Tessera caerulea — commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. . Tessera viridis — translatio.  

ACTUS II, SCENA i
APPIUS, NUNTIUS, VIRGINIA, NUTRIX, CUPIDO

Appius cum lictoribus.

APP. Sic est profecto, consulum suffragia
Repetunt maligni, plebis invisae furor
Potentiores armat in decemviros. 700
Est obviandum, viribus potentia
Firmanda nostra est, quod obstat occidat.
Me sola cernent fata fasces ponere
Quae me videbit hora privatum, mea
Reserabit eadem busta et in tumulum feret. 705
Clarum tyrannis est sepulchrum, sic cadam.
NUNT. Salvere te collega magnanimus iubet.
APP. Nostra peremptus arte Siccius iacet,
Decemviralis factionis aemulus,
Obliquus hostis. In urbe cura caetera. 710
Bene est, meorum summa votorum datur.
Sublatus hostis, castra retinentur metu.
Terrore cives hae secures compriment.
Tu repete castra, da salutem singulis,
Et fer tabellas has manu scriptas mea. 715
NUNT. Appi valeto. Consilia, fraudes, dolos
Haec charta claudit, perferam et tradam tamen,
Sint modo faventes rebus afflictis dii,
Nec pertinaces clade miserandos premant.
VA. Iam tempus instat, est eundum in scholam, 720
Lenta arguatur ne mea haec nimium mora.
Certe tabernae iam patent toto foro.
NUTR. Alumna vade, spes, decus domus tuae,
Solamen unum, spes senectutis meae.
APP. An numen aliquod sensibus oberrat meis? 725
Soror illa Phoebi, Pallas an decentior,
An ipsa fluctu Cypris emergens novo?
Mortale germen non eos vultus creat.
CUP. Ecquis deorum non meam sensit manum?
Ecquae dearum non meas metuit faces? 730
Quod terra fundit foeta laeto germine,
Quod unda volvit tumido refluo gurgite,
Quod claudit aer mobilis vasto sinu,
Venerantur unum cuncta me Cupidinem
Dominumque adorant. Arbores, fruges, sata, 735
Pecudes et homines genua submittunt mihi,
Ipsique divi supplicant, amant, tremunt.
Dominus trisculci fulminis, quamvis anus,
Expertus istam dexteram, frater salo
Qui iura ponit, quique Averni tertiam 740
Sortitur aulam facibus exarsit meis.
Quin ipsa mater aurea forma dea
Cytherea, nato vel coacta paruit
Et corde flammas caepit humanis pares
Impulsa nostris viribus. Facinus novum 745
Molitur animus, cupio turbari statum
Urbis recentem, faxo potentiae, minae,
Irae, furores, insolens superbia
Decemvirorum cedat ut Cupidinis
Rebelle pectus haec sagitta transfigat.750
Tendatur arcus, plaga figatur loco
Lachrymosa certo. At spiritu minax fero
Stipatus armis Appius movet gradus,
Hic destinatum spiculo vulnus ferat.
APP. Heu me! Repente spiritus oppressit metus, 755
Laetitia rursus pectus immodica occupat,
Terrorque dubius lancinat, spes incitat.
Vetant timores, nec quid optarem scio.
Portendit iste motus an aliquid novi?
Dira ominantur, an favent potius dii? 760
An forte terror irritus pavidum premit?
Agnosco raras mentis affectae notas.
CUP. Bene habet. Sagittam pectore adverso manus
Haec destinatam fixito. O arcus bonus,
O me peritum! Pergam et iniiciam faces 765
Misere latentes, admovebo incendia
Vesana Cupido, nulla quae extinguat dies
Nisi quae sepulchris inferat funus suis.
APP. Quid hoc? Calenti flamma desaevit face
Totumque corpus ignis invasit novus. 770
Pars nulla restat, membra torrentur focis
Correpta subitis. Sentio motus meo
Inusitatos corde, causa nec subest.
Quicquid minatur, mutet augurium deus.
Index novarum forte rerum motus est. 775
Meone capiti nuntiat periculum?
CUP. Iam virus ardet. Subdam adhuc novas faces .
Alias sagittas ingeram donec sui
Et dignitatis immemor populo palam
In omne facinus mente lymphata ruat. 780
Et ne puella casta succumbat, minis
Donisve victa, spiculo levi et rudi
Tentabo pectus virginale, Icilium
Solum ut requirat, unicum ut spiret virum
Et castitati cuncta postponat suae. 785
Optata certe est.
VA. Tempus est, repetam domum.
Nimis moratum, timeo nutricis minas
Solitas severae.
CUP. Cornua intendam celer,
Iaculoque toto virginis feriam sinus,
Sit coniugalis semper ut taedae memor. 790

