Tessera caerulea — commentariolum. Tessera rubicunda — nota textualis. Tessera viridis—translatio.

ACTUS III, SCENA i

Heraclius pacifice urbem ingressus Deo, dein ducibus gratias agit. Fit certior de supplici Siroes adventu.

HER. (Post tubae cantus.) Truncata tandem cornua Euphrates gemit 920
Dominumque Tybrim invitus agnoscit. Suis
Se mergit ipse lacrhymis. Tandem gygas
Rescindere polum manibus aggressus faces
Caeli trisulcas sensit. Heu! Quali iacet
Prostratus ictu! Natus in patris sinum 925
Intentat arcum, qui patrem Lethi prius
Dederat nefando. Iussa sic poscit Themis:
Paricida tandem chalybe paricidae cadit. (Flectunt.)
O magne caeli rector e cuius manu
Victus cypressem, lauream victor capit, 930
Fastidiosa qui supercilia domas
Et impotentes spiritus franguis, tuis
Advolvo palmam pedibus. Agnosco polum
Depraeliantem, agosco victorem. (Surgunt.) Duces
Mavorte creti, proximum caelo decus 935
Vestrum est. Trophaea principem poscunt locum,
Theodore, vestra
THEO. Dextero siquid mea
Egit Gradivo cuspis, Augusti iubar
Animavit ictum. Cocta cum laevo canis
Contristat arva sidere, in pluvias recens 940
Non sic hiulci rore nectares sitim
Solatur arvi Iupiter, qualis meum
Solaris aestum, Caesar, et reficis manum
Bellando fessam. Manat Oceano latex
Phoeboque radius, dexterae vigor meae, 945
A sole magni Caesaris.
HER. Nunquam dies
Obliterabit vulnera Clearchi. Coma
Victrice laurus quamdiu fortes ducum
Inter capillos serpit, agnoscet tua
Fulmina, Camille, tamdiu Persis. Super 950
Obliviosos gloria Cethegi †laius†
Laeto volitabit nixa remigio.
CLEAR. Manum,
Auguste, vestram caelites regnant. Parum est
Quod terra famulo serviat collo, polus
Tibi militare gestit. Aelio ruit
Armatus Aqulio carcere, et tubam tubae 955
Iungit sonorae. Grandinis ritu volent
Quamvis sagittae, turbine repellit, suis
Fodiuntur hostes spiculis.
CAM.Frustra Mimas
Briareusque glomerant montibus montes, domum
Frustra lacessit Erebus aetheriam. Pium 960
Tegit umbo caeli principem. Tecum libens
Nimbos subibo ferreos, tecum trucis
Tonitru Gradivi. Quisquis Augusto latus
Fidele sociat, hosticos temnat globos.
Alis Olympi tegitur.
. Ah! Quoties tuus 965
Nos incitavit ardor! Hostiles mihi
Videre cuneos video aspectum mei
Non sustinere principis, tuum
Acies lacertum sensit. Invictus Iovis
Qualis satelles Veneris imbelles aves 970
Nube trepidantes sequitur, assequitur, ferit
Frequente rostri verebere hamati, premis
Sic trepida Tigris castra. Temporibus licet
Integra bicipitis sylva Parnassi tuis,
Invicte princeps, lauream texat, tamen 975
Non Heraclii laudibus texet parem.

Intrant Thrasybulus et Bonosus.

BON. Auguste, Siroes praemii ingentis loco,
Exosculari regias ambit manus.
HER. Bene est. Valete, sanguis heroum. Mero
Curate vetere corpus, accisas solet 980
Revocare vires Bacchus. (Exeunt duces et milites.)

ACTUS III, SCENA ij

Thrasybulus suadet ut Siroen e solio deturbet. Bonosus, ut in eodem confirmet, cuius consilium amplectitur Heraclius. <Heraclius> sedet in solio.

