Hoc pulchre notat philosophus in libro De Mundo. Nam ait,“quemadmodum rectore chori incipiente canere, aliarum continuo vocum tam gravium quam acutarum dulcissima modulatio sequitur.” Ita postquam primus motor veluti plectro suo cytharam naturae tangit, omnes nervi, organa ac instrumenta naturae a primo mobili ad centrum mota suavissimum cantum et harmoniam non auribus sed mentibus subiectum edunt.
2. Sed de hac re velim studiosus lector Agrippam consulat, qui secundo De Occulta Philosophia musicam naturalam, coelestem, humanam sapienter, acute et copiose describit. Attendat velim quas voces planetis, quas elementis, quas hominibus, quas reliquis naturae effectis et operibus Dei vir doctus concinnet. Tum certe mea opinione intelliget, si contradicendi studio nimis non aestuet, mundi machinam, ordinem, motum, pulchritudinem, formam non sine musica constare posse. Nam etsi non audiat Pythagoricos sonos, etsi a coelo intonantes voces, Apollinis lyras, tubas et instrumenta non percipiat, nimium quidem auribus inservit, si nullum sonum, nullamque harmoniam esse sine sensu putet. Nam ut in arcana mente Boetii De Musica scribentis sedet veluti multorum concinentium chorus, et ut clausis oculis aliisque externis sensibus saepe intellectui obiiciuntur species, ita quamvis ex corporibus dextra Dei perpetuo circumrotatis in aurem non imprimatur sonus, est tamen in animo eorum corporum sic motorum spirituumque moventium verissima modulatio et harmonia. Quod vero non audiatur Pythagoras eiusque alumni causas et rationes addunt vel quia organum est hebetius quam ut pertingat, aut medium remotius quam ut transeatur, vel obiectum excellentius quam ut in sensum cada. quippe non est in nobis sensus hebetior quam audiendi. Nili enim accolae aquarum ex alto cadentium strepitu obsurdescunt. Oculorum acies facile perstringitur cum in solis radios fortius intenditur. Mirum ergo non est si minus immortalis harmonia mortalium aures et sensus feriat.
3. Caeterum nunc satis de hac definitione. Ad aliam huic non penitus dissimilem accedo, nempe quod musica sit scientia concentuum vi naturae, vocis aut instrumenti inter se suaviter conspirantium, quae ad Dei cultum vitaeque humanae solamen datur. Est scientia, quia certum subiectum habet, nempe harmoniam. Certas proprietates, nempe modulando animos mortalium allicere quo, impellere quomodo, flectere quando, tenere ubicunque velit, certas denique demonstrationes, nempe a causis et effectis. Est quoque scientia concentuum, quia in numero, proportione, concordantia rerum, vocum et instrumentorum constat. Unde naturalis repectu rerum, vocalis respectu hominum, organica respectu instrumentorum dicitur. Quod in calce huius definitionis additur, scilicet, quae ad Dei cultum vitaeque humanae solamen datur, ostendit musicam divinam scientiam esse, quia a Deo fluxit, eandemque homini in hac vita concedi, quia illa ad miserias devorandas quibus circumseptus est plurimum ubique eget. Sed (ut haec omnia in pauca conferam) Euclides sic definit. Musica est scientia perite modulandi. Hinc constat non omnes esse habendos musicos qui usu solum, sed qui usu et arte canunt, fidesque et instrumenta pulsant. Dividitur musica in theoricam, quae mentem et contemplationem, practicam, quae vocem, manum et actionem spectat. Iterum distributa est in divinam, quae intelligentias et sphaeras, in humanam, quae sonos et voces, in organicam, quae fides, instrumenta et claves, in mixtam, quae vocum et instrumentorum vires et concentus docet.
4. Hae duae divisiones sunt quidem generis in suas species. Si vero accidentia et affectiones huius artis scire desideres, practica illa musica quae in voce et instrumento cernitur varia et multiplex haberi solet. Alia enim est humilis et remissa, quae Lydia, alia vehemens et incitata, quae Phrygia, alia mediocris et media, quae Dorica nominatur. Lydia pacem et otium, Phrygia Martem et bellum, Dorica mentem, Deum et contemplationem subiectam habet. Agrippa et Boetius sunt de hac re consulendi, qui septem harmoniae species ponunt, nempe Phrygiam, Lydiam, Doriam, quibus in altiori gradu motuque modulandi addunt Hypophrygiam, quae bellicum furorem, Hypolydiam, quae effoeminatam animi molitiem, Hypodoricam denique et Mixolydiam, quae extasim animi raptumque mentis defixae in contemplationem rerum divinarum gignunt. Has species nunc septem Musis, nunc septem planetis, nunc variis humorum motibus, nunc partibus humanis, nunc numeris ac proportionibus vocum acute et sapienter comparant, et quod observari velim, uterque ad gloriam et honorem Dei omnes hymnos et cantus omnesque artes et formas modulandi refunt. Vere enim musicus haberi debet qui nervos et chordas suae mentis ad Deum rectorem chori et mundi flectit.

CAPUT III
QUOD MUSICA SIT UTILIS AD OMNE VITAE GENUS

OTA vita humana posita est vel in opere, unde mechanica, vel in civili actione, unde politica, vel in contemplatione, unde theorica et divina dicitur. Sub primo ordine agricolas, milites, artifices, sub secundo politiores cives, nobiles et senatores, sub tertio philosophos, academicos et sacerdotes comprehendimus. Nihil hic agimis de viperis et locustis rerumpublicarum, id est de vagis, mendicis et otiose viventibus, qui nulli studio virtutis intenti, flores et fructus alienos devorant. Hoc enim genus hominum ut indignum luce, indignum vita, indignum civitate, omnium philosophorum calculis condemnatur. Cum ergo hoc loco musicam ad omne vitae genus utilem vel potius necessariam esse probamus, sub tribus illis prioribus vitae gradibus solum homines corporis aut mentis studio reipublicae in qua vivunt proficere conantes intelligimus. Liberalis enim huius scientiae usus liberis solum et ingenuis civibus ab Aristotele conceditur.
2. Sed ordine de singulis agamus. In primo genere sunt agricolae, milites, artifices, qui immensis laboribus, gravissimis vitae periculis, magnis negotiis et operibus civitatis fracti cito contabescerent si nullo solatio vitae recreati ad rastrum, ad Martem, ad opus redire allicerentur. Sed liberalior, sed iucundior, sed honestior nulla est recreatio quam quae ex musica percipitur. Est ergo musica ad primum genus hominum necessaria. Musica enim, ut docent philosophi, fessa corporis membra reficit, spritus attonitos vivaciores reddit, vires sepultas excitat, recreat viatores, praeliatores erigit, omnem denique laborantum dolorem et taedium imminuit. Hinc dicunt Arabes cantibus camelos onera graviora portantes minus defatigari. Idem solamen sentiunt agricolae et artifices qui tempus et opus cantando fallunt. Iure hic quidem non possum culpare maiorum politicum institutum, qui bis terve in anno Tyrtero et Melebeo suam musicam consesserunt, non tamen eo ut solennes ferias et festas impuris cantibus prophanarent, sed ut Deo placatius ab operibus et curis liberi inservirent iocisque honestis (quos parit musica) recreati ad opera alacrius reverterentur. Est enim musica laborantibus ut aegris medicina, ut infirmis condimentum in mensa. Nam sicut illa aegrotantes sanat, hoc debilem appetitum acuit, ita musica laboribus fractos et defessos iuvat, eosque ad maiores labores devorandos occulta quadam vi e proprieta movet, Unde poeta:

Quid multis? In bello tubam Hector, in pace lyram Zeuxis, Policletus et Alcmeon postulant. Id est totum hoc primum genus hominum quod in agro, campo et urbe vivit sine opportuna musica foeliciter non valet.
3. De secundo genere vitae, quod est politicum, non est quod dubites an musica recreetur, cum politiores cives, nobiles et senatores, qui sphaeris reipublicae versandis sunt occupati, ut maiorem aliquando extasin motumque animi sentiunt, ita dulciorem recreationem et solatium necessario postulant. Et sane quamvis Caesares, Catones, Decii lautius laetiusque vulgo fortasse vivere videantur, cum tamen Antlantes sint rerumpublicarum, magnis oneribus semper depressi, contrariis motibus saepe concussi, intolerabilis iniuria est si illis musicam invideamus. Dic mihi quaere Apollo apud Homerum in deorum convivio, Mercurius apud Ovidium in Argi fallacia, Pan apud Musaeum in contentione cum Apolline fidibus cecinisse dicitur. Dic mihi quare a Lino Hercules, Achilles a Chirone

Nobilis ut grandi cecinit centaurus alumno?

Alexander a Timotheo non modo libenter audisse, sed et laboriose dedicisse artem musicam dicuntur. Nonne hi omnes principes et proceres extiterunt? Et quorsum quaeso dedicerunt musicam? Certe non alia de causa quam ut graviore negotio civitatis oppressi diviniore medicina et solatio ad se quasi restituti viverent. Qui ergo ad Philippi mensam et quadram scelton mortisque horrendam formam cum Aegyptiis, hoc est qui solum tristia et lugubria viris politicis reipublicae negotiis fractis et fessis proponunt, Stoici sunt et nimis Aristarcho similes, qui parum meminerunt Philippum esse hominem, qui et si mane libenter illud audiat, Philippe, memento quod sis mortalis, in mensa tamen honeste musica recreari potest, quia est mortalis. Recte Homerus,

Et chorus et cantus reddunt convivia pulchra.

4. Paurum aut nihil hic dicam de tertio genere in quo philosophi, academici et sacerdotes collocantur. Intoleraiblius mihi insanire videntur qui il

lis musicam et harmoniam negant, cum illorum scientiae, artes et studia ab ipsa musica divinae Musae nominatur, quae quidem Musae praeter concentum et harmoniam loquuntur nihil. Vis ut haec probem? Musica affectus coercere, divitias contemnere, rerum mortalium curas excutere docet, sed haec decent philosophos. Musica virtutum formas et ideas imprimit, mores honestos fingit, ad studia sapientiae excitat, sed haec decent academicos. Musica ad contemplationem primae causae erigit, mentem humanam a terra ad coelum rapit, scoriam animi extergit, dispellit nubes, sed haec decent sacerdotes. Est ergo musica utilis ad hoc tertium genus, in quo philosophi, academici et sacerdotes numerantur. At dices “haec ficta sunt quae in postremo hoc loco ascribis musicae.” Imo vera sunt, quod tum intellexeris cum musicam ad contemplativam magis quam ad activam vitam valere, eiusdemque vim magis internos sensus quam externos pulsare demonstremus.

CAPUT IIII
UTRUM INTERNAE ANIMI VIRES ET POTENTIAE MUSICIS VOCIBUS AC INSTRUMENTIS MAGIS QUAM ALIORUM SENSUUM OBIECTIS AFFICIANTUR?