ACTUS II, SCENA ij
APPIUS, CLAUDIUS, LICTOR

APP. Abite, noxia turba, lictores mei.
Infaustitati me meae relinquite,
Non ulla cura publicae restat rei.
Exercitus non me salus habet anxium,
Non ultra curo quid senatores agant, 795
Non iura cordi. Torret inclusus calor,
Rimatur exta flamma, nec noctis quies,
Dies nec almus exhibet solatium.
Me luna residem, me gementem Cynthius
Lugentem ab alto sidere me cernunt polo,800
Exaestuantis ignis ut saevit furor
Cruciatque miserum, qualis Aetnaeo vapor
Exundat antro, vel Chymerae fulmina
Lycios colonos territant, vel Vesuvius
Eructat altis igneos iugis globos 805
Meticulosis arma tollens civibus
Sic hoc pererrans pectus invasit calor.
Effare, Claudi, quae quies aut quis modus
Lenire poterit? Commoda huc te occasio
Venire voluit.
CLAUD. Quod malum te, quis dolor 810
Exagitat, Appi? Fascini rapiunt tuos
Animos maligni, numen inimicum nocet,
Oculusque sensus sustulit protervior?
Da thura divis qui repellant fascinum,
Sibique reddant Appium.
APP. Recte mones. 815
Potentiores sed repugnant impetus,
Nec colere divos victima oblata lubet,
Nec adire templa, dona non paries habet
Votiva sanctus.
CLAUD. Forsitan decemviros
Periculum urget, anxium causa haec habet? 820
Firmetur ista viribus potentia,
Totoque miles arma disponat foro.
Sed lictor ubinam? Fascibus caret Appius,
Latusque inerme praebet? Et securibus
Insanientis plebis obstari nequit 825
Voto et furori? Lictor, ubinam est Appii
Terrore cinctus? Hae potestatis notae?
Ignave lictor.
LICT. Cedere hinc nos iusserat,
Abivimus non nisi coacti.
CLAUD. Te movent
Fortasse castra? Militum infidus favor 830
Tibi timetur? Praesidia valida adhibe,
Gladius tuetur iura quos nequeunt viros.
APP. Metuenda Romae nulla vis est Appio.
Vis scire verum? Torquet et lancinat amor,
Amor nocens furensque, qui sensus rapit, 835
Unique praedam saevus addicit sibi.
Populatur artus, abstrahit negotiis,
Negatque requiem.
CLAUD. Dira vis mortalibus
Amor putatur. Quisquis in primo impetu
Tamen resistit tutus ac victor manet. 840
Proinde flammas pectori infixas tuo
Extingue citius, neu malae libidini
Tete obsequentem praebe.
APP. Quis contra deos
Mortalis arma tollat? Haec Cupidinis
Decreta fixa.
CLAUD. Talia mortales sibi 845
Commenta ponunt, turpibus vitiis favens
Auctor libido: amoris ardores, faces,
Arcus, sagittas, et pharetras finxerat,
Nec ullus ictus certus intentat puer,
Nec Veneris ullum numen aut potentia. 850
Ne cede, terga iam voluptates dabunt.
Vide indecorum ne quid Appio geras.
APP. Frustra medelas admoves, nihil meas
Lenire curas, nil dolorem tollere
Nisi sola fata vel puellae blandulae 855
Grati favores.
CLAUD. Appii nullum scelus
Crimenque nullum Roma condet abdito
Oblivionis in recessu. Age, propere
Reverere honorem quo bearunt te dii.
Admitte nullum iam Appio indignum nefas. 860
APP. Est ratio victa, mente dominatur furor,
Nec audit ulla monita. Tu nullas preces
Ulterius adhibe. Vel parandum est Appio
Funus cruentum, vel meo ocyus satis
Faciendum amori, vel puella aut praefica. 865
CLAUD. Lubet ergo pecudis ruere de more efferae?
Laxare fraena caeco amori? Me tui
Adhibe ministrum consilii, victas dabit
Tentata precibus, vel minis tandem manus,
Quaecumque domina in urbe placuerit tibi. 870
Effare quaenam pectora eripuit tua?
Qua stirpe nata.
APP. Clara progenies patrum
Ordoque avitus, aut imago nobilis,
Atriave caeris plena non illam levant, ≈
Sed forma cunctas unica superat deas 875
Quas aut vetustas loquitur aut saecla haec vident.
Virginia nomen.
CLAUD. Hanc tibi tradam brevi,
Appi, obsequentem. Tu quiesce laetior,
Committe curae reliqua iam meae libens.
APP. O me deorum gloriae, Claudi. parem, 880
Superis priorem, gratior si fulserit
Spes mihi pudicae virginis amplexu frui,
Merces laboris digna te certe manet.
CLAUD. Licet illa pectus aere munitum gerat,
Aut corde silices clauserit, vincam tamen. 885