HER. In solio patris
Siroes sedebit? Dicite, expendam pari
Momenta rerum lance.
THRAS.Quid? Avitum reget
Paricida sceptrum? Sanguini si quis nequit 985
Percere paterno, civibus parcet? Manu
Superbiente lora si Phaeton quatit
Expectet orbis busta.
BON. Regali pater
Cur immerentem luce violavit? Manus
Pedesque dura compede gravati, quies 990
Plane inquieta, somnus insomnis, Chaos
Acherontis umbrae concolor, fames, sitis
Sunt dona patris?
THRAS. Vivit etiamnum, patrem
Cum durus ille sustulit.
BON.Mortis timor
Est peior ipsa morte. Demersit semel 995
Acheronte Siroes Chosroen, gratum quia
Sperabat esse Caesari. Siroen pater
Mori coegit millies.
THRAS. Insons puer
Sed quid Medarses meruit? Immiti rosam
Quare totondit ungue?
BON. Romulidum pater 1000
Quirinus, arces nonne surgentes Remi
Foedavit etiam sanguine? Eripuit tamen
Non vi Quirino purpuram. Coelum duos
Non sustinebit Cynthios, geminum quoque
Non sceptra fratrem.
THRAS. Sanguinis vinclum Deus 1005
Adamante fecit firmius, sacrum nefas
Violare nodum. Durior quamvis pater
Fraterque fuerit, anne propterea tuum
Iniuriosa proterres planta Deum?
BON. Non laudo factum, mitis ingenii tamen 1010
Est supplicanti parcere. Amplexu Deus
Fovet benigno supplices.
HER. (Surgit.) Mitem quoque
Imitabor ipse regis aetherii sinum.
Sed quando nostros magnus antistes lares
Praesente tinget luce? Complexus dabit 1015
Quando expetitos? Ite, regales statim
Subeat penates.
THRAS. Regis ad nutum mihi
Alatus esse videor. En gressum pater
Molitur ultro.

Intrat Zacharias. Exeunt Thrasybulus et Bononus.

ACTUS III, SCENA iij

Zacharias humaniter exceptus pro Siroe perorat. Sequitur Siroes, cui sceptrum certis conditionibus restituitur.

HER. Vera venerandi patris
Contemplor ora? Vivis, an potius tuae 1020
Me ludit umbra?
ZACH. Vivo, Christiadum salus,
Tuaeque laurus dexterae specto libens.
HER. (Amplectitur.) Da, da, verende praesul, amplexus.
Amplexus hederae populo placet mihi
Astricta magni praesulis cervix, placet 1025
Dulcisque nodus pectoris. Longa genas
Macies peredit morte. Tenuavit meum
Sic Persa patrem?
ZACH. Chosroae longe foret
Depingere odium. Quisquis annales mei
Legere doloris ardet, Iliaden ibi 1030
Asciscit ultro. Capita complector. Fuit
Cubile carcere et pavimentum torus,
Corrupta Cereris frustra, Saliares dapes.
Sed mihi catenas sponte detraxit, suae
Recubare mensae iussit, et fastum patris 1035
Sepelire Siroes digna progenies, cui
Non genitor esset Chosroes. Pro quo tuas
Adoro plantas, Caesar. (Flectit.).
HER. Antistes mea
Prensatque supplex genua? Quid facis, pater?
Aulae venusta semove obsequia. Pete, 1040
Quodcunque demum postulas, factum puta.
<ZACH.> Siroes amicus semper imperio fuit
Nostro. Lacertis vincula exemit meis
Pro te parente parcere nequivit. Tibi
Donavit urbem et regna Persarum, sibi 1045
Nec se reliquit. Gestit augustis sacrum
Litare pedibus osculum, gestit crucis
Sacrosancta reddere ligna. Si regnum velis
Iuveni paternum tradere, Minervae inclytam
Inter Gradivi laureas plantam seres. 1050
HER. Sternere rebelles, parcere afflictis, decus
Est Heraclio proprium. Patria libens
Restituo Siroae regna, modo nobis sacram
Reddat salutis arborem. (Intrat ephebus.)
EPH. Caesar, terit
Regale Siroes limen.
HER. O factum bene! 1055
Ducatur intro.
SIR. Supplicem primus vides,
Auguste, Siroen. Ad tuas supplex tamen
Aras libenter repit. (Osculatur manum.) Amplector manum
Iovi secundam. Dexterae fulmen tuae
Satis superque sensimus. Tandem minax 1060
Reconde ferrum. Temperet iustas precor
Victoris iras mitis ingenium ducis.
Quodcunque Tigris, quicquid Euphrates vado
Rigat benigno, laureas rigat tuas.
HER. Exurge, princeps. Dextra si vulnus dedit, 1065
Etiam medelam dextra praesentem dabit.
Hodie necesse gladius imitetur meus
Achillis hastam. Palma quae duces solet
Facere impotentes, spiritus potius mihi
Frangit superbos. Terret extinctus magis 1070
Quam vivus hostis. Chosroae bustum docet
Laura decoros posse victores mori,
Et nos eodem stamus, ubi cecidit, loco.
Age, meliori tempera sceptrum manu,
Dextre capesses lora si regni tui 1075
Rex esse debes.Tetrius quamvis patre
Haud tulerit unquam Tartarus monstrum, tamen
Nati lacertum patris nefas fuit
Sanguine rubere. Parco sed vulnus rudi
Ungue refricare, ne recrudescat dolor. 1080
Ego tibi regna, tu mihi crucem dabis
Regnis priorem.
SIR. Dabimus intactum.
HER. Gradum
Socia verendum, grande Iordanis decus.
Poscit sacratas planta celestis manus.
ZACH. Sentire videor pedibus annecti meis 1085
Amoris alas.
SIR. Patris et fratris cinis,
Si pateris, ingens victor, aurata simul
Condetur urna.
HER. Surgat ad coelum rogus,
Sunt ambo reges.
SIR. Lactea heroum plaga
Dum bellicosos inserit stellis duces, 1090
Gloria perenni tandiu, Caesar, tua
Virebit aevo.
HER. Regios vultus tamen,
Arida priusquam flamma consumat, volo
Videre.
SIR. Cernes specimen effranae nimis
Crudelitatis. (Exeunt Siroes et Zacharias.)

