Tessera caerulea - commentariolum D. Francisci Baconi. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio   

MDCI.

Legationes ex Morocco et Russia. | Et principum visitationes. | Rohanos. | Essexus sanis consiliis non auscultat. | Magis magisque extimulatur. | Arcana init consilia. | Quae consiliariis proposuit. | Suspiciones in eum auctae. | Nova concilia arrepta. | Multitudo convocata. | Consiliarii regii ad Essexium missi. | Essexii querelae. | Multitudinis acclamatio. | Essexius urbem ingreditur. | Proditor declaratur. | Redire cogitat. | Consiliarii liberantur. | Conflictus. | Aedes suas communit. | Obsiditur. | Deditio imperatur. | Erumpere statuunt. | De deditione consultatur. | Se dedunt. | Incarcerantur. | Civium fides laudatur. | Thomas Leaeus capitur. | Supplicio afficitur. | Edictum in vagabundos et rumorigerantes. | Coniuratorum consilia detecta. | Essexius et Southamptonius iudicio sistuntur. | Accusationis capita. | Illa explicantur a iurisconsultis regiis. | Essexius respondet. | Iniurias in consiliarios excusat. | Sibi illatas exponit. | Gorgi testimonium elevat. | Southamptonius suam causam defendit. | Iustitiariis assessoribus proposita. | Essexius adversarios accusat. | Baconus accusationes amolitur. | Essex interrumpit. | Cecilius in scenam prodit. | Essexium affatur. | Guilielmus Knolles producitur. | Cecilius in Essexium invehit. | Southamptonius iterum se excusat. | Assessorum de protestationibus sententia. | Sententia in eos pronuntiatur. | Alii in iudicium vocantur. | Essexius colloquium expetet. | Cuffum coarguit. | Consilii conscios aperit. | Ad supplicium ducitur. | Supplico afficitur. | Eius elogium. | Genus et ingenium. | Uxor et liberi. | Alii in iudicium vocantur. | Christophorus Bluntus. | Danversius. | Davisius. | Henricus Cuffus. | Gillius Mericus. | Damnatorum petitiones. | Cuffi supplicium. | Et Gillii Merici. | Supplicium de Danverso sumptum. | Et de Blunto. | Henricus Nevillus carceri adiudicatur. | Ioannes Daniel impostor punitur. | Scoticis legatis respondetur. | Triremes instructa. | Ordines Flandriam subiicere cogitant. | Archidux Albertus praevertit. | Verus Ostendae praeficitur. | Ostenda descripta. | Colloquium de deditione. | Illud irritum. | Oppidum graviter oppugnatum. | Strenue defensum. | Angli ibi occisi. | Bironius marescallus in Angliam venit. | Parlamentum habetur. | Monopolia coercita. | Reginae de iisdem oratio. | Obitus Henrici comitis Penbrochiae. | Baronis Norrisii. | Et baronis Willoughbaei. | Edictum de pecunia in Hiberniam non exportanda. | De moneta Hibernica agitur. | Mutatur sine strepitu. | Prorex in rebelles movet. | Et Henricus Docrwaius altera parte. | Qui Donegalliam capit. | Proregem promoventem rumores revocant. | Ballashanam occupatur. | Hispani Hiberniam cogitant. | Praeses Momoniae Desmonium titularum intercipit. | Consultationem ubi Hispani appellerent deprehendit. | Contra eos parat. | Proregem accersit. | Consultatio an prorex sine copiis Momoniam intraret. | Hispani in Hiberniam appellunt. | Causam adventus publicant. | Obsidentur. | Castro Rincurran expelluntur. | Eorum naves deprimuntur. | Tir-Oenius in Momoniam venit. | Obsidionem urgent. | Rebelles auxilia in oppidum mittere cogitant. | Angli impedire. | Rebelles <se> recipiunt. | Angli insequuntur. | Pugnatur 24 Decembris, quo die terra tremuit Londini. | Rebelles fugiunt. | Commoda ex hac victoria. | Hispani colloquium petunt. | Articuli deditionis.

EGINA anno inchoante vacat legationibus honore plenissimis. Ab austro enim Hamettus rex Mauritaniae Tingitanae, a septentrione Boris Pheodorides imperator Russiae omni studio amicitiam eius ambierunt. Laute etiam accipit Wolfgangum Guilielmum filium Philippi Lodovici comitis Palatini ducis Bipontini et Neoburgici, Virginium Ursinum Braciani in Hetruria ducem, et Rohanos fratres a Scotorum rege cognato reversos (genus enim a filia Iacobi I regis Scotorum repetunt), qui honoris ergo iam inviserunt. Essexius interea domi se continet; Deo, amicis, et concionibus totus vacat. Exciderunt tamen subinde verba potentiam adversariorum apud reginam stomachose dedignati, in quibus plus animi quam consilii inesse etiam amantissimi iudicarunt. Cumque illi ex amore nervosissime literis praemonerent, ut iam antea sigilli magni custos, ne sibi, suis, et patriae deesset; quos diversa studia seiunxerunt, respublica coniungeret et conciliaret; privata vulnera reipublicae malis non obtegeret; tempori succumberet; reginae beneficentissimae gratiam supplex ambiret, nec adversariis triumphandi causam praeberet. Aversissimus audiit, et respondit, ut antea sigilli custodi, Unde messem expectavi, tempestas mihi est oborta. Si mihi, meis, et patriae desim, ex aliis est non ex me. In privatam vitam regina me detrusit vili obsequio servire nescio, nec male mihi conscius sum; iniuste in custodiam fui datus. Principibus potestas non est infinita, errare cum caeteris possunt. Ab adversariis totum telum corpore recepi; non maior erit adversariorum in me opprimendo violentia quam mea in perferendo constantia. Triumphent illi, triumphalem currum non subsequar. Nec reginae haec incomperta animum magis magisque abalienarunt; inflammavit vero iniuria formae spretae. Effutierat enim, ut alia taceam, illam iam vetulam non minus animo quam corpore esse distorto. Flammam hanc aluerunt, imo auxerunt, suis queremoniis mulierculae nonnullae aulicae quibus in amatoriis illuserat, adeo ut questuosam vinorum redemptionem plane negaverit. Unde novae faces aegritudini additae: quae quidem plurumim accensae, tum ex insultu quem strico ferro baro Greius Wiltonius in Southamptonium ei intimum in publico equitantem fecerat (quod tamen ille carcere iussu reginae luit), tum ex obliquis adversariorum suggestionibus qui aerumnosam eius animam quotidie fodicare non destituerunt.
2. Hinc ille consiliariis usus sinistris arcana consilia in Hibernia suscepta de submovendis ex aula adversariis clandestino recoquere caepit. Aderant nova molienti studia, nec deerant ministri, nihilque non fecit ut omnes omnium animos sibi magis conciliaret quos in se amore ex virtutis opinione propendere perspexerat. Regis Scotorum gratiam, cui antea iniquior habebatur, literis observantiae plenissimis et accusationibus contra adversarios ambit.
3. Eorum potentiam nominatim depingit: Raleighum scilicet occentalibus Angliae partibus etc., Ierseiae insulae praeese; Cobhamum quinque portuum praefectum orientalibus; baronem Burghleium plagae boreali; et Georgium Carew Momoniae australi Hiberniae parti. Haec loca ad Hispanos excipiendos esse oportunissima. Hos viros Hispano studere, et ad Cecilii secretarii nutum esse singulos, qui cum Buckhursto thesaurario (penes quem belli nervus) et admirallo (penes quem classis regia) ipsi devotis rerum quodammodo iam potitur. Cum Scotorum itaque rege agit ut legatos in Angliam mitteret qui declarationem iuris in successione urgerent. His documenta parat quibus immensa adversantium potentia, in regem malitia, in infantam benevolentia, ex variis argumentis proponuntur. Non dixero eo consilio ut, si huiusmodi declaratio non fieret, inde occasionem amovendi adversarios suos quasi indubitato regni haeredi adversantes arriperet. Cumque religio maxima sit animorum conciliatrix, novatores eorumque ministros reginae minus probatos, et simul pontificios afflictam eorum fortunam miserando allicere studet. Homines militares et promptae audaciae undique variis quaesitis coloribus acciri atque in vicinia aedium occulte disponi curat. Interim in consilium intimum paucos adhibet Cuffo monitore, qui multos aggregandos, paucis consilium participandum subinnuerat: comitem scilicet Southamptonium, cuius fidem perspectissimam habuit; Carolum Danversium Southamptonio devotissimum, utique cui vitam debuit; Ferdinandum Gorgium praefectum praesidii Plimouthensis; Ioannem Davisium machinarum sub ipso supervisorem, literis mathematicis apprime eruditum; et Ioannem Littletonum a Frankelia, ad arma et consilia prudentem, sed a patre, quem honorare dediscerat, ob indignas filio iniurias maledictum.
