CAPTIVA RELIGIO
ARCHOPHYLAX Gubernator urbis
SIMULUS, CENTO Sacellani Achophylakos
ADULANTIUS Servus Archophylakos
IOCULUS Fatuus Archophylakos
ERGASTES, SOPHRON Idem qui fatuus
DIAGORAS Medicus
COCODRILLUS Servus medici
CALLIO Iudex
PRURIO Parochus
PHILARETUS Amicus Sophoronis, Ioculi
EUTRAPELUS Servus Philareti
SOPHRON Amicus Ergastis
CUSTOS CARCERIS
QUATUOR SATELLITES
COM. Nec alarum remigio —
TRAG.Nec pedum talariis —
COM. Nec velorum pennis —
TRAG.
Vecti —
COM. Londinum appulistis,
AMBO
COM. Hic portus rostratis statio est fida puppibus.
TRAG. Dulcis hic amoenas allambit ripas Thamesis.
COM. Pontem en sacris martyrum stellantem comis.
TRAG. Hic carcer aerumnis Romanae alumnos premit
Fidei.
COM. Captiva hic Religio —
TRAG.
Gravatur asperis.
COM.
TRAG. Et oculis benigne —
COM.
TRAG. Qui Prologi ad vos ornatu venimus.
COM.
Vos erga indultum accepimus.
TRAG.
COM.
In scenam prodit.
TRAG.
Suspiria.
COM.
TRAG. Lugubris Angliam fletus squalentem decet.
COM. Ludicris squalentem solari decet Angliam.
TRAG. Eheu!
COM.
TRAG.
COM.
TRAG.
COM. Adeste, ioci.
TRAG.
COM.
TRAG.
AMBO Spectatores, benevolentis vacetis mentibus.
ACTUS I, SCENA i
ADULANTIUS solusAD. Iocule, Iocule.
Crebris ictibus ex focili et silice
IOC.
AD.
Iam diu lucis praeteriit gallicinium.
IOC. Haud dum illuxere crepuscula.
AD.
Ni scapulis tibi crepuscula ingessero.
Oh miserum me! Dii tutelares, ferte opem. Oh!
Quantas confeci miser solicitudines!
Servum ubi dixeris, aerumnarum aedepol,
Satis conglomerasti. I, curre, festina, vola.
Surge, sile, cave faxis. Haecce herilia
Sunt imperia. Credite et linguam et manus
Et oculos habere servum oportet domitos.
Iocule.
IOC.
AD.
Quam mox mox istuc siet, metuo ne epulis
Hesternis glires quis callide suffurserit
Qui somno hac nocte adeo te submerserint.
Hei hei! Quos gemitus, quae mihi suspiria
Iste excussit fatuus! Fuit, Adulanti,
Ubi iusta et clemens afflulserit servitus,
Et domino ante alios voluptati fueris.
At ex quo Ioculum insipientem, stolidum
Archophylax in familiam asciverit,
Omnes ad illum cupide favores cursitant.
Risus, affatus, dona, sermones blanduli,
Quae me capere oportet hic intercipit.
Quod pernix manibus, corpore mobilis, et animo
Volucer siem, nullo iam precio trutinat.
Pennis quicquid benefacio levibus avolat,
Et plumbeis quod peccatur recedit pedibus.
Adeo vilescit huius prae ineptiis serii
Quicquid ego molior. Fateor, lepidulus
Est, et quod fatuis fato concessum novimus,
Sales subinde urbanasque facetias
Garrit. Quid ergo? Ipse ut sordescam? Ut nihili
Fiam? Omnia prius experiri lubet
Quam tantam hoc aetatis ferre contumeliam.
Non temere mihi nomen Adulantius
Obtigit, adulari medius fidius,
Parasitari, et mille sycophantias
Cudere statutum impense habeo, quibus
Pristinos in me revocem heriles radios.
ACTUS I, SCENA ii
ADULANTIUS, IOCULUSAD. Hem, iam prodit odium, simul et exitium
Meum. Salve, bubo, Mora procul dubio
Tibi mater fuit, et Otium genitor,
Qui prolem te pepererunt Pigritudinem.