ACTUS II, SCENA iij
VIRGINIA, CLAUDIUS, NUTRIX

Virginia sola.

VA.. Non ulla castris scripta transmisit pater,
Nullas salutis indices huc litteras
Sua exaratas dextera natae dedit.
Quam misera timeo ne silentium malum
Omen minetur! Decimus effluxit dies, 890
Decimamque toto Cynthia exegit rotam
Nocturna coelo cum anxiam et pavidam timor
Ingens fatigat, castra ne saevus habeat
Nescio quis hostis Romula. Sed omen procul
Divi repellant, filiae reddant patrem, 895
Urbi salutem, civibus solatium,
Victoriam ducibus, et stragem hostibus!
Sed me magister in scholam durus vocat.
CLAUD. Virginia, siste, si placet, celerem gradum,
Et aure verba pauca pacifica cape, 900
Latura honores maximos domui tuae,
Patri, tibique, nec omnibus minus tuis.
VA. Mandavit aliquid genitor? Ut gratum est mihi!
CLAUD. Ego te beatam, Romulisque matribus
Cunctis priorem, civitatis inclytae 905
Reginam, et alto gloriae curru veham,
Sis invidenda quo puellis omnibus.
VA. Sat dignitatis filiae salvo patre,
Satis est honoris si valet et vivit pater.
Non ultra supplex quippiam a divis peto. 910
CLAUD. O forma superis digna, verecundus pudor!
Cui fata meritum praemium iam destiant
Se te obsequentem tradis.
VA. Haud plane scio
Quid involuta verba dubitantis sonant.
CLAUD. Amore victus Appius capitur tui, 915
VA. Apage impudicos vocis improbae sono.,
Impure adulte!
CLAUD. Hic decemvir Appius,
Cuius secures, imperia, nutus subit
Roma ipsa, proceres diligunt, populus colit,
Amat senatus. Fausta tu nimium tuam 920
Foelicitatem sponte si potes pati.
VA.. Foelicitatis summa castam vivere,
Parere monitis patris.
CLAUD. Est aliquid boni,
Fateor, in istis, nec iugum te patrium
Excutere cupiam. Sume propria dextera 925
Scriptas tabellas Appii, qui te colit,
Veneratur, ardet, coniugem poscit sibi.
VIRG. Chartam scelestam remove, in illum me pater
Non educavit usum ut abiicerem animo
Castum pudorem, victima ut libidinis 930
Essem nefandae.
CLAUD. Sume, si placet, tamen.
Non ullus oculos fascinus tuos premet,
Non charta mentem saga surrupiet tuam.
VA.. Cor, anima, sensus, Virginia, domina mea, (Legens tabellas.
Domina deabus potior, Appius tuus 935
Dicit salutem et, potentiae immemor,
Te languet unam coniugem, te unam videt
Secretiores dum micant coeli faces.
Te spirat unam, solis ut rutilat iubar.
Misceris una publis negotiis, 940
Fasces, secures una moderaris truces,
Mea anima, laesi pectoris pars suavior
Et vestienda purpura et coniux mihi
Unica futura.
CLAUD. Nunquid optata omnia
Spondet maritus?
VA. Ignibus iunges aquas. 945
Citius in unum corpus et verso ordine
Eoam in undam Cynthius condet rotam,
Hesperio ab axe tollet atque idem diem,
Quam me impudica vincit Appius prece.
Proinde cessa viginis castum irritis 950
Tentare pectus callidus ulterius dolis.
Sed ecce nutrix. Vade, periure, improbe.
CLAUD. Scelerata vetula, cuius urgeat impiam
Caprificus urnam, manibus cuius gravis
Sit terra, cineri spina succrescat nocens, 955
Vivamque saeva torqueat penuria.
NUT. Quid, virgo, cessas? Quam domus curae vocant?
Quis ille solam qui alloquebatur fugax?
Siccine pudoris, castitatis sic memor?
Promissa sunt haec quae recedenti dabas 960
Patri puella? Quas tabellas fers manu?
VA. Alumna, parce. Cerne blandas et malas
Insanientis indices proterviae,
Et trade Icilio. Videat et Numitorius
Et ipse genitor.
NUTR. Haec decemviri manus. 965
Promissa blanda, cautius cela datam
Chartam imperita, ne periculum creet
Sponso, patrique, vel tibi, et forsan mihi,
Tentata precibus sed repugna fortius.
VA. Necare poterit, vincere haud poterit tamen. 9y0