4. His in aedibus Drurianis ad suspicionem amoliendam latenter convenientibus Essexius primum proponit catalogum nobilium quos sibi addictissimos esse persuat, in quo numerabantur comites, barones, ex equestri ordine et clarissimis familiis plus minus centum viginti; deinde iubet deliberare et ad ipsum referre an consultius esset regiam occupare, aut arcem Londinensem, aut utramque semel simulque, et quid de vicitate Londino ageretur. Regiam occupare consultissimum singulis visum est, idque hac ratione: Christophorus Bluntus cum selecto numero portam, Davisius aulam, Danversius cameram maiorem (ubi satellites aliud agentes excubant) et praesentalem occuparet, simulque ipse Essexius ex equili prope regiam (mues vocamus) cum quibusdam lectissimis, via iam facta, reginam supplex accederet, peteretque ut adversarios amoveret, quos statuerat (ut nonnulli postea confessi erant) iudicio sistere, parlamentoque indicto reipublicae formam immutare.
5. Dum legati Scotici et tempus opportunum ad haec expectantur, suspiciones aucta eunt, et crebriori solito multudinis ad Essexianas aedes concursu sub praetextu sacras conciones audiendi, et verbis nonnullis quae concionatoribus exciderant, quasi superiores regni magistratus ius coercendi reges habeant. Hinc, vel tenui alicuius indicio, VII die Februarii Robertus Sackvillus thesaurarii filius Essexium specie officiosae salutationis invisit, revera ut exploraret quinam aderant. Mox Essexius per Ioannem Herbertum alterum e secretariis ad thesaurarii aedes, ubi regii consiliarii convenerant, accersitur, ut moneretur libertate concessa temperate uti; eodem tempore schedula in manus illi traditur qua admonetur saluti consulere. Ille aliquid diluxisse suspicatus, et ne denuo custodiae traderetur veritus, per valetudinem excusat quo minus consiliarios accederet, certus vel sanguine libertatem redimere. Iam consilium totos quatuor menses concoctum labat, et ad novum ex formidine festinatur. Ille animo aestuans, intimis convocatis cum innuisset nonnullos eorum mox in carcerem abripiendos, proposuit an regia protinus occupanda, an civium Londinensium studia tentanda, et eorum ope regia invadenda, an fuga saluti consulendum. Ad regiam occupandam a manu militari et machinis erant imparati, et excubias ibi multiplicatas nonnulli affirmarunt. Regiamque invadere inexcusabile in reginam perfidiae crimen videbatur. dum de Londinensium amore et incerto vulgi ingenio disputatur, ecce quidam quasi ab iis submissus ex composito intervenit, auxilia a civibus contra omnes adversarios prolixissime promittens. Hinc comes alacrior disserere caepit quam late sua gratia per civitatem pateat, plurimosque suae famae et fortunae esse devotissimos, ex plebis iam antea acclamationibus et odiosis contra adversarios obmurmurationibus sibi persuasit. Credidit etiam ex aliorum sermonibus Thomam Smithum civitatis vicecomitem, qui mille exercitatis militibus praeerat, sibi in omnes occasiones adfuturum. Statuit itaque, cum iam cunctatio non minus pernitiosa quam temeritas, die sequenti, qui dominicus erat, cum ducentis nobilibus in urbem paulo ante finem concionis Paulinae ingredi, ibi senatum populumque causas adventus docere, et auxilia contra adversarios rogare. Si cives difficiliores se praeberent, in aliam regni partem actutum abire; sin faciles, cum eorum auxiliis viam sibi ad reginam aperire. Tota illa nocte emissi ex Essexianis aedibus discursabant, qui amicis significarunt baronem Cobhamum et Raleighum Essexii vitae insidiari. Hinc ad eum bene mane die dominico, quo VIII Februarii erat, comites Rutlandiae et Southamptoniae, baro Sandius, Parkerus baro Montaquilius, et melioris notae nobiles plus minus CCC confluunt. Hos comiter amplexus excepit. Innuit aliis insidias in suam vitam structas esse; statuisse itaque reginam adire, pericula intenta docere, cum adversarii praepotentes reginae nomine in ipsum abuterentur; aliis significat civitatem Londinum a se stare, eo atque se recepturum, civiumque ope iniurias ab adversariis acceptas ulturum. Aedes toto hoc tempore clausae tenebantur, nec quisquam admissus nisi notus, nec quisquam exire permissus. Cum autem Ferninando Gorgio permissum esset Raleighum adire, qui eum accersiverat et in cimbula expectaverat, suasit Bluntus ut Raleighum interciperet. Sunt qui perhibent Gorgium Raleigho totius negotii indicium tunc fecisse. Certum est Raleighum submonuisse Gorgium ut sibi caveret ne absentiam a praefectura sine venia carcere lueret, et illum vicissim monuisse Raleighum ut sibi prospiceret, quandoquidem plures nobiles contra eum et alios reginae authoritate abutentes coniurarint.
þ 6. Hoc ipso tempore regina iusset praetorem Londinensem curare ut cives parati essent in suis quisque aedibus ad mandata exequenda. Ad comitem misit custodem sigilli comitem Wirgorniae, Guilielmum Knolles regiae censorem comitis avunculum, et Pophamum summum Angliae iustitiarium, qui causam huiusmodi concursationis cognoscerent. Illi per ostiolum aegre amittuntur, famulis exclusis, nisi qui sigiillum praegestavit. In area confusa erat hominum multitudo, et inter medios Essexius cum Rutlandio, Southamptonio, et pluribus aliis, qui statim eos circumfundunt. Custos sigilli ad Essexium conversus significant se et reliquos a regina missos esse ut causam tantae concursationis intelligerent, et, si, qua iniuria quocunque illis illata, ius aequabile promittit. Cum clara voce excepit Essexus: In vitam meam structae sunt insidiae; subornati qui me lecto confoderent; perfidiose nobiscum agitur; literae meo charactere et nomine sunt adulteratae. Convenimus ut nosmetipsos tueamur et vitam conservemus, quandoquidem adversariorum malitiam nec patientia mea nec miseria leniat, nisi etiam et sanguinem exsorbeant. Pophamus in eandum qua custos sigilli alloquutus est sententiam, pollicitus, si explicate diceret quid contra illum susceptum fuerit, se reginae vere nuntiaturum et eum iuste ac legitime audiendum. Southamptonius memorat baronem Greium stricto ferro in eum fecisse. At illum carcere luisse respondit Pophamus. Dum custos sigilli iterum instat ut offensiones, si non palem, saltem privatim ipsis expromeret, multitudo interrumpens exclamat Eamus, patentia tua abutuntur; te produnt et perdunt; tempus avolat. Ad quos custos sigilli conversus pro fide quam principi debent ut arma deponerent imperat.
7. Interim in aedes se recipit Essexius, subsequitur custos sigilli cum caeteris eo consilio ut privatim sermones consererent. Interim audiunt nonnullos in haec verba frementes: Occidantur. Sigillum illud magnum proiiciatur. In custodiam concludantur. Cum in penetralia aedium iam devenissent, Essexius iussit ut pessulis obductis intercluderentur, et inquit, Patientiam tantisper induite; iamiam mihi in urbem abeundum, ut cum praetore et vicecomitibus rationes ineam; mox redibo.
8. Illi conclusi ibi custodiuntur a Ioanne Davisio, Francisco Treshamo, Oweno Salisburio promptae audaciae veterano, et nonnullis sclopetariis. Essexius, equorum et suscepti consilii ex improviso horum adventu immemor, ex aedibus (quas Gillio Mercio defendendas committit) iam se proripit cum cohorte CC plus minus hominum, quibus animus aetasque ferox; nec illi quidem militariter instructi, plerique pallio circum brachia contorto, cum ensibus comes Bedfordiae, baro Cromwellius, et alii nobiles, inter eundem se aggregant. Londinum ingressus subinde exclamat Pro regina, pro regina; vitae meae insidiae struuntur. Recta per praecipuum urbis forum ad Smithi vicecomitis aedes iuxta Fenchurch festinate pergit. Cives inermes spectatum concurrentes obsecrat ut se armarent, alioqui ipsi non usu futuros. In urbe tamen, armis tunc exercitatissima, frequentissima, illique devotissima, ne unus vel ex infima plebe arma pro eo sumpsit. Cives enim etsi pro plebis ingenio rerum novarum cupidi, ex opulentia tamen simul pavidi erant, atque prae incorrupta in principem fide inconcussi (et inopia, si qua res alia, Anglos in rebellionem praecipitat). Ad vicecomitis aedes urbis longitudinem fere permensus venit, animo aestuans, et sudore adeo diffluens ut interulam necessario mutaverit.
