Tessera caerulea - Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio
Hispani reditur castella Anglis tradunt. | Praeter Dumboium. | Quod a praeside expugnatum. | Rebelles in ordem redacti. | Aut Momonia expulsi. | O-hagan episcopus occisus. | Expeditio in Hispaniae oram. | Sesimbria in portu triremes et caraqua oppugnantur. | Triremes fugatae. | Una et altera captae. | Ad colloquium perventum. | Deditio facta. | Triremes Flandriam petunt. | In regiae naves incidunt. | Pugnatur. | Triremes profligatae. | Tractatus cum Danis de mercatoriis. | Anglorum querelae. | Eorum postulata. | De his disceptatio. | Fit recessus. | Certamen inter Iesuitas et sacerdotes seculares. | Qui relegantur. | Perniciosa in principes consilia. | Bironius obtrucatur. | Gallus Bullionaeum accusat. | Elizabetham de eo consuluit. | Illa respondet. | Ille replicat. | Aliorum hac de re opinio. | Geneva sublevata. | Alexander Nowelli mors. | Tir-Oenius sibi et suis diffidit. | Prorex eum prosequitur. | Extruit Charlemont. | Et Fort Montjoy. | Docwraius rebelles exagitat. | Negligitur tamen. | Plures rebelles se submittunt. | Tir-Oenius culpam deprecatur.
IS 
conditionibus secundo Ianuarii in scripta relatis, et iureiurando
utrinque confirmatis, Hispani idoneam nacti tempestatem, numeris
plurimum accisis, ex Hibernia solverunt, Hibernicis indignanter
frementibus quod omnia castra et propugnacula in fidem accept Anglis
ex pacto in manus tradiderint. Cum vero Dumboium
traditur, O-Sullivant Bear, qui illud eis in fidem commiserat, ex
improviso invasit, operibus firmavit, Hispanosque supplicibus literis
revocavit. Verum praeses, ne ex tam commodo portu et receptaculo
bellum resuscitaretur, eo navigiis acceleravit (terrestre enim iter
erat dificillimum). Tirellum, qui cum mercenariis
excensionem impediturus elusit, castrumque cruenta obsidione
expugnatum solo aequavit, simulque Hispanis, qui iam redituri
expectabantur, spem in Hiberniam redeundi opportune praeclusit.
2. Nihilominus Eugenius O-Hegan episcopus Rossensis a pontifice
Romano designatus, allata pecunia et nova spe auxiliorum ex Hispania
proposita, animos suspensos his partibus ita confirmavit ut in
rebellione persisterent. Wilmottus autem in Kirria, cui praefuit, et
Rogerus Gawinusque Harveii fratres in Carberia, castris captis,
praedis abactis, multisque caesis, plurimos in ordinem coegerunt.
Ipse praeses Cormacum Mac-Dermot, Muskeriae dynastam clientelis
praepotentem, rerum novarum insimulatum ex improviso intercepit
custodiaque tradit, e qua tamen brevi evasit. Sed cum territorium
suum devastatum, castra ab Anglis occupata (Wilmottus enim, quo
tempore evasit, Muckron praecipuam eius sedem, dum fortuito igne
deflagraret, expugnarat), filium in Anglia, uxorem in Corcago
incarceratos, et se in arcto salutis exitiique confinio videret,
supplex veniam imploravit, et fidem iussoribus datis impetravit.
Tirellum, qui in Muskeriam cum mercenariis
praedonibus venerat, Samuel Bagnallus profligavit, castris exuit, et
in Desmoniae montes fugavit. Wilmottus etiam equitem Kirriae et alios
famosos rebelles ita afflixit ut ad eius fidem cum eiulatibus
confugerint. Tirellus, barone Barrio et Wilmotto persequentibus,
occultis per avia itineribus in Lageniam se subduxit. Mox Guilielmus
a Burgo et O-Sullivant Bear multis difficultatibus perterriti Bearam
et Bantreiam
vacuam Anglis persultandam reliquerunt. Ex altera parte Taffus
militum ductor a praeside emissus Eugenium Mac-Carty et Donatum Keagh
in Carberia exagitavit. Eugenio O-Hegano episcopo,
qui inter medios rebellibus cum breviario altera manu et gladio
altera pugnavit, interfecto.