ACTUS II, SCENA iiij
DUO FURIAE

FURIA 1 Turbato Romam perditam luxu novo,
Movebo tumidos et minaces Appii
Dudum nefandos spritus. Sed quid prior
Molitur iste. Aut unde frater Astarot?
FURIA 2 Caliginoso noctis aeternae specu 975
Ditisque caecis tractus ad te latebris nigri
Adsum, supernas iam revisurus domos.
Invitus alta nocte deserui chaos
Densum tenebris, et relucentis iubar
Clarum intueri solis, et spirabile 980
Haurire lumen cogor aethereae plagae.
Respirat onere fessus Ixion rotae,
Mediis in undis Tantalus satiat sitim,
Renata fibra crescit et suetas dapes
Avis recusat, vulturis nullus dolor 985
Nuper cruentus, irriti Danaidum
Cessant labores. Tartaro quies datur
Me absente. Sed quid perditos ego Romuli
Patiar nepotes sic triumphare, et meo
Impune regno illudere? Haud patiar, agam 990
Praecipitem in iras Appium, Romae statum
Turbabo subito, iura confundam. Nefas
Inusitatum, perditum, dirum, ferox,
Crudele, saevum, triste, luctificum, efferum,
Nasci iubebo ut hinc senatus, hinc eques, 995
Hinc populus arma poscat, hinc divortia
Miles rebellis fovea. His facibus rogus
Succensus omnem incendet Italiam, novo
Quae flagret igno, virgo solemni fide.
Devota sponso, castitatis et memor 1000
Male pertinaces impetus viri abnuet
Ferocientis. Sponsus hinc, illinc pater
Cupient honores virginis tutos fore,
Violentus illam poscet ad forum Appius,
Diri minister Claudius coepti, procul 1005
Amoto honesto, servitutis sub iugum
Poscet puellam, sed pater propria manu
Fodiet amatum pectus et leto dabit.
Haec dextra totum ad exitum negotium
Perducet, ista taeda succendet rogum. 1010
Sed cesso nimium, faxo sint vires meae
Notae Quiritis. Lenta pellatur mora.

ACTUS II, SCENA v
APPIUS, CLAUDIUS, VIRGINIA, FURIA

Appius cum suis.