9. Vicecomes, in quo ille prone credulus spem certam ex incerta aliorum fide posuerat, per posticum se ad praetorem illico subduxit. Thomas baro Burhleius et Dethicus garterius armorum rex interim urbem ingressi Essexium et participes proditores denuntiant, licet nonnulli se obiicerent et impetum facerent. Itidem comes Cumberlandiae et Thomas Gerardus eques marescallus per alias urbis partes. Quod ut Essexius comperit, e vicecomitis aedibus proruit vultu incerto et suspenso, inclamans Angliam Hispaniae infantae dividendam esse, et cives ad arma frustra provocans. Cum homo plane nemo arma sumeret, videretque suos se clam subducere, et audieret admirallum cum copiis adventare, spem abiicere coepit. Domum itaque redire cogitat, spe gratiam apud reginam consequendi per custodem sigilli et reliquos consiliarios quos domi concluserat. Verum cum Ioannes Levesonus, qui cohorti ad Lhudi portam praeerat, Georgio transeundi licentiam pro comite roganti negasset, Gorgius sibi providus comiti suasit ut ipse mitteretur ad consiliarios liberandos, et cum illis apud reginam de venia consequenda supplicando intercederet dum adhuc spes veniae superesset, cruore nondum effuso, regina de successu dubitante, et civium animis adhuc ambiguis. Comes annuit ut solus Pophamus iustitiarius liberetur; qui cum liberari nollet nisi custos sigilli una liberaretur, Gorgius liberavit singulos, et cum illis per flumen ad regiam se contulit.
10. Interea Essexius rediturus catenam per plateam inductam prope occidentalem portam templi Paulini et hastatos sclopetariosque oppositos opera episcopi Londinensis sub ductu Ioannis Levisoni ostendit. Gladium iam primum stringit; Blunto imperat ut in eos impetum faceret; quod strenue ille praestitit, irruens in Waitum (qui in ipsum quondam in Hollandiam percussor a Leicestrio zelotypo submissus) eum interfecit, et ipse graviter sauciatus capitur. Cecidit ibidem Henricus Tracius adolescentulus Essexio charus, et e civibus unus et alter. Ille hinc repulsus, galero glande traiecto, plurimis subterfugientibus, cum paucis qui deserere noluerunt ad Reginae quam vocant Ripam cymbulas nactus ad aedes suas rediit.
11. Consiliarios esse dimissos gravissime indignatur, chartulas quasdam in ignem ne quid, ut dixit, enuntiarent proiicit, ad defensionem se accingit, et extrema iam spe a Londinensibus opem expectans aedes undique communit. Admirallus mox obsidione incingit qua terram spectant; disponit comites Cumberlandiae et Lincolniae, Thomam Howardum, Greium, Burleighum, Comptonum, et alios cum copiis equestribus et peditibus. Ipse cum Effinghamio filio, Cobhamo, Ioanne Stanhopo, Roberto Sidneio, Fulcone Grevillio, qua flumen Tamesis alluit hortum occupat. Iam aedes oppugnaturus per Sidneium imperat ut deditionem facerent. Southamptonius rogat cui se dederent. An adversariis? Hoc enim esse se in exitium praecipitare. An reginae? Hoc esse se reos confiteri. Veruntamen si admirallus de nostra securitate, inquit, datis obsidibus caverit, coram regina nos sistemus. Sin minus, singulis deliberatissimum est pugnando vitam profundere. Admirallus per Sidneium renuntians nec a rebellibus conditiones propondendas, nec iisdem obsides tradendos, Essexio significat, ut imbelli sexui parceretur, se permissurum ut comitissa eius uxor, Richia soror, et famulae quae muliebribus lamentis omnia complebant emitterentur. Quod instar beneficii ille habuit; tantum rogavit ut hora una et altera concederetur ad locum communiendum qua illae exirent; quod etiam concessum.
12. Hora nondum exacta, Essexius omnia in desperatis et perditis habens erumpere statuit, et baro Sandius, caeteris aetate provectior, maximopere urgebat, ingeminans fortissima consilia esse tutissima, honorificentius esse viribus nobilibus pugnando quam carnificis manu mortem oppetere. Essexius autem, animo varius, de deditione mox coepit cogitare, et significavit certis quibusdam conditionibus se dediturum esse. Verum cum nullas conditiones admirallus admitteret, dixit se nolle conditiones ferre, sed potius velle accipere; haec tria tamen petere: primum, ut civiliter cum eis ageretur. Hoc admirallus promisit. Deinde, ut iuste et legitime eorum causa audiretur. Respondit non esse cur hoc dubitarent. Postremo, ut Ashtonus verbi divini minister illi in carcere adesset in animae solatium. Respondit admirallus de his apud reginam se intercessurum. Protinus nobiliores in genua procumbentes, gladiis admirallo traditis, se ad horam noctis decimam tradiderunt. Nec plures perierunt quam Owenus Salisburius, unusque et alter sclopetorum ictibus in aedibus occisi, et toditem ex oppugnatoribus.
13. Ipse Essexius et Southamptonius primum ab admirallo ad archiepiscopi Cantuariensis aedes Lambethae, et non recta ad arcem Londini ducuntur, quia nox erat foeda et Tamisis sub ponte non pervius, sed inde paulo post ex reginae mandato ad arcem cymba devehuntur, et in aliis cymbulis Rutlandius, Sandius, Cromwellius, Montaquilius, Carolus Danversius, et Henricus Bromleius. Reliqui in publicos carceres coniiciuntur. Ita horis duodecim hic motus compressus erat, quem alii timorem, alii errorem; qui durius, pertinacem impatientiam et vindictae cupiditatem; qui gravissime, inconsideratam temeritatem dixerunt, et adhuc <nulli>, nisi pauci, crimen capitale censuerunt.
14. Postridie regina faecalis voce immotam civium Londinensium fidem laudat, eamque verbis amore plenissimis agnoscit, simulque monendo iubet ut publicae tranquillitati consulerent, cum huius seditionis contagio late serpsisse videretur, et sedulo observarent si qui res novas moliantur imperitos animos impellando, vel reginae administros suggillando.
. 15. Die Februarii duodecimo Thomas Laeus, Henrici Laei Georgiani ordinis equitis praeclari agnitus, notissima audaciae militum in Hibernia ductor, Tir-Oenio intimus et Essexio devotus, qui eadem nocte qua Essexius consiliarios adire recusaverat operam suam ad Essexium intercipiendum aut perimendum obtulerat, Roberto Crosso ductori classiario gloriosum esse innuit, si sex viri animosi reginam simul adirent, eamque vi adigerent ut Essexium, Southamptonium, et reliquos custodia emitteret. Haec mox consiliariis Crossus detulit, Leaeusque quaesitus primis tenebris iuxta ostium sanctioris cubiculi regii deprehensus est cogitabundus, pallens, sudore diffluens, et saepius percunctans an regina iam coenatura, an consiliarii adessent; inter haec captus et examinatus, postero die in iudicium raptus, ex testimonio Crossi et sua confessione damnatus, ad furcas Tiburnas trahitur; ubi confessus se hominem fuisse nocentissimum, in hac autem causa innocentem, et nihil contra reginam vel cogitasse protestatus, supplicio afficitur. Et pro temporum ratione salutaris haec visa est severitas.
16. Die mensis XV circumcelliones, vagabundi, et id genus hominum qui per tabernas dilituerunt, et plures quotidie ad urbem confluxerunt, rumores avide aucupantes, turbis et praedae inhiantes, sub poena supplicii extremi urbe quamprimum excedere iubentur. Iam inita consilia in Drurianis aedibus aliquis e coniuratoribus, spe vitae vel lucelli delinitus, ediderat. Quis fuerit mihi parum compertum. Quod cum caeteri ex circumstantiis inter examinandum persentiscerent, cuncta patefacta opinantes, et stolidam esse fidem celare quod alii iam prodierant aut prodituri erant, nihil ex silentio sperantes, singula aperuerunt. Hinc Essexius et Southamptonius, qui eos omnia occulta habuisse crediderunt, die XIX Februarii iudicio in praetorio Westmonasteriensi sistuntur coram barone Buckhursto Angliae thesaurario, quid ad illud iudicium summus Angliae senescallus constitutus. Iudices sive pares dati sunt comites Oxoniae, Nottinghamiae, Salopiae, Derbiae, Wigorniae, Cumberlandiae, Sussexiae, Hertfordiae, et Lincolniae; vicecomes Howardus Bindonius, barones Hunsdonius, De-la-ware, Morleius, Cobhamus, Staffordus, Greius, Lumleius, Windesorus, Richus, Darcius a Chiche, Chandoius, Sanctus Ioannes a Bletnesho, Burghleius, Comptonus, et Howardus a Waldena qui tunc arcis Londini constabularius. Assessores erant Pophamus summus Angliae iustitiarius, Periamus primarius scaccarii baro, Gaudius, Fennerus, Wamsleius, Clercus, et Kingsmillus.