3. Quamvis ex Hibernia Hispani iam essent emoti, regina nihilominus
in suorum salutem excubans classem octo navium regiarum cum aliquot
minoribus sub imperio Richardi Levisoni et Guilielmi Monsoni ad
Hispaniae oram protinus mittit, ut Hispanos distineret
quo minus Hiberniam denuo cogitarent. Oram solvit Levesonus die XIX Martii, sequutusque eum Monsonus, quum aliquot dies Belgarum naves
quae se coniungerent frustra expectasset. Interim Levesonus in
classem XXXVIII Hispanicarum navium, quae argentum ex America
devexit, incidit, et cum pauculis quas secum habuit irrito successu
adortus est.
4. Postquam Monsonus cum reliqua classe accessisset, commercia toto
Lusitaniae littore plures dies intercluserunt. Tandem certo
acceperunt ingentem onerariam (caraquam vocant) MDC vasorum capacem,
opulentis mercibus onustam, ex orientali India ad Sesimbriam iuxta
Barbarium promontorium
in Lusatinia appullisse; ibi XI triremes in statione esse, e quibus
VIII erant Hispanicae Frederico Spinulae in bellum Belgicum
assignatae, et tres Lusitanicae. Sesimbria urbecula in interiori
stationis sinu, tota e saxo constructa, et castello XII machinis
maioribus instructo munitur. Sub castello substitit caraqua, triremes
ad occiduam partem stationis sub rupis prominentia, proris, in quibus
singulis quinque tormenta maiora librata, obversis, adeo ut extrema
discrimina a castello, caraqua (quae instar castelli), et triremibus
impendere adorientibus viderentur. Adoriri tamen statuit Levisonus ex
communi omnium classiariorum sententia, et caraquam succendere, si
capere non possent.
5.
Postridie itaque, ut convenerat, leni aura afflante, ille in nave praetoria signum
extulit ad medium malum, et Monsonus in propraetoria
pro more classico ad malum anteriorem, et <navigarunt ad> stationem.
Mox cum quinque regiis navibus ingressi iactis anchoris triremibus se
obiecerunt, et tanta violentia tormentis maioribus in eas
effulminarunt ut post horas septem marchio Sancti Crucis cum
triremibus Lusitanicis, quibus praeerat, se subduxerit.
6. Cum autem Spinula non subsequeretur, rediit; sed vim non ferentes
singulae mox sibi fuga consulerunt. Duae captae et incensae, in
quibus magna vis erat pulveris tormentarii in Belgium devehenda;
reliquae dilaceratae, remigibus maximam partem occisis aegre ad Tagi
ostium appulerunt. Iam Monsonus caraquam illam ingentem adorturus
erat ut succenderet; inhibuit Levesonus,
praefectoque caraquae per Sewallum classiarium
veteranum significavit triremes, in quibus spem posuerat, profligatas
esse, duas ex iisdem captas; se iam statione potiri; castellum non
posse viribus Anglorum obsistere, nedum caraquam. Itaque, si
misericordiam oblatam recusarent, severitatem omnes ad unum
experirentur. Caraquae praefectus postulavit ut nobilis aliquis
mitteretur quo cum plenius ageret. Missus est Monsonus, cui hae
conditiones propositae: ut singuli in caraqua (in eam CCC nobiles ad
propugnandam convenerant) cum armis incolumes statim demitterentur;
ut vexillum non deponeretur; ut navis ipsa et machinae regi, merces
vero omnes Anglis cederent. Assensit Monsonus ut intra triduum omnes
dimitterentur; ut vexillum Hispanicum in conspectu Anglocorum
explicitcaretur, nisi ad puppim, aut navis et machinae Hispano
cederent audire noluit.
7. Post multa convenit ut Lusitani intra biduum igniariis extinctis
dimitterentur, vexillum deponeretur, navis integra cum machinis et
mercibus sine dolo malo dederetur, interim a castello in Anglos non
effulminaretur. Dimissi ex caraqua sunt omnes eadem nocte praeter
praefectum et pauculos alios qui bene mane in terram expositi. Eodem
die, caraqua a statione deducta, Angli ventis faventibus usi opimam
praedam (ad decies centena millia aureorum aestimatione Lusitanorum)
domum retulerunt, nec plures quam V classiarii desiderati.