ETUS est illud, visum ad capessendam doctrinam (quae est habitus animi) minus valere quam auditum. Nam etsi visus sit omnium externorum sensuum acutissimus, spiritusque animalis vivacissimus, in oculis tamen quoniam species, intentiones ac phantasmata rerum solum per aspectum, per aurem vero non species rerum sed res ipsae in arcem ac arcam animi ingrediuntur, perspicuum est mentem voce longe aptius per aurem quam idea per oculum aut visum informari. Hinc verum est quod docet philosophus, caecos ab ortu sapientes nonnunquam fieri, at surdos nunquam. Haec si vera sint, quis non videt internas animi vires et potentias musicis vocibus ac instrumentis longe magis quam aliorum sensuum obiectis affici et moveri? Si enim respectu auris sonis pulsatae, oculus caecutiat, quid de obtusis aliis sensibus eorumque fallacibus obiectis putes?
2. Sed perstringam singula. Rationes ergo octo sunt quae hanc rem de qua agimus certam et indubitatam reddunt, prima nempe a comparatione, secunda a proprietate, tertia a simili, quarta ab exemplo, quinta a similitudine, sexta ab effectis, septima a maiore, octava a fine. A comparatione hoc modo. Internae animae vires ac potentiae multo magis rebus ipsis quam ideis ac imaginibus rerum concitantur: sed voces musicae et concentus in aere de novo geniti et in aurem per motum aeris recepti non aliter quam reipsae sunt deferuntur in mentem: animus ergo vocum ac instrumentorum impulsu vehementius quam aliorum sensuum obiectis permovetur. Ratio firma est, quoniam alii sensus fugacibus rerum formis solum affecti colores quosdam incertos imaginesque fallaces rerum non res ipsas rationi ac intelligentiae offerunt. Huic argumento si hanc vim addas, multo firmius erit, nempe quod soni musici avidius ab animo quam reliquorum sensuum obiecta expetantur. Nam ut ad dulciores cibos natura et appetitus, ita ad suavissimos sonos animi potentia et intellectus rapitur. Est enim, ut postea demonstrabitur, inter Musam et mentem, inter musicam et anima, magna et mira similitudo, quippe, si non fallitur Aristoteles, est anima humana quaedam dulcis harmonia.
3. Sed ad secundum nunc rationem et argumentum venio, quod est a proprietate musices. Proprietas musices est divino quodam impetu animi vires invadere, easdemque non aliter quam nervos et chordas lyrae aut alterius instrumenti eodem quo editur motu et affectu pulsare. Ratio est quia ad numeros vocibus incitatur aer atque in principia sentiendi placide receptus, cordis ac mentis tum vitales tum animales spirtus, qui sunt vehicula animi, movet, ipsumque animum variis affectibus pro ratione modulationis flectit, concutit et impellit. Nam aliter quomodo Timotheus Milesius ille insignis musicus Alexandrum nunc ad furorem, nunc ad clementiam traheret? Quomodo Pythagoras (ut fertur) luxuriosum adolescentem a libidine ad castam et honestam vitam musica duceret? Quomodo David furentem Saulem cythara reprimeret? Quomodo Ismenias Thebanus quamplurimos graviter aegrotantes curaret? Quomodo denique alii pene innumeri musicis sonorum modulis et concentibus alia multa obstupenda facerent certe non video, nec olim (quos lego) philosophi perspexerunt.
4. Hinc in mente, ut ad tertium argumentum a causa veniam, causam huius insignis motus concitati in animo vi musices aliam non tradunt sapientes quam quod harmonicus concentus ex mentis conceptu et imperioso quasi phantasiae cordisque affectu proficiscens, una cum aere vi vocis fracto ac temperato aereum audientis spiritum (qui est animi et corporis vinculum) facile penetret, audientisque affectum novo affectu impresso, phantasiam nova phantasia animumque totum quasi novo ingresso animo moveat et afficiat. Immo, quod est mirum verum tamen, cor ipsum sic cantus ingressus pulsat, et sic in penetralia mentis occultosque recessus animi se insinuat ut novos humores corporis, novos affectus mentis, novos mores et actiones, totumque hominem novum senim aliquando, nonnunquam subito formet et efficiat. Marsilius Ficinus pulchre hanc rem declaret. Concentus, inquit, per aeream naturam in motu insitam corpus movet, per agitatum aerem concitat spiritum (qui est aereum animae et corporis vinculum ), per affectum sic impressum afficit sensum animi, tandem per amicam quas significationem in ipsam mentem agit, postremo per subtilioris aeris motum vehementius penetrans conformem qualitatem et quasi consortem imprimit, miraque quadam voluptate perfundit naturam, non hanc simpilicem animi solum, sed etiam corporis illam naturalem, totumque sibi rapit et vendicat iure hominem. Quod vera haec sint manifeste hinc constat, quia spiritus in corde et phantasia agitati (ut ait Cardanus) subsultantem in pectus aerem recipiunt, unde sequuntur reliqui spiritus in aliis corporis partibus ac membris positi, nunc moventes fibras, nervos, musculos, nunc cohibentes, prout lex vocum et numerorum vel crebrescit incitationibus vel tenore composito quiescens tardiorem motum imitatur. Unde contingit vocibus ac instrumentis magis perturbari intus hominem, eumque ad alias actiones quam quae in auditus sunt potestate avocari, puta ad misericordiam, caedem, venerem, ignaviam, furorem, tranquillitatem, aliasque infinitas passiones, quas gignit, alit movetque harmonia. Si enim tonitru coeli, violento motu aeris cor tremulum humanum reddat, da causam cur cantu leniter pulsante aere animus suavissime non delectetur. Iam si par et aequa fiat comparatio, in nullis aliorum sensuum obiectis tanta inest vis et influentia, sic color oculum, sic calor tactum, sic sapor gustum, sic odor olfactum non afficit, sic istorum species phantasiam non movent, sic animum non afficiunt. Tale enim in illis deest vehiculum, simile deest medium, tanta in illis cum animo non est proportio, talis non est symphathia et similitudo.
5. Quod iam in quarta ratione, quae est a similis, demonstrabo. Anima humana (ut antea ostendimus) est nihil aliud quam dulcis quaedam harmonia. Propter similitudinem ergo et sympathiam musicis vocibus ac instrumentis magis quam aliorum sensuum phantasmatis atque umbris effervescit, emollescit, et movetur anima. Quid? An magneti vim attrahendi ferrum? An linguae canis herbis et plantis sanandi modum, an eloquentiae movendi artem concedis, et musicae (quae est morum et affectuum domina) animam flectendi viam et habenam negas? Non est certe quod neges, nam quemadmodum in fidibus tacta chorda quapiam aeque tensa alterius instrumenti chorda propter sympathiam tremula moveri cernitur tametsi non tangitur, ita sonis musicis aerem auremque dulciter pulsantibus, nervi internorum sensuum tanquam fides et chordae alterius cytharae aequaliter tensae moventur quidem, et iisdem sic pulsatis consortibusque factis mens ipsa (quantumvis divina est) mirum in modum delectatur. Si ulteriorem causam quaeras, haec est, quoniam qualis est affectus cantantis motusque aeris deferentis affectum, talis est affectio mentis motusque animi recipientis sonum. Quemadmodum ergo oratores in senatu, in foro, variis affectibus aestuantes eosdem quibus ipsi exardescunt affectus in animos astantium imprimunt, ita periti cantatores in templo si placet hymnos, in nuptiis hymeneos psallentes, iisdem quibus ipsi afficiuntur motibus alios percellunt et afficiunt. Oculus fascinat animum saepe aspectu Veneris, dic ergo causam cur auris bene sonantibus cymbalis, vocibus, organis et psaltriis multo magis non moveat.
6. Quinta ratio ab exemplis ducitur, quae sic se habet. Aves et ferae magis cantibus quam aliorum sensuum obiectis capiuntur, milites in bello, laborantes in via, vagientes infantuli in nutricis amplexu, aegrotantes, graviter defessi, impii, melancholici, tristes, insani melodicis numeris, vocibus ac instrumentis flectuntur, cum aliis speciebus et ideis sensuum (sint illae quidem amaeniores) tangi aut moveri non possint. Est ergo longe maior in musica impressa animo vis movendi hominem quam in aliis quibuscunque umbris et formis rerum, quae solum fucatis imaginibus tingunt non tangunt mentem. Si historias ad hanc rem probandam desideres, passim et ubique leges quod musica Alexandrum ad arma modo concitatiori provocarit, ab armis remissiori et molliori retraxerit, quod Taurominitanum iuvenem ad aedes meretricis inflammandas incitarit Phrygio, a comburendis aedibus spondeo retraxerit, quod in Achille ferociam, furorem in Hercule, in Clytemnestra mollem animi libidinem compresserit. Quid moror? Non periisset solum unus aliquis sed tota Graecorum acies nisi Homerus peste laborantibus salutarem musices medicinam adhibuisset. Concidissent Spartiatae nisi in pace Terpandrus morbo affectis in bello Tyrtaeus in fugam coniectis, ille salutem pristinam, hic consternatis animos reddidisset. Haec et similia herbis non fecit Hippocrates, haec et similia in suis tabulis non fecit Apelles. Emphatica ergo magis et efficatior est musices influentia quam fucosa aliorum sensuum obiecta, imagines, et simulachra.
7. Haec quidem quae adduximus cuivis si non sit musica et ab omni suavitate alienus sufficerent, addam tamen argumenta quae sequuntur ab effectis et fine. Ab effectis, quia musica nos laetari bonis et dolere contrariis docet. Aegisthus adulter ille Clytemnestra non prius potitus fuit quam cytharoedus relictus illi custos confossus periit, istiusmodi vero effecta ex reliquis sensibus nullus omnino parit. Plus ergo musica quam alia obiecta sensuum internas animi vires et potentias movet.
8. A maiore ratio infirma non est, nam ideo contemptores musicae non homines sed asini ut Midas, non homines sed lapides ut Anteas Scythicus ille dicuntur, qui si musica (insigni animi obiecto) moveri non possunt, argumento est nullis aliorum sensuum obiectis aliter quam asinos, quam lapides permoveri, quasi diceres “musica efficacissima concitatrix animi quosdam Aristarchos non movet, multo ergo minus phantasmata aliorum sensuum movere possunt.”
9. Postremo ratio est a fine, quia anima idcirco (ut ait Macrobius) in hac vita musicis tonis ultra modum capitur, quia in corpus defert memoriam musicae cuius conscia in coelo fuit, composque post divortium suum a corpore futura est. Hic enim finis est musices (maxime vero Doricae) in hac vita, ut sicut spiritus spiritui per species non linguas, per formas non voces loquitur, ita musica animo per varios motus et sonos aeris multa arcana futurae ac coelestis harmoniae (unde suscepta est) effatur. Cogita tecum homo in quo est sensus et sapor philosophiae, si ovis (simplex animal) viso lupo odium concipiat, quod est aliud a specie lupi quem videt; si visa matre amorem, quae res alia est a forma matris quam phantasia percipit, dic mihi an homo omnium animalium perfectissimus audito concentu sonum et concentum solum percipet? Minime vera, sed aliis formis divini amoris elicitis et conceptis in perpetuum saepe Dei rerumque divinarum studium et amorem rapitur. Sic menti vera harmonia loquitur, sic intus mentem docet. Sed de hoc theorico usu musices nunc proxime dicemus.