17. Cum pares nominatim essent citati, Essexius sciscitatus est an non liceat ipsis, quod privatis in usu est, contra aliquos e paribus excipere. Iudices responderunt eam esse parium regni Angliae fidem et existimationem, ut nec in iudiciis ad ius iurandum adigantur nec exceptioni subiiciantur. Laesae maiestatis deinde coniunctum postulantur, quod reginam solio et vita deturbare machinati sint, inito consilio regiam maiestatem in regia opprimendi, quodque in rebellionem apertam proruperint, consiliarios regni incarcerando, Londinenses ad rebellionem commentis concitando, fideles subditos in urbe adoriendo, et aedes contra reginae copias propugnando. Rogati an horum criminum rei, negant, et Dei pariumque iudicio se submittunt; asseveratque Essexius se nihil admisisse nisi ex lege naturae et vi necessitatis. Elvertonus ad legem serviens regius obiecta enucleate et fuse explicat, et vel cogitasse contra maiestatem inter maiestatis crimina esse docet. Essexium cum Catilina comparat, quod, ut ille cuiusque generis homines, ita et hic atheos, papistas, et sceleribus inquinatissimos sibi adsciverit. Beneficia a regina collata exprobat quae praeproperis honoribus iuvenem immerentem accumulaverat; illis abusum esse arguit auram popularem et militarem aucupando, insatiabili quadam ambitione quae nunquam se sistit, sed, ut crocodilus, dum vivit augescit. Miratur vero comites se reos negare, cum eorum crimina omnibus omnium oculis fuerint testatissima.
18. Edwardus Cocus procurator regius ex Fitz-Herberto authore inter Angliae iurisconsultos percelebri docet internam sceleris contra principem cogitationem crimen esse maiestatis; at non ita iudicandum, donec in actum verbo aut facto proruperit. Inde demonstrat illos principi perniciem moliri qui in rebellionem proruunt, armatam multitudinem contrahunt, iussi dissolvere recusant, aut urbem, arcem, regiam, et principem in suam potestatem redigere cogitant. Non esse cur comes ex lege naturae se excuset, cum maiestas ob privatam vindictam non sit violanda. Beneficia reginae sigillatim enumerando percenset; equis scilicet regiis machinisque bellicis praefecisse, in sanctius consilium adscivisse, Angliae comitem marescallum Hiberniaeque proregem constituisse, et XXX M librarum monetae Anglicae exiguo temporis spatio munifice donasse. Consiliariorum incarcerationem, minas in eos iactatas, et formidines oppositas memorat; societatem cum Blunto, Danversio, et Davisio, pontificiae religioni addictis, obiicit. In urbem potius quam ad regiam profectos esse adnotat, quod divinae maiestatis lumen in regia maiestate collucens perfidiae oculos ita perstrinxit ut propius accedere non auderent. Indicia quae proferenda laudat quod sint spontanea, non tormentis extorta, et inter se cohaerentia; orationemque, intexta historica totius rei narratione de regina opprimenda et parlamento convocando, concludit cum hoc aculeato epiphonemate: Exoptandum hunc Robertum postremum fore huius nominis Essexiae comitem, qui Robertum eius nominis primum Angliae regem esse affectaverat.
19. Essexius ad haec alacri vocis et vultus securitate rectus et fidens animi respondet oratoriam facultatem advocatorum esse propriam, qui exaggerata oratione insontes opprimere gloriae ducunt. Pares orat ut veritate, non verborum atrocitate, rem expenderent. Syncerum in vera religione animum protestatur. Davisium pontificium fuisse nunquam credidisse, qui sacris assiduus aderat. Minas in consiliarios intentatas inter tantos tumultuantium strepitus non audivisse; eos ut summos amicos et honore et amore prosequi. Ut custodia concluderet a tumultuante multitudine fuisse impulsum, et ad sui defensionem necessario adactum, postquam non incertis coniecturis sed nuntiis certissimis et fide dignis accepisset ab inimicis ex improvisio opprimendum esse. In principem autem optime meritam et patriam fide immota et intemerata perstitisse, et aeternum perstiturum. Nihil aliud in animo habuisse quam ad reginae pedes prostratum querelas iustissimas deponere et pericula patriae impendentia explicare.
20. Summus Angliae iustitiarius Pophamus rogatus et iuratus quam indigne consiliarii habiti fuerint ennarat. Essexius respondet se in honoratissimos illos viros nihil mali cogitasse, at summo cum honore observasse; vidisse tamen regium mandatum iniuriam a Southamtonio non prohibuisse, cum Greius illum publice ferro invaderet, ideoque amicorum et clientum praesidia parassae ad inimicorum violentiam vi repellendam. Fidem tamen in patriam et principem non exuisse, nec hoc dicere ut vitae consuleret, cuius iam pertaeduit, sed in suorum participum gratiam, quorum animi incorrupti et corpora valida patriae fortiter inservire poterunt. Vim sibi inferendam esse vel hinc constare dixit, quod Raleighus innuisset Gorgio ut ab illius consortio tanquam e navigio periclitante se quamprimum subduceret. Conqueritur sacrifos subornatos fuisse qui accusarent, et chirographum eius ementitum fuisse (quod crete ab impostore factum ad emungendam pecuniam, ut postea dicemus).
21. Gorgii deinde testimonium proferur, scilicet Essexium statuisse regiam invadere, parlamentum indicere, in Londinensibus spem collocasse, etc. Ille e carcere vicino accersitur ad haec coram testificandum. Essexius ut vidit ratus eum (quandoquidem eius testimonium primum prolatum) ex spe aut metu rem universam aperuisse, et sponte testem prodire, hominem ex angore aculeate perstrinxit, testimonii fidem ex pallore vultus incerti elevare conatus.
22. Consultatio in aedibus Drurianis de occupanda arce aut regia iam erat obiecta. Southamptonius mitiori oratione et imprimis modesta culpam ex amore in Essexium integerrimam protestatus, reespondet eiusmodi proposita fuisse, non tamen certo deliberata sed ad Essexium relata. Nec quod consultatum fuit, sed aliud in actum erupuisse, nempe ingressum in urbem nec alio quidem consilio quam ut ille securum accessum ad reginam haberet, et coram de iniuriis conquereretur. Se toto die gladium non strinxisse. Edictum quo rebelles denuntiati erant non audivisse; effulminationes ex aedibus Essexianis, quoad poterat, prohibuisse. Orat ut ex aequo et bono, non ex iuris rigore et apicibus causa diiudicetur. Hanc palliatam conclusionem dixit procurator regius, sciscitatus an regiae portam, aulam et penetralia manu armata occupare ut regina in potestatem redigeretur non sint laesae maiestatis crimina. Southamptonius leniter eum interrogat quid teste conscientia existimaret eos in reginam facturos esse. Idem, inquit, quod Henricus Lancastrius in Richardum secundum fecerat: ille regem supplex adiit praetextu pravos consiliarios submovendi; regem autem in potestatem redactum et regno et vita spoliavit.
23. Assessores a paribus rogati an consultatio in Drurianis aedibus crimen esset laesae maiestatis, cum in effectum non fuerit perducta, affirmarunt una voce, rebellionemque in urbe prosecutionem esse consultationis illius; utique si armatam manum in urbe contraxissent, regiam mox invasuros fuisse. Quaesitum deinde, an Essexio authore consultatio habita fuerit. Probatur e plurium testimoniis, consultationis capita ipsius manu fuisse perscripta, et ipsum chartulas nonnullas in ignem coniecisse ne quid, ut ipse loquutus est, enuntiarent.
24. Haec ut audivit, quae latuisse putavit, Spes, inquit, vitae et impunitatis haec testimonia a nonnullis elicuit, et vita impune fruantur isti. Mors mihi quam vita multo optatior. Violentia Cobhami, Cecilii, et Raleighi ad necessariam mei defensionem me impulit, quomodocunque ingressum in urbem iurisperiti interpretentur; mihi mea conscientia ab omni perfidiae labe syncera summo est solatio. Cobhamus assurgens nihil se malitiose in Essexium fecisse asseverat; ambitionem autem semper improbasse. Cui Essexius, Verumenimvero eiusmode calumniatorem et delatorem vel dextrae meae mutilatione a regina submovissem.
