HISTORIA REGNI IACOBI SEXTI SCOTIAE

- 1572 -

ACOBUS sextus, regnum Scoticum concessu matris in ipsa pene infantia adeptus, cui regendo per aetatem impar, vicaria opera impubes rexit. Ius et nomen regium penes ipsum, vis principatus penes tutores, et omnium prope rerum potestas. Prima pueritia in extremo discrimine ac dimicatione fortunae acta, amisso patre in cunis, matre domesticis discordiis ac civilium armorum tempestatibus in exilium pulsa et regno exuta, intestina quiete seditionum perturbata fluctibus, et nobilium de regni administratione certaminibus, Moravio et Levinio proregibus caesis, extincto Marrio morte repentina, qui in suo magistratu magnum aequitatis et prudentiae specimen exhibuit, procerum suffragiis suffecto Mortonio ad rem Scoticam moderandam, reliqua variis procellis, turbinibus, et tempestatibus agitata. Ista auspicia regni, patris acerbum funus, matris fuga et exilium, avi paterni caedes indignissima. Prosperae deinceps benignitate numinis res secutae, ac multa felicitatis virtutisque exempla, quae posteris imitanda reliquit. Mater cunctis honoribus post mortem culta, funerique eius maxima cura impensa; avus legibus, pater ferro acerrime vindicatus. In domestico luctu et publica rerum perturbatione procerum consensu regimen rerum omnium ad Mortonium delatum est. Qua oblata potestate, convertit animum ad publicas curas, datisque ad proceres regni literis comitia Edinburgum indixit, in quibus varia pro conservanda instaurata in Scotia religione, regni tranquillitate, tenelli regis securitate statuta fecit, authorque fuit, ex comitiorum decreto, ut qui instauratae ecclesiae communionem desererent, nisi moniti Papanae superstitionis rabie publice resipiscerent, infames censerentur et indigni qui publicis reipublicae muneribus aut ullis honoribus fruerentur; qui Protestantium doctrinae contumaciter adversarentur, civium albo delerentur; quosque ecclesia sacris interdixisset rebelles haberentur; denique ut subditi omnes tenerentur receptam religionem armis animisque defendere adversus quoscunque principes, a quibus Tridentina synodus recepta esset, in perniciem Protestantium. Regis quoque nomine edicum promulgatur, quo omnibus Papanis episcopis publica munera adimuntur, sive illa ad comitialem ordinem sive ad ecclesiasticam iurisdictionem pertinerent, nisi publice errorem suum detestarentur, iuxta abiurationis solennem formulam. At praesulibus priscis qui Romanae superstitioni renuntiarent nec adempta dignitas, nec imminuta iurisdictio.
2. Publicatum insuper papanos sacrificulos sacerdotiis et omnibus ecclesiasticis reditibus ipso facto orbatos exutosque. Quae res effecit ut Romanae religioni alioqui addictissimi ammitendarum possessionum metu instauratam et iureiuando profiterentur et chirographo approbarent. Nec mirum sane eam doctrinam quae hominum tantum authoritate, lucri cupiditate, et Romani pontificis tyrannide paulatim accreverat, vicissim hominum minis et bonorum amittendorum metu labefactari. In ipsa instauratae ecclesiae infantia creati sunt ephori, quis superintendentes appellabant, libera potestate instructi, ministros ordinandi, castigandi, et exauctorandi. Hi ne vestis habitu nec ulla alia dignitate a caeteris differentes synodos nationales, provinciales, presbyteriales, ad arbitrium regebant, et omnes superintendentis sententia audientes erant. Causa institutionis haec erat. Romana religione abolita, et Protestantium doctrina recepta, cui regia maiestas et regni salus inniteretur, Mortonius prorex praesulum functionem necessariam ac utilem existimavit, postulavitque ut episcopi orthodoxi in Scotia ad ecclesiae Anglicanae normam regia auctoritate constituerentur, Pontificiis erroribus inbuti a muneris sui functione arcerentur, impetravitque ut essent homines pacati, qui episcoporum nomine ac reditibus fruerentur, ac liberis suffragiis in ordinum conventus, nullam tamen in ministros iurisdictionem exercerent, sed ab illa muneris sui parte penitus abstinerent. Tanta erat ea tempestate et tam libera potestas synodorum, presbyteriorum, ac praesidentium moderatorum. Ita constituta religione, incolumitate teneri adhuc principis provisa, ad civiles privatasque res animum convertit, et amicitiam adversus Elisabetham inviolatam servavit, electoque Alexandro Ereskino ut educationi regis praeesset, Mariae comite nondum adulto, ei conservandum et educandum tradidit, disciplinae Georgium Buchananum doctrina clarissimum virum praeposuit, qui eximia cura ac diligentia pietatem adversus Deum, iustitiam adversus homines servandum edocuit.
3. Inter haec dominationem proregis aegre tulere Iacobus Hamiltonius Castri-Heraldi dux, Argatheliae et Huntiliae comites, Humius, Setonus, Heresius, prisci regni barones, et complures primores equitum, cernere nomen regium, penes puerum, regimen rerum omnium penes proregem sub puerili dominatu, et tendendo ad societatem Gallicam obstitere, ne proregis coalesceret authoritas. At non facile erat firmatum comitiali authoritate imperium evertere, et prorex. certamine ac studiis procerum permotus, indies cautior tutiorqua ab insidiis fiebat prudenti moderatione, amore civium, et claritate amicorum, nec a concordiae consiliis abhorrebat, si occasio daretur. Verum enimvero Ioannes Knoxius, templorum incendiis et vandalica vastitate notissimus, qui priscae pietatis monumenta obtentu religionis diruit, campanas et plumbea ecclesiarum tecta sacrilega rapacitate invasit, intestinis dissidiis accendendis acerrimam facem praetulit. Inter hac Mortonius simul parta ac sperata decora unius ingrati facti infamia evertit. Northumbria et Vestmarie comites, rebus domi desperatis, occultis itineribus in Scotiam profugerunt, ut ibi fuga atque latebris metum suppliciorum praeverterent. Carolus Nevelius apud Carolum Fernihurstium, et Bacleuchium occulte latuit, sed metuens vim exercitus Anglici sub Sussexio comite in Belgium profectus est, ibique inopem vitam diu toleravit. Fortuna, quae res cunctas ex libidine regit, Northumbrium virum claritate familiae insignem, ignobilis ac desertae sylvae Harclaiae accolam fecit, inter Gramios latrociniis infames, qui scelus fidei praetulerunt, et profugum turguriolis se occultantem nefarie Moravio proregi prodiderunt. Sed is iugulandum hosti tradere exhorruit, ne officium aut fidem proderet. Mortonius in summo dignitatis gradu collocatus, errore mentis lapsus, aut pecuniae cupiditate, Northumbrium amplissimae dignitatis virum, studio praestiti officii privatim sibi venerandum, ultro Hunsdonio Bervici praefecto mercede tradidit, qui mox Eboraci securi percussus est. Cuius tam ingrati sceleris debitum fructum ultimo vitae suae tempore recepit, veluti Deo vindice.
4. Regno iam in duas factionis regis et captivae reginae distracto, pleraque nobilitate boni publici sub specie pro sua magnitudine et potentia certante, frequentes de concordia inter partes stabilienda ponendisque per conditiones armis legationes ex Anglia et Francia venerunt. Missus Viriacus Gallus in Scotiam ad res visendas pacemque, si posset, turbandam, qui sub obtentu legationis suae non solum speculatorem egit, sed etiam concitatorem belli adversus proregem. Qua re cognita, Elisabetha regina extemplo Killegraeum legatum in Scotiam misit, ut huic consilio Viriaci summa ope obstiteret, tendendo ad societatem Protestantium. Ipsius autem proregis animus ad pacis studium inclinatior, qui longa oratione proceres ad concordiam deducere conatus est, cohortatusque per fidem et obsequium ut, deposito privatae iniuriae sensu, bellorum civilium semina stirpibus evellerent, controversiarum ac dissensionum obliviscerentur, nec ultima experiri vellent, qua quidem prudenti moderatione assecutus est, ut inturbidi gratias agerent et bene precarentur. In id syncere incumbit Killegraeus Angliae legatus, ut ad concordiam res adduci posset. Renititur Viriacus Francorum orator, aut potius Guisiorum emissarius, primores Scotorum allicit ut Romanam religionem restituerent, Scotorumque reginam vi abdicatam in solio firmarent, et auxilia brevi promittit e Francicae factionis nobilibus si fidem non mutarent. Exin crebriora de compositione per utriusque partis apolectos colloquia, induciae redintegratae, Perthum colloquio congressuique destinantur. Insitus natura, pacis et otii amor, intestina arma aversatur. Dilata consultatio in X Februarii, qui dies ad conveniendum dictus erat, et morae interim induciarum interpositae dum colloquium illud fineretur.
5. Sed Gulielmus Kirkadius Grangaeus, Edinburgensi arci praefectus, cui animus ferox, omnes civilis concordiae rationes conturbavit. Eum proceres utriusque factionis rogare ne tempore tam opportuno saluti communi deesset, neve specie partium rempublicam distraheret. Melioribus consiliis flecti non potuit, sivi loci inexpugnabilis munitioni fidens, quem capi expugnarive nulla vi, nullis artibus potuisse putavit, commeatu etiam ad longam obsidionem proviso, et apparatu bellico (sita est enim arx rupe alta et undique praecipiti, a latere palude et lacu circundata), sive a Franco ad remedium praesentis necessitatis subsidium sperans, quippe ante paucos dies Iacobum Kirkadium fratrem in Galliam legaverat, ut Francum de rerum Scoticarum statu certiorem faceret, ab eoque militem et pecuniam impetret. Id callidum consilium, quamvis occultum, tamen ad proregem est delatum, et quoniam Blacknessum arx ad ripam Forthae fluminis redeunti tutissimus receptus erat, prorex clam Alexandrum Stuartum arcis praefectum, egentem, malis moribus, diversae factionis, largiendo atque pollicitando ad regias partes pertrahit, taciteque cum eo paciscitur, ut redeuntem Kircadium et pecuniam pariter opprimeret. Nec defecit consilio successus. Iacobus cum aliquot aureorum millibus e Gallia reversus, ut reginae factionem foventibus adderet animos, Blacknessum applicuit (nondum enim compererat praefectum descivisse, qui paulo ante sancte iurarat se causae reginae nunquam defuturum), in insidias praecipitatus ipse capitur, pecunia eripitur. Stuartus ut proregem certiorem faceret Edinburgum proficiscitur. Iam Iacobus, vir acer, se deceptum et in hostium potestate cernens, auro quod supererat custodes arcis et praesidarios milites corrumpit: subita fortunae commutatione, perfidia militum qui in custodiis ac vigiliis erant, ex captivo praefectus evadit, portarum claves ac custodiam arcis recipit, et fraudem fraude ulciscitur. Postridie Stuartus cum comitibus inermibus, nihil tale suspicatus, ingressus, a milite iam pacto cum Kircadio de proditione extemplo in cacerem coniicitur et, adhibitis custodibus, in vinculis asservatur. Taedio diutini carceris fessus, iniuriae suae vindictam aliquam quaerit, et occasionem milites et custodes a Iacobo alienandi, ac adversarium a quo paulo ante erat deiectus, iisdem quibus captus artibus fuit captandi. Is in squalorem et moestitiam compositus, apud quosdam militum querulam de sortis suae indignitate orationem habuit, ac per vetus militiae sacramentum et omnes pristinas cum illis necessitudines obsecravit ut illum eiusque sortem respicerent, ac sive suam, sive commilitonum in eum perfidiam, novo fidei exemplo repararent, recensque dedecus opportuno aliquo erga quondam dominum officio abolerent. Ipsa deformitas praefecti circumventi et oppressi occulta fraude, memoriaque prioris fortunae, favorem apud vulgus militum et misericordiam conciliabat. Fortuna eodem pene momento rerum novandarum praeclaram occasionem insidiantibus militibus praebuit: forte enim Iacobus uxorem discedentem maritalis officii causa ab arce familia persequente comitabatur, quem coniurati extra moenia egressum summa celeritate excludunt, et claustris carceris convulsis catenas Stuarti aperte ac propalam exsolvunt. Is mire variante fortuna ex praefecto praesidii captivus, et ex captivo praefectus, factus est, arxque intra paucos dies modo harum, modo illarum partium fuit.
6. Cum in hoc statu res Scotorum esset, ac frequentes proditiones, defectiones procerum, et clades praesidiorum, praescripto Februarii die utrius factionis duces, gravis et diutini belli pertaesi, Perthi praesto fuere, rursus pristinam concordiam reducturi, et ex altera parte prorex cum proceribus aliquot regiarum partium, ex alter Huntlaeus reginae in septentrionali Scotiae plaga praefectus, cum Hamiltonium principibus ac reliquis reginae fautoribus. Post multas contentiones de coniuncta regis et reginae administratione, tandem interposita Elisabethae authoritate convenit, ut armis utrumque discederetur, praeteritorum facinorum sempiterna oblivio sanciretur praeter caedem regis, Moravii et Levinii proregum; concordiae causa privatae iniuriae actionesque antiquarentur; damna privatim et publice illata condonarentur, et mercenarii milites dimitterentur praeter quatuor cohortes quas prorex retineret, quamdiu e republica ex consilio ordinum videretur. Omnes receptam in Scotia religionem foverent, regem in iurisdictione et dominatu principem authoremque agnoscerent, et quaecunque reginae nomine post abdicationem publice vel privatim gesta actave essent, irrita decernerentur; iureiurdando obsidibus et aliis fidei pignoribus caveretur ut pacta conventa rata manerent. Sopitis intestinis dissensionibus et securitate domestica parta vigilantia ac cura proregis, unus Grangaeus spiritus magnos magis quam utiles spirans, spreta regis et proregis auctoritate, non concordiam sibi patriaeque salutarem, sed tumultuandi occasionem cupiebat, lactatus inani spe subsidii e Gallia et Belgio. Finitis induciis, ex arce in subiectam civitatem machinarum minaci fragore fulminabat, assiduis eruptionibus oppidanos infestabat, aedificia iniectis ignibus et pice fervefacta incedebat, celeberrimam urbis plateam adeo civibus infestam reddebat ut nemo sine vitae discrimine commeare auderet. Nec minus ferociter Edinburgeni, arreptis armis ad defendendam civitatem, arcem oppugnant: levi aggere circumiecto et stationibus idoneis locis nocte dieque dispositis, eruptiones prohibent, urbem ab incendio et flamma liberant, perforatis aedium parietibus ultro citroque tuto commeant, impetum ferociamque Grangaei retundunt, aquae venas avertunt, ut eius penuria obsessos affligerent. Quibus aversis et limo puteis permistis, levia praelia ex hac occasione oriebantur.
7. Erat sub ipsis radicibus rupis fons aequae dulcis. Obsessi munitiones transgressi per arcis posticum, dispositis praesidiis, ne aqua prohiberentur, ultro citroque descendere ad fontem solebant, obsidentes libera aquatione prohibituri. Nullum fere diem intermittebant quin praeliarentur. Pleraeque per hoc tempus ignobilium hominum caedes. Achesonus centurio, qui ad fanum Cuthberti in statione erat, cum incautius vigilias noctu circumiret, tormento traiectus exanimatus concidit. Eodem ictu quinque gregarii milites interfecti. Dum obsessi faces, glandes, et missilem ignem iaculantur, aediculae pauperum stipula et stramine tectae acerbo incendio deflagraverunt. Iuxta portam occidentalem comprehensa postea multa aedifica, tabernaque cum magni pretii mercibus arsere. Cives in sollicitudine ac metu fuere, existimantes urbem incendio conflagaturam, nec perinde periculum ac metus obstupefecerat. Maxime servorum opera restinctum incendium, nec terror diuturnus, et indies de obsidione cura proregi crescebat. Arce circumsessa machinae et tormenta deerant ad oppugnationem necessaria. Proinde prorex, ne frustra assidendo tempus tereret, misit ad praefectum viros idoneos qui averterent eum a reginae partibus, ad concordiam inflecterent, et honestas conditiones offerrent, dum omnia integra essent. Illi cum Petadraeo Grangaei nepote pacis ac concordiae interprete, medio inter Letham et Edinburgum spacio, in colloquium venerunt, et de egregia proregis voluntate ac pacis desiderio certiorem reddiderunt, postularuntque ut ultro se dederent, fidem erga proregem servarent, et regiam auctoritatem agnoscerent. Quas leges cum iuvenis fidens animo et viribus obstinatissime recusaret, pacis negotium transigi non potuit, et irritatis utrinque animis discessum est. Scoti in castris militiae laboribus assueti, ne per otium domi languescerent, in Sueciam, Franciam, et Belgium ad bella externa profecti multa praeclara facinora fecere, et militaribus studiis acriter se dediderunt. Turbido hoc Edinburgenae urbis statu Ioannes Knoxius, quasi numine afflatus, concionem luculentam habuit, qua praedixit hanc arcis oppugnationem non minus foelicem quam piam ac utilem fore, et Grangaeum hominem furiosum capta arce per rudera ac praecipitia ad supplicium decensurum, quid ita ut praedixerat factum est.
8. Crocus Gallicus legatus ad res inspiciendas in Scotiam missus Francum crebris literis certiorem fecit Scotiam Anglicano populo et reginae Elisabethae conciliari, mandata de coniuncta regni administratione et de toleranda Pontificia religione irrita esse, nec sine assensu ordinum concedi posse, qui reginam ab omni curatione et administratione rerum suffragiis suis removerint et Catholicam fidem penitus everterint, constitutumque esse proregi et eius consilio papanam auctoritatem in perpetuum abrogare, et captivam reginam regno abdicare. Qua re cognita Maria, virilis animi faemina, adversus inimicorum consilia praesidia paravit, solicitavitque omnes reges, pontificemque maximum, et clandestinas cum Guisiis parentibus pactiones conflavit salutis ac libertatis.