ACTUS III, SCENA iiij

Constantinus et Heraclius filius triumphum expetunt. Negat Heraclius, et visis corporibus mortuorum magis in sententia sua confirmatur. Intrant Heraclii filii.

CONST. Genitor, ecquando rota 1095
Per ora populi nos triumphali vehes?
Nunquamne picto fas erit mundo mihi
Oculos et animum pascere? Quodrigas patris
Nunquam videbo gemmeas? Populus io
Ecquando voce dulce modulanti canet? 1100
HER. FIL. Videre videor cornibus fractisTigrim
Suum gementem Chosroen. Siroes meis
Inhaeret oculis, turbidum ridens, minax
Vinculaque quamvis aurea indignans.
HER. Crucis
Hodie triumphum meditor. Integras sacra 1105
Superavit arbos hostium turbas. Stygem
Crux sola domuit, sola Plutonis caput
Tumidique cristum Chosroae victrix pede
Premat superbo.
CONST. Defero primas cruci,
Patri secundas.
HER. FIL.. Quadriga si reluctantem tulis 1110
Persida, parenti caelites plaudent, quia
Crucis est triumphus.
HER. Ille caelicolis magis
Ridet, triumphi pompa cui sordet. Crucis
Amor triumphos respuit.
CONST. Blandae abnuat
Quis dona sortis?
HER. Quisquis instabilem deae 1115
Scit insolentis orbitam.
HER. FIL. Nullum manet
Si tot labores praemium, frustra solum
Hodie momordit Chosroes.
HER. Fructus mei
Non poenitendus Martis est arbor crucis.
Pro cruce secabo naufraga Thetin rate, 1120
Pro cruce leaenae nudus intrabo specum,
Pro cruce sepultis Tartari occurram globis.
CONST. Inultus ergo Chosroes ibit? Trahent
Pictae tyrannum compedes, veras fugit
Si morte manicas.
HER.Nate, puerorum leves 1125
Quid auspicaris plumulas? Plausus quid est
Nisi vapor oris? Oritur et moritur simul.
Quid currus auro totus et gemmis rigens,
Nisi fulva terrae fragmina artifici manu
Conglutinata? Sit satis captis capi. 1130
Miseris miserias addere abiecti reor
Animi.