8. Monsonus ad Hispaniae littora cum aliquot navibus remissus ad
mediam hiemem egit ne quid in Hiberniam tentaretur. Dum ille in altum
provectus Hispaniam versus vela facit, Fredericus Spinula cum sex
triremibus quae ad Sesimbriam incolumes evaserunt Gallica littora
legando ad fretum Britannicum pervenit die XXIII Septembris, ut cum
iisdem aliquem Flandriae portum ingrederetur. Eum praestolabatur
Robertus Mansellus cum una et altera nave regia et quatuor navibus
Hollandicis hinc inde dispersis. Triremes duas ex Hollandicis primum
conspectas adoriri statuerunt; verum altera a regiis haud procul
conspecta remos verterunt, ut diem fallerent et noctis beneficio
portu optato potirentur. Ab hora octava matutina ad solis occasum
Mansellus cum suis et binis Hollandicis insequutus est. Nocte
adventante, triremes cursum ad Angliae littus flectentes (adeo prope
accesserunt ut e captivis remigibus quidam, compedibus excussis,
exilientes ad littus enatarent) imprudentes perrexerunt ad locum ubi
altera navis regia et aliae Hollandicae superius ad anchoras
steterunt. Hinc Mansellus, certus quod triremes in eas inciderent ut
securius cursum tenerent, vela vertit eo consilio ut se inter
triremes et Flandriae littora interponeret.
Inciderunt illae in navem regiam cui nomen
Responsum. Praefectus Broadgatus, qui e tormentorum fragore
iam antea procul exauito se ad pugnam accinxerat, in eas triginta et
octo pilas emisit, itidemque Hollandicae postea in eas
effulminarunt.
9. Illae, ne tormento quidem emisso, remorum celeritate evaserunt, et
nocte iam intempesta palantes, una ex iis incidit in Mansellum, in
quam ille omnia tormenta displosit, malum disiecit miserando clamore
audito, propius accessit, et misericordiam per interpretem obtulit.
Verum aliis quinque triremibus succurrentibus ille navis latere
obverso inter eas tormenta exoneravit. Quam
stragem ediderit, etsi nox esset sublustris, dici non poterat, nec
postea tormenti fragor auditus donec Hollandica navis in triremem
Luceram sive Phosphorum dictam impegit, gubernaculoque
deterso ita sauciavit ut paulo post cum omnibus fere epibatis aquis
hauriretur. Altera Hollandica in Padillam triremem fortuito
adacta eam obtrivit, et ipsa fere dirupta; altera e triremibus ex
nautarum negligentia dum ad Caletum acceleraret periit; duae in
Neoportum se receperunt. Ipse Spinula in praetoria cum magni vi opum
in Dunkircam evasit, qui has tres triremes restauratas in Sclusam
deduxit, et anno insequente navali contra Hollandos praelio maioris
tormenti pila vulneratus cum fortitudinis laude occubuit.
10. Profectionem episcopi Londinensis, Christophori Perkinsi, et
Ioannis Swalli legum doctorum, quos Embdam anno MDC regina legaverat
ut cum Daniae delegatis tractarent, frustra
cessisse diximus. Nunc denuo iisdem
de rebus Bremam missi sunt a regina Radulphus baro Everus, Ioannes
Herbertus secretarius secundarius, Daniel Dunus legum doctor a
supplicum libellis, et Stephanus Leisieurus assistens adiunctus. A
Dano Mauderopius Persbergius, Arnoldus Whitfeldius regni
cancellarius, et Ionas Charisius legum doctor.
Angli conquesti sunt liberam in Moscoviam per
septentrionalem Oceanum navigationem atque piscationem ad littora et
insulas eiusdem negari, atque vectigalia multiplicia in freto
Oresundo, idque tantum pro transitu, exigi.