25. Franciscus Baconus a regio in rebus forensibus consilio polite et oratorie colorem rebellioni ex inimicorum insidiis quaesitum abstergere conatus affirmat Cobhamum, Cecilium, et Raleighum adeo syncere probos esse, et ab opibus instructos, ut rem et spem huiusmodi scelere patrando nunquam proiicerent. Commenta illa de insidiis ex varietate labascere docet, quandoquidem Essexius, sibi varius, primum se confossum iri in lecto, mox in cymbula, et prostremo a Iesuitis clamitaret; necnon e vanitate cum exclamaret regnum Angliae Hispano venale fuisse propositum. Addit familiare esse proditoribus non principes directe sed oblique per administros ferire. Essexium profundae dissimulationis arguit, quasi pietatis larvam induerat; et Pisistrato Atheniensi assimilat, qui corpus suum ipse laniavit et vulneribus conscissum populo quasi ab adversariis laniatum ostendit, indeque praesidium militum nactus rempublicam oppressit. Pergentem Essexius interrumpit et memorat quomodo non ita pridem Baconus literas ipsius nomine ad reginam contra adversarios illos nervose conscripserat. Quod certe amice fecerat dum Essexium in gratiam apud reginam reponere studeret. Ad haec Essexius addit se intellexisse Cecilium secretarium dixisse cuidam e consiliariis ius infantae Hispaniae ad regnum Angliae perinde aeque valere ac cuiuscunque alterius competitorum. Vix dixerat cum Cecilius, qui auditor adstitit in pergula occultus, in medium prodiit, et in genua procumbens seneschallum obtestatur ut bona cum venia delationi tam falsae et foedae responderet. Quo concesso, in huiusmodi verba Essexium affatur: Ingenio tibi cedo, quo certe abundas. Nobilitate cedo; ego enim non sum inter nobiles maiores, nobilis tamen. Militaris non sum, et in hoc me anteis. At mea me innocentia protegit, et ego hoc in foro rectus, tu reus consistis. Quare provoco, si ausis, ut consiliarium illum cui ego illa dixerim propalam nomines. Abnuit Essexius, Pro commentitio figmento igitur habendum infert Cecilius. Negat ille. Et ad Southamptonium conversus Cecilius, Per nostram, inquit, inter nos a teneris annis necessitudinem, per Christianum professionem, per familiae honorem, adiuro et obtestor ut hominem nomines. Southamptonius ad consessum illum amplissimum refert, et ad ipsum Cecilium, an salvo honore possit, et rationi sit consentaneum, ut nominaret. Cum nominandum omnes censerent, Guilielmum Knolles aulae regiae censorem, Essexii avunculum, nominat. Ille Cecilio obtestante accersitus advenit, agnovitque se ex Cecilio ante biennium audivisse Dolmanum quendam ius infantae Hispaniae ad regnum Angliae edito libro asseruisse, nec aliud quicquam se dixisse. Essexius inquit, At in alium sensum verba illa mihi erant relata. Cecilius excepit: Malitia tua qua mihi odium apud omnes conflare studes, non aliunde promanavit, quam ex meo erga pacem studio in patriae bonum, et inflammato tuo ad bellum ardore in militarium virorum commodum, qui ad nutum adsint. Hinc edita tua contra pacem apologia, hinc odium in omnes pacis studiosos tanquam Hispano devotus penitus conceptum. Tantum abest ut in Hispanicam infantam propendeam, ut vel cogitare animus exhorrescat. Dum Knolles expectaretur, procurator Essexium hypocriticae simulationis accusat, quod publice evangelicam religionem professus, Blunto tamen pontificiae religionis tolerationem promiserat. Inficiatur ille. Bluntum autem pontificium esse se nosse non diffitetur (ille enim puer sub Alano, quo postea cardinalis, in Belgio educatus), eiusque conversionem expetisse, nec probasse quidem ut Christiani in causa religionis cruciantur.
26. Southamptonius hic iterum se ex amore in Essexium et ex legum ignorantia excusat, reginaeque fidem et clementiam modestissime implorat, quam divinae clementiae vivum exemplar semper agnoverat, et in quam nihil mali vel cogitando conceperat.
27. Iustitiarii assessores sententiam rogati de iteratis comitum protestationibus, quod nihil mali in reginam cogitarint, pronuntiarunt: Si quis attentaverit ita se firmare ut rex resistere non potuerit, rebellione tenetur. Iditem: In qualibet rebellione lex interpretatur inesse machinationem in regis vitam et abdicationem; utique rebellem non permissurum illum regem superesse aut regnare, qui in huiusmodi proditionem et rebellionem deinceps animadvertat et ulciscatur. Haec confirmarunt e iure Caesareo, quo aliquid contra principis securitatem committere laesae maiestatis crimen censetur, ex vi rationis, quia fieri non possit ut qui semel ius regi dixerit unquam permittat ut rex pristinam recuperet authoritatem, aut supersit ne quando recuperet; exemplis e nostra historia repetitis de Edwardo II ac Richardo II, qui a subditis vi armata in potestatem redacti haud ita post fuerunt etiam abdicati et e medio sublati.
28. Deinde Ioannes Levesonus ex ordine equestri adstans tumultuariam pugnam quam dixi iuxta coemiterium Paulinam contra Essexium verbose describit. Confessiones comitis Rutlandiae, baronis Cromwelli, et Sandii postea perleguntur.
29. Essexius iam mitius respondet se nihil nisi vim vi repellere cogitasse, nec in urbem tam inconsiderate ingredi voluisse, nisi vitae periculum impendisse prospexisset. Procurator deinde coniurationem recentem Leaei, et Hibernica quaedam urget; item regnum affectatum, atheismum et papismum denuo obiectat, quae ille inficiando negat . Et huiusmodi, inquit, calumnias non dubito quam Christiane morendo facile abstergam. Baconus postea sententias iudicum quibus comites laesae maiestatis tenebantur recenset, nec illos posse hoc crimen excusare docet, qui a magni sigilli custode iussi, et a faeciali moniti, arma non postuerant. Essexius inquit, Faecialem praeter stigmaticum illum vidi nullum, quem pro faeciale non habui. Si aliquid quicquam apud animum statuissem quam meam contra privatos adversarios defensionem, cum tantula cohorte tamque inermi (nisi ensibus enim, pugionibus et sclopetis minoribus non erant armati) haud prodieram. Cui Baconus, Vafre hoc a te factum, qui in civium armis spem totam defixisti, ut te tuosque armarent, et pro te arma caperent, imitatus in hoc Guisium, qui Lutetiam non ita pridem cum paucilis ingressus cives ad arma ita concitavit ut regem urbe exturbaret. Et faecialis ille, quamvis nequam, faecialis tamen.
30. Mox iussu senescahlli comites amoti. Pares consurgentes et secedentes inter se contulerunt, et re mature deliberate ante ad horam ad sedilia reversi singuli suis suffragiis Essexium et Southamptonium reos pronuntiarunt. Actuarius ex formula hoc illis ad repagulum revocatis significat, et seorsim sciscatur an quid interponerent cur sententia non pronuntiaretur. Essexius pares obtestatus ut apud reginam pro Southamptonio qui bene mereri posset intercederent. De vita, inquit, ego minus sum sollicitus; nihil mihi magis in votis est quam ut fide integra in Deum et principem vitam deponam, quacunque sit iuris in me interpretatio. Nolim tamen ut quis reginae significet me clementiam eius aspernari, quam tamen me eblandiendo imploraturum esse haud credo. Vos oro ut in conscientiae vestrae foro me, qui nihil mali in principem meam cogitavi, absolvatis, etsi in foro iudicii condemnaveritis.
31. Southamptonius reginae misericordiam demississime efflagitat, paresque ut intercederent, et gratiam imo et conscientiam interponerent, maximopere obsecrat, rursus protestatus se nefariam in reginam cogitationem nunquam concepisse, adeo suave oratione et ingenua modestia ut omnium astantium animos ad misericordiam commoveret.
32. Seneschallus, iam gravi habita orationa qua monuit Essexium ut reginae misericordiam exposceret, sententiam funestam conceptis verbis de suspendendo, corpore membratim dissecando etc. pronuntiavit. Securi iam in illos conversa quae antea aversa, Essexius inquit, Hoc corpus meliorem operam reginae navare potuisset, si ita illi visum. Gaudebo si quocunque modo sit usui. Rogat ut ante mortem eucharistiae mysterio participaret, et Ashtonus verbi minister in animae medicinam sibi adesset. A Wigorniae comite et summo Angliae iustitiario, quod in custodia detinuerit, a Morleio et La-Waro, quod eorum filios totius rei ignaros in periculum praecipitaverit, culpam deprecatur. Ita seneschalliae bacillo fracto itum est. Haec, quibus interfui, fide incorrupta compendio memoravi, nec quicquam memoria dignum, nisi me mea fefellit observatio, volens praetermisi.