CAPUT V
THEORICA ET CONTEMPATIVA VITA MAGIS QUAM PRACTICA ET ACTIVA ARTE MUSICA INDIGET

TYLO censorio hodie a multis perstringuntur illi qui adorantum devotionem et contemplantium studium nonnihil valere musicam persuaserunt. Male etiam et hi a Stoicis istius aetatis audiunt, qui eiusdem in ecclesia Christi usum divinum conantur demonstrare. Rogatus meipsum philosophiae solum spaciis et limitibus in hac epitome conclusi mea, aliter ex sacris oraculis sanctisque patribus multa adducerem testimonia, multa argumenta, quae olim Tubal et patriarchae si tempus naturae, rex David et prophetae si tempus legis, Christus et apostoli si tempus gratiae spectes approbarunt. Nam Iubal instrumenta musica invenit, David cytharam peritissime pulsavit, Christus et apostoli post sacram coenam ante ascensum in montem hymnum (ut Matthaeus scribit) cecinerunt. Hinc apostolos, qui passim in suis epistolis ad sacrum usum musices hortantur, secuti sunt apostolici viri (renascentis ecclesiae patres) qui, ut in annalibus ecclesiae constat, maximi in suis ubique caetibus musicam tam vocalem quam instrumentalem aestimarunt. Quod hinc liquido patet, nam Plinuis Secundus in epistola ad Traianum scribens de Christianis sic ait. “Haec fuit summa vel culpae vel erroris eorum quod essent soliti ante lucem convenire, carmenque Christo suo quasi deo canere.” Non possum hic testimonium Eusebii tacitus omittere, qui a Christo divinam cantandi consuetudinem in ecclesia deducere videtur. Nam, inquit, Christi exemplo inolevit (scilicet cantus). qui post coenam hymnum dixit. Vincam si addam d. Ignatium divi Iohannis apostoli disciplulum tertium post divum Petrum Antiochenae ecclesiae episcopum, qui audivit choros angelorum antiphonas sanctae trinitatis decantantium, ideoque instituit inter psalmos easdem decantari. Possum hic etiam (ut non solum de vocali sed etiam de organica et instrumentali musica agam) introducere et nominare doctissimum Vitalianum pontificem Romanum, qui annis hinc circiter noningenta cantum vocalem scientissime composuit, et cum organis harmonice in ecclesia consonare docuit. In Fasciculo Temporum et Platina in Vita Vitaliani plura leges.
2. Sed quid ago? Hanc rem primum a difficultate theoricae vitae demonstrabo, quae vita est vel inchoata in hac via vel perfecta in coelo. Illa quasi herbescens florem, haec fructum beatae vitae habet, illa tenuis et infirma veluti planta in altum crescens multis et magnis procellis subiecta est. Opus ergo habet subsidio, quo adversus tempestates mundi sustentetur. Ne ergo Daemas taedio susceptae contemplationis ictus se a Deo, a Christo, a religione ad mundi nugamenta vertat, divino musices instinctu opus est, quo ab hoc lubrico casu et periculoso relapsu avocetur, divino musices instincto dico, quia haec vita tota in concentu musico (ut ait Plato) constituta est, ipsaque contemplatio mentis est nihil aliud quam coelestis quaedam modulatio. Quo ergo difficilor est via virtutis, quae in contemplatione ponitur, eo dulciore eget comite (qui est quasi vehiculum in via) quo recreetur. At musica dulcissima comes est, quia omne taedium arctissimae ac difficillimae huius vitae tollit, ipsumque viatorem vepribus ac spinis huius mundi vulneratum, mille perculsis obiectum, infinitis fortunae miseriis confossum, mente tamen in Deum fixa veluti laetantem et triumphantem movet. Musica enim umbras vanitatis, voluptatis taedas, tricas fortunae, miserias mundi oblivisci docet. Est ergo musica orantibus necessaria. Hoc ipsum, si non fallor, naturali etiam causa confirmari potest, quippe harmonia illa Dorica menti in contemplatione fixae divina mysteria et arcana loquitur, necnon pulsatis internis potentiis (veluti curru ignito Eliam in coelum) devotum hominem ad Deum rapit. Sonus enim externus aerem, aer aurem, auris communem sensum et phantasiam, phantasia mentem in arce sua sedentem movet. Si ergo sonus fit suavus, una mentis chordae dulcissimum concentum fundunt. Nam ex gravi dulcique motu aeris percepto alias dulcedinis species elicit, quibus instructa sibi et Deo vere contemplantium mysticum illud alleluia canit. Hoc posito, considera mecum quaeso quanta esset in devotione contemplatium defectio, si illis deeset haec mirabilis vis musices et incitatio.
3. Tertium argumentum ab authoritate cum ratione coniuncta ducitur. Macrobius scribit quod ideo gentes in oraculis, auguriis et exequiis suis celebrandis Doria musica usi fuerint, quia animus saepe in contemplatione languens eiusdem concinnis motibus veluti reviviscens in flammas pietatis surgit. Pythagoras, ut in Tusculanis scribit orator, suis discipulis vocum ac instrumentorum symphonia et concentu occultissima philosophiae et sapientiae oracula Graece reseravit. Et sane non mirum, nam in articulo mortis frequenter homines qui ab ortu extiterunt stupidi loquantur divina, quorum vaticinia et imprecationes exitum inveniunt, ut de Domitio apud Lucanum, Orode apud Virgilium, Calano apud Curtium constat, quia iam propemodum exuviis corporis liberi et soluti in illis loquuntur animi, quanto divinius illi qui coelesti musices afflatu a corpore, a sensu, ab omni cogitatione mundi ad coelum, ad mentem, ad Deum incitantur? Quid addam Aristotelis testimonium, qui praeclare docet musicam ad tria valere, nempe quietem, institutionem vitae, et contemplationem? Cuius duae, ut ait, partes sunt, veritatis inquisitio et sceleris expiatio. Quid? An veritatem inquirit musica? An a scelerum vinculis et immanitate liberat? Inquirit certe, et liberat. Sed audi, ut dulce medium, non ut prima causa et principium. Medium enim est quo homo (mens sola veluti factus) mentem primam primamque veritatem perpetuo contemplatur. Nihil hic dicam de authoritate divi Augustini, Ambrosii, Hieronimi aliorumque sanctorum patrum qui ad unum omnes et singuli vim musices in contemplatione suspiciunt et admirantur. Idcirco inquit Isidorus “musica introducta fuit in ecclesiam ut qui verbis non compaguntur modulationis suavitate moveantur.” Huius rei Augustinus rationem addit, “nam omnes (inquit) affectus spiritus nostri pro suavi diversitate sentio habere proprios modos in voce at cantu, quorum nescio qua occulta familiaritate excitentur.”
4. Rationes quae sequuntur sunt ab usu, a comparatione, a simile, a necessario, a relatione, ab occulta proprietate et exemplo. Ab usu musices, qui est publicus vel privatus, publicus ubique gentium in templis, privatus maxime inter Musas in academiis. Templa vero et academiae sunt loca contemplationis magis quam actionis, sacerdotibus et philosophis destinata. Est ergo probabile musicam ad contemplationem magis quam ad actionem, ad vitam magis theoricam quam practicam pertinere. Hunc usum musices in templis maiores ut sacrum, non ita pridem multi ut utilem, recentiores nunc scriptores ut legitimum nobis commendarunt. Ratio a comparatione quae sequitur est inter triumphantem et militantem ecclesiam: si etenim haec illam, quoad fieri potest, imitari debeat, si autem illa 24 seniorum cantu, angelorum harmonia, sanctorum hymnis, lyris, cytharis aliisque id genus instrumentis describitur, quis absurdum, quis impium putet is in militante ecclesia illius memoria et imitatione commoti humanis vocibus, organis, psalteriis, aliisque musicis instrumentis divino numini serviamus, viamque fini, motum termino ad quem movemur comparemus? Hinc verbo sic concludas, musica in coelo ad perfectam contemplationem requiritur, ad inchoatam ergo in hac vita est necessaria, imo eo magis hanc inchoatam vitam contemplativam quam activam iuvat, quo maior musices cum hac quam cum illa est analogia, consensus et similitudo.
5. Quid addam? A simili hoc ipsum probo. Nam ut peritus et prudens medicus cum pillulas aut amaras potiones male affectis ministrare velit, primo dulcioribus syrupis gustatum mutat ne aegrotantes medicam salutarem propter amaritudinem in suam perniciem recusent, ita olim maiores nostri vere philosophi et sapientes viri conantes amaras radices virtutum pretiosas tamen propinare contemplantibus, musicam tanquam nectar cum istis radicibus miscuerunt ut eiusdem dulcedine percepta omne contemplationis taedium et labor tolleretur, fructusque tandem perciperetur virtutis. Non dicam Augustinum eadem similitudine laudabilem usum musices nobis in ecclesia commendasse, non dicam illum, ut in libro Confessionum scribit, suavitate cantantium in ecclesia ad lachrymas saepe, spirituque tantem per cantum in illius animum illapso, ex Manichaeo ad Christianae fidei professionem fuisse impulsum. O divinam vim musices, quae sic contemplantium animos et praecordia tangis! Ducitur hic autem argumentum a necessario, quia sine musica (ut aiunt) affectuum turbines sedari non possunt. Tot enim sunt contemplantium phasmata, tot daemonum ludibria, tot vitae solitariae pericula, quae si alia arte quam musica fugare contendas, id solum agis ut nimia ratione insanias.
6. Hoc demum experientia probatur, quia in eremis et solitudine viventes, defixis in terram oculis, sibimet nonnunquam occinunt. Ratio est quia cantu phantasmata dispellunt, ludibria mundi fallunt, vitamque solitariam viventes contemplationi rerum divinarum multo alacrius se dedunt et intendunt. Ratio a relatione sensus suas vires habet. Nam in theorica vita hoc agit musica ut animo toto in contemplatione demerso homines nil nisi caeleste cogitent. Videas enim saepe devotos sic odis, sic hymnis in extases rapi ut reliquis sensibus consopitis extra se positi et a mortalibus his domiciliis separati videantur. Si ergo contempativa vita sit veluti mors externorum sensuum mentisque ad Deum elevatio, musicam (quae sensus obtundit mentemque ad coelum rapit) esse quidem ad contemplativam vitam maxime necessariam nemo est tam stupidus qui non fateatur. Si conclusionem quaeras, sic arguo. Est musica divinissima scientia mentis, ergo aptissima ad movendam mentem, ergo ad contemplationem necessaria. “Quid id probas?” Hoc modo, quoniam mens est sedes contemplationis, sed musica scientia est virtus mentis, potentius ergo multo ipsam mentem movet.
7. Sed quid ago? In oceano huius causae nimis fluit oratio. Duo argumenta adhuc indiscussa manent, alterum ab occulta proprietate, alterum ab exemplo petitur. Haec duo in uno brevitatis causa concludam. Occulta proprietas musices, quae eandem ad theoricam vitam maxime valere ostendit, in pellicano, phaenice, philomela, cygno aliisque aviculis solitariam vitam degentibus manifeste cernitur. Hae aves monastice quasi vivunt, suasque odas distinctas habent. Nam pellicanus in nido cum puellis sedens dulciter ultimum suum vale canit rostroque effodit pectus. Phoenix ad montis cacumen volans semel in vita canit, seque alarum motu in flammas cineresque vertit. Philomela media nocte spinis incumbens pectore variis cantibus Deum praepotentem laudat fessaque tandem vivere fossa in terram cadit. Cygnus denique veluti cupiens dissolvi paulo ante mortem canit, vitamque miseram voce et harmonia coelesti claudit. Pauci sunt hodie pellicani, phaenices nulli, nescio sane an sint ulli qui cum philomelis media nocte canunt. Scio certe quod sint paucissimi qui cum cygno ante mortem canunt. Musica tamen multos pellicanos, phaenices, philomelas et cygnos, hoc est multos vere devotos orantes et contemplantes faciet.