IOC. Anne oculis utor, Adulanti?
AD.
Immersos cuperem, ne quiquam in posterum
Quo utaris, fatue. Pectus exporrige.
IOC. Adulanti, hariolare sis quid mihi
In insomniis hac nocte contigit.
AD.
Probe tum asinum ad amussim egero
Cum tuis me insomniis auritum dedero.
IOC. In carcerem videbar rapi a lictoribus
Continuo liber veste fulgebam aurea.
AD. Quali nunc fulgis, blenne.
IOC.
Sed holoserica, gemmis et auro varia.
AD. Tu insomnia iactatas, ast hercle ego
Somnum hac nocte oculis non vidi meis.
IOC. Nihil mirum.
AD.
IOC. Si oculos inter dormiendum clauseris,
Qui vis ut somnum videas?
AD.
Apertis somum vides oculis, stultiloque?
Apage deliria, Age catillum tene.
Obseratis fac sis oculis.
IOC.
Mollius tractes, nec tam aspere confrices.
AD. Quin pellem tibi candidam concinnare collubet.
IOC. Ah.
AD.
Hoc durum est, illud asperius cutem vellicat.
Delicatuli nimirum moriones nunc sunt
Dierum, curari volunt melliuscule,
Utpote quos ex tenerrimo et defaecatissimo
Natura confixit luto. Ha ha ha, si meo
Subdantur magisterio aut ex inspidis
Sapientes, aut pol e stultis insanos brevi
Redderem, nam stulti mihi imprimis displicent.
Tentaculum sumas, et hinc te auferas, pecus.
Sed quod stomachum mihi concivit maxime,
Catillones sunt, et liguritores fatui;
Quicquid in mensa uspiam sit sybariticum,
Perdix, palumbes, turdus, aut si quid suavius,
Illico “adesdum, Iocule melliculum,
Cape, his inquam vescere, hinc famem expleas.”
Dii boni, boni, ut sursum deorsum omnia
Transversa cursitant. Vereor ni Ioculus
Reipublicae modo tractet gubernacula,
Pulchrum si diis placet imperii specimen,
Prudentibus dum caecae dominentur stipites.
Profecto me consultore —
ACTUS I, SCENA iii
ADULANTIUS, IOCULUS, ARCHOPHYLAXARCH.
Perfaustam hanc et inturbatam transegi noctem.
Nullum mihi fallax requiem lusit somnium,
Membra solito vegetiora sentio,
Iuventutis nescio quid elapsae respiro.
Retardesco hercules et corpore undique
Ignis sopitus effluit. Quid si inaurarier
Denuo barba et flavescere occipiat
Capitilium, si ruga in planum abeant,
Et tumidas cruor redux genas tingeret,
Annon exutus senium readolescerem?
Ha ha ha, dii vortant bene. Tu Iupiter Diespiter,
Omnia collustrans, qui dies et noctes fabricas,
Rebus agundis meis da hunc diem sospitem,
Nec quem tam secunde auspicati fuimus
Ulla cum vesper contaminet aegritudine.
AD. Mi Iocule, quid ita singultini strepitas?
Comprime, et lacrhymas detergas meum
Si amorem percupis.
IOC.
ARCH. Quantam hodierna lux reipublicae pariet
Voluptatem nequeo volvendo adipiscier.
Nam ubi Captivam morte nostram affecero,
Non vita amplius, vultu, lingua, moribus
Venustiora fascinabit ingenia.
Deos testor immortales, ut verum fatear,
Eo pol vitae candore est angelico,
Divinis adeo vultum suffusa gratiis,
Intemeratis tanta suavitas inest moribus,
Tanta flexanima lingua medulla latit
Ut nisi obstaret Romana, quam colit, fides,
Non terris satam, caelo delapsam crederem.
At, unde dolor mihi et lacrhymae saepius
Suboriuntur, fide (quam vocat) Catholica
Mens ista immota manet, ut equuleos,
Virgas, quibus eam crebris delaniavimus,
Pro nugis, pro terriculamentis habeat.