APP. Renovat dolores lenta Claudii absentia.
Forte obstinatis auribus spernit preces
Domina rebellis. Non puto, neque enim Appium, 1015
Decemviralis culminis primum caput,
Pati repulsam decuerit, tales Amor
Negligit honores. O pares faciat Venus!
Sat me beatum, Virginia si me audiat.
Sed en dolorem Claudius vultu ferens 1020
Moestusque graditur. Fare quid moestum te habet?
Domina recusat, vota nec curat mea?
CLAUD. Ut dura rupes, aspera, intractabilis
Aquis resistit, virgo sic spernit tua
Colloquia casto pectore, atque Icilio 1025
Suum pudorem destinatum ait unico.
Flectenda non est.
APP. Si preces nihil valent,
Severa verba forsitan flectent eam.
Rudis puella forte succumbet minis.
Admisce precibus tu minas. I denuo. 1030
Si perstet nec dolorem sublevat,
Adhibenda vis est, viribus facies meam.
CLAUD. Haec tuta non est urbe turbata via.
APP. Non tuta, fateor, sed tamen medebitur.
I, fer tabellas.
CLAUD. Perferam volens, lubens. 1035
Caput malignum invisa nutrix est comes.
NURIX Temerator instat. Cauta pugna, filia.
Et si tabellas offerat, tu has accipe,
Quam videat urbs, patres, parens, plebs, milites
Casti pudoris tesseram.
CLAUD. Appius iubet 1040
Salvere dominam. Totus ardescit, furit,
Languet. Salutem ni benigna suggeris,
Periturus ille est morte miseranda et fera.
Legas et orat mentis affectus suae.
VA. Medulla nostri cordis, Appii iubar(Legens tabellas. 1045
Fulgore cuius captus in cineres abit,
Dulcedo grata, suavium, favi, rosa,
Miserere amantis. Ni favens audis preces
Finem hic dolori faciet aut vitae dies.
CLAUD. Patiare tandem, Virginia, vinci tuum 1050
Pectus rebelle, trade te placidam viro
Magno, potenti, coniugem qui te potest
Facere beatam, plebis exemptam gradu
Et faece vulgi, quem superba et insolens
Si negligis, nec aure patienti accipis 1055
Preces, nec illi mente succumbis humili,
Se vindicabit. Cogita quid sit parens,
Quid tu ipsa, amici quem ferant tui gradum,
Iram mereri tu cave decemviri.
VA. In me furoris fundat omnes impetus, 1060
In me tremendum fulmen armatus libret,
Tonet procella, turbini obiiciam caput,
Sensus pudicos nulla mutabit dies.
CLAUD. Si te nec ullae blanditiae aut opes movent,
At poena saltem terreat et periculum. 1065
VA. Divellat artus, membra torta lancinet,
Virginia casta moriar.
CLAUD. Ergo haec ultima
Responsa referam, vota suprema haec tibi?
VA. Suprema certe, firma mens constat sibi.
CLAUD. Facies coacta stulta quod sponte abnuis. 1070
Potentiores quisquis irritat suam
Foelicitatem spernit et, sui immemor,
Quid dura Nemesis praeparet non hic videt.
VA. Apage impudicium leno congressum impius,
Nec cultra tenta pectora casta virginis. 1075
FUR. Scelerate perge virginem, Appi, amabilem
Pellicere tenta, sydera, polos, aethera
Impelle, et urbis verte praesentem statum.
Ciebo manes, Tartari excutiam sinus
In hoc profundos, quo decemviri ruant, 1080
Ad rostra plebem concitabo, turbidos
Motus agam, novabo iura, curiam
Turbabo. Sed quid cunctor? Hac pridem face
Flagrasse decuit regias, fora et domos,
Horreaque, divum templa, simul et insulas. 1085
Plus aequo iniquam iam indui clementiam,
Furiaeque mores exui, ferociam
Priscam resumam, reddam honorem Taenaro,
Romae furoris clara erunt vestigia
Indicia nostri. Tempus at frustra tero. 1090