Intrat Theodosius.

THEO. Paratur pompa feralis, libet
Videre, frater, Chosroae funus?
HER. Libens
Infirmitatis specimen aspiciam meae.

Inducuntur Chosroes et Medarses in pheretris.

Transverberatum cernitis regem? Vehit 1135
Quem iam pheretrum Chosroes quondam fuit.
Fuit, sed umbra lurida, exanguis, silens
Nunc est. Videte, filii, regum colus
Quam sit caduca. Lachymae (quis credat?) genas (Seorsum.)
Irrorat hostis. Principum stamen breve est.
Ego in recessu melius expendam. (Exit.)
THEO.Dolor 1140
Quantus parentis opprimit pectus!
CONST.Mihi
Mollitur etiam pristinus mentis rigor.
Non iam triumphi pompa me tangit, magis
Funebris ista pompa Persephones movet.
HER. FIL. (Indgitat Medarsen.) Quam delicata messuit florem nigra 1145
Libitina falce! Frater hanc fratris sinus
Mersit sagittam? Fallimur. Siroae manu
Mors atra iaculum torsit.
CONST.Exequias procul
Removete, famuli. Lugubri laetum diem (Educuntur pheretra.)
Non inquinemus carmine. Quis unquam Scytha 1150
Violare sacrum patris est ausus nefas sinum,
Fratrisque pariter? Unde tam dirum nefas?
THEO. Ambitio mentis lumen extinguit, patris
Fratrisque dulce nomen ignorat. Siti
Quicunque honoris ardet, est hydrops nimis 1155
Periculosus. Quo magis bibis, magis
Ardor bibendi gliscit. Haec regum domus
Olim beatas perdidit. Stimulis quoque
Haec inquietis Chosroae fodit sinum,
Ducitque in altum vitrei montis iugum, 1160
Graviore lapsum pronus ut caderet. Face
Haec turbulenta languidum Siroae iecur
Paene furiavit. Fraena si mundi cupis
Faelice regere dextera,fraena impetus
Nimis impotentes, Chosroae labes fuga, 1165
Totumque penitus indue parentem.
CONST.Pater
Mihi unus instar omnium. Satis mihi
Opulentum esse videar, haeredem suae
Si me relinquat gloriae. Doleo tamen —
THEO. Et cur dolore conficis pectus? 1170
CONST. Quia
Orbis parternum totus agnoscit iugum,
Nec superat alter orbis ubi crescant novae
Laurus nepoti.
THEO. (Amplectitur.)Vinculo patrui, nepos,
Adstringe collum Gordio. Ridet sinus
Mavorte faetus, unus haud capit mei 1175
Animum nepotis mundus. In Persas brevi
Fulmen vibrabis. Bicolor undantes tibi
Sonipes habenas porriget.
CONST. Quando diem
Portabit illum Phosphorus? Lenta nimis
Phoebi iugales ungula carpunt iter. 1180
THEO. Dum verba fundis transvolant horae, rota
Lux illa celeri veniet. (Intrat Cephalus.)
CEPH. Expectat crucis
Utrrumque pompa principem.
THEO. Sacram crucis
Veneremur omnes arborem. (Exeunt. Canit tuba.)

ACTUS III, SCENA v

Heraclius cum tuta aula crucem piissime veneratus, ludos in eius honorem exhibitos spectat.

Ludorum argumentum

Hercules hortis Hesperidum, ubi auriferae (si poetas audimus) servabantur arbores, ex pestifero insomnis draconis amplexu redemtis, de serpente triumphat. Hesperides Herculi victori paeana canant, arboresque, ut eum salutent, invitant. Hac allegoria ecclesiae laetitiam ob crucem ex idololatriae tyrannide, Heraclii Herculis melioris opera, receptam adumbramus.