Postularunt ut foedera inter Henricum VII Angliae
et Ioannem regem Daniae anno MCCCCXC et inter Henricum VIII et
Christiernum anno MDXXIII recognoscerentur et his temporibus
accommodarentur, multiplex illa ac incerta novorum vectigalium
exactio tolleretur aut minueretur, et certa in tabulis cum certa
confiscationis ratione praescriberetur; naves in freto non iusto
diutius detinerentur; querela privatorum componerentur; et bellici
apparatus in Hispaniam non subveheretur. Hinc
inter eos disceptatum est an principibus contra antiquae foedera
vectigalia pro arbitrio augere liceat. An hoc non sit contra
aequitatem, etiamsi usitatum, cum consuetudo veritati et aequitati
famulari debeat. An quae gravissimo consilio constituta ete
aliquandiu utrinque tolerata sine iuris regii iniuria abrogari
possent. An vectigalia Danis atque exteris Maria regnante ab Anglis
pro mercibus evectis et invectis imposita non sint aequiora quam quae
a Dano solummodo pro transitu, qui pro impensis in navigantium
securitatem nobile rosatum ex nave, unicum nummum ex centesimo, et
lasticum
exigit. An vectigalia pro transitu exigenda, quae alibi nisi pro
mercium expositione et venditione non solvuntur. An liberum non sit
Anglis in Oceano septentrionali et in eius insulis et littoribus
piscari, per eundem in Moscoviam circumnavigare, cum mare sit liberum
omnibus, principes non habeant eiusmodi in mare dominium ut
navigantibus eiusdem usum non minus quam aeris prohibeant, iuxta
illud Antonini imperatoris, Ego quidem totus terrae dominus, lex
autem maris; secundum itaque legem Rhodiam iudicate. An non sit
igitur contra ius gentium eiusmodi dominium in mari usurpare, cum
principes non habeant iurisdictionem nisi in mari territoriis suis
propius adiacente, idque ut navigationes sint tutae a piratis et
hostibus; et reges Angliae navigationem et piscationem in mare
Hibernico inter Angliam et Hiberniam nunquam prohibuerint, etsi
littorum utrinque domini existant non minus quam Danus Norwegiae et
Islandiae, qui non alio nomine hoc ius sibi vendicat. Sin pro
transitu ab Anglis vectigalia exigenda, reginam itidem posse a Danis
ad dominia, regna, et insulas suas adnavigantibus non minora exigere.
Hinc proposuerunt Dani: quandoquidem regis pater circumnavigationem
illam etsi admodum damnosam, in reginae gratiam permiserit, ut
mercatores Angli eandem ducentis in singulos annos rosatis ad reginae
vitam redimerent ut bona utrimque intercepta ex aequo et bono
restituerentur; ut bona utrimque intercepta ex aequo et bono
restituerentur; graviter de piratis Anglicis quiritantes et
obtestantes, quamvis piratica insolenta bello flagrante comprimi non
posset, supplicii tamen asperitate coerceretur, alioquin ad iniurias
et damna resarcienda arrestationes permittendas, quia regum imprimis
intersit ne subditi quid detrimenti capiant. De subvectione bellici
apparatus in Hispaniam non querendum, cum tam exigua copia a Danis
subvehatur ut Hispanus facile careat, nec inde vires adaugere
possit.
11. Postquam duos iam menses scriptis utrinque exhibitis de hisce
disceptarant, Dani Anglis praeter expectationem denuntiarunt se
nullam habere potestatem recognoscendi vel reformandi faedera, nec
tollendi nec minuendi vectigalia, nec concedendi piscationem in mari
Islandico et Norwegico,
sine speciali regis licentia certisque aliquot conditionibus.
Simulque, quod magnum movit admirationem, inhibuerunt,
sub poena qua caeterae piscationes iam antea prohibitae, ne Angli ad
insulas Feroe piscarentur. Angli contra de nullitate ac invaliditate
huius inhibitionis et alterius cuiuscunque declarationis contra
foedera factae disertis verbis protestati sunt. Cumque aliter
convenire non possent quam ut acta et transacta ad principes utrinque
referrentur, se Dani promisissent se diligenter apud regem pro
tabularum vectigalium publicatione intercessuros, ex quibus
mensurarum, numerationis, et ponderum certitudo constaret, nec
mutationis ullum arbitrium praeter praescriptum in tabulis penes
vectigalium praefectos pensurum, utque in casu confiscationis eae
tantum merces in commissum caderent et fisco adiurdicarentur quae
celatae et non designatae fuerint, Anglis Danorum promissis
acquiescentibus, res tota in aliud tempus, salvis semper regiane
Angliae eiusque subditorum regnique iuribus, suspensa atque prorogata
est.