Verum utrisque dolorum dies hic finem dabit,
Captivae, quam pro fide capite plexam dabimus,
Nobis, quos posthac nulla vexabit fides, ha ha.
Subrideo, ingentes dum triumphos cogito
Quibus pariochi nostri et ministri puriores
Laetum hunc diem peragent. Quot concionibus,
Quot crapulis, divino afflatu spiritu,
Festum illustrabunt! Nec mehercule vitupero
Quod in eius serio morte praegestiant,
Cuius vita rubore eos pudibundo toties
Perfuderat? Si quando enim sermonem simul
De rebus sacris immiscuerant, continuo
Mutos, et pudore purpureos abscedere
Ministros cerneres, adeo Captivae dea
Suada labris imperat, quod ii tamen logicae
Et implexis sophismatum captiunculis
Non sacro vertunt vitio Euangelio.
Duos ipse mihi quos sacellanos habeam
Domesticos tota e turba legi, non rudes
Nec inelegantes: Centonem (sic primum vocitant)
Qui litteris se devovit politioribus
Praeter luculentiora poetarum resegmina
Verbum ne unum excidit. At vero Simulo
(Hoc gaudet alter nomine) tetricae placent
Musae, sacris inhaeret maxime. Utrumque tamen
Dum discerptando Captivam adorti fuerant,
Semper (quod non lubens commemoro) non sine
Magno prostravit nominis dispendio. Ut ut vero,
Vitam Epicuream curis liberam Stoicae
Seu Romanae scrupulis quaqueversum obsitae
Longe antefero, morietur. Ut bene
Cedat, hunc tibi, Bacche, quem Liberum nuncupant,
Curis quippe et angoribus nos das liberos,
Religiose sacrifico. Mi Iocule,
Quin mihi salutem dixti prius?
IOC.
ARCH. Quis pallor genis? Quid oculis es turgidulis?
Adulanti, quid fatuo accessit mali?
AD. Cuius ipse conscius siem, nihil sane.
ARCH. Subolet mihi aut verberibus aut verbis eum
Morose ut semper soles castigasti. Iocule
Effare. Si attigisti, scelus, Iovem iuro
Nunquam, si vivo, effugies infortunium.
AD. Insciens feci, si quid acciderit.
ARCH.
Imo, te tacente, probe hoc dudum noveram,
Tu insciens, et imprudens facis omnia.
Iocule, corculum meum, fatere, dulcicule,
Num non impegit hic tibi colaphos?
IOC. In multam noctem insomnis cubui, et primulo
Surrexi diluculo. H inc metuo est quod rubeant
Oculi.
ARCH. Quam ingeniose culpa vindicat,
Qui culpae semet insimulaverat? Scio
Asperos tibi et feraces ingenitos mores,
Cave quicquam in posterum quod aut maestitiam
Aute metum ei incutiat, vel leviculum.
Ades, columbe, mel meum. Numen supremum
Testis, qui fatuo tantillulum nocuerit
Me petit, non feram, tantisper infensus persequar
Dum poenas mihi odii persolvat debitas.
Adeo innocens est, omni purus crimine,
Tam facete, modeste, tam sapienter desipit.
Aedepol, non Ioculum mihi meum sustulerit,
Qui auro in precium corpus expenderit.
Sed ut diei iam tempus monet, serio
Quid cesso, prudenter tamen rem satagere?
Adulanti, istaec tu amoliri ocyus,
Intro te confer, quoque prospere exordiar,
Novas e foro catenas grandiusulas
Domum quam primum adferri cures.
AD.
Imperas.
IOC.
Ferreum.
ARCH. Metum tibi pelle, mi Ioculi,
Tu mihi amoris, non catenis ferreis
Captivus es.
IOC.
Amoris tibi vellem captivam vinculis.
ARCH. Prometheum praestat esse quam Epimetheum,
Nam serum est in mediis malis sapare.
Vereor ne effraenis quae undique confluet
Iuventus Captivae capta suaviloquentia
Impetum in arma faciat, et vi, quod prece
Nequent, eam in libertatem asserant.