- 1573 -

ORTONIUS cum obsidio diutius protraheretur praefecti audacia, et lenta oppugnatio obsidentibus magis quam obsessis taedium afferret, viribus suis diffidens ad arcem validam et munitimentis defensam expugnandam, Anglorum auxilium et tormenta imploravit, impetravitque his legibus et conditionibus, ne sine auctoritate reginae cum obsessis transigeret, ne tranfugas ex regno Angliae reciperet, neu commeatu neu qua alia ope iuvaret; arce dedita, ne qua efferret praeter supellectilem regiam preciosaque ornamenta, caetera oppugnantibus cederent. Prorex cupiditate castelli potiundi nullam conditionem recusavit. Eodem fere tempore naves onerariae Anglicae cum tormentis machinisque omnis generis, nitro, globis ferreis, et omni bellico aparatu expugnandis urbibus per Forthae aestuarium Lethae portum tenuerunt, terrestri itinere pedites mille quingenti, duce Druraeo mariscallo Berwicensi, supervenerunt. Angla amorem et benevolentiam in regnum Scoticum edicto professa, suo maxime sumptu et laboribus Scotos in libertatem vindicatos prolixe commemoravit, eorum tranquilitatem et pacem praestitam liberalite ac subsidio suo negligendam non existimavit. Angli Scotique, coniunctis copiis, tentata frustra obsessorum voluntate, si priusquam machinae admoverentur se dederent, arcem magno impetu oppugnare coeperunt: turres quatuor agi coeptae, cuniculique et aggeres erecti super subterque terram in colle acclivi, cum circumvallare loci natura prohiberet. Reliqua quae ad oppugnationem arcis pertinebant Drurius administrabat ac eruptionibus resistebat. Mox, turribus constitutis ac triginta machinis aeneis collocatis, quatuor continuis diebus, nullo tempore intermisso, murum quatiebat. Itaque regia Davidis turris, crebris tormentorum ictibus eversa, magno fragore corruit.
2. Murus defensoribus nudatus. Cum consistendi potestas esset nulli, obsessi primis diebus dum vires integrae erant, impetum oppugnationis satis constanter sustinuerunt, ac nonnullos ad munitiones maiore tumultu quam vi subeuntes, partim occiderunt, partim vulnerarunt, nec ad varios conatus vis ulla aut ars deerat. Adversus omnia humana mala duratis animis, tandem vel tormentorum globis, vel rupis asperae fragminibus, vel aedium ruinis, promptissimo quoque caeso vulneratove, in eis Trotterio centurione ictum tormenti exanimato, cuius maxime opera munitiones defensae, suis viribus desperare coepere. Angli, trepidatione percepta, admotis scalis inferiores munitiones semirutas impetu et clamore transcendunt, paucis defendentibus et deturbatis qui resisterent. Custodes et defensores infimae arcis, Anglorum insultibus impares, in superiorem illico se recipiunt, ac illic etiam cum caeteris praesidiariis loco et munimentis suis diffisi, cum multis urgerentur difficultatibus et summa aquae penuria, nec iam vires sufficerent cuiusquam, nec ferre operis laborem ultra possent assiduis vigiliis. Ad deditionem inclinarunt, tempus locumque colloquio petentes. Postero die, fide data, acceptis obsidibus Henrico Leaeo Anglo et Georgio Flecco Scoto, sorore Mortonii genito, Grangius, Robertus Melvinus, et Petradreus munitiones transgressi, exitu portarum ruderibus obstructo, ac, eventu Knoxii vaticationem comprobante, cum Drurio in colloquium venerunt, vitam et incolumitatem postulantes. Verum cum nihil concederetur nisi ut se suaque omnia victorum potestati permitterent, fractis animis et rebus omnibus deploratis parent supremae necessitate, seque voluntati victorum et reginae Angliae fidei tradunt.
3. Deditione facta, praesidiarii, armis traditis, incolumes dimissi, multi captivi nobiles in potestatem venerunt. Inter caeteros praecipui nominis capti fuerunt in arce Alexander Humius, familiae princeps, in medio virium robore, Grangius virilis vere ac militaris, Metellanus ab epistolis, rerum gestarum fama absentibus notus, praesentibus cultus, cum Ioanne fratre eximiae virtutis adolescente, cum caeteris artibus, tum inprimis imitatione fratris erudito, qui excelsum praeturae gradum postea obtinuerat, Petadraeus summa gratia ac auctoritate inter suos, Robertus Melvinus maximis negotiis acri ingenio par, ac duo opulenti cives Edimburgeni Cokius et Mosmanus. Subiit obsidium etiam illustris foemina, comitis Argatheliae coniunx, Iacobi quinti ex pellice filia. Ita Angli artificio et scientia oppugnationis, tricesimo tertio obsidionis die arcem (milites fere ducenti erant praesidio) potiti. Metallanus podagra et totius corporis convulsione iamdiu laborans, omnibus prope naturae viribus exhaustis, nunc accedente ingenti excelsi animi moerore et agritudine, Lethae in custodia fato extinctus est, aut morte voluntaria ab inimicorum severitate se vindicavit. Vir natura peracutus et prudens, nisi fortuna, humanis consiliis potentior, animum in publica calamitate occaecasset, sed contra fortunam saevientem non satis cauta mortalitas est. Fama iactavit illum veneno sibi conscivisse mortem. Arce dedita, proregis frater Georgius Duglasius cum praesidio ad accipiendam pecuniam, tormenta, supellectilemque regiam custodiendam missus, praesidiariorum facultates et multorum civium opes, ut in munimentum firmissimum eo congestae, diripiendae militibus ex foedere datae. Post paucos dies, explorata Elisabethae voluntate, Grangius cum fratre Iacobo in foro Edimburgeno per carnificem laqueo suffocatur, multis referentibus qui vir esset, quaeque et quoties discrimina pro libertate publica adversus Gallos. pro salute et dignitate regni Scotici adversus Anglos adiisset. Nulla vox audita superioris vitae fama indigna, cum miserrimum supplicium subiret. Interea plebs urbana incendium triste ac sibi maxime calamitosum recolens, Grangii facinora exsecrebatur, sed dedecora sua a faeditate supplicii vindicabant. Cokius et Mosmanus monetarii eodem supplicio affecti, Humius, Petadraeus, Melvinus, et caeteri sine mora in custodiis per castella habentur, quorum non solum vitam a prorege, sed incolumem fortunam, magna clementiae ac mansuetudinis fama, Elisabetha deprecata est. Itaque Angli, re confecta cuius causa venerant, auctoritate proregis constituta et temeritate Grangii coercita, Scotiam pacatam relinquunt et, paucis amissis, cum praeda Bervicum redeunt.
4. Sedata per Scotiam armorum civilium tempestate, caedium, latrociniorum, et incendiorum licentia compressa, Mortonius, ut homines feroces ac bello faciles paci, quieti, et humanitati adsuescerent, procerum filios liberalibus studiis erudiri curat ob salutem publicam et regni tranquillitatem, positis adversus Hamiltonios, ea tempestate validos multisque potentissimis familiis illigatos, simultatibus, veterum familiarum odia, et certamina primorum gentis componit, conventum ordinum vocat, et comitia Edimburgi transigit, in quibus divortia reprimit, raptus, caedes, incendia, latrocinia, luxuriam muliebrem legibus coercet perpetuae utilitatis causa, multaque adversus corruptelas negotiantium salubriter constituit. Homines dignos et idoneos, multarum rerum experientia cognitos, deligit, cum quibus de publicis negotiis tractavit, malos et scelestos metu exterret, regiae caedis participes aut conscios gravibus affecit poenis, arma atque munia finium regundorum Ioanni Carmichelio fortissimo equiti tradidit, attributo ei annuo stipendio ac praesidio militari ut prohiberet ne finitimi latrones, humani iuris violatores, abiecta foederis reverentia conterminas Angliae regiones per latrocinia vastarent aut incursarent, deditque magnam spem futuri regiminis.
5. Unde, in praesentia clarus acceptusque popularibus, moderate se admodum gessit, a cruore abstinuit, et ius aequabiliter dixit. Mox vi dominationis mutatus ad libidinem et avaritiam deflexit, alienam pecuniam invasit, exerciutque leges obtentu iuris severe, ut arcas suas divitiis expleret. Qua morum commutatione adversos nomini suo rumores sensit, pecuniae conficiendae rationem aulicis ministris permisit qui, exauctis vectigalibus, non sine acerbitate exegerunt. Hi primum apud delectos iudices eos citaverunt, qui tempore Quadragesimae esu carnium non abstinuisse dicebantur, iusseruntque causam dicere. Num re purgare iureiurando nequirent, iudices pronuntiarunt eos adversus edictum fecisse, ac mulctam legibus irrogarunt quam prorex raro remisit. Caeterum cum facultates plebis attentuatae essent, tutiorem ad opes affectandas ratus esse viam pecuniam regiam clam contrectare quam civium facultatibus inhiare. Itaque amplissimae pecuniae dominus factus, publicas privatasque divitias ad decus magnificentiamque convertit, familiae dignitatem cultu ac convictu moderato sustentavit, magnificentiaeque deditus, magnis sumptibus Dalkethae palatium extruxit usque ad regalem fastum, quod auleis et picturis exornavit. Nummos argenteos et aureos magni pretii excudit, qui latent adhuc in thesauris locupletum. In aureorum antice parte Iacobi Scoti regis effigies depicta erat cum hac inscriptione: IN UTRUMQUE PARATUS; in postica parte leo rubeus insigne regni videbatur, cum inscriptione PARCERE SUBIECTIS, ET DEBELLARE SUPERBOS. In argenteis vero duo gladii depicti, addito Traiani Caesaris dictum, cum praefecto urbis ensem recepto more traderet: PRO ME, SI MEREOR; SI NON, IN ME. Aeratam quoque monetam primus procudit, magno reipublicae damno, cum Scoti puri ante argento aut auro obryzo uterentur. Inde mercatores iniqui quaestus avidi domi forisque in Belgio nummos aeneos adulterarunt, probamque pecuniam ad externas gentes transportarunt. Habuit praetrea in comitatu Patricium Bovium insulsum morionem, qui dominum acutissime perstrinxit, ut ex ioco apparuit. Cum importuni mendici proregis eleemosynam efflagitarent, rogavit morio ut importuni rogatores igni concremarentur. Arguit eum impietatis prorex, quod non misereretur eorum qui misericordiam requirerent. Morio statim subiecit, si isti omnes igni absumerentur, illum indies ex divitibus inopes et mendicos facturum, quasi eius rapicitas aviditati coniuncta in fortunas civium immineret. Postremo cum patrimonium regium ad nihilum pene redactum esset, ad curam ecclesiasticam animum convertit, ut suae utilitati serviret. Minora beneficia vacua ex edicto singulis Protestantibus ministris dedit, maiora vero aulicis hac lege attribuit, ut pensiones annuas comitibus clientibusque suis pensitarent. Praedia etiam pulchra ac fructuosa et fundos ecclesiastici iuris nothis suis utendos et fruendos tradidit. Hac tempestate in hos sumptus abeunt fructus ecclesiasticorum praediorum.
6. Nunc operatepretium est ataxiam ecclesiae, initio paulo altius repetito, paucis explicare. Cum Protestantes stipendia ecclesiae ministris a Maria regina poscerent et flagitarent, quod beneficia omnia ecclesiastica penes Papanos essent, illa accersit in aulam praelatos et sacerdotum principes papani cleri in causa auxilium postulet et implorat, admonens magis quam flagitans. Cum aliunde non suppeterent facultates, in tanto conventu nemo erat qui recusaret aut inopiam cleri excusaret, quibus invitis sine iniuria pars fructuum adimi non poterat. Tandem transactum est et conventum ut e fructibus ecclesiasticis tertia pars abraderetur, unde ministri orthodoxi ex donatione reginae alerentur, quae transactio neutri parti grata fuit. Nam et imminutos suos reditus Pontificii graviter conquerebantur, nec ministri affectata ista munificentia sublevati sunt. Relatum est ad proregem de stipendio ministorum, Mortonius stipendiorum inopiam causatus, coactorum avaritiam et litium ambages, benigne pollicetur ecclesiae se non defuturum, spondetque se singulis ecclesiis pastores probitate ac doctrina praestantes praepositurum, stipendia idonea debite annuatim persoluturum, modo tertiarum iure in usum regis cederent. Hac pollicitatione adducti, et de regressu ad poenitentiam firma stipulatione interposita, si cunctaretur aut promissis non staret, consenserunt. Prorex, voti compos, subducta secum ratione, cum videret se id quod promiserat praestare non posse, nec tertias beneficiorum omnibus ecclesiis suffecturas, optimum remedium in praesentia ratus est ut uni ministro trium aut quatuor parochiarum curam demandaret, ita lucrum ingens ex tertiarum reliquo se sibi capturum, fremente frustra ecclesia quod pacta conventa, stipulationes non servarentur, demum reliquas res ad lucrum praedamque revocavit. Inter haec ministri apud proregem instant et urgent rum iustam ac prope necessariam esse ut ecclesiis ministri, ministris auctiora stipendia ex pacto convento assignarentur. Aegre ab illo impetratum et summa eorum contentione ut res ad senatum referretur. Convocato senatu, porrectoque cleri supplice libello, necessarii proregis et potentes, qui in republica iudiciisque plurimum poterant, eius moras et dilationes sequuntur, ac voluntatem senatus proponunt. Dolor repulsae orthodoxum clerum a proregis amicitia avertit, qui acta eius assidue ac palam castigant, libidinem avaritiamque insectantur et conviciis exagitant. Quorum vocibus et concursu non terretur, nec libere praedicandi potestas eripitur.
7. Per hos dies Andreas Melvinus post multorum annorum peregrinationem in patriam rediit, qui trium linguarum peritia et politiore literatura, mea quidem sententia, multum aliis praestiit, in utroque genere dicendi laboravit, et Andraeopoli theologis caeteris longe praecelluit, qua in urbe excellebat theologorum doctrina ac Melvini auctoritas. Is, Genevensis ecclesiae disciplina imbutus, ex sententia adolescentum ei in disciplinam traditorum, rationem inivit de emendando ecclesiae Scoticanae statu, cuius emendationis formulam praescripsit ad Genevensis ecclesiae ideam, aegre ferens si quisquam ullam disciplinam ecclesiae probaret praeter eam quam ipse sequereretur, haud animadvertens aliam urbium, aliam regnorum disciplinam esse oportere. Hac disciplina constituta, ratus est regimen ecclesiae penes se sociosque suos futurum, exarsitque contra praesulum ordinem, eosque palam in concionibus exagitavit ac in summam invidiam adduxit, ministris aequalitatem vendicavit, et dignitate episcopis exaequari voluit. In principio qui suam sententiam probarent duo hominum genera invenit, unum genus laicorum, qui ad proprietatem ac directum dominium bonorum ecclesiae munitam hanc viam putarent, alterum cleri qui, ambitione lapsi et gloriae cupidi, in licentiam turbarum effrenatam ec indomitam eruperunt. Disputationibus ac tribunitiis concionibus populum paratum incitarunt. Mox tota fere Scotia desiderio Genevensis disciplinae flagravit, et contra episcoporum potentiam ac dominatum exarsit, unde saeva orta tempestas est, ac rapitur vento navis ecclesiae. His turbis summa ope obsistunt archiepiscopi Fani Andreae et Glascuae, qui adversus Melvinum aliorumque ministrorum consilia omnia praesidia comparant, ita cuncta gerunt administrarantque ut tempora postulabant. Ingenium Adamsoni praesulis Andreaopoli tum praecipue eluxit contra Genevensem disciplinam, quam in concionibus scite exagitavit, et Melvinum intimosque eius sibi in praedicando imparem exulceravit. Haec dissensio clericorum delata ad proregem est, cum diu esset exagitata. Is, homo sine dubio versutus et callidus, haud aegre tulit clerum inter se de eiusmodi quaestionibus litigare, atque se in posterum a stipendiis ac assiduis querimoniis ministrorum vacuum futurum nequidquam speravit. Ita cunctando ac lenius agendo dissidium ecclesiae aluit, sibique perniciem conflavit, cum homines praesidentes in gyrum rationis ducere aut castigare oporteret, nec pati antistites turpibus conviciis improborum in concionibus vexari, eorumque auctoritatem, honorem, ac dignitatam tuto ac libere in synodis convelli. Hi diuturnioribus molestiis afflicti iniurias ac contumelias, quibus oppressi erant, graviter conquerebantur et proregis auxilium implorabant adversus ecclesiae perturbatores. Ille conniventiam suam pertaesus rem ad concordiam deduci studebat, iniecta mentione colloquii Lethensis, in quo convenerat ut pacem inter se omnes colerent, nullique motus disciplinae causa excitarentur in statu receptae religionis sub puerili dominatu, nihil innovaretur. Norat enim prorex animos atque impetus eorum quo disciplinae innovationi studebant, procerum studia, et cleri spiritus tribunitios, proinde omnia perpeti statuit, quoad spes aliqua relinqueretur dissidia ac dissensiones componendi. Eius patientia ac conniventia tantas vires ministris zelo fervidis dedit ut nec opibus, nec auctoritate, nec consilio tandem resistere posset. Mallem tantas eis vires non dedisset quam postea tam valentibus resisteret!

-1574 -

OPITIS intestinis dissensionibus in Scotia magis quam extinctis, Papani et Gallicis largitionibus corrupti proceres tenellum regem in Gallium transmittendum, Mortonium vicaria potestate exeundum inconsulte ac velut per dementiam inter se agitavere. Neque proregi ad divertenda temeraria consilia ac praesentia pericula ratio et prudentia deerant. Namque a principio magistratus sui Anglicanam factionem fovit, Gallicam depressit, subsidium dominationis, spem omnem salutis ac status sui incolumitatem in Elizabetha posuit. A familia regis orsus, famam et existimationem cuiusque investigavit, servos innocentissimos adhibuit qui honestis sermonibus teneras aures imbuerunt ne ambitioni aut inimicitiis falso criminantium paterent. Praecipuam curam ad tranquillitatem ecclesiae, salutem civium, incolumitatem regni, et regis honorem direxit, atque delegatos constituit ad audiendum tenuiorum querelas qui iudicum tribunalibus assistere non poterant. Georgium Buchananum, claritudine studiorum omnes suae aetatis homines supergressum, eoque commodatiorem ut pueritiam Iacobi regis studiis liberalibus et praeceptis sapientiae imbueret, praecipue respexit et optimum quemque educatorem. Sed iam Mortonius, intentus ante publicis curis, vitio imfirmitatis humanae aut fato potentiae, in libidinem et avaritiam acrius exarsit, stupra et adulteria in secreta palatii parte exercuit, et firmam valitudinem nimio voluptatum usu corrupit, ac authoritatem imminuit. Intempestiva convivia, porticus, balnea, et amoenos secessus frequentavit. Republicae conquerens onera, callidas et exquisitas praedandi artes excogitavit.
2. Deficiente belli materia, Barcliam sylvam in limite, latronum receptaculum, excindere et, truncatis arboribus, solo aequare simulavit. Caeterum ut iamiamque iturus messis tempore edixit, ut omnes qui arma ferre possent ad secandum nemus sequerentur, et ad sonum tubae in armis praesto essent. Dein varie frustratus convocatos expeditionem distulit. Novissime pactus pretium vacationum, paciscentes dimisit, alios loricatos diutisisme retinuit. Testamentum Readi Orcadum episcopi, destinantis universa bona sua in pios usus et alimoniam professorum sapientiae, ut irritum et vanum rescidit, quasi ipse ius in bona haberet, metu iniecto executoribus si defuncti ultimam voluntatem et mandata exequi conarentur. Domos, fundos, et argentum invidiosa vulgo rapacitate invasit. Locupletissimos mercatores, quasi reos ex diversis criminibus et inter caetera fraudantes se iustis vectigalibus, bonis exuit. Proceres claritudine natalium insignes, obsoletis reliquiarum nominibus ex tabulis et censu quaesitis vexavit, ac grandem pecuniam ab iis exegit quam in fortunae amplificationem vertit. Caeterum cum existimaret procerum concordiam et mutuam amicitiam ad labefactandam suam potentiam ac authoritatem magnum momentum habere, proinde inimicitias, suspiciones, odia, et iniurias inter eos fovit, ut materiam peccandi ac mulctam statuendi praeberent, qui, quanquam multis vexati contumeliis, multis iactati iniuriis, tamen temporibus difficillimis prudenter et temperanter cesserunt, vindictam in occasionem differentes. Denique ex Scotia tantum exhausit quantum potuit in arcas contrudi, immensae cupidini et immani avaritiae indulgens, praetendensque quasi usui publico et aerario subsidium per scelera pararet, revera res familiares suas per huiusmodi rapinas cum invidia auxit. Ab Angla quoque annuam pecuniam sibi et intimis suis amicis petivit. Regina. intempestivam efflagitationem aversata abnuit, inclinatio senatus commovit ut promptius adversaretur. Sensit repulsam quasi iniuriam Mortonius, altaque mente reposuit.