12. Dum de hisce rebus inter principes disceptatur, acrem
concertationem pontificii ecclesiastici in Anglia inter se
instituerunt. Hinc enim Iesuitae, inde sacerdotes seculares strictis
calamis, virulentis linguis, et contumeliosis libellis concurrerunt.
Hi iniquissime ferentes Blackwellum collegii Trinitatis Oxoniae
quondam alumnum, qui totus erat ad Garneti Iesuitarum per Angliam
generalis nutum, ipsis archipresbyterum esse impositum, illius
authoritatem detrectarunt. Ille eos igitur facultatibus, quas vocant,
primum spoliavit, mox ad Romanum pontificem provocantes libello
schismaticos et haereticos declarari
curavit. Hanc maculam absterserunt, idque censura academiae
Parisiensis suffragante. Aliis etiam super alios libris divulgatis
reginam magnis laudibus celebrarunt, quod a regni auspiciis leniter
et miseranter cum pontificiis egisset. Primum enim demonstrarunt
primis undecim regni annis ne unum de conscientia sive religione in
quaestionem vitae fuisse vocatum, nec quidem toto decenno post bullam
Pii V in illam promulgatam et pontificiorum rebellionem plures quam
XII sacerdotes morte affectos, et ex iis aliquot perduellionis
manifestos, usque ad annum MDLXXX, quo Iesuitae in Angliam
surrepserunt. Deinde pluribus docuerunt istorum sceleratas in
rempublicam molitiones omnia conturbasse, catholicam religionem
admodum labefactasse, et severas leges in catholicos elicuisse.
Decennio tamen subsequente supplicium nisi de L sacerdotibus fuisse
sumptum, et, quae fuit eius misericordia, LV in quos ex iure agi
poterat fuisse relegatos. Ab eo tempore seminaria in Hispania,
curante Personio Iesuita Anglo, Anglis fuisse posita; ex iis
sacerdotes barbatulos et turbulentos singulis annis in Angliam fuisse
submissios; istum concitasse Hispanum ad Angliam et Hiberniam denuo
invadendam; eius filiae regnum Angliae libro evulgato asseruisse; ad
idem asserendum iuramentum a studiosis in seminariis
exegisse; Holtum ex eadem societate subornasse Heskettum ad
rebellionem conflandum, atque Cullinum, Yorcum, et Wiliams ad reginam
ferro tollendam; et Walpolum Iesuitam Squiero ad idem nefarium
facinus veneno patrandum suasisse, adeo ut illa, quae vim
conscientiae afferendam nunquam censuit, non potuerit non severitatem
in id genus hominum necessario adhibere, nisi suam regnique salutem
et securitatem prodere vellet. Personium, quem Cowbuckum vocarunt, ut
spurium e face popouli, hominem seditiosissimo ingenio, sycopantam,
aequivocatorem, et regnorum licitatorem sugillarunt.
Famosos itaque Iesuitarum contra reginam libellos falsitatis et
authoris divinae humanaeque maiestatis laesae damnarunt, solide
argumentati fidem et religionem varam non armis cruentis sed spiritu
lenitatis et mansuetudinis propagandam. Postremo pontificios Anglos
obtestati sunt ne liberos in Iesuitarum seminariis educandos
transmitterent, qui proditionis virus teneris animis cum primis
rudimentis infundere assolent.
13. Inter media haec certamine, sive serio sive dolo malo suscepta,
quae Londinensis episcopus subdole aluit, consiliarii deprehenderunt
et Iesuitas et sacerdotes illos plerosque omnes in hoc occulte
conspirare ut subditos ab obsequio erga reginam subtraherent et
populum ad religionem Romanam etiam armis promovendam excitarent.
Regina itaque edicto imperavit Iesuitas et sacerdotes seculares iis
adherentes a regno excedere, reliquos, qui mediatores videbantur,
intra duos menses (nisi interim obsequium in principem
profiterentur), nec hos aut alios eiusdem professionis redire nisi
supplicia legibus proposita subire maluerint.