33. Postridie in iudicum adducuntur Robertus Vernonius, Guilielmus Constabulus, Edmundus Bainhamus ex ordine equestri, Loannes Littletonus, Henricus Cuffus Essexio ab epistolis, Whitlockus millitum ductor, Ioannes et Christophoros Wrighti fratres, atque Orellus veteranus. Simul ac dextram singuli ex more sustulissent, literae a regina intervenerunt quibus illa, a Fulcone Grevillo edocta plerosque in fraudem fuisse allectos, iussit ut Littletonus, iam perdita valetudine, Bainhamus, qui lascivia et magistratuum contemptu praeceps abierat, et Orellus iudicio subiicerentur; caeteri in carceres remitterentur. Bainhamus et Orellus ignorantiam in exusationem attulerunt, se comites ex observantia sequutos. Littletonus testimonio Danversi, qui eum in societatem allexerat, oppressus, consultationi interfuisse diffiteri non poterat. Cum inter accusandum scelus et seditionem cogitasse coarguetur ex numero equorum et armorum quae in diversorio tunc temporis habuit, respondit facultates pares esse pluribus equis alendis, arma et equos sibi semper cordi fuisse. Damnatus cum caeteris nihil aliud dixit quam, sublatis ad coelum oculis, te Deum laudamus, te Domimum confitemur. Vitae tamen omnium parcitum, quam Bainhamus percunia Raleigho numerata redemit. Littletonus morbi violentia haud ita post naturae reddidit. Orellus poenas carcere aliquandiu luit.
34. Essexio interea animum, sive sua ipsius conscientia, sive terror a ministro iniectus, ita verberavit, ut persuassimum fuerit se ad inferos amandandum si quid veri reticeret et conscios non proderet. Unde petiit aliquos e primariis consiliariis, et nominatim Ceciliam, praesentes alloqui. Accedunt vero sigilli magni custos, thesaurarius, admirallus, et Cecilius. Postquam a sigilli custode deprecatus esset quod eum in custotia dederit, et a Cecilio quod eum in causa infantae sugillaverit, utrinque facta est in charitate Christiana reconciliatio. Deinde innuit reginam sospitem esse non posse si ille supersit. Orat ut supplicium privatim intra arcem luat. Aliquot coniurationis participes graviter incusat ut pestem et pernitiem patriae anhelantes; affari percupiit Bluntum inprimis et Cuffum. Ut vidit, in haec verba erupit: Cuffe, a divino numine et regia maiestate veniam exposcas, et fac mereare. Ego alteram vitam iam totus cogito; cum animo statui syncere coram Deo et hominibus agere, nec possum non hoc tibi plane proloqui. Tu ad hanc perfidiam me inprimis concitasti. Cuffus his verbis exanimatus Essexii inconstantiam, quod sibi devotissimos prodiderat, paucis asperius perstrinxit, et obmutuit.
35. Henricum etiam Nevillum equitum clarissimum, ut coniurationis non ignarum, edidit, qui iam ordinarius in Galliam legatus reversus de tractatu Blesensi ratihabendo et depraedationibus utrinque coercendis; unde ille ex itinere revocatus in admiralli custodiam committitur. Edidit etiam quosdam in Scotia, Gallia, Belgio, et Montioium Hiberniae proregem, quasi a suo consilio non alienos, et alios in Anglia; qui cum plures essent, et ille Hiberniam faeliciter administraret, regina pro prudentia dissimulavit.
36. Nec satis habuit hos verbis edere, sed etiam ministro illo territante et lancinante conscientiam saeva sibi minantem, etiam scripto sub sua manu illud edidit, quod ab adversariis regi Iacobo exhibitum suae suorumque existimationi multum detraxit.
37. Die vigesimo quinto Februarii, qui supplicio sumendo destinatus, ad eum missi erant bene mane Thomas Montfordus et Guilielmus Barlowus sacrosanctae theologiae doctores cum Ashtono ecclesiae ministro, ad animam Christiana consolatione firmandam. Coram his numini divino ex intimo cordi gratias agit, quod coepta sua reipublicae perniciosa non processerint, quod iam penitus peccatum suum inpexit, non sine agritudine, quoniam causam iniustam tam pervicaciter in iudicio defendisset. Reginae gratias habet quod permiserit ut supplicium de eo non publice sumeretur, ne populi acclamatione animus iam compositus de statu demoveretur, testatus se iam didicisse quam vana sit aura popularis, et agnovit quam merito a republica esset evomendus (ita loqui placuit) ob crimen sceleris suscepti, quod assimulavit leprae longe lateque diffusae quae plures infecerat.
38. Reginam interea animo fluctuantem hinc pristina in hominem benevolentia ad aliquam clementiae partem revocavit, et iussit per Edwardum Carium ne supplicio afficeretur; illinc abrupta contumacia, qui veniam orare dedignatus, et se non posse vivere sine reginae pernicie palam dixerat, ad severitatem ita exacuit ut mox per Darcium rursum imperaret.
39. Producitur itquae ille inter theologos ad tabulatum in arcis Londonensis area, iuxta quoid sederunt comites Cumberlandiae et Hertfordiae, vicecomes Howardus Bondonius, barones Howardus Waldenius, Darcius a Chile, et Comptonus. Aderant etiam aliquot senatores Londinenses et ex ordine equestri, inter quos Raleighus eo consilio, si ipsi credamus, ut reponderet si quid sibi a morituro obiiceretur; alii attamen praesentiam in deterius interpretati, ut cruciatu oculos pasceret et odium sanguine exsaturaret. Admonitus autem ne morienti instare videretur, quod ignobilium est ferarum, se longius subduxit et ex armario spectavit.
40. Essexius quamprimum in tabulatum ascenderat, caput detegit, oculisque in coelum sublatis, magna multaque fuisse iuventutis suae peccata agnovit, pro quibus ab aeterna Dei maiestate per Christum mediatorem veniam ardentissime precibus efflagitavit, maxime pro hoc postremo peccato, quod sanguiolentum, clamans, et contagiosum dixit, quo tot seducti in Deum, principem et patriam peccaverunt. reginam et administros ut ignoscerent obsecravit, logaevam vitam et prospera quaevis comprecatus; protestatus simul se numquam vim in reginam vel cogitasse. Deo gratias egit quod nunquam fuit aetheus aut papista, sed spem totam in Christi meritis defixerat. Deum oravit ut animum contra mortis terrorem firmaret. Adstantes rogavit ut animos una secum precatiuncula coniungerent, quam anhelus ferventissimo internae devotionis affectu eiaculatus est. Postea carnifici veniam petenti ignovit. Symbolum apostolicum recitavit, collumque trunco admovens prostratus, primis quinquagesimi primi psalmi versiculis repetitis dixit In humilitate et obedientia ad poenam promeritam me prosterno; tu, Deus, servuli prostrati miserere. In manus tuas, Domine, spiritum commendo meum. Caput tertio ictu amputatum; primus autem sensum et motum abstulit.
41. Ita piissime et vere Christiane (licet hanc pietatem ut ministello quam viro bellicoso digniorem Bironius Gallus et alii prophani subsannarent, quasi formido inferni non sit Christiani fortitudo) vitam cum morte commutavit Robertus d’Evereux Essexiae come anno aetatis aetatis tricesmi quarto, ut pater non omnino vanus fuerit qui moriens tricesimum sextum aetatis annum filio cavendum praemonuit, ut effatum illud animo divinitus iniectum videatur. Sed haec iam dicta anno millesimo quingentismo septuagesimo sexto. Vir erat virtutibus, quae quidem nobilissimo dignae sunt, instructus singulis. Genus illi antiquum et pernobile; cognomen familiae ab Ebroicis (Evereux vulgo vocant) Normanniae urbe. Opes et baronis dignitas a coniugio olim cum Cecilia Guilielmi Bourchieri filia, cui avia erat soror Edwardi VI regis Angliae, proavia filia Thomae Woodstochii filii regis Edwardi III nata ex altera Humfredi Bohuni comitis Hertfordiae et Essexiae filia; unde Waltero proavo titulus vicecomitis Hertfordiae ab Edwardo VO collatus, et patri comitis Essexiae honor ab Elizabetha.