- 1575 -

ORTONIUS, domesticis discordiis vacuus, in commune consulit. Castella firmis praesidiis communit, multa arbitrio senatus salubriter constituit, ornat regnum privatim et publice fora, domos, porticus, atria, ac arcem, regia magnificentia Dalkethae inchoatam, perficit, eamque partem Scotiae quae Hiberniam aspicit et Aebudanos domat in gratiam reginae Anglorum excensiones in Ultoniam prohibet, monet insulanos ut ab eius subditis omnem vim abstinerent, oculos quoque a conspectu dominii Anglici in Hiberni contineret. Conventus iuridicos per universam Scotiam indicit, titulo quidem specioso ut limitaneorum latrocinia coeercerentur, verum eventus ostendit nihil aliud quam direptionem bonorum sub hoc praetextu quaeri, quae res odium eius auxit et authoritatem imminuit. Ita, vilescente indies ob avaritiam proregis gratia, secutus est fortuitus casus qui Anglorum querelas excitavit ac summam tranquillitatem pacis et otii pene turbavit. Redsquirus mons est Rhedesdaliae Scotiae conterminus, ubi Carmichellus Liddisdaliae custos, fortitudine clarus, cum Ioanne Forstero medii limitis et Berwicensis praesidii praefecto congreditur. Affuere colloquio Franciscus Russelius Bedfordiae comitis primogenitus, Georgius Heronus, Cuthbertus Collinwoodus, Henricus Fenwicus, et alii Northumbriae primores. Primus Forsterus praefectus verba fecit: bona Anglorum direpta, praedas abactas, res repititas et non redditas, ac dedi noxios postulavit. Carmichellus conquestus est suos limites latrocinio Anglorum vexari, bona Scotorum diripi. Cum res de more repeterentur, ardentis spiritus viros in asperiora verba prorumpere iracundiae stimuli egerunt, interque altercationem et iurgia tumultus oritur, concursu limitaneorum trepidantium circa praefectos. In contentione Carmichellus captus, Angli victores Scotorum bona, qui negotiandi causa ibi convenerant, opportuna rapinae diripuerunt. Temeritate cupiditateque Anglorum, victoria excidit a manibus, quippe, clamore celeriter per agros vicosque excitato, Scoti coacta manu Iedburgi concurrunt, eo iter intendunt, ferro atque audacia iter faciunt per hostes ad praedam discurrentes, multos Anglos, et in iis Georgium Heronum equestris ordines, interficiunt. In hac trepidatione Carmichellus ad suos dilabitur, instat perculsis, ut ne fugam quidem facilem aut tutam haberent. Ioannes Forsterius praefectus limitum, Franciscus Russelius gener, Cuthbertus Collinwoodus, Henricus Fenwickus, et alii complures cum ad suos evadere non possent capti, Dalkeitham ad proregem abducti, ibique publico hospitio accepti, interposita deinde fide constituta die redituros, cum praesidio dimissi sunt.
2. Haec clade in aulam renuntiata fama primum, dein literis ipsius praefecti, regina in iram versa excanduit, nec tam Carmichelli facinus quam proregis ambitio aut negligentia irritavit, indignissime tulit, Scotis, ipsius maxime post Deum opera in libertatem et pristinam dignitatem vindicatos, tutam tranquillamque pacem trahentes, contra ius et fas in colloquio Anglos crudeliter interfecisse, utque ex media caede profugientes Forsterum, medii limitis praefectum, et Franciscum Russelium, florentem et illustrem adolescentem, captos quasi per triumphum duxisse, nec prius dimisisse quam de reditu, in Anglicae gentis contumeliam, chriographis et aliis fidei pignoribus cavissent. Inter haec finitimi omnes in armis erant, et parum aberat quam pars cum parte confligerent. Sed Mortonius, spectatae prudentiae et moderationis, tumultus culpam in temeritatem Anglici praefecti avertit, rogat ut regina prius cognosceret causam quam condemnaret, et antiqua merita in memoriam revocaret, edocetque quanta ex dissensionibus incommoda oriri possent si ob delicta paucorum ad vim atque arma descenderent. Orat communi salutis causa ut pacem a se praestitam tueatur, ne patiatur Scotiam gentem ab amicitia populi Anglici deficere et auxilia a Franco accersere, neve de sua in Scoticum nomen benevolentia, propter inopinatum tumultum, diminueret. Nihil publico factum consilio demonstrat, sed furore imperitae multitudinis et imprudentia ducum, incommodum acceptum. Se celeriter publica utilitate et studio erga gentem Anglicam compensaturum pollicetur. Quaestionem de caede et bonis direptis coram praefectis in Scotico solo de more decernit, quippe regnante Henrico VII in expiationem caedis Roberti Cari nobilissimi equitis medii limitis praefecti stututum ut rerum repetundarum conventus in Scotia haberetur, ibique praefectis lege permissum ut de contaminatis furtis et latrociniis cognoscerent ac iudicarent sine odio et sine invidia.
3. Exemplum magno intervallo repetitum magis dolorem accendit quam lenivit, quod Elisabetha in contumeliam honoris sui traheret, ac ut arrogantis animi indicium in prorege interpretaretur, cum locum conveniendi praescriberet. Demum regina de suorum clade consilium habuit: ibi alius alio fercocius querelas inserit, plerique indignantur, bonis ac fidelibus subditis tam atroces atque indignas iniurias a Scotis factas. Alii proregis superbiam graviter increpant, quod causae cognitionem in solo Scotico decrevisset. Magna pars senatus censebant indignum sibi videri fortuitum tumultum, parvum et vix dictu dignum, ancipitis belli causam fore. Victa authoritatibus suadentium pacem et maiorem Britanniae motum ex dissensionibus prospiciens, impetum offensionis publicae tranquillitati remisit, postulavitque ut Carmichellus sibi dederetur ex lege foederis. Hanc conditionem gravate Scoti, necessario tamen accepere, cum alius exitus rei non appareret. Prorex in finibus Scotiae collocatus cum Buntingdonio, amplissimis verbis tumulutus culpam a conscientia publica removit, negavitque lege foederis ad deditionem cogi posse, sed ne belli ac turbarum auctor esset, ex senatusconsulto Carmichellum Anglis dedidit, ne privato consilio ius Scotici regni imminuisse videretur. Is cum praesidio Anglorum Eboracum deductus, ubi domicilium hospitis magnis quam dedititii expertus, cum amoplis praemiis dimissus est, summamque finium regundorum potestatem, cum rediisset, prorex ei detulit, qui, cum de more regni fines perlustraret, fures et pacis turbatores brevi comprehensos resti suspendit, reliquos supplicio noxiorum caedibus ac latrociniis deterruit, et limitaneos latrones severessime coercuit. Quae res proregi apud vicinam gentem peperit amorem ac benevolentiam. Cathari quoque, sacerdotalis modestiae obliti, ob non repraesentata stipendia debacchantes, nihil non dicere ac facere audent. Prorex, iniecta mentione colloquii Laethensis, compescuit, quo convenerat ut in statu receptae religionis impubere rege nihil innovaretur.
4. Hoc anno obiit in Scotia Iacobus Hamiltonius Araniae comes et Castri-Heraldi in Pictionibus dux, amplissimae familiae princeps, et Iacobi II Scotorum regis pronepos. Is, Iacobo V in aetatis robore extincto et Maria filia haerede relicta, prorex dictus est, et secundus regni haeres fuit. Huic viro mite et tractabile ingenium, a periculis ad quietem proclive, nisi bonum indolem turbidi propinqui ac clientes corrupissent, qui suae magis ambitioni servientes quam de eius honore solliciti, a privata vita ad regnum gerendum impellebant. Maria in Galliam transvecta ut Delphino nuberet, praefecturam centum equitum cataphractorum et ducatum Castri-Heraldi adeptus est. Postea, deposito magistratu, ad veros mores reversus, procul ab aulica ambitione remotus et palam beatus, coepit Glottae fluminis amoenitatem admirari, et reliquum aetatis in avitis praediis cum amicis et clientibus tranquille transigere. Sed inciderunt turbida reipublicae tempora, quae quiete et otio frui non sinerent. Cum proceres rebellarent, Mariae reginae caput et famam diligentissime defendit. Infensus gloriae viri regii generis et clarissimae familiae, Georgius Buchananus, rerum Scoticarum florentissimus scriptor, suo an alieno odio incertum, miti eius ingenium in contrarium interpretabatur, eique torporem et socordiam per invidiam exprobrabat. Is moriens quatuor liberos masculos superstites habuit, Iacobum Araniae comitem, Ioannem, Claudium, et Davidem, quorum tres insania conflictati, quam ex materna origine traxere. Ioannes mitis ac munificus reliquit adolescentem summa spe et animi et ingenii praeditum. Claudius, spes subsidiumque familiae, antequam furore corriperetur liberos ad amplissimam spem genuit.

- 1576 -

ORTONIUS invisus, minis adversantis populi et infensae nobilitatis non territus, in conquisitione pecuniae obstinatus perrexit, portoria circumvectionis a publicanis cum acerbitate exegit, nec desiit fisco et vectigalibus prospicere, spreta benevolentia civium, contempta fama. Unde commercium passim ob exactiones immodicas et assiduitatem molestiarum intermittitur. Ubi securitas rediit, ad publicas regni curas animum convertit, Gramos ultra Escam fluvium summovit, alios item tribules inquietos ad obsequium redegit. De limitaneis praedonibus, qui egestatem suam publico latrocinio sustentabant, ac, quietis publicae turbatores, quos spes praedandi, socordia atque desidia ab agricultura et industria revocabant, in cunctis regni partibus supplicium sumpsit, poenae magnitudine caeteros a maleficiis compescuit. Stationes militum disposuit ad limitaneorum incursiones inhibendas, ad grassaturas et latrocinia per itinera coercenda, praesidia in locis Angliae finitimis constituit ne quis motus oriretur. Archibaldum Duglasium Angusiae comitem, Duglasiae gentis principem, praeclarae indolis iuvenem, omnibus finitimis regionibus legatum praefecit, qui ne longe abesset Dumfrisium usque progressus coercuit Anandianorum incursiones, quorundam tribulium principes datis obsidibus iurare coegit mansuros se in fide et obsequio, dedentes se in fidem accepit, et res in finibus ad summam tranquillitatem reduxit. Caetera qui conficerent delegatos reliquit, ipse ad proregem rediit. Longae securitas pacis homines turbidos et male quietos, partim ad dulcedinem ocii, partim ad civilia traduxit officia. Interim fidissimi amicorum et Angusiae comes, cui modestum ingenium et comitas, proregi exitium manifestum, numinis iram, et ingruentia mala denuntiarunt, nisi ad plebis et universorum solatium gravia ac intoleranda tributa, necessitate civilium armorum inducta, in pace aboleret. Ille, nimia fortunae indulgentia vecors, eorum preces neglexit. Vulgus aversatur, invidet nobilitas, et nunquam diu eodem vestigio stans fortuna variabilis et incerta, vultum mutat, cum ille rotam eius non pertimesceret. Semper homines quantamcunque foelicitatem habent, invidiam tamen sentiunt maiorem.
2. Mortonius, auctus potentia, opibus, honore, obiicitur invidiae, seu fortunae inconstantia, quae ex summo retro volvi consuevit, seu ipsius vitio, qui moderatum imperium in superbiam et avaritiam verterat. Rumor vulgi perstrinixit illicitas voluptates, stupra, adulteria, et omne tale flagitium exercuisse, ex luxuria avaritiam erupisse, civium loculpletum bonis spe et cupidine ardenti inhiasse. Conventus iuridicos per universum regnum avare egisse, non ius et aequum in cognitionibus, sed magnitudinem opum spectasse, plures peculio quam sanguine eo imperitante luisse. Nolo commemorare legibus exactas pecunias, captas et imperatas: prudentioribus improbantur semper hi quaestus, qui in odia hominum incurrunt. Utcumque fama fuit, constat certe avaritiae magis quam irae inservivisse, locupletissimum quemque in praedam corrupuisse, delinquentium facinora non sua natura, sed opibus aestimasse, minimis offensis maximas indictas mulctas saepe fuisse, pacem cum Angla sancte coluisse, monetam optimi valoris excudisse, ius aequabile inter partes dixisse, pietatem et iusticiam coluisse. Haec publicae salutis, quaedam privatae simultatis causa gessit, et magnifice rerum gestarum gloriam corrupit. Odio ac ira exarsit in omnes Hamiltonios, in sontes etiam ac innoxios, quos praeter haereditarum Duglasiorum odium, ut fatales sibi semper exhorruerat, vaticiniis admonitus fatidici rithmici, ut ab Araniae comite sivi caveret, quae dignitas in florente familia Hamiltonium iamdiu haeserat. Unde ab Hamiltoniis periculum sibi denunciari per ambages putavit, qui, exilio mulltati, maior pars in Angliam secessere. Nec tamen humanis consiliis denunciatum divinitus periculi genus evitavit. Nam, criminante Iacobo Stuarto Araniae comite, maiestatis convictus capite luit, ut infra dicemus. Caleno Cambello Argathelio, viro nobili ac solerti ingenio pariter privatis de causis infensus diem dicit ad quam, quod non affuerat ubi ea venit, absentem per praeconem rebellem iudicat. Hoc decretum iniquum Argathelius affirmat, quod nec in locum tutum diem dictam, nec cognitionem causae ad proregem pertinere diceret. Itaque, irae indulgens, occasionem se nactum ratus opprimendi pernitiosam atque intolerandam potentiam Mortonii, inita cum Atholiae et Montis-Rosarum comitibus clam exulceratis societate, valida clientum manu regem Sterlini adit, ubi tum cum paucis erat, et graviter de proregis iniuriis queritur, non sine insectatione dominatus eius et verborum contumelia.
3. Amicis deprecatoribusque idoneis apud regem non caruit: pauci imbuti favore Mortonii affuere, qui obiecta praedandi crimina et vitia excusare non potuerunt. Omnes qui aderant virtutes dissimulaverunt, delationes, iniquitates, varias et exquisitissimas praedandi artes, et fessam collationibus patriam commemorarunt. Prudentiores monuerunt proceres suaseruntque ne publicam quietam turbarent, neve armis disceptarent, cum controversiae colloquio componi possent. Crebro per eos dies accusat Mortonium Argathelius ingenti livore et malignitate superbire, fiducia magistratus quem gerebat. Rex puerili modestia respondet neque se neque senatores, nisi cognita causa, iniurias et querelas diiudicatoros, proinde scribit ad proregem, ambiguum inter metum et iram, ut veniret propere dilueretque invidiam obiectorum criminum, tuereretur acta in magistratu. Ille, reputans se privatum sine discrmine non fore, diu cunctans per varias moras iter trahit, multumque cum amicis consultandi causa colloquitur. Ibi pro clientum ingeniis variae sententiae fuerunt: alii timide suadent ut suae securitatis rationem haberet ac magistratum eiuraret, quem diu retinere non poterat. Alii tutiora consilia probant: dissensionem enim cum Argathelio esse civilem, eamque, si fieri posset, honestis conditionibus esse finiendam.
4. Haec sententia cum pluribus placuisset, communes amici ultro citroque missi ut gratiam redintegrarent, qui cum Argathelio sedulo egerunt ut ab accusando distiteret ac in gratiam rediret. At exorari non potuit, nisi Mortonius sponte magistratu se abdicaret. Prorex cum odium Argathelii inexpiabile intelligeret, neque per communes amicos rem transigi posse, adversus vim inimicorum se parat, reputans secum quam gravis casus esset e summo magistratu in vitam recidere privatam. In hoc tam turbido rerum statu Cathari, qui innovationi studebant, cum vilescere proregis authoritatem indies viderent, dicta, facta, consilia eius publice insectantur, quod archiepiscopis Glascuae et Fani Andreae interdixerit ne sydodorum decretis obtemperarent, cui consilio summa ope obstitere ministri, avaritiam, libidinem, luxum eius in concionibus exagitantes, quae audientibus gratissima fuerunt. Unde secuta est alienatio multitudinis ac procerum, quorum multos in regimine offenderat. Apud eum soli remanserunt Angusiae comes, propinquitate sanguinis iunctus, Duglasiae gentis primores, et Carmichellus cum satellitibus armatis, qui proregem ad fortiter capessendam rempublicam, ecclesiam constituendam, dignitatem conservandam, suam potentiam retinendam hortabatur, et rem ad arma deduci studebat, multis verbis superbiam et arrogantiam Argatheli detestatus, cuius maxime opera fieret ut quies in regno constitui non posset, nisi Mortonius invidioso proregis titulo abstineret. Ille sententiam Carmichelli secuturum se omnino negavit, ne qua esset armorum causa, ostenditque se innocentia sua, non dignitate magistratus, a criminibus tutum fore, et magnopere indoluit dignitatem ac authoritatam suam conviciis praedicatorum infringi, qui in concionibus synodisque tum plurimum pollebant, cum se religionis ac ecclesiastici ordinis acerrimum vindicem praestiteret, et in id omni spe incubuerit, ut in religione constituenda veteris ecclesiae vestigiis insistatur, praesules pietate ac doctrina praestantes praeficiantur, Dei verbum per ministros idoneos doceatur, concordia in ecclesia sanciatur. His de causis in Scotia agebatur omnia turbide.