ACTUS II, SCENA vj
NUMITORIUS, VIRGINIA, NUTRIX, ICILIUS, HORATIUS, VALERIUS, SP. TARPEIUS

NUM. Compesce lacrhymas, Virginia, amici rogant.
Absente patre patris ero geram vices,
Neptem tuebor, castitatis unicus
Assertor esse non recuso. Sanguinis
Hoc iura poscunt, hoc soror fato rogat 1095
Defuncta pridem. Quid rigas fletu genas?
Totam retexe potius hic tragediam,
Remedia coetus hic amicorum dabit.
VA. Pudet eloqui, toties petita sum dolis
Verbisque blandis.
IC. Quid? Petita Icilii 1100
Ad stupra coniux? Urbe an aliquis Romula
Me vivo id ausus? Nec mea cadet manu
Luetque noxam?
HOR. Iura, leges patriae,
Moresque aviti, si bene agis, populi dabunt
Ad ora vinctum, quisquis invisum nefas 1105
Temerator audet. Est tribunal, est forum,
Iudicia, leges.
IC. Ut feram tacitus scelus
Inusitatum, cuncta quod secla horreant,
Quod mihi pudori ac posteris siet,
Nec ultionem concipiam dignam viro? 1110
Lubet ire.
VAL. Parce, Icili, et impera tibi.
Quod ira suadet saepe mens factum horruit,
Et dextra culpam sero confessa est suam,
Frustra calori fraena iuvenili furens,
Acerque laxas, temperet ratio impetus 1115
Nimis citatos. Virginia, narra omnia.
IC. Non patiar ista.
TARP. Legibus agas, Icili,
Quiritiumque more praetoris iube
Vinctum tribunal visere. Adsistent tibi
Cives faventes, civitas faciet reum, 1120
Et nos paratos tecum habebis, ultio
Eritque curae, sentiet nec iam sibi
Abesse patrem Virginia. Paenas luet
Improbus adulter, melius hoc omnes tui
Facient amici quam Icilius solus potest. 1125
Proinde fraenos iniice et mentem doma
Ferocientem, leniat ratio malum.
Praesidia legum fortiora sunt manu,
Tuis periculm ne crea. Narra interim.
VA. Ut urbe cessit castra petiturus parens 1130
Valeque triste dixit, insidias meo
Quidam pudori struere, promissis thoros
Offerre licitos, me beatam dicere .
Consorte tali praedicans, nec aurea
Spernenda Veneris dona quando dant opes 1135
Potentiores.
IC. Ora vellam adulteri,
Et membra rapiam.
NUM. Siste, furibunde Icili,
Nec reliqua turba, nondum adhuc nosti tuum
Hostem, nec ullum ratio suggessit modum
Quo vindicare dedecus tantum queas. 1140
Haec res amicos sit penes.
VA. Igitur in scholam
Saepius eunti subdolus, cautus, procax,
Sermone comi affabilis, leno impius,
Miscens timori laetiora, occurrere.
Salvere blandum suetus, has chartas mihi 1145
Offerre timidi dextera, dominam ac heram
Vocare.
NUM. Virginiam Appius utinam suam
Larga salute donat, Appius potens,
Decemviralis Appius primus chori.
IC. Ergone fraudes sub magistratu latent 1150
Tanto scelestae? Sumit illinc Appius
Occasionem? Iura num decemviri
Posuisse debent, liberos an ad stuprum
Nuptasque petere? Sit licet Appius, manu
Morietur ista.
NUTR. Utinam ego sim coepti comes! 1155
Barbam involarem!
IC. Ulterius haud cupidum precor
Retinete, amici.
HOR. Cingi armatum frequens
Latus satelles, nec tibi facile, Icili,
Impetere proceres quem magistratum timent
Summum, verentur milites, collegae amant. 1160
Ineunda nobis tutior atque alia via,
Habeat minorem quae metum et periculum.
IC. Hic impudicos finiet gladius dies,
Solvetque patriam dextera haec tyrannide.
VAL. Moderate agendum est. Appius multum potest, 1165
Populare nomen Appii, clarum genus.
Ille haud nocere poteris, at tibi potes.
IC. Non curo mortem, hac modo manu oppetat necem.
NUM. Adeundus Appius et rogandus est tibi
Ne pergat ultra, ne pudorem virginis 1170
Invadat. Et si spernat e castris pater
Est evocandus.
HOR. Hoc placet. Poterit pater
Praesens movere, filiae afflictae dare
Penitus quietem.
VAL. Vade ad aedes Appii
Mentemque simula. Finge laeta et propera 1175
Compone verba, ne sciat rem perfide
Te scire gestam. Expone sicut publicam
Summo querelam iudici ac decemviro,
Moliri amatae coniugi insidias novas
Quemdam Quiritem.
TARP. Sed cave verba aspera 1180
Ne liber ulla spiritus det Appio.
Tu vince iure, ut Appius libidine.
IC. Parebo, amici. Gratias monitus ago.
HOR. In castra planta vade veloci, puer.
Virginium in urbem redeat ut citius mone. 1185
NUNT. Videbo Virginium antequam Phoebus cadat.
NUM. Icili, impotenti fraena des libidini
Memineris esse rem tibi cum decemviro.
VAL. Ne rumor urbe, ne Appii quidquam domo
Spargatur, et te fabulam Quiritibus 1190
Proponat error prospice, et cautus vide
Prodesse dum tu coniugi cupias tuae.
Nocere possis plurimum atque illi et tibi.
Proinde magno res eget silentio.
TARP. Vim pertimesco, sentiat nos si Appius 1195
Partes tueri virginis laesae aut tuas,
Icili, proinde quae geruntur tecta sint.