Et proculdubio Deo duce hoc prodiit edictum ad
meditatum scelus avertendum. Etenim inter haec Thomas Winterus, ut
ipse postea confessus est, et Tesmundus Iesuita, in Hispaniam ab
illorum nonnullis emissi, perniciosa consilia ad Elizabetham
excidendam, adque ad Iacobum Scotorum regem a iustissimo iure
succedendi in regno Angliae excludendum clandestino agitarunt. Nec hi
soli in Anglia, sed etiam in Belgio seditiosi milites contra
archiducem, et in Gallia nonnulli contra regem res turbide moverunt,
quasi tempestas quodam sydere in principes commota videretur.
In Gallia autem Bironius, qui nefaria consilia
in patriam susceperat, et maiestatem aculeatis verbis violasset,
capite obtruncatur. Bironii vero nescio quae
confessio multos involvit, et inter alios ducem Bullionaeum adeo
perculit, ut coram rege se sistere iussus non paruerit, sed regis
indignationem et adversariorum in aula potentiam pertimescens in
Germaniam secesserit. Hinc gravem contra eum accusationem apud
Elizabetham rex instituit, quasi suum cum uxore Maria Florentina
matrimonium illicitum pontificis dispensationem invalidam, et inde
filiolum illegitimum habuerit. Condaeum ad successionem in regno
destinarit, in primarios catholicae religionis exitium spirarit,
unitas provincias auctionantibus Hispanis prodere coniurarit, senatus
Parisiensis iudicium detractarit, provocando ad Castrensem cameram,
quae nullam habuit in eiusmodi causis iurisdictionem atque contra
accusatores exceperit, quod in laesae maiestatis crimine minime
licet. Haec nihil aliud esse quam tergiversari, omne iudicium
detractare, et regiam authoritatem sibi arrogare.
14. Quid igitur hac in re faciendum Elizabetham consuluit.
Illa per suum in Gallia legatum renuntiat se
tristissimam haec audire, quod tamen rem tantam sibi impertiit instar
maximi habere honoris. Moderationem eius collaudat, qui in tantorum
periculorum suggestionibus amicorum consiliis potius quam animi
affectibus auscultat. Ad consilium quod exquirit responset, si
probationes perinde essent liquidae ac obiecta sint odiosa, ex iure
in illum agendum; verum donec de his liquido consisterit, consilium
dare periculosum fore, ne vel in Deum peccaretur si innocentia
opprimeretur, vel rex offenderetur si suam salutam negligi
suspicaretur. Consultissimum itaque sibi videri in re tam ancipite
silere. Regem tamen summopere obtestatur ut suum ipsius iudicium et
conscientiam in consilium adhiberet, et accurate examinaret
accusationes et confessiones, an a viris fide dignis, incorruptis, et
minime suspectis, cum nullius innocentia a calumniantium malitia sit
tuta. Nudas assertiones exiles esse probationes ad iusti iudicis
conscientiam informandam contram hominem spectatae virtutis. Crimina
abiecta, donec plenius probarentur, videri in tanto homine tam
incredibilia quam sint in sua natura execranda. Quis enim credat
illum, Dei timore a teneris imbutum, fide in patriam et principem tot
annos maximis in periculis intemerata, eiusmodi scelera in principem
optime meritum vel cogitasse, aut consilia consociasse cum hominibus
re et spe perditis, quibuscum nulla morum, religionis, aut factionis
unquam intercessit conformitas, et a quibus nihil nisi perfidiam
expectare poterat? Verendum ne hae suggestiones in Hispanica
procudantur officina ad Gallos funesto bello denuo inter se
committendos. Haec rex iniquis auribus audivit,
et protinus in haec verba prorupit: Regina praeclarius de
Bullionaeo quam meritus est existimat. Ille inter architectos erat
Essexianae in eam et consiliarios coniurationis. Nec dissimulavit
quidem cum obiicerem, sed subridens sine responso elusit. Crimina
obiecta verissima esse asseverantius affirmavit. Beneficia in eum
congesta sigillatim percensuit, in familiam scilicet adscivisse,
opulentas nuptias cum haerede familiae Bullioniae procurasse, in
possessionem Sedani misisse, inter nobiles interioris admissionis
cooptasse, ad marescalli et
ducis honores evexisse. Statuisse modo misericordiae portam aperire
si culpam deprecatus esset, dedignanti autem deprecari, et ex malae
mentis conscientia aufugienti non esse cur denuo aperiat. Addidit se
simili in causa pro Essexio apud reginam per literas intercessisse;
verum, deprehensa criminum gravitate, destitisse. Retulit legatus
reginam hoc potissimum nomine praeclare de duce existimasse, quod
fidem et fortitudinem patriae et principi in omnem partem hactenus
probaverit; inprimis dolituram, si obiecta (ut in Essexiana causa)
vera deprehenderentur, imo ex animo eum detestaturam. Admonitionem
hanc non aliunde proficisci quam ex animo de regis non minus ac suae
ipsius salute et securitate sollicito.