- 1577 -

ACOBUS rex, Argathelii quotidianis querelis et precibus fatigatus, ne quid tamen nisi opimatibus consultis moreque maiorum moliri videretur, universe gentis conventum indixit, in decimum Martii proceres Sterlinum evocavit, ad eorum concilium retulit decernendum de querelis iniuriisque quae Argathelio factae dicerentur. At prorex, quia factioni inimicorum resistere nequivit, abesse urbe et conventu decrevit, ut respublica quieta foret neve ex conventione tumultus oriretur. Archibaldum Douglassium Angusiae comitem, Ioannem Glamium praetorem, Gulielmum Ruthenum quaestorem, Ioannem Herresium baronem apolectos suos cum mandatis eo misit ut inimicorum criminationes amolirentur. Prudentiores ad studium concordiae deducere factiones conati sunt, conservata dignitate proregis. Displicet res Argathelio, indole animi et spe ferociori. Ita concordiae ratio iniri non potuit inter factiones tam potentes. Frequenti procerum utriusque ordinis caetu Argathelius commemorat in se proregis novi exempli decretum, eaque de re ad regem et nobilitatem appellat, authorem turbarum et omnium malorum causam Mortonium exauctorari suffragiis nobilium postulat. Sed ubi ille consedit, Angusius, indignatione accensus, genibus regis advolutus, supplex petiit ut sibi liceret pro absente prorege verba facere. Rex, paulum cum proceribus collocutus, iussit quod videretur respondere. Ille intrepide conquestus est virum bene de republica meritum Mortonium calumniis inimicorum, vanitatis et invidiae plenis, oppugnari, exposuitque quantum regi et universae rei Scoticae discriminen immineret si Argathelii superba contumacia, qui regis et proregis auctoritatem toties contempsisset, et multorum civilium motuum in regionibus ad occidentem Hiberniam spectantibus author, aut particeps fuisset, impunita relinqueretur, postulavitque a proceribus ne quid de absente viro integerrimo temere crederent, neu conficta falsaque malevolorum crimina plus obessent quam multa et magna in patriam merita prodesset, quorum ipsi testes essent. Nec plus apud regem deprecatores et turba procerum adversae factionis quam obiecta crimina valuerunt. Abdicatio revocatur ad sententias, praetor Glamius poscit suffragia omnium ordinum, ac tandem renuntiatur pluribus sententiis abdicatum magistratu et imperio Mortonium. Ita unius horae fortuna evertit tot annorum faelicitatem.
2. Tum ex procerum qui aderant decreto, ne ex diuturniore tutela res novae orirentur, rex Mortonio rescribit non aliter suae securitati, tranquilitati publicae, et procerum desideriis consuli posse quam si imperium omnemque iurisdictionem in cives sibi redderet, ac cum ipso prorege per interpositas personas Glamium praetorem, Ruthenum et esium egit ut se sponte regimine abdicaret, ad placandum aemulorum animos, qui magnitutinem potentiae ferre non poterant, seque, imperii abdicatione facta, a tutelae rationibus reddendis immunem praestiturum promisit, extantque regiae maiestatis proregisque alternae epistolae utrinque missae. Mortonius, cum suas vires et vim fortunae ingruentem expenderet, veritus ne eadem illa cum bonorum amissione, addita alia insuper contumelia, accederent, invidioso proregis titulo et laboriosis occupationibus privatam securitatem quietemque senectuti redimere cupiens, bene gestae reipublicae acceptilatione recepta ac publica fide interposita a rege, cum vicesimum unum annum expleret ratam fore, sese coram apocletis regiis Glamio, Rutheno, et Herresio regimine abdicavit, et imperii insignia Angusiae comiti tradidit, cum mandatis ut regi redderet, qui ea frequenti nobilitatis conventu reddidit, undique consentiente voce fidelitatem profitentis. Exauctorato cunctis procerum suffragiis et consensu Mortonio, rex nondum adultus hac temporum perturbatione miseriaeque suscepit imperium, malis civilibus infestum, ac Edinburgi edicto significavit, incredibili plebis alacritate et laetitia, totius regni administrationem in se translatam. Mortonius hoc concursu maximo gaudio populum Edinburgenum affecit, testatus vultu ac voce se propter imbecillitatem animi non derelinquere imperium, publica ordinum auctoritate semel impositum, aut propter inimicorum potentiam abiicere, sed regimen, publicae quietis causa, cum fide et obsequio deponere abdicareque se sponte magistratu, restituta potestate, quingentis nobilibus stipatus domum reductus est, multitudo hominum prosequitur, congratularetur eius opera concordiam regno restitutam.
3. Mortonii potestate inimicorum potentia eversa, proceres id regi annunciant, consilia instituunt trimestria, cum quibus rex de negotiis ad senatum referendis ante tractaret. Ex ordinum sententia eligunt iuventae regiae rectores qui trimestri spatio per vices principi consilio et auctoritate inter comites adessent, illumque defenderent et tuererentur. Nihil autem neque publicae neque privatae rei princeps ageret nisi assistentes proceres quasi tutores probarent. In haec munera delecti Sterlinum eunt, officia quotidiana more clientum praestant, mores institutaque adolescentuli probant, ut principem patremque patriae agere assuesceret edocent. Finito trimestri tempore ministerii, alii proceres prudentia virtuteque praestantes appositi rectores quoque pari auctoritate. Interim Mortonius, abiecta dignitate, ad voluptates concessit, modo Dalkethae in palatio suo dilitescens, modo Bodotriae ripam et Fifae amoenitates peragrans, non sine officio nobilium adolescentium quibus aetate parvis tutores apposuit donec adolescerent. Apolecti supra memorati ad eum tranquillioris vitae ac solitudinis desiderio in secessu Dalkethano fruentem iterum missi, eique nihil opinanti mandata regis et senatus exposuerunt ut arcem Edinburgensem cum omnia quam in ea acceperat suppellecti ac typos excudendae pecuniae traderet. Ferramenta monetalia statim reddidit, in arce tradenda tergiversatus. Sed delegati cum perspicerent Mortonium tantum prolationem quaerere, monent non esse locum ad tergiversandam contra principem, simul orant ut ab ira et impetu praecaveret, in aequitate rerum plus quam in armis reponeret spei. Sed cum nihil aequi responderet, delegati discedentes civibus Edinburgenis universe mandant ut darent operam ne quid urbs detrimenti caperet, sibi ac liberis suis consulerent. Inde vigiliae ab urbanis civibus diligentissime actae, et praesidiarii commeatu publico ac privato prohibiti. Hinc iurgii initium quod inter eos et oppidanos maiorem motum excivit. In tumultu pauci utrinque caesi, multi vulnerata, ac, quia sine capite multitudo fuerat et praefectura urbana penes Georgium Douglasium arcis praefectum, communi consilio placuit quatuor urbicos magistratus summae rei praeesse. Caedibus civium memoria renovata acrius animos accendit, arcem obsidione cingunt, et cum res ad turbas spectare videretur, mittuntur tres proceres Andraeas Rothusiae comes, Ruthenus quaestor, et Herresius, qui Mortonium regis senatusque verbis monerent ut finem pertinaciae faceret. Ille, ne unius arcis causa bellum anceps et non necessarium susciperet, et turbarum invidiam in se converteret, ex amicorum consilio de arce tradenda cogitabit, profectique Sterlinum delegati nunciant haec regi.
4. His diebus David Lindeseius Crafordiae comes et Ioannes Leon Glavii regulus praetor, viri summo loco nati, finium controversia, invidia ac prava clientum aemulatione discordes, vindictam in occasionem distulere. Hic pacis artibus et pacato iuris civilis iudicio, prudentiae, moderationis laudem tulit; ille, supra generis insignem nobilitatem et magna maiorum merita, multis affinitatibus innexus, elegantia morum, magnificentia, et opibus nomen celebre consecutus est. Crafordii vero ut vita inquinata luxu, ita Glamii multis et egregiis dotibus ornata, caeteris exemplum gravitatis dignitatisque. Tandem, Sterlini altercatione inter clientes orta, in tumultu praetor globo traiectus, nefarie interfectus. Quo defuncto, dignitas praetoria in Atholium, qui secundas prudentiae virtutisque partes opinione hominum tenuit, mox translata est. Atrocitas necis omnes bonos movit. Thomas Leon, vir acerrimus, fratris filio iuveni tutor datus, suam et familiae iniuriam ferro et flamma ultus est, multiplicem in Lindesiorum agris vicisque vastitatem reddens. Nec minus acerba ab illis tentabantur. Ex auctoritate senatus rex, audita populatione, mittit homines idoneos, qui renunciarent, ne armis disceptarent, quoad spes daretur in iure disceptandi;. demum pro interitu praetoris Crafordiae comitem comprehensum carcere coercet, qui certamine ac studiis procerum brevi incolumis dimissus est. Redeunti in Angusiam comiti omnes provinciae incolae gratulati sunt, verum Glamii tutor in iram acrius exarsit et Crafordio, dum vixit, restitit turba militari.
5. Exuto Mortonio, Cathari spem constituendae Genevensis disciplinae habere coeperunt, ut ditioni episcoporum eximerentur pastores, diaconi, ephori in ecclesia dominarentur, quorum conatus, impubere rege, mora ac dilatione proregis elusi fuerant. Mox in synodis potius de factionibus in regiae maiestatis praeiudicium fovendis quam de religione et vero Dei cultu, suffragiorum numero agi coeptum est. Ubi ministri rerum sacrarum regimen penes se ephorosque suos esse decreverunt, denunciaruntque episcopis ut gregis unius curam capesserent, iurisdictionem ecclesiasticam deponerent, episcopatus eieararent, et rerum sacrarum dispensationem omitterent. Rex huic synodi decreto, interposita senatus auctoritate, obstitit, et rem ad arbitrium revocavit suum. Pro iurisdictione praesulum archiepiscopus Andreaepolitanus verba fecit, eorum causam dignitemque defendendam suscepit. Ad extremum oravit ne dignitas ecclesiae, divinitus instituta ac per tot saecula inviolata, Catharorum furore evertatur. Andreas Melvinus, celeberrimus theologiae professor, homo maiore animo iraque quam consilio, causam Catharorum tutatus, ministris aequilitatem, ecclesiae libertatem vendicavit, monuitque praesules animi demissionem et humilitatem negligi, divitias, opes, potentiam in pretio esse, fastum, superbiam, arrogantiam dominari, religionem et purum Dei cultum vilescere, nisi homines animo se demitterent, insolentiam, superbiam, et arrogantiam fugerent, nisi divitias, potentiam, honores despicerent seque homines natos sentirent. Rex Melvinum aversatus est, quod praesulum dignitatem impugnaret, sibi gratiam ex eorum invidia quaereret, ac authoritatem veteris ecclesiae arroganter convelleret. Ita aegrae effectataeque res sacrae erant. Etsi Cathari numero praevaluerunt, tamen non deerant optimates qui honori praesulum consultum vellent. Rex, re cum consiliariis suis communicata, sententiis dictis, respondet ecclesiae navem procellis iactatem sibi curae futuram, admonuitque ut populum pietate ac demissione aniimi imbuereunt, a rebus innovandis abstinerent, paci et ac concordiae assuescerent, cederentque reverentiam episcopis, nec turbarum, temporibus tam periculosis, auctores essent. Hoc responso nemini fuit dubium quin in tenella aetate praesulum iura aucta potius quam imminuta vellet, atque ita rem moderando discessit, omnia in praesentia patienda esse statuens.
6. Cum vero iam nulla clerum ad concordiam adducendi spes relinqueretur, regi et clarissimis proceribus visum de contentionibus quid sentirent ostendere, et ne fierent vehementer admonere. Praesules responderunt se imperata facturas, sed nihil aequi a Catharis impetrarunt, qui, ferocitate exultantes, in episcopos assiduis ex ambone concionibus debacchabantur, quasi magis de commodis suis quam de salute ovium sollictos, non sine arrogantia clerum (quid enim est tam arrogans quam clericos de religione episcoporum ordinem docere?) Melvino cum archiepiscopo Fani Andreae multae et magnae contentiones fuerunt, cui contumaciter ac arroganter in scholis episcopis verborum fulminibus intonant, archepiscopus extemporali facultate et vocis contentione maiore solita, ac verborum gravitate acriore respondit, et honorem et dignitatem praesulum enixe defendit, qui in contentione dicendi facili palmam tulit. Melvinus concionibus decertare cum archiepiscopo nec voluit nec potuit. Itaque, facultate dicendi superatus, acerbissimis epigrammatibus ordinem totius vitae infamavit, invidiam plebis concitavit, et nihil omisit quo labefactari posset praesulum auctoritas. Asperitas concionum tempestatem excitavit eam qua eversa est ecclesia pene Scotica sub puerili dominatu.