CAPUT VI
MUSICAE INSTRUMENTALIS VIS MIRA ET EFFICAX IN CONTEMPLATIONE RERUM DIVINARUM, EAQUE MUSICA QUAE MIXTA EST, ID EST VOCE, MENTE ET MANU CONSONA, PLURIMUM LAUDATUR

LATO musicam tipartitam fecit, vocalem, organicam et mixtam. Prima illa solum humanis vocibus, secunda instrumentis, tertia utriusque concentu perficitur. De vocali superius satis, nunc de intrumentali et mixta agimus. Instrumentorum alia sunt bellica ut membranae, tubae et sonorae fistulae, quae (ut ait Thomas) animum ad firmitatem; alia ethica et moralia, ut cymbala, cytharae, barbitona, quae animum ad delectationem virtutis; alia theorica et divinis usibus inservientia, ut psaltria, trigona, sambucae, organa, quae mentem sursum ad meditationem rerum divinarum trahunt. Nihil hic dicam de theatricis et bacchanalibus tibiis quae taedas furiasque libidinis, insaniae et amoris excitant. Cum ergo de instrumentali musica hic loquimur, intelligi volumus Doricam illam quae instrumentis (divina quasi sonantibus mysteria) concinnatur et absolvitur. Sed ut rem aggrediar, quid quaeso in organis ac instrumentis (quae a maioribus ad maiorem aestum et impetum devotionis concitandum inventa sunt) reprehendis? Si eorum institututionem spectes, divina est; si similitudinem cum voce humana, mira est; si significationem, mystica est; si proprietatem, ultra quam dici potest abdita et necessaria est; si omnium aetatum ac gentium approbationem, catholica et universa est; si denique finem et perfectionem, sancta et religiosa est.
2. Sed urges ut ordine haec ipsa probem. Age, quoniam sic urges idipsum agam, et ut a primo exordiar, prima intentio proculdubio instrumentorum a Deo est, quod sane olim philosophi insinuarunt cum cytharam ab Apolline, a Mercurio lyram, tubam a Marte, sambucam a Pallade, aliaque instrumenta ab aliis in deorum tum numero habitis inventa et formata fuisse credunt. Sit Tubal si placet inventor, sunt ergo antiquissima; sit Pythagoras si velis, non sunt ergo nova. Utcunque se res habet, si inventionem spectes, eorum institutio in templo a Deo, a Deo inquam immortali fuit. Sunt ergo sacra et non sine mysterio aliquo instituta. Deus enim et natura nihil frustra agunt. Sed dicis inter ceremonias haec olim posita iam exorta luce dispellantur ut nubes. Respondeo nec musicam nec musica haec instrumenta (de quibus nunc agimus) fuisse ceremonias, cum typum nullius veritatis futurae et expressae gesserunt, cumque Christus et apostoli ipsi canentes psalmum, angeli in excelsis canentes gloriam, magnam encomion musices nobis reliquerunt, quod certe non fecissent si tanquam nebulas et umbras ab archa tabernaculo et ecclesia Dei abigi et dispelli voluissent.
3. Sed pene elapsus sum limites quos mihi proposui. Ad secundum igitur rationem venio, quae est a similitudine quam instrumentum musicum cum voce humana habet. Sed hic subrides fortasse, Aristarche, cum organis ac instumentis inanimis quasi vitam, vocem et linguam me attribuentem audias. Ride si placet, non est tamen quod derideas, si mecum altius consideres quis sonum, vocem et sensum instrumentis tribuat. Tribuit quidem homo, qui postquam coelestem harmoniam animo concepit suo, digito, plectro, flatu tangit, pulsat, movetque instrumenta, eorumque voces et linguas pro divino afflatu et affectu format, flectit, moderatur. Sic ergo loquuntur organa ut scientium musicorum iubent concepta. Si igitur voces humanae scienter in aurem fusae mentem ad Deum, ad pietatem movent, quod non potes negare, dic mihi cur instrumenta musica spiritu et affectu musicorum tacta idipsum in animis hominum non efficiant.
4. “Sed syllabicis et distinctis vocibus ista inanima instrumenta carent.” Recte mones, ad tertium ergo argumentum advolo, in quo certas et distinctas voces et significationes instrumenta habere doceo. Quid negas? Nonne tuba clangens ad bellum vocat, nonne lyra ad laurum et palmam pacis? Dic quaeso cur alia instrumenta Marti, alia paci, cur alia theatro et convivio, cur alia templo destinantur, an quia una voce eademque confuse loquuntur omnibus, an idem hystrionibus in scena quod epulantis in mensa, an idem pugnantibus in campo quod orantibus in templo instrumenta sonant? Si idem sonare dicas, ad te ipsum appello, nam tibi conscius erras . Si autem non idem sonare dicas, fatearas tandem distinctas voces certasque significationes vocum instrumenta sibi vendicare. Si liceret hic sacra testimonia addere quod non libet, dicerem cum divi Paulo, quae sine anima sunt vocem dantia sive tibia sive cythara nisi distinctionem sonitum dederint, quomodo scietur id quod canitur aut quod cytharizatur? Rationem ab alio exemplo addit, “si etenim incertam vocem det tuba, quis parabit se ad bellum?” Vides hoc loco nominatim instrumentis concedi vocem, eandemque non confusam sed certam, non obscuram sed significatione notam et distinctam. Si enim haec vox confusa et incerta esset, iniqua videretur illa Christi reprehensio cum dicit cantavimus nobis tibiis et non saltatis, lamentavimus et non plorastis. Attende igitur si certa vox, si certa soni distinctio, si quodammodo lingua et sensus tubis et fistulis (omnium instrumentorum pondere et dignitate minimis) concedantur, quanto magis organis aliisque ad divinos usus fictis et firmatis instrumentis articulatim distincte quasi loquendi artificium vel potius mysterium tribuatur, praesertim cum ex his devote ludentum affectus vel si magis placet ipsi animi astantium et audientum affectibus animisque adiuncti sint et eloquantur. Age, notam certamque agnosco instrumentorum vocem, sed modum quo fiat certa et distincta quaero. Modum accepsisti modo, nam ut species et obiecta rerum ad oculum per aerem aut aquam propria sunt media, ita divina musicorum concepta per organa et instrumenta bene sonantia aptissime deferuntur.
5. Quod instrumentis musicis attribuitur vis plusquam mirabilis et influentia est qua veluti divinitus igne demisso non solum Indici gymnosophistae accensi futura divinant et vaticantur, ut quidam scribunt, sed etiam prophetae Dei eadem inflammati magna mysteria et miracula loquuntur. Sic ferunt Sybillas olim instrumentis musicis foras pulsatis ab alto quasi somno et sopore excitas prophetasse, et sane non possum non credere mysticam aliquam proprietatem in concentu musico latere. Nam aliter quorsum dixisset Helizeus “nunc autem adducite mihi psaltem?” Et quorsum addita fuissent illa in textu verba, nempe “cum caneret psaltes, facta est super eum manus Domini?” O plusquam divinam et obstupendam vim musices! O coelestem et arcanam influentiam, quae instrumentis et fidibus in laudem Dei paratis datur! Hinc credo est quod in solenni illa consecratione templi classes, ordines, leges et nomina cantorum demonstrerentur, quorum alii cymbalis, alii cytharis, alii aliis instrumentis divinas laudes sonabunt. Et ut robur argumento addam, unus nomine Chenenias prophetiae praeerat et melodiae. Hic adde si libet miraculosam illam virtutem fugandi daemonas de qua theologi, curandi morbos de qua medici, placandi feras de qua philosophi passim in suis monumentis scribunt.
6. Sed de hac virtute instrumentorum pluribus posthac dicetur. Nunc vero quid superest, nisi ut maiorum calculis hoc ipsum comprobemus? Sed hic quo me vertam nescio, volens nolens video lyram in coelo, cytharam in coelo lucere. Nescio an hinc instrumenta satis laudis et honoris habeant, sed stellatas lyras et cytharas hoc loco non quaerimus. Ea solum nunc celebramus quae devotos et religiosos faciunt. Haec antiquitas invenit, haec maiorum authoritas comprobavit. Si nominatim exempla quaeras, obeamus terras et gentes, et petamus quorsum capanae ubique in turribus, instrumenta musica in templis sonant. Audiemus proculdubio hoc responsum, quod capanae sint veluti spirituales tubae quae nos ad praelium, instrumenta sint media divina quae nos ad coelum vocant. Est enim in illis dulcis clangor, in his dulcissimus amor Dei, quippe illis ordine pulsatis ad Martem adversus mundum, his vero sonantibus ad pacem, ad devotionem, ad Deum incitamur. Hinc olim imperatores, reges, gentes ac nationes summos honores peritis musicorum instrumentorum tribuerunt. Quid opus est exemplis? Periander rex Corinthiorum Arionem, Hieron rex Siciliae Symonidem, Alexander ille magnus Timotheum, Agamemnon Demodocum, Iulius Caesar Hermoginem, Vespasianus Diodorum; inter gentes Aegyptii Mercurium, Lacedaemonii Terpandrum, Graeci Ismeniam; Angli non ita pridem Tavernum, Blithmanum, Tallesium, Morum aliosque insignes musicos magnis praemiis affecerunt, et quae causa nunc est cur hos superstites adhuc viros Birdum, Mundanum, Bullum, Morleum, Doulandum, Ionsonum aliosque hodie permultos instrumentorum peritissimos iustis suis laudibus non persequamur?
7. Da veniam, studiose lector, si vehementius hanc causam persequar. Musica enim animum, instrumenta musica me totum vendicant. Cum Augustino non sum conferendus miser, confiteor tamen me vocibus ac nervis musicis plurimum cum illo commoveri. Addam rationem unam aut alteram, et sic concludam in hac thesi omnia. Prima haec erit, quod instrumenta musica perite tensa et pulsata melius voces humanas dirigant, easdem certiores et suaviores reddant. Omnis enim unita vis fortior est, ut ait philosophus, At quando voces cum instrumentis consonant et conspirant, melodia plusquam divina nascitur. Sic haec vera sint, ut sint verissima, cur cymbla, psalteria, trigona, sambucae, organa, id est cur musica instrumenta a templis, a sacris locis sunt amovenda? Immo cur non ut maioris pietatis media sunt potius approbanda? Quid multis? Paucis concludam. Sensum verbi non confundunt, distinctam enim vocem habent. Devotionem non tollunt, faculas enim pietatis accendunt. Contemplationis studium non impediunt, ad Deum enim et coelestia abducunt, quippe hic instrumentorum finis, hic usus est, ut unita vocibus humanis colestiores harmonias reddant, animosque mortalium citius Deo coeloque iungant. Quamvis ergo omnis musica iustissimam suam laudem habeat, ea tamen quae mixta dicitur, id est quae manu et voce perficitur, omnium longe divinissima haberi debet, quippe in ea simul ars et natura canunt. Natura enim vocem, ars instrumentum dedit, a mirabilis est artis et naturae in voce ac instrumentis consensus et harmonia.
8. Si rationem quaeras haec est, quoniam idem fundamentum utrumque habet. Nam ut ex lupi et agni nervis factae fides necessario dissonant, quia eorum discordant fundamenta, ita necesse est ut ars et natura, vox et instrumenta maxime conspirent, cum ex iisdem aut cognatis principiis oriuntur, cumque ars naturam, instrumenta vocem imitantur. Caeterum attende. Cum hoc loco musicam voce et instrumentis mixtam longe maxime commendamus, organicam et simplicem illam pulsandi artem a templis piisque usibus non reiicimus. Aquinas, sydus et splendor ille aetatis suae, postquam probarit musicam excogitatam esse ut animus humanus ad Deum excitetur, de instrumentis music et eorum usibus sapienter distinguit, nempe quod alia sint instituta ad firmitatem animi ut tubae, alia ad delectationem ut cytharae, alia ad celsitudinem et contemplationem divinam ut organa, quae ab imis ad excelsa, hoc est a terrenis ad aeterna et divina, occulta quadam virtute et proprietate surgere nos faciunt, et sane hoc verum est. Nam simplex et solemnis vox illa organorum caelestis chori imitationem habet, quod docte a Theodoro Beza et Iacobo Andrea in colloquio de hac re habito confirmatur. Non possum omnia quae illic lego scriptis mandere, nam brevitati studio. Adiiciam tamen pauca. Quod ad organa musica attinet (inquit Beza), “scimus musices et harmoniae illius magnam vim esse ad permovendos animos hominis, neque praestantiorem eius usum videmus quam ut ad celebrationem et laudem nominis divini et permovendos atque excitandos animos hominum ad verum Dei cultum dirigatur et serviatur.”
9. Quid haec ad organa approbanda fortasse dices? Plurimum certe, si attendas illum de organica illic harmonia solum disputasse. Sed paulo post addit haec verba: “Instrumenta musica similiter adiaphora esse non negamus, quibus sine offensione Dei uti vel carere possumus. ” Hactenus Beza, Andreas vero sic loquitur, “De me ipso sancte affirmare possim ut qui musica figurali et organo plurimum delector, non modo aures sonum percipere sed animum quoque harmonia illa affici mirifice et vel ad preces vel ad conciones ardentiore spiritu habendas vel audiendas excitari quando suavissima harmonia canticum ecclesiasticum vel organo luditur, aut a cantoribus priusquam concionator suggestum consendat recepta consuetudine cantari solet, adeoque vim illam divinitus harmoniae inditam in meipso efficaciter sentire affirmo de qua ab initio dixisti, quod musica figurali insit. Idem quoque a multis aliis piis viris, etiam laicis artis musicae ignaris, audivi, quod similiter in seipsis experiantur.”
10. “Haec quidem probant voce et instrumento consonis plurimum moveri hominem, organis vero per se motis non informari.” Parum attendis sed audi quae sequutur. “Praeterea de Davide nota est historia cum coram Saule, quando a spiritu domini malo exagitabatur, cythara luderet, quod harmonia malignum spiritum repulerit. Quae harmonia non modo aures regis Saulis feriebat, sed animum quoque eius afficiebat ut a malo spiritu ad tempus liberatus et quietus esset. Non enim Davidem cecinisse, sed instrumento musico, quale tandem illud fuerit, lusisse tantum scribitur. Non igitur contemnenda vis est harmoniae musicae figuralis, quae spiritum domini malum repressit, quae ad animum usque, etiamsi quod luditur aut canitur non ab omnibus intelligatur, penetrat. Quam vim multo maiorem in se experiuntur et sentiunt qui una cum harmonia res quoque sacras quae canuntur intelligunt.” Hinc constat non solum cum voce, sensu et verbo organa in templis vim magnam pii affectus movendi habere (quamvis hoc modo efficacius movent), sed etiam (ut modo diximus) quodammodo audientibus et orantibus arcana quasi mysteria distincte loqui et enunciar. Qiualis enim est scientis et pii organistae devotio, talis ab instrumento in praecordia veluti audientium fluit affectio quae nervos et fibras animi pulsat et mirifice vi quadam divinus indita ab imis ad summa movet.
11. Concludam ergo cum Andrea quod minus considerate agant illi qui adhibitis equis et funibus uno impetu organa quasi res prophanas deiiciunt et a templis ad sentinas et ad flammas trahunt. Nam constat (uti llius catastropha utar) “organa esse adiaphora et non modo licita sed etiam egregia templorum ornamenta, modo illis ad celebrationem numinis divinis utamur.” Ratione addit quia “illis sic uti non modo non prohibitum sed expresse mandatum est psalmo 150, Laudate dominum in sono tubae; laudate eum in psaltrio et cythara; laudate eum in tympano et choro; laudate eum in chordis et organo.” Quid multis? Si nulla argumenta nos ad hoc genus musices amplectendum moveant, illud tandem accenderet, nempe quod hoc genus harmoniae Deo placuerit, ergo homunculis non displiceret. Antecedens probo quia pulsatis instrumentis musicis dignatus est Deus coelo homunciones respicere, nubeque gloriosa divinae maiestatis suae templum Salomonis adimplere. Nam sic textus habet: Igitur cunctis pariter et tubis et voce, cymbalis et organis et diversi generis musicorum concentibus vocemque in sublime tollentibus longe sonius audiebatur, ita ut cum dominum laudare cepissent et dicere Confitemini domini quoniam bonus, quoniam in aeternum misericordia eius, impleretur domus Dei nube ne possent sacerdotes stare et ministrare propter caliginem. Compleverat enim gloria domini domum Dei.