15. Caeterum, si qua fides Gallicis scriptoribus et sagacioribus
Anglis, Bironius, Bullionaeus, et alii, qui sibi persuaserant se
regem ad regium culmen sua fide et fortitudine cum maximis periculis
provexisse, cum viderent eum coniuratos nuper in eius exitium
indulgentius habere, et istis, quasi viris optime meritis ingenioque
constanti, et offensam officiis compensaturis, fidem prae caeteris
habere, honores decernere, et quas rebus turbatis occuparunt
praefecturas integras relinquere, indignissime tulerunt, quasi fidem
ipsorum suspectam haberet, ac inde aliis causis se suggerentibus,
tanquam praeclarius meriti coniurare caeperunt suas praefecturas sibi
et posteris haereditarias facere; et quando quae vellent extorquere
non poterant, ipsis hostibus esse atrociores. Ex horum enim numero
erant quos non puduit regem virulentius apud Elizabetham literis
sugillare, non solum ut ingratum, sed etiam animo imbelliorem, quasi
hostes non militari virtute debellasset, sed promissis et pretio sibi
conciliasset. Illa tamen Gallicae salutis et laudis amantissima
crebras et praecipites Gallorum secessiones miserata, eum ut unicum
Gallicae monarchiae pereuntis conservatorem et instauratorem
celebrare nunquam destitit. Haec obiter intertextui, ut deliberata
reginae in regem admonendo prudentia, constans in veterem amicum
eiusdem religionis cultorem benevolentia, et consilium fidelitatis in
utrumque plenissum posteris innotescant. Quo quidem
tempore etiam illa Genevam, reformatae religionis plantarium, vi
aperta et artibus a Sabaudo tentantam, sublevavit magna pecunia a
praesulibus et populo per universam Angliam contributa.
16. Obdormivit in Domini hoc anno, mense Februario, aetate admodum
devexa, Alexander Nowellus sacrae theologiae doctor et ecclesiae
Sancti Pauli Londini decanus; qui sub Maria in Germania ob veritatem
evangelicam exulavit, quam redux concionibus et eruditis scriptis
diligentissime asseruit; collegium Aenae Nasi Oxonia, ubi educatus,
annuis ducentarum librarum reditibus ad tredecim studiosos alendos
adauxit, et toto vitae decursu insigni sanctimoniae exemplo
praeluxit. Successit Ioannes Overallus sacrae theologiae in academia
Cantabrigiensi professor undiquaque doctissimus, Fulcone Grevello
summo doctorum Maecenate apud reginam commendante.
17. Nunc Hibernia me revocat ut quae ibidem hoc anno gesta
commemorentur. Postquam ex Hibernia Hispani expulsi, Tir-Oenius fuga
meticulosa in Ultoniae latebras quantis poterat itineribus per avia
se proripuerat, plurimis desideratis, quos fluvii hibernis aquis
incitati hauserant. Nec iam inde non modo sine
cura quiescere, sed ne sperare quidem sine metu poterat, dum ex mala
et oppressa conscientia digne timeret, singulis diffideret, adeo ut
indies novas latebras eligeret statimque relinqueret. Prorex ut
lassatum militem reficeret in hibernis locat, compositis in Momonia
rebus, Dubliniam revertitur, gravioreque anni tempore circumacto,
lento itinere, quo terrorem latius spargeret, infesto exercitu in
Ultoniam
regreditur, ut, quod prius statuerat, rebelles munimentis et
praesidiis circumpositis quasi indagine undique incingeret.