- 1578 -

OC anno in Scotia imbecilla regis aetas per regnum turbis causam dedit. Georgius Douglasius Mortonii frater ex pellice, nullo in armis subsidio ad arcem tuendam, ac propriis odiis infensus civibus Edinburgenis, veritus ne qua ex conspectu praesidiariorum, qui civium caedem paulo ante patraverant, urbanae plebis seditio oriretur, eos per posticum devium dimisit. Inde arcem Edinburgensem cum tormentis, utensilibus, gemmis, mundoque muliebro Alexandro Areskino Gorgarensi tradidit, quem rex arci praefecit ob spectatam modestiam ac fortitudinem. Is repertorium fecit, quod vulgo inventarium dicitur, ad certitudinem memoriamque rerum relictarum, praesente Rutheno quaestore, Lindesio, ac Alexandro Haio tabellione. Exin rex, cum per aetatem ad res tractandas parum esset idoneus, procerum conventum de summa rerum administrarum habuit. Celeberrimis viris Argathelio, Atholio, Mont-Rosio, Cathanesio, Lindesio, Herresio, totidemque ecclesiae proceribus ac aulae primoribus, Rutheno primario quaestori, Fermelinorum abbati ab epistolis, Georgio Buchanano custodi privati sigilli, Moravio Tillibardino regiae domus censor, Iacobo Macgillio ab archivis, usque ad maturam pubertatem arbitrium rerum demandavit. Ab his regis regnique custodibus res aliquandiu tranquille administratae, inopum querelae auditae, vi potentiorum oppressi praesidio illorum sublevati, aliaque multa ad statum regni confirmandum ordinata; decretumque ut vana et irrita essent regis diplomata, donationes ac immunitates, nisi sex senatorii ordinis cum cancellario subscriberent. Ea tempestate Atholius praetor industria curaque rerum civilium caeteros praeeminebat, leges exercebat, pro salute principis excubabat, vigilabat, ac multa documenta egregii consiliarii dabat, quippe Mortonius regni procuratione liberatus, invidiae ac fortunae caedens, se domum receperat, corpusque a labore, animum a sollicitudine, procul ab aulae ambitione Dalkethae reficiebat, praedicabatque regni administrationem et terrenorum commodorum dominatum magnam molestiam esse.
2. Haec propalam: nihilo secius, memor iniuriae, serendis aliendisque inter proceres suspicionibus, et suo ex illis commodo captando occulte intentus, Ioannem Marriae comitem, adolescentem clarum et excelsum, astu aggreditur, ostentatque Alexandrum patruum multis fortunae incrementis ex custodia pueritiae regiae auctum, ipsum omni spe honoris exclusum. Proinde urget ut principem familiae ageret, ne privilegia, maiorum meritis indulta, apud patruum manerent commodis eius adverstantem. Mortonius ob singularem prudentiam oraculi loco habitus non solum apud plebem sed apud proceres, apud clerum, facile apud imperitum adolescentem suadendi auctoritate praevaluit. Hinc Marriae comes, adolescens egregia et praeclare indole, Alexandro Areskino patruo infensus, quod nullo sui respectu se ut principem familiae et pueritiae regis rectorem gereret, cum magna amicorum et clientum manu Sterlinum proficiscitur, dissimulans quid animo moliretur. Arcem occupat, Alexandrum, incautum aut proditum a nonnullis suorum, arcis praesidio et custodia regis deturbat, Argathelium trimestris ministerii servantem vicem, impetu magis quam consilio deiicit, fidelisisimisque sibi servis castellum firmat. In hoc motu Alexandri Areskini filius, nobilis egregiusque iuvenis, ardore febris aut, ut alii volunt, ob calamitatem patris dolore extinctus est. Divulgato subito et turbido casu, proceres et senatores armati Sterlini coeunt, ubi quatuor dies deliberatione de reipublicae salute et securitate regis, propter aetatem alieni etiam tum arbitrii, absumuntur. Argathelius Marrii a Mortonio incitati iniuriam in se commemorat. Vocatus Marrius ut diluerat invidiam criminis, insignis nobilitas, et magna patris merita iuvenilem imprudentiam apud concilium excusarunt, purgatio eius accepta. Senatus, auctore rege, se totum in cogitationem publicae tranquillitatis vertit, occasiones intestinae discordiae et civilium armorum praevenire statuit. Proinde Mortonium, Atholium, Argathelium, Marrium, et Alexandrum patruum ab odio ad gratiam deflectere aggreditur.
3. Bis seni arbitri de utriusque factionis consensu constituti finiendarum simultatum, viri summae auctoritatis, qui controversias componerent aequitate iuris, Edinburgi convenerunt. Discordiae inter Marrium et Alexandrum Areskinum arbitrorum sententia sunt consopitae his legibus, ut Marrius adultus exemplo quo maiores custodiae regis appositi, principatum familiae et arcis Sterlinae praefecturam solus teneret; eo defuncto sine liberis, haereditas ad patruum perveniret; interea praefectura arcis Edinburgensis Alexandro cederet. Mortonius, etsi praecipiti ira Argathelii ac Atholii magistratu deiectus fuerat et praecipue afflictus, tamen aequas concordiae conditiones non recusavit. Thomas Randolphus, multis legationibus peritus rerum nostrarum, in Scotiam publica fide venit, ut regi tam raras, tam varias praeclarae indolis dotes tenera praesertim aetate gratularetur, ac reginae suae studium et benevolentiam commemoraret. Deinde Atholium, Argathelium, Mortonium admoneret, primum omnium nihil concodia et tranquillitate publica optatius, nihil discordiis et dissensionibus procerum detestabilius, quae stirpes, familias, oppidas, regna orbitate, vastitate, solitudine verterent. Magnopere orat ut simultates ab odio et invidia natas finierent. Denique ab Argathelio postulat ne Hebridiani incolae rebelles in Hibernia ferro, frumento, armis, aut ullo bellico apparatu sublevarent. Aequum postulare non est visus, quippe Hebridiani reguli Angus et Iacobus fratres, et Surlius Boyius a nota corporis Flavus dictus, e Muconelia gente cum numerosa manu suorum in Hiberniam traieceret, et Clandeboiae partem iuxta Ricenam insulam occupavere. Ita dignum maioribus suis et Donaldina familia rati, per Hiberniam quoque fortia facta celebrare. Adversus irrumpentes cruenta et ambigua praelia, Agnus et Iacobus a Shano-Onelio interfecti. Hinc dolor iniuriae et cupido vindictae in Maconelia gente exarsit, quae non nisi caede Shani-Onelii extincta est. Donellus et Agnus eadem de gente ereptis armis repetunt, Clandeboiam sedem sibi et suis eligunt. Concurrunt cum Anglis magna saepe caede et ambiguo eventu, nec cessatum donec reginae fidem clientelarum pro possessionibus in Hibernia profiterentur. Igitur Argathelius rebelles Hibernos adversus potentiam Anglicam occulte fovit et clam subministravit quae usui essent.
4. Interim delegati collocuti cum rege omni ope adnituntur ut concordia inter proceres coalesceret. Tempus in posterum diem constituunt, locumque qui maxime medius inter Edinburgum et Dalketham est visus. Qui cum utrinque venissent, Mortonius cum praesidio amicorum, Atholius et Argathelius cum trecentis equitibus audaciae expertae, in medium procedunt, ac primum quidem tempus salutationibus, reliquum transactionibus consumunt. Actis concordiae conditionibus, convenit ut omnes Dalketham ad prandium, invitante benigne Mortonio, digrederentur, postero die Sterlini congrederentur. Homines ex oppido obviam prodeuntes ingenti laetitia salutant, congratulantur concordiam, nec gaudio minore regis in palatium accipiuntur, ac advenientibus gratiae aguntur, et ingens assensus alacritasque audientium. Mortonii prudentiam moderationemque rex comprobavit, et in interiorem potentiam assumpsit, vulgus etiam cum laudibus celebravit. Is, haud ignarus quanta invidiae immineret tempestas ex residuo procerum odio per gratiam, opes, potentiam, ministeriis aulicis et muneribus publicis ad suae factionis homines translatis, et abolita vicissitudine imperandi, non ultra dissimulans superbiam, dominari iam in adversarios vult, ac irae indulgens in praecipitium ruit. Ita rursus odium sopitum potius quam extinctum in pectoribus Atholii, Argathelii, et Montis Rosarum excitavit, primumque apud principem locum sibi Sterlini vendicavit, summamque omnium rerum potestatem ac omnium vires in se unum convertit. Hinc principes adversae factionis irritati acerbissimo edicto perstringunt Mortonium libidinose, superbe, avareque se in procuratione regni gessisse, propalam obviam itum cupiditati, coactumque se regimine abdicare, nunc callidis artibus viam ad continuandum magistratum quaerere, abolita consensu potestae, regium imperium usupare, et regnum interim tractare; ad haec vicissitudinem imperitandi sustulisse, ut solus auctoritate et consilio principi adesset, publici consilii auctoritatem enervasse. Ostendunt senatum et proceres delectos, superbiam violentiamque eius in legitimo magistratu perosos, nunc iniustam dominationem non laturos, nec vindices defuturos, si sperneret pueritiam regis et autoritatem senatus. Denique voce praeconis in foro urbis regiae plebem ad arma vocant adversus eos qui comitiorum vim, unicum praesidium libertatis, everterunt, qui vicissitudinem consulendi administrandique per tres menses sustulerunt, qui privati imperium in regem exercuerunt.
5. Rex, anxius quoniam contentiones erumperent, mense Iulio habiturum se omnium ordinum conventum confessus, per literas evocat regni proceres et antistites, quibus in comitiis publiciis suffragii ferendi ius est; Edinburgum locum coeundi constituit. Itaque conveniunt cum clientelis et servitiis multi supremi ordinis, qui non desistebant clam inter se coire. Qua re cognita Mortonius comitia quae Edingburgum indicta erant impedire decrevit, imbecillam aetatem et valetudinem regis causatus, locum nec amoenum nec salubrem, Sterlinum magis opportunum edicit. Argathelius, Atholius, Mont-Rosius, auctores rerum novandarum, contra disserunt: Sterlini ordines non legitime congregatos, Edinburgum locum suffragiis destinatum satis idoneum; Sterlini forum comitiumque Mortonii ac Marii armatis clientibus occupatum, ibi ultro citroque commeare in urbe hostium plena sine periculo vitae non licere; neque quicquam libere decerni posse adiuncto terrore militari; hanc contumeliam ad maximam partem procerum pertinere. Missus e nobilitate Patricius Lindesius ad regem ut de his rebus eum doceret. Respondet rex postulatis securitatem procerum sibi curae fore si Sterlinum venirent: urbanos cives praesidii causa contra subitum aut fortuitum impetum telis sclopetisque paratos, armatos non dicendos, nec ullum iusti metus causam subesse. Interim comitiorum dies appropinquavit, deinde, ut assolet, ordines vocantur ad suffragia, sed in arcis atrium, non in urbis praetorium recepto more, ubi omnes qui aderant in iis, quae ad religionem ac verum Dei cultum spectarent uno ore consentiunt, et de reipublicae salute una mente et voce deliberant statuuntque. Proceres, Edinburgi morantes, per delegatos suos Montis Rosarum comitem et Lindesium palam testantur comitia Sterlini habita, contra instituta moremque maiorum in arcis atrio, nec iusta dici haberive posse, et quaecunque ibi gererentur sine iure, sine ordine, nullius momenti fore, cum maior pars procerum mortis metu abesset. Quando apolecti qui missi erant Sterlinum venerunt, extemplo ordines convocati frequentesque convenerunt ad audiendum mandata. Rex sedens cum purpura, sceptro, et aliis insignibus regiis interfatus est, nihil referre in qua urbis parte comitia haberentur, se salutis suae providum propter metum ruinae patente atrio, nemineque excluso, non in praetorio urbis habere coepisse, idque in exemplum non trahendum; moderatam sui tutelam nemini prohiberi, nedum principi. Libertatem eandem iis servatam, quae maioribus concessa est, seque eandam nunc voluntantem desiderare; patrios mores institutaque maiorum non mutasse, auctoritatem comitiorum non enervasse, neque suffragia ordinum revocasse ad arbitrium suum; quod senatus censuit, aut conventus ordinum iussit, id ratum esse oportere. Nimis arrogans paucorum praeiudicium adversus ordinum iudicium, nullam iustam causam timoris, nisi male sibi conscii, vanam formidinem confinxerit; denique recte et ordine cuncta acta demonstravit, et comitiorum auctoritatem publico decreto approbavit.
6. Mont-Rosius et Lindesius iussu regis seorsim, ab omnium commercio in liberam custodiam traditi, ne quod iis colloquium inter se, neve communicatio consilii esset. Sed Mont-Rosius fraude custodis dilapsus (missi frustra equites ad persequendum retrahendumque) summa celeritate Edinburgum pervenit, ubi proceres inopinantes convenit, discriminis praesentiam aperuit nisi adversus inimicos facinus occuparent ac violentiae eorum pari resisterent audacia: irent, nec inultum iniuriam suam sinerent. Molitores rerum novarum extemplo arma capiunt, adiiciunt factioni suae Humios ac Carros. communicato inter se consilio, copias contrahunt, cohortes peditum turmasque equitum conducunt, stipendia militibus constituunt, propinquos, affines, clientes evocant, ostentantque se regem in libertatem vindicare suscepisse, nobilitati suam dignitatem reddere, communi saluti amplitudine consulere. Rex, circumstante undique repentino tumultu, non expavit, rerum novandarum principibus, nisi ante certam diem ab armis discederent, ex Mortonii consilio perduellionis poenam intentavit. Illi nihilominus non perterriti in incepto ferociter persistunt. Feciales ad se missos et edicta spernunt, diplomata rapiunt, divina humanaque omnia permiscent. Alia ex parte Angusius, Marrius, et Mortonius, sui tuendi causa Sterlini idem faciunt, ac multi viri nobiles pro salute principis aut partium studio sponte accurrent cum magna popularium multitudine. Sed Atholius, Argathelius, Mont-Rosius caeterique amici, decem millibus armatorum coactis, in ipso itinere pluribus agrestibus montanis aggregantibus se, ad Narium Sacellum loco aperto castra posuerunt.
7. Postero die Kennethus familiae princeps et Bergamius cum quadrigentis strenuis equitibus se coniungunt. Proceres non ultra moverunt, quod spes maior in obsidione Sterlini quam in oppugnatione esset. Angusius autem parte altera, penes quem summa imperii fuit, ad explorandum cum quingentis equitibus antecessit, ut palantes aut moratores exciperet. Utrinque in medium concurritur, et leve equestre praelium conseritur. Reliquae Marii ac Mortonii copiae, magnusque promiscui vulgi numerus, in circumiectis Sterlini agris stationes et excubias agunt, ac itinera obstruunt. Ubi cessatum a levibus praeliis est, Gulielmus Taitus Teviontianus, ferox et cupidus laudis, Iacobum Iohnstonum, Glamii clientem expertae fortitudinis, provocat ad pugnam. Is avide se certamini offert et concitat calcaribus equum, atque in ipsum Taitum dirigit lanceam, adeoque infestis animis concurritur ut uterque adverso vulnere transfixus, Taitus moribundus ex equo lapsus sit, Iohnstonii affixum prope equo femur, eoque omnium oculi versi. Interea Robertus Bowetus Anglorum legatus ultra citroque inter factiones commeando omnes ineundae concordiae rationes comminiscitur, oratque proceres ut suarum fortunarum misererentur et incolumitatem regiam respicerent. De conditionibus aliquandiu disceptatum, tandem eo depreceatore convenit, ne fraudi seditio auctoribus esset, ut modum vagandi cum armis finirent et hinc inde armatas copias dimitterent praeter modicam manum equitum, quae plebeios a grassaturis ac latrociniis limitaneorum tueretur; Argathelius, Mont-Rosius, et Lindesius in consilium arcanum allegerentur; octo viri finiendarum simultatum arbitri electi statuerent de controversiis procerum. Praefectis arcium Edinburgi et Britannoduni imperium prorogaretur; nobilitati suum decus constaret, patrios mores institutaque maiorum colerent.
8. Ita cum castra castris prope collata essent, communi totius Scotiae bono pax est facta, sed brevi servata, licet conditiones edicto in urbe regia promulgatae. Proceres retro Edinburgum concesserunt, ut factionis suae vires Gordoniorum, Lindesiorum, et Fifanorum baronum accessione confirmarent. Montani in domos et tecta discesserunt. Interim rex, tranquillitatis publicae cupidus, omni diligentia ad pacificandum incumbit, monetque utriusque factionis principes non oportere eos odio et ira dissidere, qui in arcano consilio regni summa auctoritate iuncti essent: concordiae arbitros Constituit, pro Argathelii factione viros nobiles Lindesium, Herresium, Olgilvium, Innermethium, pro Mortionio Rothusiae et Buchaniae comites, Ruvenum, et Bodium secundi ordinis. Illi sine recusatione ac sine ulla mora negotium susceperunt. Sed cum Sterlini per aliquot dies disceptassent, inimicitias proceribus graves, sed regi regnoque graviores, contra concordiam ipsis patriaeque salutarem, non modo simuiltates, sed bella quoque finiri, ex infestis hostibus plerumque fidos socios fieri, amicitias immortales, inimicitias mortales esse debere. Etsi nulla civilis cura concordiae omissa, tamen his interpretibus coire non potuit. Quippe Argathelius, cognitis Mortonii illecebris praecipue ferox, omnes conditiones recusavit, nisi ille aula et commercio regis abstineret. Is, imparem se magnae procerum invidiae exurgenti rursus cernens et turbarum praesentium taedio fessus, accepto a rege commeatu discessit, et postero die Dalketham profectus adversariorum incitatos animos ad tranquilliorem habitum prudentia moderationeque inclinavit, ac virtute et observantia execrabile odium eorum placavit.
9. Itaque iam duces partium amici clientesque utrinque congressus quaerunt ad colloquia, et decem interpretes adhibent: pro Atholio et Argathelio comitem Montis Rosarum, Neubotelii coenobiarcham, Iacobum Balfouium equestris ordinis, Thomam Kennethum, Barganium, et Petrum Haium; pro Mortinio Buchaniae comitem, Fermilindinuni abbatem, Bodium familiae principem, Ioannem Gordonium Lochnuarrensem equestris dignitatis, et Iacobum Haliburtonum Taioduni praefectum. Convenit ut ad Imereski fanum colloquerentur, et tempus compositum. Post paucos dies ad constitutum locum delegati venerunt, magna cum amicorum tum clientum turba stipante. Postero die ad Libertonum (is enim locus placuerat) mature conventum, ubi diem deliberando consumpserunt, nec finis rei imponi potuit. Postea Neubotelium colloquio destinatum, et actae sunt tandem concordiae conditiones, sed tota res transigi absentibus ducibus nullo modo potuit. Quare convenit ut Mortonius, Atholius, et Argathelius Lethae inermi comitatu congrederentur. Postquam in conspectu steterunt, salutatio humana ac benigna fuit, expositisque ex diuturno odio dissidiis, publico epulo communicarunt, ingenti vulgo laetitia nec minore regis gaudio, qui, respublica in tranquillum redacta, Sterlinum iterum indixit procerum conventum, gratiasque iis egit quod domesticas dissensiones et intenstinas factiones deposuissent. Hac gratiarum actione accensi animi nobilium ad omnia decernenda pro salutate, authoritate, et dignitate principis ac familiae magnificentia et splendore. Secundum hunc publicum gentis conventum, senatus ad sublevandam aerarii inopiam proposito edicto decrevit ut nummi argentei pluris censerentur, acerbissimo civium dolore, qui ex rerum usu didicerant aucta semel pecunia, augeri alimentorum ac rerum venalium pretia, et graviora sequi reipublicae detrimenta in patrimonio principis, fisco, et vectaglibus. Senatus ni pareant custodiam minatur. Cum ne custodiae quidem metu ab obstinata contumacia deterrerentur, rursus alio edicto perduellionis poenam recusantibus intentat. Hoc metu cedere coacti, et Mortonius austerioris edicti auctor vulgo creditus, quia in magistratu omnes vias pecuniae conficiendae excogitaverat
10. Caeterum in Scotia hoc anno Catharorum impetus non elanguit, sed permansit perpetua ac constans in praesulum authoritate evertenda voluntas. Adversus numerosam eorum multitudinem episcopi authoritate et gratia non praevaluerunt. Tum, referentibus Catharis, ante omnia in comitiis caput de religione agitatum fuit, decretumque factum ut instauratam religionem omnes regiae ditioni subditi profiterentur, Romanae superstitionis cultu penitus interdicto, statutaque omnia ad eam constituendam a proregibus sancita, rata essent. Hoc tempore Margareta Dugalassia, regiae foemina maiestatis, mortem obiit sexagesimo tertio aetatis anno, Henrici VII ex filio neptis. quippe Margareta eius maior natu filia in Britannici imperii incrementum Iacobo IV procerum populique iudicio in matrimonio collocata, Jacobum V peperit. Extincto Iacobo, Margareta uxor Archibaldo Douglassio Angusae comiti, Scotici iuventutis principi, nupsit, cui Harbottillae in Northumbria, filiam Margaretam Douglassiam enixa est. Matthaeus Leveniae comes multa claritudine generis, relictis Francici regis partibus, in Angliam profectus, a rege Henrico VIII in praecipuo honore habitus, qui praeter latifundia in agro Eboracensi, Margaretam Douglassium ex sorore neptem ei dedit uxorem. Ex comite Leviniae et Margareta Douglassia natus Henricus Stuartus Darlius. Is Mariam Stuartam, Scotorum reginam, propinquam sanguine in matrimonio habuit, quae Iacobum Sextum totius Britanniae regem peperit. Multa huic sanctissimae atque nobilissimae foeminae prospera et adversa contigere, quibus posteris memoraretur, egregiae corporis et animi dotes, stirps regia, par soboles et numerosa, aequabilis gratia regnante Eduardo. Sed fortuna improspera permiscuit infirmitatis humanae incommoda, ne mortalitatis oblivisceretur. Octo liberis superfuit, ter in carcerem ob infaustos amores, nullo maiestatis atque imperii crimine coniecta, primo quidem ob Thomam Howardum Norfolciae ducis filium amatorem suum, qui exarsit tanto in eam amore ut perturbationem mentis sedare non posset, deinde ob filii sui Henrici Darlii matrimonium cum Maria Scotorum regina, postremo ob nuptias Caroli filii minoris cum Elisabetha Candishia Arbellae matre. Ita ius matrimonii castum et legitimum mulierem probatissimam in carcerem contrusit, quae adversa domus suae magis quam prospera sensit. Hoc facto Elisabetha magis irae quam dignitati consuluisse creditur. Perpetrato filli parricidio emittitur e carcere, sed semper ei mansit existimatio quae virtute parta, non quae infelicitate illata est. Habitus supremus honor, iusta Westmonasterii facta, ossaque tumulo maiorum regum Angliae illata, sepulchrum operosum, elogium mortuae multis heroicis versibus inscriptum. Nepotes suos superstites habuit, Iacobum sextum et Arbellam.
11. Inde rex per Fermiliniduni coenobiarcham Elisabethae pro incredibili erga se amore, studioque pacis et concordiae, gratias egit. Post haec, gratiarum actione officiose peracta, ab Angla postulavit ut foedus Edinburgi peractum ratum haberet et confimaret, tumultuantes in finibus regni coeceret, molitiones adversus religionem comprimeret, direpta a maritimis praedonibus restitueret, amicitiam inter vicina regna perpetuaret, et arctioris, si fieri possit, foederis vinculis connecteret, postremo avitum Leveniae familiae in Anglia patrimonium sibi ut genere proximo debitum petiit. Ad haec respondit regina reliqua postulata ac mutuum foedus pro utriusque regni tranquillitate et religionis securitate placere. Caeterum de patrimonio Leviniae comitis, rem maioris difficultatis quam ut queat repente expedire, proinde consultatione opus esse. Cum legatus pluribus argumentis et exemplis ex historia relatis disseruisset, regem Scotorum avitii patrimonii iure indubitato esse haeredem, et proprium regis patrimonium accisum ad sustinenda regni onera, magnopere oravit ne ius maioribus a regibus Angliae concessum in successione comitatus Huntingdonensis regi genere maxime propinquo denegaret. Post longum sermonem super hac rei ultro citroque iactatum, Elisabetha rem ad senatum remisit. Consiliarii reginae, ut legatum ab huius re cogitatione averterent, postularunt ut ordines regni Scotiae satisdarent ne rex, in minore aetate constitutus, inconsulta regina foedus cum quoquam faceret aut renovaret, matrimonium contraheret, aut e Scotia transmittetur. Ad haec ille nihil se mandatum habere respondit. Ita avitus dominatus in praesentia non redditur, spes emolumenti in tempore ostentata.