CAPUT VII
AN SIT POLITICUS USUS MUSICES? EADEMQUE QUIBUS, QUO LOCO ET QUANDO UTENDUM EST

OCRATES et Plato tanti aestimarunt musicam ut disertis verbis saepius affirment mutationem aut defectionem eiusdem rebuspublicis longe periculosissimam esse, quippe, ut aiunt, civium mores, affectus, actiones, opera totaque vitae civilis ratio quodammodo a musica et harmonia pendent. Si enim in uno homine sit quidam concentus, necesse est ut in tota civitate (quae est multorum hominum unio) et in republica (quae est ipsius unionis ordo et administratio) sit musicus quasi consensus et conspiratio: aliter ut dissolutis nervis corpus in paralysin et tremorem partium, ita civitas dissonis membris convulsa in horrorem et confusionem ipsorum civium periculose cadit. Hinc apud Socratem et Platonem. Quid? Apud Socratem et Platonem dixi? Immo apud Cretenses, Lacedaemonios, Athenienses, Romanos dicerem, addam si placet apud Gallos, Hispanos, Anglos utiles et praeclarae olim leges de usu musices, de musicorum ordine, vita, institutione sancitae, et quod est amplius, observatae fuerunt. Adhuc apud nos insignia vestigia sunt, cum ex statutis maiorum in singuilis fere collegiis et celebrioribus ecclesiis precentores, organistae, clerici et symphonistae vivunt, cum in singulis fere civitatibus diluculo nobiles ad studium reipublicae cives ad suum opus musicorum fidibus excitantur.
2. Sed ut in pauca rem totam conferam, usus musices triplex est, divinus qui contemplationem, ethicus qui institutionem vitae, politicus qui conservationem reipublicae ac civitatis spectat. De theorico et divino satis diximus, de ethico et civili nunc pauca dicemus. Ethicus seu moralis usus musices (ut distinguendo procedam) in duobus precipue cernitur, nempe in sedandis malis affectibus et in bonis moribus comparandus. Hinc est quod Aristoteles aliique philosphi persuaserint pueros et adolescentes ad studium et praxim musices cogendos, cuius rei causae tres sunt, quia in ea est expressa imago et dulcedo virtutis, utilius excercitatio vocis, moderatio affectus. Imago virtutis: est enim musica ipsa virtus. Virtutis dulcedo: est enim musica ipsa concentus. Exercitatio vocis: est enim in praxi musices salutaris agitatio pulmonis quae generosum spiritum et calorem in praecordiis gignit, crassos humores (quibus abundat aetas puerilis) digerit, omnesque vapores et nubes a capite fluentes aut fluxas pellit. Postremo moderatio affectus in ea inest, quia, ut antea docuimus, per aerem auremque in ipsam mentem agit, eamque mirabiliter sub suo nutu et imperio tenet.
3. Politicus usus musices communis et universalis est. In hoc considerari debent personae ut quibus, tempus ut quando, locus ut ubi, modus ut qua ratione, finis ut quamobrem musica utendum sit, cuilibet intelligatur. Personae quibus musices usus convenit (exceptis solum mancipiis naturae) sunt reges et cives, principes et subditi, agricolae et senatores, milites et studiosi pacis, tota denique cohors et multitudo civium. “At absurdum hoc est ut reges, principes et senatores quasi tibicines lyram Paridis in senatu tractent.” Absurdum quidem est, ut ais, nec hoc requiro. Id solum volo ut summi, medii et infimi opportune musica solatia habeant. “Quid? Vis ut musici Caesares et Catones fiant?” Quid quaeso hinc mali si hanc artem Caesares et Catones discant? Nam quamvis cythara Neroni in theatro concedi non debit, si tamen privatim seipsum cythara reficiat, nemo, ut opinor, sanae mentis hoc factum Caesaris reprehendat. Discant ergo hanc artem principes, discant cives, discant omnes si possunt. Si vero non possunt opportune, eandem ad sua solatia adhibere discant.
4. Hinc altera conditio observanda in hoc usu sequitur, nempe tempus. Tempus vero tum aptum et opportunum est cum solemnia festa et feriae, publica convivia, nuptiae aut nobilis victoriae insignia ad honorem civitatis celebrantur. Locus (in quo politicus hic usus cernitur) est aut publicus aut privatus: publicus ut theatrum cui tragicum, campus Martius cui bellicum, convivandi palatium cui comicum, templum denique cui Doricum et solenne genus harmoniae convenit. Doricum et solenne dico quia molle et effaeminatum genus musices templo non convenit. Qui ergo cantilenas impudicas devotionem cultumque divinum impedientes cum organis aut aliis instrumentis musicis in templo personant abutuntur loco. Est enim locus hic sacer in quo, ut Augustinus ait, nihil fieret nisi id solum ad quod fiebat. Privatus locus a nobis hic non distinguistur, quippe qui civilem usum minus spectat. Erit tamen politice at providenter factum ut cuivis civium in privatis aedibus musicam pro arbitrio adhibere liceat, si modum et finem de quibus nunc agitur diligentius consideret. Quid multis? In modo decus, in fine virtus inest, quippe modem tenes si decorum attingas, finem si delectabile honestum in concentu quaeras. Si vero solum vanas delicias Veneris minusque sobrias saltationes et nugas secteris in domo, hac arte abuteris usumque eiusdem verum non apprehendis. Ut enim ea est alexipharmacum si utaris, ita si abutaris toxicum venenum habet. In nuptiis, in conviviis et saltationibus in choreis etiam illa si placet utere, sed memento modi in quo decus, memento finis in quo virtus lucet.
5. O utinam istius aetatis adolescentes, (viri et senes etiam prope dixerim, sed nihil addam), utinam dico — Sed non pergam. Utinam certe sed non uram, relictis odis et rythmis plusquam amatoriis paene dixeram amentibus (quibus olim Mars Venerem, Antonius Cleopatram, Paris Helenam, ipse Demosthenes Laidem coluerunt) hymnis et psalmis Deum coeli et terrae adorarent. Sed delirat nunc mundus, aliter tot libidinum carmina, quidni carcinomata?, tot volumina et palatia Cupidinis, tot idola vanitatis oculis et auribus hominum non subiicerentur. Usus musices est non ut incitet ad amplexum Veneris sed virtutis, non ut nudas saltatrices ad furentem et spumosum pruritum scelerati Neronis, sed ut vestales virgines castas et pudicas ad consilium severi Catonis pellat. Olim in choreis et tripudiis maiores veluti motus, progressus et vestigia virtutum expresserunt. Sed o tempora, o mores! Tempora mutantur et nos mutantur in illis, quippe nos prope omnes et singuli his diebus in principio saltandi genibus flexis salutamus Venerem, in medio progressu lascivis oculis fascinamus animum, in fine scilicet osculum et amplexum petimus, caetera quis nescit et quae sequuntur? Horribilis abusus hic est publicae et privatae musices, detur recreatio sed vitetur turpitudo. Pulsentur organa, salietur etiam si velis in epulis, in theatris, in privatis aedibus. Musica delectentur cives, si modo (quod bis ante dixi) modi meminerint in quo decus, finis in quo virtus inest.