Proinde huic quo occurram malo, vincula
Robusta, grandia, nova parari volui.
IOC. Obsecro, si unquam ullum fuit tempus, here,
Cum ego usquam voluptati tibi fuerim,
Eius ut memineris, et ne tua faeliciter
Incepta gaudia sanguine commacules.
ARCH. Quam pio est et mansueto fatuus ingenio!
Mea cura, unicum delicium meum,
Me potius non amem tibi quam desit amor.
Et tuae, et meae, et saluti publicae
Prospectum decet.
IOC.
ARCH. Argute disseris, Iocule, et iuridice.
Proximum est ut reliquos convocem magistratus.
Nam nostrae sic leges imperant, sine parocho
Et summis caeteris magistratibus, capite
Mulctatum iri neminem, lex sane pia
Et salubri. Actutum hoc effectum dabo.
Accitum mittam, Iocule.
IOC.
ARCH.
Peteas medicum.
IOC.
ARCH. Ipsissimum, proximis ex adverso aedibus.
IOC. Teneo, teneo.
ARCH.
Iurisconsultum.
IOC.
ARCH. Ha ha ha, quod probro vertitur. In lites paulo est proclivior,
Calles. Hos adeas, et me conventum cupere
Nuncies, mi Iocule. Ipse interea
Simulum et Centonem sacellanos meos
Prurionem parochum monebo accersiant.
IOC. Ha ha ha.
ARCH.
IOC.
Herus meus, ut lepidi hi sunt triumviri.
ARCH. Quid ita, mi lepidissime? Dic, Simulus
Ut tibi arridet?
IOC.
Semper edit aequalia.
ARCH.
IOC. Nam Simulus simulando vitam peragit.
ARCH. Simulare didicit vivere ne nesciat,
Iocule, ho ho. At pol penitus deinceps Simuli
Cuncta rimabor opera, idque fatui
Ob prudentiloquum. Centonem, Iocule,
Nu non amplecteris?
IOC.
Imo ipsum quod gero pallium pariter
Eum amplecti cuperem.
ARCH.
IOC.
Quadraret qui adeo miscellania loquitur.
ARCH. Proh superi! Quid festivius? Sed Prurio
Ecquid placet?
IOC.
ARCH.
IOC.
Est, fateor, sed ambidexter. Nam fidibus
Canit digitis doctissimis.
ARCH.
Pollet! Illud imprimis est iucundissimum.
Facetias per intervalla disseminat,
Interdum saxum est omni saxo stolidius,
Ingenio interdum anteit argutissimos,
Semper innocuus et animo permitissimo.
Sed Archophylax, quin colo quod aptastis pergis
Pensum absolvere. Iocule.
IOC.
ARCH.
Tenes quod praeciperam?
IOC.
ARCH. Exsequi iam aggreddere dum intus ego
Reliqua maturare satagam.
IOC.
ARCH. Quid est?
IOC.
ARCH.
Pultando intones, somnum donec ab aedibus
Fugaveris.
IOC.
Medicum, iurisconsultum. Hem quatuor mihi
Sunt accersundi, Diagoras, Callio,
Medicus, iurisconsultus. Mehercle hi quatuor sunt
Aut fictum populus praedicat, nam Diagorae
Nomen si demas medici, artem demis medicam.
Callio, ut perhibent, callidus est, sed iuris
Imperitissimus. Duos ergo accersam tantum.
At Cocodrillum quin propero evocare primulum
Quo pigrior asino nullus reperitur asinus.
Ad soles medios saepe solet stertere.
Heus, Cocodrille, ubi es? Heus, mus dulcissime
Cocodrille, dormis? Si dormis, responde mihi
Ut abeam. Aedpol non dormit, nam nihil
Respondit. Iterum adoriar. Cocodrille,
Te popularis tuus Ioculus percupit.
Ioculus inquam, qui te tam efflictim deperit.
Profecto si mihi nunc eveniat optio,
Aures illi unguibus asininas roderem,
Quippe dum dormit surdus est et mutus verbero.