42. Ille iuvenis bonarum literarum et verae pietatis studiis Cantabrigae innutritus, a socero Leicestrio reginae commendatus, et in equorum praefectura suffectus, aegre gratiam ab ea iniit quae ab ipsius matre alienior. Verum ubi primum obsequio gratiam conciliaverat, illa aere alieno, quod pater in aerario contraxerat, exoneravit; in Georgianum ordinem et sanctius concilium vicesimo tertio aetatis anno vix completo, adscivit; excertibus saepius praefecit, licet eum fortuna saepe destituerit (non dixero cum astrologis ex Marte, qui undecima coeli statione afflictissimus nascenti affulserat); honoribus et beneficiis indies cumulavit plurimique aestimavit, quod et animum studiis honestis et corpus periculis exercere videret. Cum iam non speciem sed vim in reginae gratia haberet, properavit (ut prudentiores aulici querebantur) et aequales et superiores anteire, omnium laudi, qui ipsi non devoti, obtrectare, aliorum potentiam vel gratiam apud reginam iniquissime ferre, popularem auram semper brevem et iniustam, atque militarem nunquam non periculosam, comitare et liberalitate aucupari. Coepit etiam et contumaciam in reginam, a quadam animi magnitudine potius quam a superbia, adhibere postquam illa ex benignitate novis beneficiis redintegrata gratia subinde locum aperuisset. Sed contumacia cum pervicacia in beneficiis quasi extorquendis, fastidiosus quidam obsequii neglectus, et subdolae aemulorum artes reginae animum sensim immutarunt, et demum prorsus abalienarunt.
1 43. Nec ille certe ad aulam factus videbatur, qui ad scelera segnis, ad offensionem accipiendam mollis, ad deponendam difficilis, et sui minime obtegens, sed, ut Cuffus mihi conqueri solitus, philophaneros et misophaneros, id est, amorem et odium in fronte semper gessit, nec celare novit. Ut verbo expediam, nemo gloriam ex virtute magis expetivit, et caetera omnia minus curavit.
44. Uxorem duxit Fransiscam Francisci Walsinghamii filiam, Philippi Sidnei viduam (regina inconsulta, ideoque offensa, quasi ea affinitate Essexianae familiae dignitatem depressisset), et qua progenuit Robertum filium, Franciscam et Dorotheam, at ex Southwellia amasia Walterum.
45. Quinto die Martis Christophorus Bluntus, Carolus Danversius, Ioannes Davisius, Gillius Mercus ex ordine equestri, et Cuffis in iudicium vocantur in praetorio Westmonasteriensi coram summo Angliae admirallo, Husdonio camerario, Cecilio secretario, Ioanne Fortescuo fisci regii cancellario, primario Angliae iustitiario, et aliis delegatis. Accusantur de iisdem quibus Essexius criminibus: scilicet, quod perniciem regiae maiestati machinati erant consultando de regia maiestate opprimenda, in urbe rebellando, etc.
46. Tres priores scicitati sunt an non possent alteram accusations partem fateri, alteram inficiari. Pernegarunt enim se perniciem principi machinatos esse. Merico iam et Cuffo submotis, iudices, ut antea, pronuntiarunt: qui rebellat ut regi legem praescribat, regiamque potestatem coerceat, perniciem regi machinatur, et cogitat eundem cum imperio tum vita spoliare.
47. Haec probarunt prolatis exemplis rusticorum qui laesae maiestatis damnati fuerunt patrum memoria, eo quod in agro Oxoniensi et Cantio convenerint et arma sumpserint; hi de augendo diurni operis pretio, illi ad sepimenta agrorum compascuorum deiicienda. In hanc sententiam plura produxerunt, et docuerunt fieri non posse quin qui principem in potestatem redegerint, iidem etiam vim illaturi sint, quia victores semper sunt insolentes, et multitudinis furor cohiberi non potest; quae, ut suae securitati caveat, nullum unquam facinus detrectaverit.
48. Confessionibus suis Bluntus urgetur, et confessione ipsius Essexii, qui eum ut sceleris instigatorem accusaverat; quam ut lectam audivit, et Essexii manu subsignatam vidit, prae admiratione quasi obstupuit, et maiorem in modum petiit ut alio in loco cum admirallo et Cecilio ea de re colloqueretur; palam autem suspirans, oculis sublatis, dixit Tu, summe Deus, nosti a cuiusmodi coeptis ego Essexium dissuaserim. Legitur deinde Thomae Leaei, quem dixi, confessio, qui agnovit se Blunti licentia (qui marescallus erat in bello Hibenico) misisse ad Tir-Oenium, ab eoque per internuntium intellexisse Tir-Oenium dixisse si Essexius ipsi auscultaret, se effecturum ut ille totius Angliae longe potentissimus evaderet. Item affirmatur Leaeum dixisse sibi compertum esse Essexium, Tir-Oenium, et Bluntum idem spirare. Nec negavit Bluntis se Essexii iussu Leaeo licentiam mittendi et itandi ad Tir-Oenium fecisse. Leguntur et alia ex Hibernia transmissa ad comprobandam consociationem inter Essexium et Tir-Oenium.
49. Flemmingus regius sollicitator ad Danversium iam conversus disserit ex iuris apicibus: si quis consilium sumenda arma contra principem nesciat, consilii tamen participibus se in actione coniungat, laesae maiestatis teneri. Danversium autem multo magis teneri, quem inter consultationis et coniurationis participes fuisse ex ipsius et caeterorum confessionibus evincitur. Ille nihil contra, nisi quod periculum fortunarum et capitis in hac causa prae amore erga Southamptonium neglexerit (ille enim Danversium ob homicidium fugientem receperat, occultaverat, et in Galliam transmiserat, ubi castra cum fortitudinis laude sequutus donec regina aegre exorata vitae gratiam fecisset).
50. Davisius sua ipsius conscientia et confessione convictus quodammodo obmutuit, et sugillatus obiter quod pontificius esset haudquaquam negavit se ab institutore in academia Oxoniensi in pontificia religione fuisse informatum, et in eadem a Blunto dum in Hibernia militaret confirmatum. Quo verbo cum Bluntum commotum videret mox placavit, asserens se non Blunti persuasione sed exemplo Christianae eius et integrae vitae in ea religione confirmatum fuisse.
51. Cuffus deinde cum Gillio Merico pro tribunali sistitur. Premitur indiciis Danversii, Essexii, et Henrici Nevilli. Danversius ediderat Cuffum omnium consultationum gnarum fuisse, et regiam invadendam semper suasisse. Essexius coram consiliariis eum fuisse instigatorem totius proditionis asseverarat, suaque manu testatus erat. Et Henricus Nevillus ingenue confessus erat (si mea me non fallit memoria, tum enim praesens confessionem recitatam audivi) Cuffum sibi e Gallia reduci suggessisse illi imputatum iri quod tractatus ad Bononiam successu caruisset; postea saepius adiisse et persuasisse ut Essexium inviseret, quod semel fecit. Postea, cum iamiam in Galliam reversurus esset, exorasse ut Drurianas aedes adiret et quid consultaretur audiret, protestando nihil ibi proponendum quod non sit reipublicae et Essexio usui, quodque salva in reginam fide exaudire posset; demum orasse ut comiti adesset cum reginam invaderet, consiliumque susceptum explicasse. Quod cum Nevillus ut periculosum, difficle, et sceleratum improbasset, et irridens ex iis esse diceret, quae non laudantur nisi peracta, Cuffum periculum et difficultatem extenuasse; innuisse urbem Londinum et senatorum plures Essexio devotos esse et ad nutum adfuturos, illudque Lucani usurpasse, arma tenenti omnia dat qui iusta negat. Nec Cuffus haec inficiatus est. Procurator regius hinc syllogistice argumentatur; ille tam acute et dialectice respondet ut Cecilius sophistam subtilem esse dixerit, et Andersonus in communium placitorum tribunali iustitiarius supremus subiratus utrumque stolidos syllogismos contexere inclamaverit, legem maiestatis Edwardo III regnante latam acriter perurgens. Ut semel dicam, Cuffus ad haec duo tanquam defensionis capita se recipit. Quod, inquit, maiestatis laesae accersor, quia in Essexianis fui aedibus die rebellionis, eadem ratio et leo in cavea accersatur maiestatis. Toto eo die afflictissimam comitis fortunam deplanxi, nec quicquam aliud omnino egi. Suasi quantum poteram ut reginae misericordiam supplex imploraret. Consultatio vero in aedibus Drurianis non magis crimen laesae maiestatis censenda, cum in effectum non prodierit, quam embryon faetus perfectus. Iurisperiti contra docuerunt nullam manendi in illis aedibus necessitatem illi impositam fuisse; suas partes singulis in illa actione descriptas, aliis ad aedes propugnandas, e quorum ille numero, aliis ad urbem occupandam, qui mutuas operas traderent, et in laesae maiestatis crimine omnes participes ex aequo teneri. Consultationem in aedibus Drurianis per se crimen esse laesae maiestatis, quoniam in maiestatis perniciem consultatum et in actum proruperat. Denique e iuris prudentia responderunt, si plures in principem coniurent, et destinata diversa ratione exequantur, unum tamen idemque omnium crimen iudicatur ex communi omnium coniurantium malitia. Haec prudentum responsa, atque Essexii, Nevilii, et Danversii confessiones Cuffi causam iugularunt.