ACTUS II, SCENA vij
APPIUS, CLAUDIUS, ICILIUS

APP. O sortem amaram! Fata proh ferocia!
Quid me secures, quid furore percitum
Insanienti, quid decemvirum iuvant 1200
Fasces inanes, quid latus cinctum globo
Armato, inermis pateo si potentiae
Vesani amoris, si quietem denegat
Erratque tota mente sceleratus puer?
Illos beatos prisca quos aetas tulit. 1205
Poterant amori libero †qut† operam dare,
Quos non iniquus sponsus aut durus pater,
Legesve terrebant. Sed ecce Claudius.
Adfers dolores, mortis indicia meae?
Aliquam salutis fecit an misero fidem 1210
Domina? Quid haeres? Verba ne afflicto nega.
Iampridem acerbo praeparatum nuntio
Vides.
CLAUD Resistit fortiter et solatium
Negat omne. Quin minatur et casta procul
Abesse mandat.
APP. Vilis an plebecula 1215
Hoc sumpsit animos? Induam potentiam,
Patiens repulsae. Nuper erumpet dolor.
CLAUD. Si stat potiri virgine et fixum est tibi,
Succurrit animo liberet quod noxia,
Offensionis arguat nec Appium. 1220
Ego vindicabo, ceu meae natam domi.
Traham ad tribunal servulam, ancillae traham
Partam ad priorem dominum. In hoc opus tuae
Severitate, tu sedebis arbiter
Et aure capies verba patienti mea. 1225
Servam reposcam, vindicias mihi tu dabis.
Sic sponte quae nolebat invitam feres.
APP. O pectus acre! Sic placet, agere, tuam
Resposce servam iure quam duxit domum
Effoeta genetrix, nummulis emptam suis. 1230
Inventio ista arridet, o sagax caput!
Sed perge citius ne nimia noceat mora.
CLAUD. Tentabo rursus si movere aut flectere
Potero rebellem.
APP. Sin secus, lictor, tua
Officia parages, ad sacrum rapies forum 1235
Meamque cellam debitam servo meo
Pridem puellam.Tecta sint silentio
Quae sunt agenda.
CLAUD. Pone vanos hos metus.
Tuis petitam cassibus claudam feram.
Sed ecce passibus Icilius citis venit. 1240
IC. Salveto, Romae columen et patrum decus,
Appi, senatus splendor et plebis favor.
APP. Te digna maneat, Icili, meritum salus.
Ecquid placet? Quae causa, quae negotia
Iussere nostros visere tam propere lares? 1245
An esse potis est Appius utilis tibi?
Iube, sequatur iussa quique agat hic habes.
IC. Sunt pauca quae conferre secreto velim,
Remove ministros. Non eget magna mora
Dicenda res, si modo recedant arbitri. 1250
APP. Abite, famuli. Lictor, excede atrio.
Hic locus ab omni liber officio vacat,
Nec audit ullus. Fare quodcumque est rei.
IC. Impure adulter, ulla si indicia metus
Sermone prodis, gladius hic iugulo tuo 1255
Condetur actus. Supprime hoc silentio
Quodcunque gerimus, morte vel lues scelus.
Testare divos, coelites et inferos
Ne proditurum quidquid hic gestum siet.
APP. Miserere quaeso, neve tu Appii manum 1260
Cruore macula vel magistratus sacrum
Reverere honorem. Coelitum testor fidem
Omnesque divos. Quod nefas tantum meo
Vis expiare sanguine?
IC. O dirum caput,
Sentina fraudis, sicne ficto et anxio 1265
Sermone velas mente conceptum stuprum!
Virginia saepe num tua virguncula
Petita ab arte, leno perfidus, procax,
Tulit tabellas num tua scriptas manu,
Eripere castum quies pudorem coniugi 1270
Meae valeret? Ibis inficias, latro?
Tuane gemma haec? Scriptio haec nunquid tua?
Signum intuere. Num tuum chirographum?
Agnosce signum perfidum et voces tuas,
Dominam salutat Appius. Nunquid rubes? 1275
Responsa reddes, praedo, violente, impie,
Atrox, sceleste, raptor alieni thori?
APP. Icili, fatenti parce. Si admissum est nefas
Reparabo.
IC. Non est victima haec libidinis
Decemviralis, talibus sponsam pater 1280
Non educavit officis, at Icilii
Coniux futura, pacta sacro foedere.
Proinde cessa. Si deinceps audiam
Missas tabellas aut minas ab Appio,
Hic finem amori gladius impuro dabit. 1285
APP. Non hoc inultum perferam, poenas lues,
Et vile tergus flagra laniabunt mea.