- 1579 -

NITIO huius anni Atholius praetor, ingravescente vi morbi Kincami retentus in villa Montrosiana, ubi paulo post obiit morbo et animi anxietate extinctus, vel lento et tabifico veneno sublatus, ut alii perhibent; quod verius crediderim, omnia quippe quae solent esse indicia et vestigia veneni in illius corpore apparuerunt. Funus multorum conventu, moerentium turba, epulisque, Edinburgi in templo sancti Aegidii, nullis ad honorem ceremoniis omissis celebratum, impositaque tumulo volucris effigies, quae rostro pectus dilacerat ut pullos sanguine suo pascat, ostendens illum fuisse paratum pro civium salute sanguinem suum profundere. Suspicio de morte Atholii Mortonium aemulum infamavit: hinc post funeris sollenia graves in eum contumeliae et crebri questus uxoris defuncti longo moerore fessae, ac intimorum amicorum fictae reconciliationis gratiam criminantium. Argathelius in praeturae locum suffectus est, cui mors amici suspecta atque invisa fuit. Rex, quanquam nobilitati mitis, tamen Hamiltoniis, Mortonii impulsu et propriis odiis infensus, ob caedem Levinii avi et Iacobi Moravii proregis aliaque facinora, publica utilitate abolita anno salutis 1573, clarissimam familiam, iamdiu ab aula remotam invisamque, ferro et flamma persequendam decernit. Super dolorem iniuriae et cupidinem vindictae, Mortonius, extincto Atholio aemulo ferocior, inimicitias expromens stimulabat ut consuleret sibi et Leviniae familiae capitales inimicos vi armorum opprimeret. Familiae principes Iohannes et Claudius Hamiltonii, viribus hostibus impares, castellis se defensare, bellum ducere statuerunt, sed, veriti ne irruptione subita circumfunderentur, periculo mortis in fugam et latebras se coniecerant. Marrius, Angusius, Mortonius, delectu habito congregatisque amicis et clientibus, omnibus rebus paratis in Hamiltonium vicum proficiscuntur, caeteri proceres ac cives regis senatusque authoritate lecta auxilia mittunt. Distributis cohortibus, turmas equitum locis idoneis praefecti constituunt ubi opperirentur si Hamiltonii cupidine praetentae ultionis casum pugnae praeberent. Sed non ausi vel ex occulto moratores carpere.
2. Inde vastati agri Glottiani, aedificia incensa, praedae passim actae, Hamiltonium castellum maxime celebre, tutum loco ac praesidio militum, ubi incoluere consueverant reguli et nunc omnes suas fortunas contulerant, admotis machinis clausisque effugiis oppugnatur. Sed defensores, acris obsidionis impatientes, supplices veniam orant, omnia praeter vitam suam offerentes. Haec qui regi nunciaret Driburgensis coenobiarcha Sterlinum missus. Rex conditiones non accipiendas arbitrabatur ab iis qui per dolum atque insidias Levinium avum crudeliter interfecerant, supplices et innoxios caedis audiendos censebat. Responso regis obsessis communicato, ortae inter noxios et innoxios discordiae, deditionem festinavere. Inter haec res opportunissima accidit. Daffrania arx munitissima, caesis qui restiterant a Iacobo Hamiltonio equestris ordinis intercipitur, Glencarniae comitis filius Pasleti turrim, custodibus eiectis, occupat. Ita odio accolarum et domesticis discordiis Hamilitonii generis mortales circumventi, trucidati, intercepti. Tandem obsessi, tot detrimentis acceptis, maxime etiam permoti defectione suorum, se dediderunt atque huius deditionis insontes auctores fuere. Paucis parricidii reis supplicio affectis, pecuniaque ex bonis noxiorum in fiscum relata, reliquis abolitio concessa pari severitate ac clementia, et praesidium castellis impositum, subsidium adversus rebelles. Interea Ioannes et Claudius, duce Castri-Heraldi geniti, nullo in armis praesidio, in omnes partes diviso hostium equitatu spe consequendi, ab Angusio, Marrio, Mortonio pelluntur regno. Cum locum fugae circumspicerent, consultant Francine an Anglae misericordiam experirentur. Quanquam Elisabetha propriis odiis Hamiltoniis, Gallicis factionis principibus infensa, tamen mutatione rerum et claritudine maiorum permota, eorum fortunae miserae atque afflictae portum ac perfugium dedit, et pro eis per Eringtonium auctoritatem sedulo interposuit. Nemo adeo expers humanitatis fuit ut non tanta fortunae commutatione commoveretur, sequentibus fugientes cum parvis liberis coniugibus. Quanquam haud dubium esset bellum civile ab Hamiltoniis imminere, tamen charitas patriae hostilem impetum refrenavit.
3. Iisdem temporibus regina Scotorum extorris Elisabetham oravit ut aliquando misericordiam caperet aliquam, si non propinquitatis et amplitudinis regiae a subditis scelerata coniuratione pulsam <respiceret>, in patriam regnumque restitueret, aut communiter cum filio regnare permitteret in aeternum exemplar clementiae. Reginae mentem ad lenitatem misericordiamque prece et obsecratione humili revocare non potuit, quippe Scoti consulti responderunt si remitteretur patriam gravi et exitioso bello illigaturam, dum inimicorum adversum se iniurias ulcisceretur, adolescentis regis auctoritatem imminueret, at religionis statum immutarent. Scota, dolore tantae ad irritum cadentis spei commota, orat maxime Gallum Hispanumque ne se eiusdem sanguinis, cultus, et ordinis in carcere perire sinerent, suas quoque recentes iniurias ultum irent, concitatas seditiones, bona civium direpta. Haec movereunt reges, qui ad spem libertatis ac pristinae dignitatis erexerunt. Missus ilico in Scotiam Gallus Naus nomine, Mariae ab epistolis, cum occultis mandatis et literis ac nomine reginae exulis postulavit ut sibi regem convenire liceret ac loqui de statu et conditione matris. Senatus postquam Regina Mariae principi Iacobo salutat legit, vehementer offensus est, neque literas superbe scriptas neque nuncium recipere voluit, quod et regem Scotiae principem compellarent ac eius auctoritatem imminuere viderentur, praesertim cum consensu matris legitime rex creatus esset ac nuncius pertinaciter penes reginam omnium rerum potestatem statueret. Igitur sine responso praetereundum esse decrevit, nisi id vitium regina corrigeret scriberetque ad regem Scotorum; id si abnueret, ipsam impedimento esse quominus gratificaretur.
4. Gallus, hoc responso irritatus, confestim decessit. Sensit Scotorum regina huius nominis et tituli obliviscendum sibi esse, si quid impetrare vellet, et non solum filio sed regi scribendum esse. Caeterum sparsi in curia famosi libelli varii generis prosa oratione et carmine ad infamiam Mortonii ac illustrium virorum. Requisiti auctores famosorum epigrammatum et reperti Turnibullius ac quidem Scotus nomine, qui graviore sententia pronuntiata, Sterlini in foro rerum venalium supplicio affecit, novum sane et apud Scotos insolitum spectaculum praebuerunt, cum more maiorum extra ordinem punirentur, libellos edentes ad infamiam cuiuspiam, exilio temporali, relegatione aut bonorum publicatione. Sed Mortonius iniuriam suam acrius vindicando, invidiam odiumque auxerat. Inter hac Amatus Stuartus Aubignius ab Aubignio in Bitrurigibus vico cognominatus, ex Leviniana familia oriundus, Iohannis Stuarti filius, fratris Matthaei Leviniae comitis, qui in pueritia regis rerum potitus est, homo nobilissimus, ad statum religionis in Scotia turbandum a Giusiis fratribus missus, ut vulgo creditum fuit, vel ad infringendam Mortonii potentiam ab Argathelio et Mont-Rosio evocatus, vel ad foedus Anglicanum labefactandum, Letham delatus est. Ibi iussu regis exceptus, summo honore splendidaque pompa Edinburgum deductus est. Ad regem Sterlini introductus, ubi tribunali astitit, genibus provolutus supplicavit ac in ingressu regni fausta omnia precatus est. Eum rex adolescens ob sanguinis propinquitatem, summam nobilitatem, ac multas corporis et animi dotes, magna benevolentia tanquam parentem complexus, optimis statim praediis donavit, arcanis consiliis adhibuit, honoratioribus aulae ministeriis, cubiculo et Britoniduni arci praefecit, ut partem curarum capesseret. Unde fama eius Britanniam pervagata invidiam concitavit, praecipue quod Scotos ad Gallorum amicitiam attraheret, et Thomam Carrum Fernihurstium, fidissimum reginae exulantis cultorem, ab exilio revocare tentaret. Auctorem huius familiae et progressum in Gallia noscere operaepretium reor. Ioannes Stuartus eiusdem sanguinis, regnante Carolo septimo et fervente magna belli contentione terra marique inter Anglos et Francos, transvectis copiis auxiliisque, magister equitum creatus, prospera pugna Anglos ad Baugium vicit ac sedem posteris fixit in agro Biturigensi. Bernhardus eadem prosapia bello Neopolitano Carolo VIII rege, domita Italia et superato Alphonso Tarraconensi rege, magnam fortitudinis laudem assecutus est, quam nullae historiae satis dignis laudibus prosequuntur. Cum vero nullos liberos suscepisset, cognatus eius Ioannes in patrimonium successit, stabilemque sedem in Gallia collocavit, ac subinde Ioannes et Amatus, uterque bello egregius si tempora reipublicae postulassent, per bella civilia quievere. Hic vir fuit pacato ingenio, a turbis ad quietem prono nisi alieno impetu impelleretur, egregia erga regem fide, ac multa apud proceres charitate. Prosperis trienno rebus usus, inde adversariorum odio et domesticis discordiis circumventus est, prorsus dignus maioribus suis et familia Leviniana.
5. Per idem tempus publicum gentis concilium Idibus Octobris Edinburgum indictum. Cum magno assensu nobilium familiarum et principum decretum est ut destinato per edictum die rex Sterlino Edinburgum ad comitia celebranda digrederetur. Imbres, nimbi, procellae, turbines, ceteraeque tempestates iter necessarium non retardarunt: ipse comitesque eius, vi turbinis distracti ac diu in itinere vexati, multa nocte Linnichum sunt ingressi, ac postero die Edinburgum venerunt. Primo die comitiorum urbem purpuratus phalerato equo, maxima cum exultatione, ingreditur, et triumphali pompa in publicum urbis praetorium procedit, praecedentibus ordine proceribus regni et ecclesiae, celebrantibusque principatus primordia, multa veneratione imperii insignia traducta ab Archibaldo Douglassio Angusiae, Colleno Cambello Argatheliae, Roberto Stuarto Levinae comitibus. Postremo ipse ostentatus decore imperatorio, comitantibus servitiis et clientelis, multitudo ad insigne spectaculum concurrit, ac plausu, veneratione, et faustis vocibus regem prosequitur. Ubi in tribunali consedit, proceresque in subselliis, orditur paucis, frequentiam procerum alacritatem sibi summam afferre constituendae reipublicae. Imbecillam aetatem per regnum turbis causam dedisse, magnam spem in eorum prudentia reponere tranquilitatis, pacis, concordiae. Denique Deum testatur nihil aliud sibi propositum quam religionis incolumitatem, salutem subditorum, et regni securitatem. Primum in comitiis caput de religione agitatum fuit, decretumque ut illi soli qui confessionis formulam in Scotia comitiali authoritate probatam, anno saluti 1567, praescriptamque regni illius sacramentorum administrationem re et voluntate profiterentur, verae ecclesiae membra haberentur; nulla orthodoxa religio in doctrina aut disciplina censeretur nisi quam Scotia in praesentia amplecterentur; nulli proceres liberos suos ad externas regiones transmitterent, nisi commeatu a rege prius impetrato, eoque exorato adolescentes fidem iureiurando et chirographis obstringerent se doctrinam et instituta ecclesiae Scoticanae inviolate servaturos; ut unusquique domi suae sacra biblia haberet in vulgarem linguam versa.
6. Iisdem deinde comitiis stabilita ministorum authoritas, quibus Euangelium praedicandi et sacramenta administrandi, cum morum censura et delinquentium coercitione potestas data. Multum imminuta episcoporum et ephororum disciplina tum publice recepta, quorum munus synodorum sanctionibus nondum abolitum fuit. Proxima de Hamiltoniis deliberatio fuit: multi proceres de eorum poenis disseruere, principem laudibus gratibusque venerantes. Ioannes et Claudius summo loco nati, aliique quindecim eiusdem nominis comarchi, causa cognita, cunctis suffragiis perduellionis rei peracti, et caedis Moravii et Levinii proregum. Bona eorum in fiscum redacta, praedia amoena et fructuosa Aubignio et Marrio concessa, huic Pasletum, illi Arbotha obtigit. Fuere qui, ira ac odio accensi, Hamiltoniorum nomen penitus extinguendum crudelissime censerent. Princeps eius consilii fuit Mortonius. At rex, dignitati suae magis quam irae alienae consulens, novum sane consilium et insolitum poenae genus improbavit, ac utendum censuit remediis quae legibus comparata essent. Relatum deinde in comitiis de corruptis iudiciis, de iniquitate iudicantium, gratia, ambitu, pecunia, invalido adhuc legum auxilio (neque legibus opus erat, cum primi iudices suopte ingenio iuste iudicarent) in coniuges et servos eorum, corruptos largitionibus, latae leges cum poenis et coercitionibus. Pensiones annuae, in regis infantia immodice datae, augendo aerario repetuntur. Donatio quoque Leviniani comitatus Carolo Stuarto patruo facta revocatur, et publico ordinum decreto Roberto Stuarto avi fratri confirmatur, qui resignatione sua sponte suoque iudicio facta in gratiam et compendium Aubignii, postea Marchiae comes appellatus. Aubignius primum Lenoxiae comes creatus, deinde dux destinatus est.
7. His rebus constitutis, repressis iam Hamiltoniis et damnatis lege et senatusconsulto, rex in primordio regiminis a se suscepti religione populum devinxit, intentiorem familiae disciplinam egit, clientes incorrupta fide adscivit, optimum quemque educatorem praemiis affecit, atque acquisitis vulgi studiis Sterlinum profectus est, remississimo ad otium, oblectamenta vitae, et summam comitatem animo, ubi suum quoque fastigium Lenoxius attollere altius coepit, Iacobum Stuartum Ochiltrium ordinis in Belgio ductorem trucem et ingenio violentum, ac Gulielmum Stuartum egregiae militaris famae tribunum ibidem militum (cuius supra mentionem feci) in interiorem familiaritatem recepit, veniam exilii pro Carro Fernhurstio, minaciter fremente Mortonio, impetravit, qui fidus in Lenoxium memoria recentis beneficii et infestus Mortonio dolore veteris iniuriae, discordiae initium callidis artibus fovit. Inter quae Lenoxius flagrantissima iam gratia apud principem, nec minore lautitiarum invidia apud plebem, occulta fraude inimicorum et vulgo rumoribus acerbissime corripitur. Perniciem rectae religioni machinari, Papanam superstitionem subdolis artibus promovere, regis fidem labefactare, tumultuosis concionibus lacerant, quasi ad pietatis cultum labefactandum a Guisiis summissum, Gallicam factionem in Scotia fovendam, et regni statum a fundamentis convellendum. Multoque questu ad regem deferunt florere in aula intra penates homines novos, incauta regis aetate in publicam perniciem regni et religionis abutentes. Commotus his criminationibus rex, adhibitis in concilium pastrorum primoribus statuit, ut ex eorum numero selecti Lenoxium in sincera fide instituerent, oratque per fidem et obsequium ut in id sedulo incumberent, deposita omni simultate. Tum a delegatis actae regi gratiae, et fidam pro se quisque operam pollicitus est. Lenoxius quoque promisit se delegatos auditurum. Edingburgi congressi inter se quotidie conferebant, controversias ex sacrae scripturae auctoritate dirimebant. Tandem Lenoxius, homo veritatis cupidior quam contentionis, persuaderi sibi passus est, et, praesente magistratu urbico ac primoribus ministororum, in magno hominum coetu sententiam suam de religione mutavit, et Papali abiurata instauratam confessione erroris sui comprobavit, pro hac decertandum, pro hac sanguinem effundendum, pro hac denique vitam exponendam affirmavit. Quae res regi et maiori parti procerum grata fuit, sed coeca invidia, assidua eminentis fortunae comes, detrectare virtutes, corrumpere honores, et dissimulationem falso arguere non cessavit. Proinde rex multo magis commotus est, et simul in integritatis suae testimonium confessionem fidei fieri curavit, cui ipse postea cum familia et subditi summo loco nati subscripserunt, quo plus spei ministris daret. Inter haec Aubignius ad regem Sterlinum profectus, in quiete et otio aliquot dies ioculariter transegit, mores, animum, ingenium principis consuetudine Gallorum imbuit, campestres equorum et armorum exercitationes edocet. Rex domitat in pulvere frenatos equos magna voluptate spectantium. Per eosdem dies Ruthenus Ioanni Atholiae comiti, egregiae tum spei iuveni, filiam collocavit. Multi proceres ad solennia nuptiarum Perthum congressi, convivia ternis ferculis profusissime celebrabant, cantu vocum, tibiarum et buccinarum clangore tota urbs personabat, picturis oculi, cantilenis aures tenebantur. Plebei delinimenta vitiorum, spectacula, choreas, et conviviorum elegantiam avide spectarunt, vetusta gentis parsimonia in victu quotidiana et cultu sensim labante, et externa luxuria per speciem humanitatis irrepente.