Tentabo denuo, et cantilena, scio,
Experrectum dedero. Sin fefellerit, ad parochum
Hinc festinabo protinus, ut scrobiculum
Quo recondatur effodiat. Nam Cocodrillus
Somno se occidit misere. Age igitur,
Cocodrille dormi sis, at simul aurem porrige,
Cantalina est de Argo et Mercurio.
CO. Eho, holla tibicen.
IOC.
CO. Ubi es, tibicen?
IOC.
CO. Herus tuum! Apollo tibi herus est, nisi
Meum me fallit ingenium, qui tam blanditer
Cantitas.
IOC.
CO. Aut si quae Musarum es, nomen enuncia.
IOC. Ego sum, Cocodrille.
CO.
IOC.
CO. Ah, tibicen, manta, manta parum.
IOC.
Anne vigilans aut dormiens deliria
Blaterat, cum pro tibicine me habeat.
Callio. Iam experiar num somnum oculis
Abegerit. Si minus, aut vixdum surrexerit,
Vae misero, quos mihi crabones irritavero!
Nam totus is ardet iracundia.
CO. Tibicen, ecquid nunc caelum est nubiferum?
IOC. Quid nubiferum?
CO.
Ingruit pluvia hem tibi, ha ha ha ha &c.
IOC.
CO. Tibicen, pluit. Praestolare sis, mox adero,
Et tonabo insuper.
IOC.
Praecautum volo.
CAL.
Aedes arietat meas?
IOC.
Opus habet consilio, affatum avet
Quam celerimum.
CAL.
Ne foribus turma militum obsidium
Fecerit. Ubi est? Nusquam iam apparet nebulo
Catapultarius. Penitus obtuear
Damni si forte quid invexerit. Si contigerit,
Nisi quos legibus insumpsi quadraginti anni
Nulli mihi fuerint usui pessimis
Mulctatum dabo modis. Nam probe intelligo
Quam mihi Ulpianus suffrageretur, codice
De effingindis foribus paragrapho si cardines.
Pessuli satis ex sententia sunt morigeri,
Aufugere renuunt, nec ullam in asseribus
Fissuram conspicor. Ah, reperi, fur, trifur,
Imo clavifur, Nam clavum furacissime
Me insciente atque inconsultu meo abstulit.
Faxo restituat cum melioramentis omnibus,
Aut clavum clavo pellam fortiter. Nam lege si fur
Digestis de vi et armis clavum clavo pellere
Ius naturale praecipit. At at, o tempora!
O indomitos balatronum mores, qui viros
Primates sic ludos faciunt! Verum dum ferveo
Intro me hinc rapiam, et dicam furunculo
Scribam.
ACTUS I, SCENA v
CALLIO, COCODRILLUSCO.
CAL. Hem raptorem praesentisco.
CO.
CAL. In excubiis hic adhaerebo mordicus,
Et verbis illaqueatum reddam propriis.
CO. Tibicen, prodi inquam meticulosissime,
Qui celari ubi ubi lates haudquaquam poteris.
CAL. Quod vociferatur blatero de tibicinibus?
CO. Quin exi, tibicen, sudum iam est, recessit
Pluvia, ha ha &c.
CAL.
Stultitiam digno ne supplicio lueret!
Non sic effugiet.
CO.
Aut imbre confractus periit, aut pedibus
Aegre hinc emersit mutilis.
CAL.
Tibicines fabularier.
CO.
Quos tibi hodie iocos creasti lepidos!
CAL. Advorsum properat, sed foribus propere
Ipse in praesidium ero, ne animi
Impos ima pessundet aedium fundamina.
CO. Ah, eccum. Tibicen, holla. Evax, tune eras?
CAL. Quid garris, scelerum omnium cumulatissime?
Men’ tibicen appellitas?
CO.
Non adeo Argus fuit somniculosus quin
Vigilans pluviam immiserit, fa la la fa &c. ha ha.
CAL. Egone tibicen qui siem?
CO.