OBIECTIONIBUS IN USUM TAM PUBLICUM QUAM PRIVATUM MUSICES RESPONDETUR

6. OPPOSITIO Musica vocalis aut instrumentalis expresso Dei verbo non mandatur: ergo in templo approbari non debet.
RESPONSIO Chirographum novi testamenti non video quo mandatur, exemplum tamen et consilium quibus laudatur video: exemplum Christi qui hymnum post coenam dixit, consilium Pauli et Iacobi, qui nos ad modulationem hortantur.
OPPOSITIO Musica legis ceremonia fuit: ergo iam tollenda est, quippe nova luce veritatis exorta nubes legis evanuerunt.
RESPONSIO Musica (ut quidam docent) umbra legis non fuit, quippe nullam veritatis iam factae expressam imaginem et vestigium gessit. Sed detur fuisse ceremoniae, ratio tamen non sequitur. Multae ceremoniae quae fomites et motrices devotionis sunt adhuc in ecclesia Christi retinentur. Ob hanc causam musica in templo Salomonis fuit instituta, ob hanc solam causam a nobis iam recepta est et olim a maioribus approbata.
OPPOSITIO Deus est spiritus: ergo mente non cantu, spritu non sonorae vocis concentu colendus.
RESPONSIO Ratio non cohaeret, quia Deus et mentem et corpus finxit. Quare ut totis illius viribus praecipue, ita huius partibus ac potentiis se adorari iussit. Cum ergo externam musicam extollimus, internum animi concentum non negamus, immo illius impetu huius aciem multo magis acuimus et excitamus.
7. OPPOSITIO Deus novit ea quae petituri sumus ante quam petimus, neque verborum circuitu et multitudine delectatur: ergo non opus est figurali aut instrumentali musica in qua per inanem repetitionem eiusdem vocis syllabae aut literae speramus Deum flectere et superare. Melius enim et expeditius est mente sic dicere pater noster quam stentoria voce cum organis sic cantare paaater noooster, otiose ingeminando et inculcando quasi Bali aut deo surdo et somniculoso caneremus opus tubis et instrumentis habenti, quibus ad nos audiendum excitetur.
RESPONSIO Periculose ludis non nescius, ut opinor, vanitatis tuae. Nam etsi Deus, qui est aeterna sapientia, omnia praenovit quae petituri sumus antequam petimus, requirit tamen et mentem perpetuam et orationem in signum humilitatis nostrae. Et licet inanem conatum eorum reprehendat qui minime necessaria petentes verborum multitudine existimant vota et optata sua se posse obtinere, bene tamen petentium numerosas repetitones et reciprocationes verborum non arguit, ut constat in cantico illo puerorum apud Danielem et in emphatica illa petitione mulieris Cananeae, et cuiusdam coeci curati a Christo qui culpati saepe et repulsi saepe hoc verbum miserere ingeminarunt. Quid? An seraphim liceat ter ingeminare sanctus sanctus sanctus et Davidi ter nomen Dei in uno versu psalmi canando repetere, et nobis Christianis idipsum agere non licebit? Cave ne cum sanctis ludas, disce ab apostolis non solum mentem et vocem sed musicum utruisque concentum in hymnis et psalmis cantandis a te requiri, et si defixa in Deo mente lingua tua eandem literam, syllabam aut vocem frequentius repetat, misticum animi zelum non magicium incantamentum putes.
8. OPPOSITIO Vocum et instrumentorum confusione sensus divini verbo aut tollitur aut obscuratur: musica ergo non est in templis toleranda.
RESPONSIO Hoc verum est si syllabice et articulatim, ut aiunt, a musicis non cantetur, verum si instrumenta et voces suaviter et distincte consonent, maiorem aestum et fervorem internae devotionis sentiemus.
OPPOSITIO Fistulosa organa et alia instrumenta musica voce et lingua carent: inani ergo strepitu soni aurem potius vulnerant quam ullo intellectu verbi mentem informant: illorum igitur usus in templis nullus est, aut si ullus ethnicus et prophanus quidem haberi debet.
RESPONSIO Quamvis fistulosa organa, ut satyrice vocas, aliaque instrumenta musica voce et lingua carent, loquuntur tamen mentemque divinis affectibus iisdemque plenis mysteriis replent. Causae multae sunt, una quia concepta devoti musici per instrumenta non aliter quam obiecta per media in orantium animos devehuntur. Altera quia ex illis conceptis aliae divinae vi mentis eliciuntur species. Tertia quia sic animo formato pii intus concitantur affectus. Postremo quia divinis his sonis per instrumenta impressis, formis vi propria elicitis, affectibus de novo genitis, totus homo oblitus mundi cum aquila in coelum ad suam praedam et praemium volat.
OPPOSITIO Augustinus se saepe vocum concentu distractum fuisse a sensu rerum ideoque se mortaliter peccasse confitetur. Simul habet Gregorius, ubi ait dum blanda vox quaeritur congrua vita negligitur, hinc illud “Non vox sed votum, non cordula musica sed cor, non clamans sed amans cantat in aure Dei.” Probabile ergo est patres musicam in ecclesia non approbasse.
RESPONSIO Non illic artem sed suam humanam infirmitatem accusant patres. Nam ut dulcedo vini non est causa ebrietatis sed intemperantia bibentis, ita musica non est causa distractionis sed audientis incuria, qui sensu neglecto concentu solum delectatur.
9. OPPOSITIO Vita theorica in Deo fixa satis est per se iucunda: ergo non opus habet musica qua delectetur.
RESPONSIO Vita theorica est duplex, absoluta in coelo quae est satis per se delectabilis, comparata in ecclesia Christi, quae persecutionibus est subiecta. Haec autem vita musica eget ut crucem portantium animi in via non languant et a suscepto itinere non revocentur.
OPPOSITIO Notum est organistas saepe impudicas et impuras cantilenas in ecclesia ludere: melius ergo actum erit cum ecclesia si istae fistulae ab ea tollantur omnino. Nam optandum potius est fistulas quam animas perire, at perire necesse est aut saltem periclitari si molliori musica ut aves fistula capiantur.
RESPONSIO Respondeo cum Andrea quod sit in hoc argumento fallacia accidentis, et propter abusum organorum verum et legitimum eorum usum minime esse abrogandum. Aliter ferri et vini usu omnibus interdicendum esset, quia plurimi illo ad sanguinem, hoc ad ebrietatem abutuntur.
OPPOSITIO Scandalum est multis videre et audire organa in ecclesia: sed infirmos offendere non licet: ergo organa admittere non licebit.
RESPONSIO Scandalum est acceptum non datum, quippe si res sit legitima quae agitur, iniquus videtur esse qui offenditur.
OPPOSITIO Instrumenta musica ligna aut metalla sunt: ergo vim et virtutem movendi animum ad studium pietatis non habent.
RESPONSIO Similiter si placet sic disputa, hematites lapis est et rhabarbarum planta: ergo ille vim sistendi sanguinem, haec vim expurgandi choleram non habet. Attende, vim non ligno aut metallo sed Deo, qui hanc proprietatem instrumentis dedit, attribuimus. Is enim ut stellis, plantis, lapidibus suas, ita cytharis, organis et instrumentis in honorem suum tractatis vires occultas et divinas dedit.

CONTRA MUSICAM IN THEATRO

10. OPPOSITIO Histrionica harmonia aut comaediam spectat, quae molles et effaeminatos, aut tragoediam, quae barbaros et truculentos populi mores reddit: non est ergo in bene administrata republica permittenda.
RESPONSIO Comaedia et tragoedia in theatro aguntur, non ut mollitiem aut truculentam barbariem cives imitentur, sed ut spectatis alienis malis pericula fugere et evitare discant: si ergo ex musica in theatro istos affectus ad vivum exprimente virus bufones sugant, corruptio humoris et hominis, non vitium scientiae et artis dicitur.
OPPOSITIO Nullum delectabile expeti debet propter se: sed omnis musica in theatro expetitur solum propter delectabile: ergo nulla musica in theatro expeti aut tolerari debet.
RESPONSIO Concedimus solum honestum expeti debere propter se, delectabile vero ut ad honestum comparatur, et sic musica in theatro expetitur quidem non ut ea solum delectemur, sed ut euisdem dulcedine recreati ad negotia nobis in republica destinata alacrius revertamur.
OPPOSITIO Theoricae vitae studentibus non conceditur theatrum nec musica theatri: sed theorica vita magis eget musica quam vita activa, ut docuisti: ergo si theorice viventibus non permittitur, multo minus politicis concedetur.
RESPONSIO Docuimus theoricam vitam magis indigere musica quam activam, sed musicam illic distinximus in coelestem seu Doricam, qua magis vita contemplativa, in civilem seu Phrygiam, qua magis vita activa eget. Illa theorice, haec politice viventibus solatium et medicinam subministrat.