- 1580 -

UIETA Scotia, incerto auctore spargitur fama Mortonium statuisse in Angliam regem abducere. Ille, gravi rumore infamatus, Sterlini crimen diluit et in invidiam implacabiliem inimicorum deflectit, multoque questu ad regem et primores procerum defert se falsis calumniis circumventum fortunae et tempore cedere; non quod sibi sceleris conscius esset, sed ne redintegrata contentio in publicam perniciem erumperet. Gnarus cuius insidiis peteretur, auctorem atrocis iniuriae mentiri dixit; id verbum nobilitati gravius vulnere; rex, commotus his querelis et improbissimis rumoribus infensus, ne initium seditionis esset rem componit, culpam omnem in imperitam multitudinem avertit, asseritque rumorem vanum et incompertum afferri, neque huiusmodi fraudis aut sceleris Mortonium suspectum esse. Rumor adhuc sine auctore erat: Argathelius, Mortonio infestus ob antiquas aemulationes, inanem rumorem aucupatur, insimulatque apud senatum quod temeraria audacia regem in Angliam transmittere coniurasset. Reus tam frigidam tamque ieiunam calumniam, verbo obiectam, verbo refutavit. Actor propter calumniae metum falsum crimen persequi non est ausus, nec sine ignominia accusationem reliquit, neque senatus malevolentiam malitiamque comprobavit. Levinius, Marrius, Atholius in senatum lecti. Fama rerum Scoticarum divulgata, reginae Angliae laetus non erat honos Levinio habitus, quippe tacite indignabatur fidissmum Francici regis clientem in Biturigubus natum, in arcanum Scotorum consilium acciri; instuaratae religionis mutationem pariter formidabat, quae concordia inter regna dissociaret. Tempora iam longe turbulentissima extitere, et graves rumores sparsi sunt ab iis qui missi sunt in Scotiam ut rumores exciperent, et celeriter ad reginam referrent.
2. Levinius, pacatus et quietus (de cuius placida indole supra memoravi), suo ingenio usurus videbatur, si per Iacobum Stuartum, Araniae comiti furioso et minus compoti sui post decumum quintum furoris annum tutorem datum et praetorianae cohortis praefectum creatum licuisset. Is, Aranii tutor salutatus, tutelae iure specieque invasit Araniam insulam, Hamiltonium arcem, Kinnelium, et opes ditis familiae sine iure, sine more; ac multa acerba, multa turpia, multa turbulenta commisit. Fuit hic vir pravus, ambitiosus, asper, et iniquus omnibus, vultus naturae torvitate horridus, ex industria compositus ad terrorem et formidinem, cuius tanta insolentia, immanitas, et superba dominatio, ut non modo vocem, sed et ne vultum quidem liberum cuiusquam ferre posset. Cum homo ferox et militaris, imperiosius quam inquieta Scotorum ingenia ferebant, omnia tractaret, ac crudelitatem, libidinem, et avaritiam in cives exerceret, nec minore livore ac malignitate adversus proceres grassaretur, in maximum omnium ordinum odium incurrit, quod ipse insita naturae temeritate violentiaque ingenii vehementer auxit: saepe inter suos perniciem capitibus nobilium minatus est, codicillosque habuit in quibus nomina continebantur morti aut exilio destinatorum. Is, fidei nobilitatis diffidens, custodiam armatorum satellitum adhibet, in agris equitum praesidia passim collocat, multos honesti ordinis et optimum quemque de vita, fortunis, et fama, novo et insolito iudicii more (super inquierendis) in ius vocat. Iam securus procerum ob turbas aut mutuas simultates, fundamenta potentiae iacit. Omnes suas curas ac cogitationes ad opes augendas ac rei familiaris rationes constituendas refert, nondum tamen summa moliri audebat antequam Mortonius aemulus potentiae subverteretur.
3. Cum in tanta consternatione et tam praecipiti statu res nostrae essent, ac dominatio Iacobi Stuarti Ochiltrii omnia tenerentur, ministri Deum vindicem intolerandae superbiae saevitiaeque invocant, et precantur ut iram pestemque grassantem vertat in eum. Mortonius, acer et vehemens, novi et ambitiosi hominis superbissimum dominatum ac immodicam potentiam in libero regno ferre non potuit, et omnibus machinis oppugnare instituit. Sed quia nondum vires quae averterent, furore discordiae adhuc nobilitatem agitante, indignationem in tempus recondidit. Nihil occulti esse domesticis discordiis potuit, cucurrit index ad Iacobum Stuartum, et cum rescisset homo superbo ingenio natus, metuens ne in ordinem redigeretur, omnes circumspicit opprimendi Mortonii rationes. Nec multo post venit in Scotiam Iacobus Balfourius, factionum discordiis et seditionibus innutritus, ferendae in alios invidiae artifex, non tam praeteritorum precabundus quam ad Mortonium accusandum exilio irritatus. Libellum attulit a parricidis regis subscriptum, manusque ipsius Mortonii signatum, ut temere prodidit. Harum turbarum rumusculi ad reginam Anglorum permanarunt. Elisabetha, receptae religionis in Scotia mutationem formidans, quae secum Anglicae foederis solutionem et tristis belli initium afferret, Levinii principis, factionis sibi adversantis auctoritatem, gratiam, potentiam in aula imminui vehementer cupiebat. Foemineum timorem augebant rumores de oppresso Mortionio et Anglica in Scotia factione prope ad ultimam spem redacta, de Britonodunii arce inexpugnabili in aestuario Glottae fluminis ei tradita, ac portu Gallorum copiis opportuno, de rege in Franciam subducendo. Missus Robertus Bowesius Berwicensis praesidii quaestor ab Anglia legatus ut rumores Scoticos exciperet ac celeriter ad se referret, quali quisque animo in Anglam esset, observaret, Levinium criminose argueret, quod quantum in se erat regem, regnum, et libertatem Scotiae hostibus prodidisset, quod regem adolescentem pravis consiliis ab amicitia Elisabethae deficere sollicitasset.
4. Is in senatum introductus, redditis fidei literis regi consiliariisque eius, apud consilium capita legationis exponere recusavit, praesente Aubignio certissimo Guisiorum cliente, quem abesse postulavit ne in mora publicis negotiis esset, neque illo praesente quicquam libere decerni posse affirmavit. Senatus nihilo aequi peti respondit, et quod postularet non concedendum esse, ut socius publici consilii, indicta causa nulla iniuria probata, loco moveretur. Inde pro mandatis requisitus, si id quoque a regina mandatum expresse haberet, exhibere abnuit, et communi omnium consensu legatus sine mandatis est dimissus. Neque rex paucorum consiliis permoveri potuit ut contra senatus auctoritatem aliquid faceret. Ille graviter questus non audita salutaria reginae suae consilia, quae ad pacem, concordiam, et communem utriusque regni utilitatem pertinerent, omisso etiam salutandi regis officio, Scotia decessit. Post subitam et praecipitem eius profectionem Alexander Humius Berwicensis in Angliam legatus missus ut reginae satisfaceret et crimen violatae legationis in Bowesii contumaciam haud immerito averteret. Qui, mandata edere iussus, quae in omni coetu consilioque proferenda essent, detrectavit. Regina, plena stomachi et querelarum, quod maiestas, amplitudo, ac dignitas suas negligentius, legati autoritas contemptius esset habita, ut par pari referret, Humium indignantem ad Burghleium remisit, qui ea tempestate non solum consiliis suis sed etiam fide ac industra regni Anglici dignitatem et decus sustinebat. Ille edocet quam male legationis munus Bowesius obierit, et quomodo dissidii occasionem dederit. Rursus Burghleius violatum sacrosanctum ius legationis, contemptum ius gentium et maiestatis decus magna queremonia prosequitur, ac culpam a conscientia regis adolescentis removet, qui alieno potius quam suo ingenio regeretur, in consiliarios eius malos et imperitos, qui ius et aequum, vetera officia, pacta conventa, foedera negligerent, in gratiam hostium communium priscas amicitias inter principes divellerent, novis indulgerent, et se in Gallicam servitutem iterum praecipitarent, Levinium et Iacobum Stuartum nominatim perstringens, reginae suae gratiam convellere cupientes, expostulatque limites latrociniis quotidianis Scotorum vexari, verbis amplissimis laudibusque haud immeritis legatum Anglicum onerat. Humius graviter questus est se perpetuandae pacis ac concordiae inter regna semper studiosissimum, omnibus humanitatis officiis diligenter sancteque servatis, congressu colloquioque reginae prohibitum, acerbam iniuriam non tam sibi quam regi suo illatam, monens identidem Burghleium meminisse debere optimae principi se consiliarium et administrum datum, consiliarios quoque vicini regis non imperitos, sed fideles et benevolos existimare. Reliqua oratio querela fuit de maritimis Anglorum praedonibus et legati calumniis.
5. Sub idem tempus nuptiae inter Ioannem Marriae comitem et Drumenii baronis sororem magna celebritate et frequentia amicorum coniunctae. Is floruit auctoritate, gratia, liberis, opibus, potentia, quantum nullus aetatis suae Scotiae comes, nec minore spe posteritatis. Ruvenus quaestor, summo loco natus et summa domi potentia, Oliphanto adolescenti pari dignitate et gratia occurrit. His erat inter se de re privata contentio. Altercatione orta ex licentia verborum inter clientes iactorum, Ruveni famulus interfectus, atque ipse ex media caede profugit. Magna affectus sollicitudine hoc casu senatus, ne convocatis subito amicis et clientibus acrius concurrerent, quaestionem decernit utrius culpa tumultus ortus esset. Oliphantus et clientes, contaminati facinore ac metu poenae perterriti, profugiunt, delegatos ad regem sui purgandi causa mittunt. Multi viri nobiles auctoritatem interposuerunt ne pravis certaminibus rempublicam distraherent. In hac controversia, manente discordia, Mortonius plus favit Oliphanto affini quam Ruveno amicorum intimo: hinc invidiae et odii offensio, quae utrique exitialis fuit. Iacobo Stuarto Arraniae tutori in capite fortunisque honestissimorum hominum dominanti id unum ad stabiliendam potentiam restare videbatur, ut Mortonium everteret. Cognita eius et Ruveni tacita alienatione, disiunctos disiunctionemque callidis artibus fovit, in omnia Ruveno ultro suam offerens operam, assentando dissimulandoque captivit, et in magno usu habuit. His anxius curis cum aliquot dies egisset, tandem ante praemeditatis quae obiiceret, regiam Sanctae Crucis ingressus, perturbato vultu compositoque ad moestititiam, praesente rege et procerum primoribus, Mortonium apud consilium accusavit, discrimen ei capitis intendit, super cetera scelera, crimina maiestatis et conscientiam regiae caedis atrociter obiectavit. Archibaldum Douglassium Witinghamum actorem postulavit. Mortonius iam reus in regia diligenter asservari iussus. Statim missi qui Archibaldum Douglassium absentem comprehenderent. Is cum sibi conscius esset, fortunae et temporis metu perterritus, aut iudicium veritus, eadem nocte in Angliam domo profugit. Mortonius Edinburgum primum magna prosequentium multitudine, deinde Britannidunum in carcerem ab armatis cohortibus et primariis viris Glencarniae comite, Setoni barone, Roberto Stuarto Orcadum regulo, Casilio tutore, Barganio, Lochinvarrio, Coldinnovesio, et Mandestono ductus.
6. Dum causae dicendae dies adesset, Douglassia gens strenua minaciter fremebat a novo homine opprimi nobilissimum virum. Angusiae comes, princeps amicorum Mortonii, de periculo propinqui sui sollicitus, quingentis equitibus comitatus nihil intentatum relinquebat, dispositis insidiis, ut eum in itinere eriperet. Ferrum, ignem, caedem, exilium Levinio denunciabat, si quod durius accideret. Hinc fuit causa maturandi itineris, ut Douglassiorum insidias praevenirent. Igitur Mortonius, amicis iratus, intempestivos conatus compescit, ostenditque se magis fidere innocentiae suae aut regis clementiae quam eorum temeritati et ferociae credere. Viri autem boni, fortissimae optimeque Scotia semper meritae gentis memores, ac praesentem regni statum licentia grassante deplorantes, domi se continebant. Permulti ocii quietisque inimici sub regni vel acceptis iniuriis vel proscriptione aut calamitate aliqua affecti, sperabant sibi in novo dominatu fore aut ulciscendi aut sublevandi se locum. Itaque Iacobus Baulfourius omnium in Scotia turbarum auctor aut particeps, Thomas Carrus Fernihurstius exilio irritatus, Humiorum comarchi, Coldinnovensius, et Manderstonus, privatis de rebus infensi, Arraniae tutori adiutores se offerunt, illum percolunt, comitantur, illi obsequuntur. At nemo illustriore loco natus ad illum se non invitus contulit, nemo ex oppidis aut vicis honesti ordinis civis illum non perhorruit, expavit, fugit, quasi feram aliquam immanemque belluam. Hinc ingenitam saevitiam in tenues, vel male de gratia sua opinantes exercuit, ac undique pecunias quasi subsidium dominationis corrasit. Hac tempestate in Scotiam intestinis malis laborantem irrepserunt Iesuitae et sacrificuli, ut ritus Romanos promoverent, sua praesentia Pontificios erigerent et confirmarent, novandisque rebus operam darent. Horum praecipuus Ioannes Duraeus Edmundi Campiani Anglici Iesuitae patrocinium suscepit adversus Ioannem Whitakerum, qui certamen Anglicanae ecclesiae ministris obtulit in causa fidei, ut suo loco referam.
7. Mox Thomas Randolphus veredariorum magister legatus in Scotiam decernitur, ut imminentem regno ac ecclesiae ruinam prudentia sapientiaque averteret, Mortonio in extremo discrimine vitae ac exisitimationis suae subveniret, Levinium ducem adversae Anglis factionis Scotia abigeret, proceres Anglicarum partium foveret, ac eorum consilia promoveret. Ille coram rege ipso et consiliariis eius mandata exponit. Magnifice commemoratis multis magnisque reginae suae in Scotiam universam et ipsum regem beneficiis, cum Francus totis viribus in perniciem regni incumberet, eius maxime secundum Deum opera regnum Scoticum iniusta tyrannide oppressum in libertatem vindicatum, regem generis propinquitate et religionis vinculo coniunctissimum incolumem servatum, pro quibus meritis petit Aubignium instauratae religionis eversionem molientem et veterum familiarum interitum privatim publiceque existiosum, ac literis episcopi Rossiensis interceptis convictum, rerum novandarum occasionem quaesivisse, regno exigi, Mortonium nefarii parricidii crimine infamatum, patrio more iudicari, Archibaldum Douglassium sine vi tormemtorum interrogari, Iacobum Balfourium, nuper in patriam reversum, reum caedis regiae et omnium turbarum per multos annos auctorem, comprehendi flagitat. Tali modo accusatus Levinius. Ad haec respondit rex consanguinem suum nullus flagitii compertum; si iudicium experiri vellet, paratum satisfacere, indefensum inauditumque nobilissimum virum damnare non posse. Caeterum in hac causa non de fama factisque Aubignii, sed de libertate regni Scotici iudicium fieri; Mortonium accessorium non prius iudicio subiiciendum ordine iuris, quam de facto principalis rei consisteret; Archibaldum Douglassium iudiciorum vim absentia sua spernere, et ei cum libuerit foedissimum crimen diluere, ac futuri iudicii formam praescribi, permitti non oportere. Postremo Iacobum Balfourium, qui tot scelera commisit, in Scotia agere insciente se.
8. Dein, ad preces conversus, Mortonii vitam a rege serio deprecatur. Sed hac quoque parte repulsus a precibus ad minas transit: id ni fieret, bellum acerbum atroxque minatur. Haec legati comminatio regem generosi et civilis animi non deterruit quin moneret fortuitos casus esse belli, Martemque communem; suas existimare partes fines et dominia tueri. Ob haec ferociore animo Randolphus, velut iniuria lacessitus, omnia commiscere magis studuit quam remediis malis praesentibus ex praescripto legationis adhibere, coepitque cum Levinii aemulis et Mortonii amicis clandestinas coitiones facere. In quibus miseram temporum conditionem deplorabat, quod rex incidisset in manus hominis Francici, Anglis inimici, qui prava cupiditate meditaretur clarissimas Scotorum familias ad interitum redigere, periculum regi, regno, religioni creare. Unam esse discriminis vitandi rationem edocet, si regem, incautum adolescentem, peregrini manibus, et se ab externo iugo vi et armis liberarent, reginae suae ad id studium et subsidium pollicetur, et temerario consilio regi indicat. Randolphus, violatae legationis sibi conscius, Berwicum clam secessit, monuitque socios criminis Angusium et Marrium ut suae securitati consulerent. Rex ex Levinii et Arranii sententia edixit ut Angusiae comes ultra Speam relegaretur, Tentallonem et Douglassium arces redderet. Huic edicto si pareret spes veniae facta, sed, conditione reiecta, hostis publicus denuntiatus, cum nihil tutum fidumque a tutore scelesto esse sciret, in Angliam se proripuit. Secutus Marrius, et magna eius factionis manus longinqua fuga se texit.
9. Legati subitus decessus animos hominum varie affecit: quidam huius fugae turpitudinem excusare conabantur, plerique interpretabantur bellum triste ac turbulentum hac tempestate suscipi. Angli metum armorum ostentabant, nec segnius Scoti commune periculum propulsare parabant, si quid repentini periculi ab exulibus impenderent. Regina duces cum magno mercenariorum numero in Northumbriam misit. Rex, ne adversus legati minas esset imparatus, Ioannem Granicum Montis-Rosarum comitem cum assidua quingentorum equitum manu et duobus peditum millibus finibus regni Scotici praefecit, qui agros a poulationibus prohiberent, si bellum ingrueret. Ita Angli, a Gramio regis vicario populari prohibiti, nullum operaepretium fecerunt nisi quod bellum ostentarunt magis quam intulerunt. Humii, Carri, Scoti in medio limite, Iohnstonii et Maxualii in occiduo cum clientibus et amicis magnoque promiscuae plebis numero dispositis stationibus ac vigiliis summam tranquillitatem servarunt. Rex decem cohortes peditum et aliquot turmas equitum praesidii causa circa se habuit, utque sumptus ad alendos eos suppeteret conventus ordinum egit, et stipendium militare impetravit. Sed, Anglicorum copiis dimissis, dimissa quoque manus quam rex in custodiam sui allegit. Arraniae tutor, in Mortonii clientos saevus, ferrum et iras acuit adversus Georgium Flequium ex sorore genitum et Alexandrum Lausonium eius familiares intimos, quaesitones per tormenta crudelissime exercuit, torsitque fidiculis tabularibus, eculeo et torvo vultu suo. Flequius, diu tortus ut falsa expromeret, et Atholium lento veneno a Mortonio decocto paulatim intabuisse, nullum omnino verbum quo Mortonius perstringeretur vi tormentorum emisit. Lausonius, homo timidus atque ignavus, soli aspectu carnificis cogitur quicquam confiteri, arcana consilia patroni, thesauros, fictam coniurationem, et crimina longius repetita. At Flequio obstinata adversus tormenta fides mansit. Cum ad eosdem cruciatus retraheretur, ac iam tortor atque essent ipsa tormenta defessa, nihil illum vincula, verbera, nihil carnificum cruciamenta acrius torquentium, quod spernerentur, moverunt. Hinc palam factum est tormenta moderari cuiusque naturam. Simili crudelitate violentiaque tractavit Douglassi generis principes. Thomas Douglassius lacus Levini comarchus, in discrimen vitae adductus, accusatione corriptur, qui auctoritate advocatorum defensus in septentrionem relegatur. Iacobus Douglassius et Archibaldus Mortonii filii naturales, Georgius ex pellice frater, et Malcolinus Manii comarchus, Ioannes Carmichellus eius intimus amicus et affinis, nominatim proscripti, adiectumque edicto ne qui tecto reciperent, pecunia, commeatu, aut aliqua ope iuvarent. Denique iste, Arraniae comitis titulo auctus, asperitate atque immanitate naturae bonorum omnium odium atque invidiam excitavit.