Seu citharoedum, seu tymphanotribam, seu psaltriam,
Seu aulaedum, seu sambucistriam te mavelis,
Non invideo, tuam hisce accepi cantilenam
Auribus, fa la la fa &c.
CAL.
Impingit nugas?
CO.
CAL. Ego perii, quis ergo clavum restituet?
CO. Ah tibicen.
CAL.
CO.
CAL.
Te quam lingua minus titubantem cernerem,
Temulentum autumen.
CO.
CAL. At magistratus quid sit pericli convitiis
Impetere tuo disces malo postea.
CO. Fa la la fa &c.
CAL.
Fac reddas, sceleste, quem furiose ianuam
Dum contunderes tulisti clanculum.
CO.
Caesiis hic oculis me Herculem perhibet.
CAL. Hoc aures radit.
CO.
Lernaea tibi contusa dabit capita.
CAL. Quid tibi fores meos pulsatio fuit?
CO.
Praevorteris? Quid tibi aedes tactio fuit
Nostras?
CAL.
Aedium mearum usufructum? Si tibi
Emphiteusis data esset, aut domus hypothe-
ca, me tamen respice proprietarium.
Clavum inquam restitue.
CO.
Loquitur prae iracundia.
CAL.
Si nolis in ius te traham, veham, rapiam.
CO. Vulcani hic irati filius est, quaqua tangitur
Comburit illico.
CAL.
CO.
Si vitae te tuae exhaeredem faciam,
Aut si absque membrorum mutilatiuncula
Vitam tuo secludam corpore, mene in ius
Vocares postea?
CAL.
De paradicium, paragrapho capistrum.
CO.
Curriculo hinc me transferam, et herum
Obsecrabo Callioni pharmacum adhibeat.
Nam insigniter stultescit vetulus. Mortuus
Ini us me rapiet, ha ha.
CAL.
Clavum tibi sic coemes meum.
CO.
CAL. Lictores mox virgis faciam compescent tibi
Cantilenam.
CO.
CAL. Hei quid blatis, frontis perfrictae nebulo?
Proditor?
CO.
CAL.
Qui vita et opibus republicae inservio?
CO. Tu inquam proditor, nam stultitiam prodis tuam.
CAL. Quid animum amplius macero miseria?
Stolidum non sui compos est mancipium.
Duc te hinc ab aedibus ocyus, os impudens.
CO. Quinimo duc te intro ocyius, nisi sat diu
Tete vixisse homo arbitrabere.
CAL.
Mortem minitatur. O si praesentibus istoc
Dixisses testibus, non impune, trifurcifer,
Deblatterasses.
CO.
Ni obstaret ianua caput extulisset dextera, ha ha &c.
CAL. Carnifex domi-fractor, at poenam non effugies.
CO. Legem iam consule qua fores rumpam mavelis.
CAL. Quin te hinc auferas inquam, sceleratissime.
CO. Hem clavum sis arripe, tibicen. Fa la la.
CAL. Fur furum furacissime, si vivo, crux tibi
Pariter sepulchrum erit, ubi maiores tui
Tumulantur omnes, pater, avus, proavus,
Abavus, atavus, tritavus, tetravus,
Mater, matertera, avia, et reliqua
Deinceps a primis usque munde incunabulis.
CO. Quid audio, miser? Aut historice loquitur,
Aut mathematice. Si historias evolverit
Et meos ex hac vita maiores suspendio
Emigrasse deprehenderit, tum ego perii,
Laqueo certum est me animam eiacularier,
Nolo a maioribus degenerare, nothis
Hoc decet et spurios animos. Sin vero
Mathematice Callio obgannuerit
Vae veteratori hariolo, is laqueo
Poenas dabit, nam magicis impendit operam
Praestigiis, maiores quibus ad suspendium
Adegerit. Ad herum accelerabo illico.
Is me a cunis eduxit parvulum, certior
De parentibus fieri contendam acriter.
Si historice loquitur actum de Cocodrillo est,
Artem tum consulam medicam quo funiculi
Genere vitam mihi in compendium conferam.
Nam cum maioribus decretum est contumularier.