ACTUS II, SCENA viij
VIRGINIUS, NUNTIUS, FURIAE,CLAUDIUS, VIRGINIA, NUTRIX, LICTOR

VIRG. Iam pene tempus labitur quod Icilii
Est destinatum nuptiis, sponsalia
Coepere finem, sunt levande iam faces 1290
Thalami iugales. Sed cito pede nuntius
Anhelus instat. Ut domus se habet mea?
NUNC. In urbe quid geratur hae tabulae docent.
Concilia pridem indicta sunt domi tuae,
Eventum ab ista noscere en charta licet. 1295
VIRG. Res est in arcto. Cura te domestica (Legens tabellas.
Patrem reposcit. Icili est manus, suam
Totus puellam deperit, pactam petit.
Ignosce amori, vade et illi nuntia.
Niteat supellex, vestis aptetur nova, 1300
Epulae parentur. Commeatus a duce
Ego impetrabo, fiat ut voto satis
Iuvenis molesti.
NUNT. Quaeso ne fallas fidem.
Familia poscit, grex amicorum rogat.
VIRG. I, da salutem filiae et genero meo, 1305
Fratri atque amicis nuntia reditus citos.
FURIA 1 Promota res est, mente lymphata impotens
Decemvir ardet, facibus ignescit meis.
Haec pinus alto corde defixit rogum.
Instabo, pacem excutiam, et omnes ordines 1310
Turbabo discors Roma quo dissentiat.
Spectabo flammas et cruores hauriam.
FURIA 2 Sed perge, Claudi, perge, truculenta manu
Assere puellam liberam ut caedat tibi
Seu serva vilis. Filiam Virginii 1315
Rape ad tribunal, vindica et facito tuam,
Impure leno. Fortis oppone et feras,
Appi, secures. Sponse, tuque, avuncule,
Obstate amori foedo, et invisum nefas
Videant Quirites, milites, equites, patres. 1320
CLAUD. Captiva dominum sequere
VA. Ne casto admove
Manum impudicam pectori.
CLAUD. Ancilla es mea,
Domique nostraeque nata. Te peto ad forum,
Peto ad tribunal.
NUT. Improbe, haec est libera
Et nata civis. Abstine impuram manum 1325
Aut ora carpam, senties vires anus.
CLAUD. Invade, lictor, servulam. Testes boni
Estote cives.
LICT. Sponte ni mecum venis
Coacta venies, cella te Appii vocat.
VA. Aperta vis est. Sponse, avuncule, genitor, 1330
Boni Quirites, ferte suppetias meo,
Cives, pudori, liceat ut castam mori.
Libido me decemviralis abstrahit.
CLAUD., LICT. Veni ad tribunal.
NUT. Non sinu hanc trahes meo
Dum vita superest et movet venas calor. 1335
CLAUD., LICT. Invita sequere.
NUT. Contine, improbe, dexteram.
NUNC. Properato, Icili, Virginiam in forum trahit
Frustra invocantem nomen et tuum et patris.
Claudit puellam, en, ille quem cernis globus.
IC. Impure leno, virgo quam violas mea est, 1340
Virginia, sponsa Icilii, castis mihi
Iugenda taedis.
LICT. Ad forum veniet tamen.
CLAUD. In ius eamus. Virgo quam peto mea est.
Iam iura reddet Appius.
IC. Latro, impie,
Obscoene raptor, solve sceleratam manum 1345
Et redde sponso coniugem.
CLAUD. Praetor vocat.
Testor Quiritum iura, mores patrios
Violari ab isto. Vae, mihi succurrite,
Palam repugnat civis et ius denegat
Sibi esse positum.
NUM. Neptis est virgo haec mea, 1350
Pudica partu hanc edidit soror viro.
Remove impudicas virgine a casta manus.
CLAUD., LICT. Periere leges, petere nec licet forum.

Perge ad tertium actum