CONTRA MUSICAM IN CONVIVIIS ET NUPTIIS

11. OPPOSITIO In epulis et nuptiis probe pasti et poti aucupes et helluones voluptatum sumus: in eis ergo non opus est musica qua fomites Bacchi in Veneris flammas commutentur.
RESPONSIO Musica in epulis et nuptiis est adhibenda, non ut eiusdem illecebris effascinentur homines, quos luxuriantes reprehendit propheta, quos intemperantes vituperat apostolus,   sed ut epulantium animi coelesti modulatione perfusi a cogitatione cibi ad meditationem coeli erigantur.
OPPOSITIO Aegiptii in conviviis mortis imaginem inter epulandum convivis suis obtulerunt, Romani tibicines arcebant a quadris, Alcibiades in mensa reiecit lyram: istorum ergo exemplo musicam potius ab epulis arcere quam retinere oportet.
RESPONSIO Aygiptii olim mortis memoriam cum musica suis conviviis, ut prudentes medici absynthii semen cum lacte infantibus propinarunt. Nam ut hac medicina dulci et amara vermes corporis, ita illo spectaculo sordes mentis quae crapulam sequuntur purgari solent. Romani, Alcibiades, Alexander, Licurgus prohibuerunt quidem musicam, non omnem tamen sed effaeminatam, mollem et lascivam illam qua mores hominum corrumpuntur.

CONTRA MUSICAM IN TRIUMPHO

12. OPPOSITIO Musica uti in triumphis est nimium nostris ipsorum viribus indulgere et nimis atrociter alienis malis atque miseriis insultare, quorum alterum vanitatem, alterum feritatem naturae arguit: non est ergo licita in triumphis musica.
RESPONSIO Cutim et speciem non vim et nervum argumenti haec ratio habet. Nam post victoriam in hostes aut libertatem a periculis uti musica non est nimium nostris ipsorum viribus confidere aut alienis malis gaudere, sed animos defessos miseriis recreare, Deoque qui libertatem dedit immortales gratias et laudes tribuere. Hoc non caret exemplis, nam Miria, Debora et filia Iephthae victorias ad hunc modum celebrarunt.

CONTRA MUSICA IN DOMO

13. OPPOSITIO Morales imagines in domo, lectaeque et auditae historiae multo magis animum capiunt et informant quam musica: usus ergo musices non est tam utilis in domo. Antecedens probatur tum quia oculus plus afficit mentem quam auris, ut constat in comparatione auriti et oculati testis, tum quia audita cum intellectu, qualia sunt lectae historiae, plus animum delectant quam quae solo concentu in aurem penetrant et devehuntur.
RESPONSIO Vetus verumque est illud plus valere unum oculatum testem quam auritos decem. Non tamen sequitur quod obiecta oculi magis quam auris per se animum afficiant voluptate. Quod vero aliquando spectantes mala aut placida bona vehementius affectibus agitemur, hoc non contingit ex simplici aspectu solum, sed quod reliqui omnes sensus adeoque tota natura simul iisdem moveri et tangi videantur. Oculus enim simplicem formam ac speciem rei per opticos nervos ad communem sensum defert, sed hic ex una specie delata sibi alias elicit, unde nova phantasmata per discursum animi oriuntur. Est autem in aereo spiritu auris (quo musica in mentem immediate fertur) maior cum animo (qui est concentus quidam) sympathia, unde maior in ipso animo ex simplici auditu musices quam ex aspectu imaginis nascitur delectatio. Quod addis de lectis et auditis historiis dico plurumum quidem illis nos delectari si intelligantur. Sed quantum voluptatis lectio concedit, tantum spiritus consumit intentio mentis attentius scire desiderantis. Animus enim tam delectari quam defatigari dicitur. Nam ut est dulcis sapor scientiae ad voluptatem, ita scientis labor est qui taedium et dolorem parit. Sed in musica est labor nullus, umbra doloris nulla, quippe vires ingenii non frangit sed reficit, vitales spiritus non consumit sed subtiliores reddit, intellectum non fatigat studendi taedio sed eundem acuit mirabili influendi modo, non confundit animum ut somnias sed eundem magis quam pictae lectaeque historiae instruit et informat. Ratio est quia sine ulla molestia scientiam rerum in gazam mentis vehit.

CAPUT VIII
PROBLEMA MUSICA, IN QUIBUS AUTHOR HUIUS CONATUR LECTORES STUDIOSOS AD ARCANA MUSICES PERQUIRENDA LEVIORE VELUTI GUSTU TACTUQUE RERUM ABDITARUM PERTRAHERE

DUBITATIO I
CUR ANIMI DELIQUO LABORANTES HARMONIAM MUSICAM AUDIRE SIBI VIDENTUR?

ON quod astantium et succurrentium vel clamor vel strepitus aures pertundens confuse percipiatur, sed potius quod anima a corpore et carcere servitutis suae fugam iam meditata futurae suae beatudinis primitias et primum quasi gustum persentiscat. Ipsa enim harmonia existens ad coelestem iam chorum reversura necessario dulcissimum concentum intus et in praecordiis audit, a quo clamantium strepitu ad miserias huius vitae revocata vehementer nonnquam dolet et cruciatur.

DUBITATIO 2
CUR HOMINES A MUSICA SUAVITATE ALIENISSIMI IN SOLITUDINE SIBIMETIPSIS NONNNUNQUAM OCCINUNT?

Hoc quidem contingit non solum quia anima sollicitudine absorpta concentu musico recreatur, sed etiam quia vitam solitariam viventes plurimum idipsum ad contemplationem rerum divinarum studiumque virtutis facere intelligunt. Est enim in melodico motu aeris vis incredibilis movendae mentis, quippe voces fidesque musicae exterius dulciter sonantes in mentis basim non aliter quam lineae in centrum cadunt, necnon in eadem suavissime uniuntur.

DUBITATIO 3
CUR INFANTES NUTRICUM CANTIUNCULIS DELINITI AUT SONO SE DEDUNT AUT SALTEM VAGIRE DESISTUNT?

2. Infantes humoribus in toto corpore, vaporibus in capite refertissimi placatis et quietis spiritibus facile ad somnum et quietem alliciuntur, sed dulciore cantu nutricis spiritus vitales et animales in infantlis nimium agitati placantur et leniuntur. Non est ergo mirandum si dulcisona nutricis voce vagientes infantuli capti somno et quieti se dedant. Cessante enim motu aestuque spirituum quiescunt humores, vapores caput confertim petunt, qui in nebulas illic coacti motum et sensum ad tempus tollunt, somnumque et quietem gignunt.

DUBITATIO 4
QUA CAUSA CUR CACODAEMONES FUGANTUR MUSICA?

Quoniam boni delectantur concentu. Nam ut boni daemones sunt spirituales quaedam harmoniae, ita mali sunt horribiles veluti naturae discordiae, quae stridore potius quam concentu capiuntur. Nam cum natura sua maxime a prima causa (quae est principium omnis harmoniae) cacodaemones declinant, necesse est ut dulci musica (quae a causa prima influentiam habet) plurimum vulnerentur, necnon longissime ab illa fugiant.

DUBITATIO 5
CUR SUBITO AUDITA MUSICA HOMINES IN SINGULIS CORPORIS FIBRIS DULCISSIMUM VELUTI MOTUM PERFUSAE LAETITIAE SENTIUNT?

3. Ratio est quia ab animo spiritus (qui sunt instrumenta sensus et motus) musicis numeris perculsi in singulas regiones corporis volant, eundemque motum quem ab animo ceperunt retinentes in fibras ac singulas corporis partes in instanti fundunt. Hoc probatur quia ut violento sono et motu saepe corpus in paralysim ac dissolutionem partium de repetentino incidit, ita necesse est ut placido et harmonico motu eiusdem partes mirifice recreentur, idque subito, quia animales spiritus et vitales proxime ad naturam animae accedentes ictu oculi in varias regiones corporis dissipantur, ut manifeste patet in his qui perculsi metu subito expallescunt.

DUBITATIO 6
CUR REI ALIENAE FORTITER AC SERIO INCUMBENTES STATIM PERCEPTA MUSICA DE COGITATIONE SUA VEL INVITI DEIICIUNTUR?

Causa est non solum quod musica divino quasi afflatu animum concitet nosque nostri oblitos faciat, sed quia ab auribus ad internos animi recessus intermissa spiritus animales subitaneo motu dissipet mentemque quasi oscitantem et incautam pulset, necnon ad solatium a cogitatione in qua sepulta est distrahat et impellat.

DUBITATIO 7
QUARE SERIO STUDENTES MUSICAE SAEPE INSANIUNT?

4. Aliud est musica quae animum delectat, aliud est studium musices quod spiritus exhaurit et consumit. Studium enim musices omnium est difficillimum, tum quia musica est mathematica scientia quae solum in abstractis formis et idaeis animi versatur, tum etiam quia in animis musicorum componentium cantiones multorum cantantium veluti chorus perpetuo sonare videtur. Sic licet musica ipsa multum adiuvet, vehemens tamen musices studium et contemplatio nocet, quippe instrumenta animi et ingenii (quae sunt spiritus, potentiae, sensus) frangit et enervat. Ut ergo in musica (quae numeris constat) est vis quaedam reficiens animum, qui numerus numerans vel principium numerandi dicitur, ita in studio nimis intenso musices est labor et opus quo acies animi plurimum haebescit, unde saepe nimis acriter studentes musici dementantur.

<DUBITATIO 8>
CUR PHRENESI ALIISQUE QUIBUSDAM MORBIS LABORANTES SAEPE CURANTUR MUSICA?

Quia sicut phrenesis aliique id genus morbi sunt discordes (ut ita loquar) furiae et intemperies naturae, ita musica, quae est naturalis harmonia, arte quadam certisque numeris istas furias lenit humoresque discordes auctis et refocillatis spiritibus concordes et amicos reddit. Hinc non est penitus incredibile dictu quod Agrippa de Theophrasto et Democrito scribit, quorum ille multos viperarum morsibus ictos, hic plurimos variis morborum generibus laborantes solo concentu musico liberavit.

<DUBITATIO 9>
CUR MOTA CHORDA UNIUS INTRUMENTI UNISONA CHORDA ALTERIUS ET NON ALIA SIMUL MOVEATUR?

5. Quia est sympathia idemque fundamentum utriusque. Nam ut inter amicos est talis affectio ut alter alterius malis dolere, gaudere bonis videatur, ita inter chordas unisonas est mira consensio quae aequabiliter moto aere unanimiter quasi utramque movet, et in utraque eundum sonum et concentum facit. Mirabilis enim est vis similitudinis in omnibus. Nam homo hominem, medicina humorem, adamas ferrum, chorda unius instrumenti chordam alterius, omne simile sibi finitimum et cognatum abdita proprietate similitudinis movet.