Exercitum ultra Aquam Nigram per trabes
connexas (floates vocant) traducit et, vado prius ignoto infra
vetus munimentum reperto, ibi propugaculum ponit, quod e suo
praenomine Charlemont dixit. Tir-Oenius hinc territus aedibus
suis ad Dungannon ignem subiecit. Prorex ultra movet, et quamprimum
Henricus Docwraius a Logh-Foil cum suis accessisset, in omnes partes
milites dimittuntur, segetes excinduntur, vici et domicilia undique
incenduntur, praedae passim aguntur. Munimenta in Logh-Carew,
Logh-Reah, et Moherlecow, ubi Ioannes Barkleius ex equestri ordine
vir fortissimus glande traiicitur, proregi deduntur;
qui praesidium ad Logh-Eaugh sive Logh-Sidney
statuit, quod ab honorario ipsius titulo Montjoy nominavit;
Arthurumque Chichesterum virum ordinis equestri (qui virtute meruit
ut proregi succederet) praeficit. Henricum
Docwraium ad Diriam remittit; qui O-Cahanum in gratiam recepit
postquam magnam territorii sui partem reginae cessisset ut reliquam
per literas patentes teneret. Omyam deinde proregis iussu mirabili
strage discurrit, Cormaci Mac-Baronis armenta non sine periculis
abigit. Deinde prorex eum reaccersit, castelloque Agar capto, post
aliquot dies domum remittit, et cum eo Henricum
Folliotum, quem primum potestate sub eo vicaria, et statim praeter
omnium expectationem absoluta, Ballishanonae praeficit, Anglis
demirantibus eum esse posthabitum qui sua opera Ballashanonam
recuperaret. Eodemque tempore, Hibernis quasi obstupescentibus,
Rodericum O-Donellum famosissimum rebellem in tutelam recipit, Nealo
Garve hactenus Anglis fideli neglecto. Qui adeo indigne tulit ut in
suum exitium praeceps O-Donelli titulum sibi assumpserit, in popellum
tyrannidem exercuerit, atque in suum, non reginae obsequium iurare
adegerit.
18. Anno iam exeunte Artherus Chichesterus et Henricus Docwraius
statuerunt Tir-Oenium in nemorosis convallibus delitescentem hinc
inde aggredi; sed omnes accessus erant uligine adeo impediti, iter
tam opacum prae arborum densitate, coelum tam atrox, et speculatores
tam perfidi, ut coepto necessario destiterint. Caeterum, ut semel
dicam praesidiarii a prorege undique dispositi magna rei militaris
scientia, et maioribus animis rebelles crebris insultibus et
transversis hinc inde expeditionibus ita exagitarunt ut, cum se
undique circumsideri, omnia indies arctiora, et ipsis inter saltuum
et sylvarum angustias ritu ferarum delitescendum viderint, quam
plures fidem com fortuna mutarint, seque secreto proregi certatim
submittere caeperint, mussitantes Tir-Oenium privatis malis excidium
gentis exposuisse; bellum hoc fuisse illi uni necessarium, ipsis
funestissimum. Et hos deditos
prorex indulgentius habuit, illis qui fideliter reginae adhaeserant
contra promissa neglectis. Sed fortean ille iudicavit expedire
reipublicae sauciae requiscere, ne vulnera curatione recrudescerent.
Nec latuit Tir-Oenium suorum fidem et simul
suas vires ex adversis rebus concidisse. Malorumque pertaesus statuit
praevenire, ex spe vitae validissimos animos labefactante.
Demississimis itaque literis ad reginam et proregem subinde datis
supplicem se abiecti, culpam precibus et lachrimis deprecatus, eaque
paenitentiae signa ex gravissima in Deum et principem offensa prae se
tulit, ut illa proregi authoritatem concesserit eum in misericordiam
et gratiam recipiendi, si modo, qua profitebatur submissi animi
humilitate, supplex coram ipso imploraret.