ZACH. (Flecitutur cum canit.) Longo preme
Nunc, Christe, somno lumina. Quid oculis potest 1185
Ridere nostris, planta cum dulcis meos
Abstulit amores? Cuncta mihi sordent, meae
Praeter triumphos arboris.
HER. Salve poli
Terraeque gemma, qua sui pretio Deus
Emit cruoris. Planta ter faelix! Sacri 1190
Regina nemoris! Cuius in ramis salus
Vitaeque fructus pensilis quondam fuit,
Salve. Laboris meta tu tandem mei,
Pro te libenter ferreas nubes, trucis
Tonitruque Martis pertuli. Pro te quoque 1195
Opes, coronam, liberos, vitam volens
Oppignoravi. Nostra caelitibus placent
Si castra, fructus protege sub umbra tui
Et me meamque sanguinem. Reliquas coma
Sic vince sylvas aurea. Sacri iugum 1200
Sic repete sospes Golgothae. (Osculatur.)
THEO. Crucis modo
Pugne sub umbra, terra Phlegraeos licet
Iterum tumultus pariat, Enceladus licet
Iaculetur iterum fraxinos, metuet nihil
Bene clypeatum pectus. Est umbo crucis 1205
Formidolosus hostibus.
HER. (Postquam omnes osculati sunt.) Nati, crucem
Commendo vobis. Quamdiu vestris crucem
Tegetis armis, tamdiu natos teget.
CONST. Haereditatem patris amplector crucem.
Erit illa clypeus, galea, loricus, mora. 1210
HER. FIL. Aquilae facessant, arbor ubi nidum sibi
Construxit aquula nostra mihi ridet magis.
HER. Agite, paratos ducite in scenam choros.
CONST. Urgebo, genitor, Magna ludorum quoque
Pars erit uterque. (Exeunt. Sedent reliqui, clangit tuba.) 1215

HER. Vicimus, forti date serta fronti.
Vicimus, Florae resonent vireta
Herculis nomen, resonent iocosa
Pernicis antra. (Ostendit draconem)

Sensit Alcidem draco fulminantem, 1220
Dexteram sensit validam, et trabale
Dexterae pondus. Domitus probavit
Herculis iram. (Ostendit hortum Hesperidum.)

Ecce quae dites male strinxit hortos
Pervigil pestis, sinuosa solvit 1225
Terga, nec flexos potis est in orbem
Ducere gyros.

Gutturis servat graveolentis antrum
Lingua, nec tabum iaculatur atrum,
Sibili ponunt, gemina premuntur 1230
Lumina nocte.

Intrant Hesperides Aegle, Arethusa, Hesperethusa, manu ramos aureos ferentes.

AEG. Ad Herculis labores,
Ad Herculis trophaea
Celeri volemus ala.
Redemit ille sylvas, 1235
Redemit ille nymphas.
ARETH. Insomnis ecce serpens
Iam ferreo gravatur
Sopore. Torva pingit
Serpentis ira vultum, 1240
Vel mortuus manatur.
HESP. Age dente fulminente,
Squammaque fulgurante,
Et spiritus mephiti,
Et luminum cometis 1245
Nobis minare bellum,
Et Herculi duellum.
Non amplius nocebis,
Non picta laedet ira.

(Omnes ex 3 ramis texunt unam coronam.)

AEG. Texamus ergo laurum 1250
Triplicemque divitemque,
Et Herculis capillos
Revinciamus auro
Frondente.0.
ARETH. Lucus ipse
Si totus advolaret 1255
Ad Herculis coronam,
Non texeret coronam
Sat Herculis capillis
Dignam.
AEG. Capesse sertum
Nato tonantis impar. (Coronant Herculem). 1260
Nunc arbores videbis
Prae gaudio triumphi
Comites. Venite, plectro
Meliore maior Orpheus
Vocat. Venite, laetas 1265
Celebrate nunc choreas. (Apparent arbores.)
Audimur. Ecce gressus
Movet arbor insolentes,
Glomeratque planta plantas.

Exeunt nymphae. Tripudium arborum. Post tripudium sub habitu arboris Constantinus.

CONST. Pace dixisse hoc tua, 1270
Soboles tonantis, liceat, Herculei adest
Heros lacertis fortior. Genitor tuos
Superat triumphos. Victor Euphratis, Tigris
Domitor, trophaeis arbores etiam tuis
Facis eloquentes.
HERC. Hactenus victor fui. 1275
Sed ab Heraclio vincor. Age, sertum cape
Nostrum. (Abiicit ad pedes.) Capillos melius invictos sua
Religebit umbra.