- 1581 -

ACOBUS rex, subito decessu Randolphi graviter commotus, statim Ioannem Setonium equestris dignitatis legatum in Angliam misit ut se reginae purgaret, querereturque Thomam Randophum rerum potius turbandarum auctorem quam oratorem extitisse, periculosa, callida, et perniciosa regno Scotiae consilia cum Angusio, Marrio, et aliis proceribus habuisse. Setonius, Levinio amicus, apud Berwicum subsistere iussus donec Elisabethae voluntatem ulterius sciret, ibique paucos moratos dies, nullo honore impertitus domum revocatur. Iacobus, indignans fremensque, per literas expostulat, summam iniuriam legatis, Alexandro Humio antea et nunc Ioanni Setonio illatam, Randolphi fugam e Scotia criminose accusat, queriturque Archibaldum Douglassium Wittigamum regiae caedis insimulatum, sibi male conscium in aula Anglica palam versari, comprehendi dedique ex foedere flagitat. Ad purgandum crimina a regina responsum est, Randolphum, virum bonum egregiumque semper habitum, fidem antea omni tempore coluisse, tranquillitati publicae Scotorum semper studuisse, ac rem Scoticam opera et consilio saepe adiuvisse, nunc male gesta legationis rationem apud senatum reddendam, si coram argueretur. Douglassium novae proditionis suspectum in aula tantum substitisse donec de criminibus obiectis adversus ipsam et regnum suum inquereretur. Posteaque in nullo honoro usuque futurum. Nihilominus in Anglia remansit, magnoque usui reginae et senatui fuit, legatum se regis Scotorum sine ullis mandatis et fidei literis gessit, ac ad consilia de rebus apud nos turbandis animum adiecit.
2. Iisdem diebus Iacobus Stuartus Arranii furiosi tutor (ut supra memoravi ob alienationem mentis), non contentus tutelae titulo, multis fructuosisque praediis, velut numine imperante, Arraniae comes creatur, et comitiali auctoritate in veteris familiae ruinas, contra leges institutaque maiorum, collocatur, idque omen ipse Mortonius ad damnationem sui trahit, vaticinium in memoriam revocans ut ab Arraniae comite caveret. Nec fefellit opinio, quippe primum facinus novi comitis Mortonii caedes. Casuum in eo nos contemplemur varietatem, ludumque Fortunae nunc blandientis, nunc saevientis, ac inter ornamenta et dedecora alterna vice versantis. Mortonius ab Arraniae et Montis-Rosarum comitibus cum magna frequentia armatorum adversus vim externam, et duabus mercaniorum cohortibus, Edinburgum ad causam dicendam propere transvectus, evocatis proceribus ut de causa cognoscerent, et perduellionis dicta die iudicium patrio more constitutum. Argathelius cancellarius et Mont-Rosius, qui iudicio praeerat, et alii e nobilitate reguli in praetorium ascenderunt, productusque e custodia reus Argathelium ob inimicitias, irreconciabile odium, et inveteratam invidiam Setonum et Woutonum ob simultates regis et reipublicae nomine suspectos reiecit. Iudicum reiectio non datur, proinde reus palam testificatus est nihil ordine, nihil more maiorum in eo iudicio fieri. Ab Arraniae comite et Roberto Critonio procuratore regio parricidii invidiosissime postulatur, quod in caedem regis concessisset et in Bothwellii gratiam sceleri subscripsisset. Praeter saevas et crebras Arranii percunctationes, advocatus regius violenter urget scriptum manu ipsius Mortonii signatum, et post abdicationem magistratus infensum reipublicae animum. Reus, crebris suis officiis commemoratis, in vindicanda indignissima caede errorem sine fraude simplicitate regis excusavit, verum, expensis criminibus cum inficiari non posset consilium caedis a Bothwellio patefactum, detestandi parricidii conscius, iudicio procerum, praesidente Mont-Rosio, damnus, quod in suprema auctoritate constitutus Archibaldum Douglassium Wittigamum fautorem suum, funesti illius parricidii reum (ut accusator perseverantissime contendebat) in ius non vocasset, et a Bothwellio in conscientiam rei tam foedae adscitus, eam tacitam habuisset.
3. Postea, in custodiam amotus et circumiecti satellites qui vultum, gemitus, vocesque exciperent, damnatus in silentum fixus novissima expectavit, et sumpto sacrosancto viatico de aeternitate immortalitateque cogitavit. Ministri circumsistentes bonum habere animum iubent, monentque non esse lugendam mortem quam immortalitas consequitur. Ille, nequaquam trepidus et mori certus, rerum humanarum sortem detestatur ac institit spei salutis aeternae. Interim Arranae comes necessitatem ultimam imhumaniter dinunciat, rogatque ut, antequam digrederetur, Mortonius confessioni sceleris subscriberet. Ille, supremas curas animo volutans et aversus a cogitationibus rerum secularium, interpellari se voce inhumana et scelerata fremuit, ac ministiorum alloquiis vacavit, intrepideque in forum regiae urbis locum supplicii processit, accurrente undique per vias iultitudine. Ibi adversus praesentem mortis formidinem firmatus, disseruit magna vocis et vultus securitate, se immunem a parricidii scelere, non posse dissimulare nec abnuere a Botnwellio solliicitatum fuisse ut truculento flagitio subscriberet, sed semper abhoruisse conscientiae noxam, et silentii crimen non diffiteri, urgente metu Bothwellianae potentiae. Haec locutus, conversus ad meditatas compositasque preces orat pro salute principis, tranquillitate regni, incolumitate plebis. Oratione peracta et implorata misericordia divina, manum percussoris exposcit, fortiter protendens cervicem ingenti omnium moerore. Caput amputatum ante oculos Fernihursti inimci avide spectantis, praetorio urbis suffixum, corpus sine ullo funeris solenni humatum. Hunc vitae finem habuit Mortonius, ultimus Scotiae proregum, vir naturali prudentia, moderationis, integritatis, industriaeque, fama clarus, nisi pecunias in magistratu acerbe conquisivisset, Percium Northumbriae comitem, qui in Scotiam profugerat, pacta pecunia turpiter reddidisset.
4. Supplicio tanti viri non satiatus sanguinarius, ac adhuc pro dominatione retinenda totis viribus contendens, in splendidissimum quemque Douglassiorum saeviit, Angusii comitem extorrem in Angliam proscripsit. Multi servi ad supplica et tormenta abrepti in fide erga dominos perstitere. Eam necem magna odia domestica, simultates, et calamitates secutae sunt, ac tandem ipsius Arranii auctoris caedes. Postero die Ioannes Byneus Achibaldi Douglasii famulus, caedis regiae particeps, reste suspenditur. Levinius Dalketham et Aberdauram palatia et praedia Mortonii infausta dona accipit, nec melioribus auspiciis Ioannes Maxwellius avitam dignitatem, quae non diu in eius familia duravit. Hinc turbidus Arraniae comes, amoto aemulo et contraria factione pulsa, ab avaritia et crudelitate in libidinem provolutus, turpe matrimonium contraxit. Elisabetha Stuarta Atholiae comitis filia, puellaribus annis Marchiae comiti nupta, adulterium cum novo comite spe dominationis exercuit, et quem marito ardentius et constantius amavit, nunc, blandiente fortuna, cupit esse uxor et socia potentiae, ac litem de divortio obtentu impotentiae apud iudices episcopales marito intendit. Nullo in divortio mora, intra paucos dies lis diiudicata, iustum et legitimum matrimonium solutum, abducta nobilissimo viro ex stirpe Levinia uxor praegnans, Arraniae comiti uxorio nomine, pessimo exemplo, coniungitur, qui uno atque eodem die et maritus ac pater infantis, in alieno matrimonio per adulterii consuetudinem procreati, in suo nati: inde crebri vulgi questus impudicitiam mulieris, procacitatem, luxuriam, et lasciviam perditam arguentis. Ministri uxoris, impudicitiam detestati et novi hominis insolentiam perosi, commemorant rem novi exemplo a marito propinquo et gentili regis, uxorem abductam, stupro cognitam. Sed nulla subsecuta poenitentia, foemina natura insolens atque superba, cupiti mariti potens, transilit metas quas natura statuit, sexus postulat, consuetudo approbat, coetus saltantium frequentat, et virilia munera usurpat. Non plura commemorabo, ne quae ad publicam narrantur utilitatem ad privatam trahantur contumeliam ob similitudinem casuum.
5. Cum hic esse turbidus rerum Scoticarum status, comitia de summa rerum administranda Edinburgum indicta. Aubignius nobilitate, fama, auctoritate ingens, in celsissimam sedem gratiae et honoris ascendit, Leviniae dux consensu ordinum confirmatus, eo potentiae pervenit ut nutu omnia administraret. Gulielmus Ruvenus Gaureae, Jacobus Stuartus Arraniae, Ioannes Maxwellius Mortoniae, Robertus Stuartus Orcadum comites creati. His comitiis Douglassiani, perduelles a proceribus iudicati, aqua et igni interdicti sunt, bona aerario publico addicta. Ita Douglassii, quorum plurima et maxima illustria in patriam merita, odio iraque novi hominis deiecti et exturbati sunt. Multa inimici confingunt et comminiscuntur ut nomen maxime populare ad vulgus invidiosum esset. Rex in tenuitate aerarii et inopia publica donationes patrimonii sui, rerum fisci, et primitiarum decreto ordinum revocavit et modum donationis immodicis imposuit, multas leges in publicum salutares sanxit, ac privatas de limitibus Gordoniorum et Forbosiorum tulit ad diremendas inter eos simultates. Decimas quidem atque tertias sacrorum beneficiorum partes alendis ministris et sacris usibus destinavit, monachorum vectigalia in fiscum redegit, subsidia aerario. Arraniae comes, nimia fortunae indulgentia superbiens et ab omni civili more degenerans, ducis Levinii societatem abrupit et confodiendi eum impetum coepit, non sine gravi offensa principis. Prima animorum facta alienato ob iniuriam Setoni domino ac Ioanni filio in Leviniani reguli clientela factam. Rex, comperto consanguinei ducis discrimine infensus, Arranium praefectura praetorianae cohortis dimovit, aula ac conspectu suo abstinere iussit, et non nisi supplicem in gratiam recepit. Ille ab aula Kinnelium secessit et in ditionis suae amoenitates se recepit donec societas iterum, adhibitis pacis interpretibus, reconciliatione focillaretur.
6. Ita post breve divortium animo ducis a communibus amicis expugnato, oblivio iniuriarum utrinque sancita. Ac, gratiae reconciliatio facta, quae ex eo die sancta culta fida permansit, et pari virtutis impetu connisi inimicorum vires contuderunt, ac in omnia se consociaverunt consilia ad opprimendos eos. Marriae comes, nobilis iuvenis, favoris erga Douglassios suspectus, ab aula remotus fuit. Sed ei matris studio redeundi data est venia. Longa huius feminae aetas et continua apud principem auctoritas fuit ob gravitatem morum et intentiorem curam regiae educationis in pueritia, quam per omnem honesti animi cultum in sinu eius transegit. Rex, gnarus religione dilabente, et nomen ac imperium regium amitti, confessionem fidei sermone Anglico ab Ioanne Crago editam, religionis Christianae dogmata continentem, de Deo, creatione, peccato originali, lege, gratia, Verbi incarnatione, hypostatica unione, Christi passione, resurrectione, adscensione, spiritu sancto, de ecclesia, scripturis, patribus conciliis, sacramentis, et controversis in religione quaestionibus, comitiali auctoritate firmavit, cui omnes concepta sacramenti formula se doctrinam ac disciplinam ecclesiae Scoticanae servaturos et contrarium pro virili oppugnaturos subscriberent. Igitur rex a se suisque orsus primum cum familia subscripsit; inde subscriptiones procerum et civium postulavit, hortans obtestansque ut religionem colerent, egentibus largirentur, orbis pupillisque prospicerent, coramque monuit ministros ne regni aut politicae administrationis negotiis se immiscerent, sed ut evangelium praedicarent, sacramenta administrarent, rudes in fide instituerent, devios a semita erroris, flagitiosos a scelere traducerent, plebem a vitae luxu morumque licentia ad continentiam et sanctimoniam disciplinae, proceres ab intestinis discordiis revocarent, paci, dignitati, saluti ecclesiae inservirent, denique multitudinem acriore disciplina ad virtutem et obedientiam accenderent. Caeterum in his comitiis ordinum unanimi consensu ministorum auctoritas rata fuit, sancitumque ne ulla alia iurisdictio ecclesiastica in Scotia quam eorum agnosceretur. Praeterea ut dies omnes festi, quos veneranda antiquitas sanctorum memoriae sacravit, profesti haberentur, nec cultu ac sollenibus feriis celebrantur.
7. Ministri, tanta et tam libera potestate instructi, maiora moliri coeperunt et convellere praesulum dignitatem. Nam synodo Glascuensi de abroganda episcopis auctoritate actum Roberto Pontano praeside. Patricius Adamsonus Fani Andraeae, Iacobus Bodius Glascuae archiepiscopi, David Cunningamus Aberdoniae ac Nigellus Cambellus Argatheliae episcopi, sui ordinis ornamenta, et complures ephori virtute et doctrina clarissimi, praesulum causam dignitatem defendendam acriter susceperunt contra factionem et potentiam ministororum, qui sibi gratiam ex illius ordinis invidia quaerebant, ac strenuam in episcopis evertendis operam navabant. Cum hi frequenti conventu gratia suffragiisque praevalerent, perrogatis sententiis decretum interpositum est de abroganda episcopis authoritate; quod ne fieret, intercessit David Lindseius, postea Rossiae episcopus designatus, et ut rem integram ad sequentem conventum reiicerent oravit, quod impetrare non potuit. Is, convicio multorum correptus, qui se dixerunt Lindseii verba non sine gravi conscientiae vulnere accepisse, et sibi indignum omni ecclesiastico munere videri, qui ordini corruptissimo praesulum patrocinaretur, plerique inviti ne frustra contra niti viderentur, sententiam eorum secuti sunt, qui praesulum dignitatem impugnarent. Refertur confestim ad regem de decreto et Lindeseii intercessione. Vocato senatu dicuntur sententiae tempori congruentes ab iis qui in republica iudiciisque plurimum poterant. Rex, contumelia et iniuria episcoporum commotus, per internuntiam testatus est quae ab illis fierent sibi displicere, ac remedium in tempore adhibiturum. Illi sententiam mutaturos se omnino negarunt, asserentes hoc decreto liberam et sui iuris ecclesiam futuram. Peracta synodo, ecclesiae antesignani regem orarunt et obsecrarunt ut de disciplina ecclesiastica libellus editus, ac omnia acta synodorum comitiali auctoritate sancirentur. Omnibus his postulatis resistitur, quia magnam rerum perturbationem futuram praevidit si decretum de praesulum dignitate abroganda stabile fixumque maneat, et presbyteriorum disciplina interposita auctoritate sua stabiliatur. Igitur intempestiva desideria sprevit, monuitque ne data potestate ad perniciem regni abuterentur, nec omnia pro libidine gererent, neque praesulum auctoritatem temere abrogarunt. Ita constituta ecclesia ministorum discipliniae magna accessit auctoritas apud imperitam plebem, proceres et magistratus, sed minor apud regem gratia ob superbiam arrogantiamque, qui non modo auctoritatem, sed etiam imperium legitimum in suos iure regio vendicavit. Interea insitam naturae vim virtute ac doctrina promovit, rectoque cultu generosum pectus roboravit, equorum et armorum exercitationes ac venationem non omisit.
8. Fine anni turbida tempestas navem ecclesiae concussit. Glascuensis archiepiscopus, mortuo Iacobo Bodio antistite, vacavit. Contentio de praesule in locum defuncti sufficiendo republicam pene distraxit. Robertus Mongomerius Sterlini concionator, vir clero plebique iuxta invisus, archiepiscopus Glascuae designatur. Hunc dux Levinius, instigantibus amicis qui utilitati magis quam dignitati eius consulebant, ad archiepiscopatum provexerat, pactus ut titulo et pensitatione annua mille librarum contentus, caeteris beneficii fructibus cederet. Fama huius rei ad imperitam multitudinem emanavit et grammaticos quosdam adolsescentulos, qui conciunculis magnam invidiae flammam non solum apud plebem, sed apud proceres concitarunt. Inde ecclesiae antesignani tollunt animos et in concionibus in Mongomerium probra iaciunt et ordinem totius vitae graviter infamant, ac sibi indignum omni ecclesiastica functione videri pronuntiant. Quos evocatos senatus magna orationis arcerbitate increpuit, censuitque simel decretam principali auctoritati electionem pro bona atque utili defendendam, et Mongomerium in episcopatum iure ad regem devoluto succedere, egitque cum ministris ut ab eiusmodi turbis abstinerent et quos rex daret episcopos eligerent. Ita res in praesens dilata. At ministrorum impetus non elanguit: quis exitus fuerit in sequenti anno memorabimus.

Perge ad 1582