<DUBITATIO 10>
QUAE CAUSAE QUOD CHORDAE EX LUPI ET AGNI NERVIS FACTAE HARMONICE NON CORDENT?

Necesse est (ut ait Agrippa) omnes concentus ex convenientibus fundamentis procedere, si in unum velis convenire. Hinc illud rugientes leones, mugientes boves, grunnientes proci chorum non faciunt. Eadem est ratio chordarum quae ex agni et lupi fibris aut nervis fiunt. Consonantiam non habent, quippe res ex quibus finguntur insitum odium habuerunt. Aquila columbam, lupus agnum dum vivunt oderunt, cum moriuntur illorum plumae simul cohabitare, horum nervi una consonare non possunt. Ista antipathia et dissidium naturae inter homicidam et occisum, inter hircinum sanguinem et adamantem, inter brassicam et vitim, inter securim et urticam marinam, aliaque innumera naturae opera et effecta cernitur.

<DUBITATIO 11>
QUOMODO VOCALIS ET INSTRUMENTALIS MUSICA CONCORDARE POSSUNT CUM EANDEM SPECIEM, IDEM FUNDAMENTUM HON HABEANT?

6. Tametsi instrumenta eandem speciem et symbolum per se non habent, intentione tamen et moderatione humana habent, quippe organa et instrumenta musica sic loquuntur, sic sonant, ut animi scienter et perite illa tractantium iubent. Quare si tuba taratantara in bello distincte canat quo milites ad furorem Martis, cur organa alleluia in templo non sonent quo homines ad ardorem pietatis rapiantur? Causa ergo non est quin voces et instrumenta simul conspirent cum utraque mentem humanam motricem et moderatricem habeant.

<DUBITATIO 12>
CUR SYRENIBUS, HYENIS, ALIISQUE QUIBUSDAM MONSTRIS HARMONICAS ET ALLECTATRICES VOCES NATURA DEDIT?

Bufoni oculum cristallinum, daraconi pretiosam gemmam, elephanti dentem salutiferum, Syrenibus et hyenis melodicam vocem ideo natura dedit ut vel in infimis rebus occultissima Dei sapientia eluceret. Praeterea ut in Syrene et hyena est facies humana, ita minus mirandum est si iis quoque insit humanae vocis imitatio. Nam ut praecipue hominibus coelestis modulatio conceditur, ita gerentibus formam et similitudinem hominis dulces voces et concentus saepissime conceditur.

<DUBITATIO 13>
QUARE IN ALTISSIMIS FOSSIS TERRAE QUALES SUNT IN OCCIDENTALI PLAGA NOSTRAE REGIONIS SONI ET CONCENTUS SAEPISSIME AUDIUNTUR?

7. Per fistulas terrae illapsus aer variis modis agitatur. Nam si meatus angustiores sint acutam, si ampliores sonoram, si mediocres mediam vocem et harmoniam gignunt. Halitibus ergo per istas fauces terrae ad numeros agitatis musicis aliquando sonus et concentus nascitur. Si enim in auribus nostris ex motu ingressi aeris tinnitus, si bombitus in apibus audiatur, mirabile non est si per venas terrae insinuans se aer pro varietate sui motus et multiplici ratione meatus diversum sonum et concentum edat, eoque dulciore aliquando quo puriora sunt effossa metalla, quae veluti eccho et reflexum faciunt. Nam aurum auream, argentum argenteam, aes et ferrum vocem canoram habent.

<DUBITATIO 14>
QUARE FAMILIARES DAEMONES CANERE ET SALTARE DICUNTUR?

Daemonas esse chorus philisophorum docuit. Alios enim posuerunt caelestes, qui sphaeras movent, alios aetherios, qui in aere pendent, terrestres alios qui in terra marique degunt, alios qui semper in Stigio lacu morientes vivunt. Primi ordinis (ut aiunt) daemones beati sunt, quia intuentes maiestatem primi motoris suos orbes sine omni molestia et taedio in sempiternum vertunt. Reliqui vero fallaces et mali sunt, sed (ut docent) secundum magis et minus. Quo enim sunt propinquores primae causae, eo natura sua meliores habentur. Hinc eorum aliqui familiares daemones nominantur, quippe ludentes laedunt. Isti (infernos excipio) sive sint incubi sive succubi, sive alii terrestres spiritus, visi sunt instar Pigmaeorum utriusque sexus saltare, auditi canere, notati infantulos a crepundiis surripere aut in amplexibus maternis fascinare, cogniti gazas in abditis locis repositas custodire, quaedam domicilia invisere, mortales in agris, in tectis, in eremis saepissime territare. Isti inquam, ut musicam propter lapsum a prima causa et declinationem a prima harmonia fugantur aliquando, ita retinentes essentiam suam (quae proculdubio bona et divina fuit) musicis numeris et concentibus capiuntur. Hinc formis veluti Pigmeorum susceptis videntur canere et choraeas in gyrum laetantes ducere, vel quia retenta natura sua sic delectantur, vel quia hac specie boni incautos, non aliter quam Syrenes et hyenae contendant fallere. Nam ut dulci fistula volucres, ita inconsiderati homines frequenter molli et effaeminata musica decipiuntur.

<DUBITATIO 15>
QUARE CIGNI ANTE MORTEM CANUNT?

8. Si verum sit quod philosophi docent, nempe omnes rerum omnium essentias a prima causa in constitutione fluere et ad eandem in dissolutione refluere ac revocari, ne ens in non ens aut aliquid in nihilum verteretur, verisimile est albam hanc Iovis avem non improvidam futurae mortis ante obitum et sepulchrum canere. Praesentiens enim mortem libertatem videt, et videndo illam instinctu quodam naturae canit. Unde poeta,

Dulcia defecta modulatur carmina lingua,
Cantator cignus funeris ipse sui.

<DUBITATIO 16>
CUR LABORANTES ET FEBRICANTES ALIQUANDO CANTANT?

Magnus labor taedium, mordax humor corporis dolorem parit, utriusque remedium et medicina dulcis harmonia dicitur, quippe quae spiritus reficit, vires auget, naturam totam sibi restituit. Cantu levatur opus, cantu lenitur febris. Nam cantantes non sentiunt onus, cantantes ardorem non sentiunt febris. Cantu enim refocillantur spiritus in quibus vitae conservatio inest.

<DUBITATIO 17>
CUR FERAE PLACANTUR MUSICA?

9. Ut phrenetici et insani placatis spiritibus minus saeviunt, ita ferae aestum bilis et furoris minus tum sentiunt cum spiritus furentius agitati musico concentu leniuntur. Nam ut dispersi et accensi spiritus flammas furori, ita collecti et harmonice quasi uniti spiritus vires quieti addunt. Praeterea vi musices non solum spiritus in illis sed etiam humores mirum in modum temperantur dulcique motu coguntur in temperiem. Hinc verum esse potest quod scribunt maiores, pisces in stagno Alexandriae concentu musicorum, cygnos Hyperborios cytharae tactu, elephantes Indicos organorum sonitu, tygres, leones, feras modulantium choro et cantu sic capi ut facile sine laqueis solum venantium manibus capiuntur.

<DUBITATIO 18>
CUR APES, AUDITUS NON COMPOTES, MOVENTUR MUSICA, EADEMQUE AD EXAMEN SAEPE REVOCANTUR?

Non solum aurem sono sed aereum corpus temperatu motu musica harmonia pulsat, capit, moderatur. Hinc fit quod apes aeria animalcula motu ad numeros et agitato aere eo sequantur quo concentus ducit, non quod audiant (nam id negat Aristoteles) sed quod aer musica et non procella motus illas delectabiliter trahat, quippe pulsata dulciter membranula quam intus habent ipsae apes quoque moventur, motuque hoc delectatae fistulam sequuntur ad examen, in quo, ut cives, reipublicae formam tenent.

<DUBITATIO 19>
QUOMODO SOMNUM CONCILIAT MUSICA?

10. Musica humores, partes, potentias, spiritus, ut antea ostendimus, temperat et ad quietem cogit. Quo facto, mirum non est si vapores sursum in caput moti nubes fiant, unde somnus, unde quies nascitur. Conciliatur tum somnus cum vapores temperato capitis frigore concreti in nebulam commutantur.

<DUBITATIO 20>
QUOMODO MUSICA CONCOCTIONEM IUVAT?

Auctis spiritibus ac temperatis, intus calor pellitur, excitantur vires, corroboratur natura, concoctio melior et celerior redditur, sed musica (ut demonstratum iam satis est) et auget spiritus et humores temperat, et fibras, nervos, partes, viresque singulas corporis mirabili dulcedine quasi perfundit, unde concoctio prima, secunda, tertia mirifice adiuvatur. HInc non inconsiderate nobiles et augusti viri curis reipublicae oppressi musicos saepe accersunt ad mensam, non solum ut illorum animi liberentur curis, sed etiam ut meliore facta concoctione illorum corpora sana sine Hippocratis et Galeni pillulis conserventur.

<DUBITATIO 21>
CUR MUSICA IN TEMPLO MAGIS QUAM IN BELLO, THEATRO, DOMO MENTEM HUMANAM MOVET?

11. Vis maior est Doricae harmoniae quam Lydiae aut alterius cuiusque generis. Dorica enim musica proxime ad caelestem accedens vehementius animi penetralia pulsat, mentemque sursum ad studium pietatis et devotionis movet. Nam si locum spectes, sacer est; si genus musices, sanctum est; si influentiam, mira est; si influendi causam, religiosa est; si finem, plane divina est. In templo enim est imago coeli, in Dorico concentu est contemplatio Dei, in motu et causa est pietas, in fine est salus et beatitudo. Hae causae magnae quidem sunt cur in templo magis quam in bello, theatro aut domo mens musica ad Deum rapitur, quippe locus sanctitatem, harmonia sanctitatem eiusdem vis, causa, finis loquuntur sanctitatem. Si ergo sancti simus, cum sanctis cantemus sancta. Cantemus nos Angli sancta, sumamus tympana, psalteria, cytharas, annunciemus inter gentes gloriam Dei et omni populo mirabilia eius. Nam Deus ultionem libere nobiscum egit. O quam tardi, quam socordes, quam desidiosi sumus! Non sic fecit omni nationi.

O nimium dilecta Deo: cui militat aequor
Et coniurati veniunt ad classica venti.

Dixit nuper inimicus, persequar et comprehendam Angliam, dividam spolia eius, distringam gladium et devorabo eam. Sed ecce, flavit spiritus et aperuit hostes mare, submersi sunt quasi plumbum in aquilis,quid stamus otiosi, cur canticum novum non cantamus? Cantemus quaeso et laudemus dominum in sanctis eius si milites simus laudemus eum in sono tubae: si cives, laudemus eum in psalterio et cythara: si sacerdotes laudemus eum in tympano et choro, in chordis et organo. Si vere Angli et Britanni sumus, laudemus eum in cymbalis bene sonantibus, omnisque spiritus laudet dominum: is enim solus hunc diem fecit, laetemur et exultemus in eo. 

Finis