Exit Hercules in medio arborum.

HER. Sanguis heroum, duces
Pulvere Gradivi nobiles, gemmam polus
Rosea priorem †Thetide† commisit mihi. 1280
Hanc ego tuebor, spiritus donec meos
Vegetabit artus. (Exeunt. Clangit tuba.)

ACTUS III, SCENA vj

Ecclesia media inter serpentem aeneum et virgam Mosis, crucis typos, cruce recepta triumphat. S. Helena et Constantinus Magnus de cruce rursus inventa sibi gratulantur. SS. Petrus et Andreas Christo supplicant ut Heraclius crucem ad montem Calvariae reducat. Annuit Christus.

CHRIST. Caelites festa cruci
Plaudite Camaenae, corda cum chordis melos
Non usitatum temperent. 1285

CANTUS

Coelites ob crucem recuperatam plaudunt.

ANGELUS 1 Cantemus Christo triumphali pectine,
Cantemus cruci laureato carmine.
Crux sola sylvae filia nobilis,
Crux arbor vitae, gloria nemoris,
Vicit io, geminemus io, pulcherrima planta.

ANGELUS 2 Iam crucem sensit bellatricem barbarus, 1290
Iam crucem sensit fulminantem Tartarus.
Chosroes iacet, plaudite, Cerubim.
Vincitur Orcus, plaudite, Seraphim.
Vicit io, geminemus io, pulcherrima planta.

S. HELENA Tandem meam 1295
Conspices rursus arborem, tandem frutex
Vitae cruentas Chosroae evasit manus.
Ebria triumphis terra geminatis canat
Io, ter io resonet astrorum chorus.
CONST. MAG. Laetare, Christi sponsa, iam supplex tuas 1300
Plantas adorat Chosroes. Crepuit tumor
Bullae insolentis. Ecce prostratus iacet.

Ostendit Chosroen ad pedes ecclesiae.

Ubi nunc, superbe, spiritus magni? Coma
Ubi laureata? Pedibus Europe tuis
Ubi advoluta? Stulte, cur tandem polo 1305
Bellum intulisti? Poena, si nescis, miser,
Ultore sequitur impii tergum flagro.
S. PETR. Dominator orbis, qui supercilio quatis
Erebum tremendo, solus indomiti domas
Cui Martis iras, ecce lituorum silet 1310
Mugitus, aures nullus armorum fragor
Perstringit, enses conflat in falces Ceres.
Pax alma divas coelitum linquens plagas
Terras revisit, Pacis et laetae comes
Gravidum racemis Faustitas cornu gerit. 1315
Si vota Petri numini augusto placent,
Natale repetat fac Palestinae solum
Thesaurus ingens, aureo fructu comans
Arbor. Cacumen caede rubicundum tua
Conscendat iterum. Famula dominantes tibi 1320
Sic subdat apices Persis, et acerra crucis
Vaporat aras.
S. ANDR. Redeat o redeat meae
Opifex salutis! Golgothae rursus iugum
Pretiosa scandat planta. Scelerati manus
Non iam timebit Chosroae, poenas dedit, 1325
Dabitque semper igneo tostus freto
Sacrilegus.
CHRIST. Iterum pinguia Sionis petet
Vireta, reduce dumque sublimis rota
Natura viset arva, Iordanis pater
Glaucum pyropis pinget ignitis caput 1330
Se maior. Omnes supplici ritu cedros
Submittet etiam Libanus, et olivis comas
Mons delibutus osculum tendet. Meo
Tandem sacratum sanguine cacumen sinu
Stringet benigno. Dulce portabit crucis 1335
Onus Heraclius. Tota morborum cohors
Confluere tunc incipiet, et praesens mali
Levamen hic recipiet. O utinam tuam
Felicitatem dura gens sciret! Crucem
Sceptro antiferres. Sidera et caelum tenet, 1340
Amante quisquis stringit amplexu crucem.

Finis