52. Mericus accusatur quod missis literis fratrem suum Salisburium, Groinum, et alios expertae audaciae viros ad partes pellexisset, aedes Essexianas defendendas suscepisset; easdem contra reginae copias communisset et propugnasset; exoletam tragoediam de tragica abdicatione regis Richardi II in publicio theatro coram coniuratis data pecunia agi curasset. Quod ab eo factum interpretarti sunt iurisconsulti, quasi illud pridie in scena agi spectarent, quod postridie in Elizabetha abdicanda agendum. Liberque paulo ante eodem argumento ab Haywardo erudito viro editus et Essexio dicatus eandem iudicii aleam subiit, quasi in documentum et incitamentum reginam solio deturbandam scriptus, infaelici authoris fato, qui diuturno carcere luit, intempestivam editionem, et haec verbula in praefatione ad Essexium, Tu magnus spe, maior futuri temporis expectatione. Mercius obfirmato silentio haec audivit, nec aliud dixit quam Essexius me extulit, idemque evertit.
53. A duodecimviris singuli laesae maiestatis rei sunt peracti. Sententia funesta prolata, Bluntus et Danversius orarunt ut nobiliorum supplicio afficerentur, id est, capite truncarentur. Et sane nobile utrique genus erat: hic mater filia et una haeredum Nevilli baronis Latimeri ex Henrici comitis Wigorniae filia, avia baronis Mordanti filia, proavia e stirpe Courteniaca; ille a Bluntis de Kiderminster natus, qui ex eadem familia quae barones Montioii. Davisius oravit, licet non perinde genere nobiles esset, <ut> idem supplicem subiret; sin minus, ne membratim dissecaretur, sed Christiano ritu exanime corpus inhumaretur.
54. Martii XIII ad Tiburniam trahunter Mericus et Cuffus. Hic ad patibulum in hanc sententiam, ut summatim perstringam, loquutus est: Huc adductus ut naturae debitum solvam, et delicta in Deum, principem, et patriam luam, firmissime credio ut delictorum meorum multitudinem intuendo infinitam numinis iustitiam perspicio; ita ex inflicta supplicii magnitudine me infinitam numinis misericordiam experturum. Humanis sortis exempla hic spectamur. Mors quae nobis subeunda terribilis est (vitae enim dulcis illecbra etiam optimos mulcet), et sane ignominiosa est. Atque illa tamen etiam optimis, imo et Dei Sanctis, communis est, quibuscum in Christo resurgendi spes mihi certa. Nec quis hinc opinetur me meis meritis praefidere; facessant illa. In pretioso Servatoris sanguine spem totam defigo. Persuasissimum mihi est, quicunque in hac vita plectitur, eodemque momento coeleste solatium interne persentiscit, Deum ut patrem non ut iudicem in hinc animadvertere. Ad supplicii causam ut accedam, nemo non novit quam turbulentus fuerit tumultus sub magno illo comite parum considerato die VIII Februarii. Deum, angelis et conscientiam testor me eiusdem conscium non fuisse, sed toto die intra parietes conclusum plorasse et planxisse. Quod ad machinationem spectat, illa duplex... Hic interruptus et monitus ne distinguendo veritati illuderet, et ficulnea folia ad crimen tegendum adsueret, Fateor, inquit, summum esse scelus, imo maiestatis crimen, si subditus de gradu deiectus viam ad regiam maiestatem vi et armis aperiret. Ego neminem ad arma contra reginam incitavi. Quod nobili illi viro Henrico Nevillo periculum conflavi dolenter ingemisco, utque ignoscat vehementer obsecro. Quod dixi ex viginti quattuor senatoribus Londini viginti et unum Essexio devotos fuisse, hoc de ipsorum in Essexium propensissimo animo, non quod arma pro eo sumerent, intellexi. Iterum interrruptus ad preces se convertit vehementissimas, fidemque in Deum devotissime professus, et veniam a Deo et a principe efflagitans vitam laqueo finivit. Vir exquisitissima doctrina ingenioque acerrimo, sed turbido et tortuoso.
55. Hunc eodem mortis genere sequutus est Gillius Mericus, animo omnino imperterrito, et qui quasi vitae pertaesus Cuffum semel atque iterum interpellavit monuitque ut moriturus intempestivam sapientiam omitteret. Montioium ut rei ignarum excusavit, nobilesque adstantaes oravit ut apud reginam intercederent ne in plures ex iure ageretur qui imprudentes ad criminis societatem accesserant.
56. Perindie in colle ad arcem Londinensem Carolus Danversius et Christophorus Bluntus capite obtruncantur. Danversius, etsi X millia librarum ad vitam vel in perpetuo carcere redimendam obtulisset, sedatissimo animo et vultu mortem oppetiit vere Christiane, cum veniam a Deo, a principe (cui omnia foelicissima precabatur) et a Greio praesente petiisset, cui se inimicissimum fuisse professus, non ex alia Greii in ipsum iniuria, sed ex intimo erga Southamptonium amore, quocum Greius indictas inimicitias exercuerat.
57. Bluntus cum pegma ascendisset circumfusam multitudinem in hanc sententiam alloquitur: Etsi tempus potius postulet ut, caeteris rebus omnibus posthabitis, divinam misericordiam pro peccatis implorem, nihilominus, cum Essexium ad scelus instigasse insimuler, veritatem (ut animam salvam velim) dicam. Ante triennium Essexii animum infensiorem et ambitione incensum primum perspexi. In Hibernia dum ad Rhebanum castrum vulneratus decumberem, et postea Dubliniae, mihi significavit sibi deliberatum esse lectissimas cohortes ex Hibernia ad Mildfordum in australi Wallia portum transmittere, eundem occupare, maiorem militum manum contrahere, et Londinum progredi. Ego, re penitus considerata, dissuasi, ut periculi plenum et multo sanguine constiturum. Suasi sane ut cum selectissimorum numero regiam occuparet, et aequas sibi conditiones extorqueret. Quamvis verum sit quod nunquam inter consultandum animum indixumus reginae vim inferre, nescio tamen, si fortuna caeptis nostris non defuisset, an res sine reginae caede et sanguini transigi potuerit. Postquam ille sui iuris factus esset, in Essexianis aedibus de iisdem consiliis denuo mecum agitare caepit; at nihil certo statuit. Postea me rure accersivit haud multos dies ante hanc rebellionem. Caetera explicate confessus sum coram honoratissimo admirallo et dignissimo secretario; quibus ut meo nomine salutem impertias te, Raleighe, rogo, et a te veniam exposco. Iam oculis ad coelum sublatis inquit, Regiam maiestatem Deus tueatur et conservet; cogitationibus meis sceleratissimis vitae intemperanter actae tu, Deus, pro infinita misericordia ignoscas. Me catholicum mori contestemini velim, ita tamen ut Christi morte et meritis spem totam unice collocem, simulque pro me comprecemini. Deinde Greio et Comptono adstantibus valedicit, submissaque voce precatus carnifici collum animose subiicit.
58. Ita Essexii, Cuffi, Merici, Danversii, et Blunti supplicio rebellio consopita, tranquillitas reipublicae restituta, et reliquorum mentes santae, mulcta ditioribus inflicta quam pauculi solverunt, caeteris vita donata, et crimina clementissime remissa. Southamptonius et Smithus vice-comes Londinensis in carcere detenti. Huic tamen falso ex paucorum delationibus et Essexii credulitate insimulto et exagitato vel principis clementia vel innocentia tandem fuit praesidio, et cautione interposita liberatus.
59. Die VIII Iulii Henricus Nevillus coram nonnullis consiliariis regiis et iudicibus in aedibus Eboracensibus sistitur, et arguitur consultationibus in aedibus Drurianis interfuisse, consilia ibi proposita non aperuisse, et arcana legationis suae Gallicae Essexio impertiisse. Fateretur se diaria legationis Gallicae Essexio roganti impertiisse, uni sollummodo consultationi interfuisse, consilia proposita quasi aegri insomnia contempsisse, nec Essexium tantosque viros deferre ausum est, dum delatoris nomen fugeret atque speraret eos consilia tam inconsiderata nec dum fixa mutaturos, aut se posse satis mature et sine suspicione aperire cum in Galliam rediisset. Ille tamen omnium suffragiis graviter reprehensus quasi graviore poena dignus carceri adiudicatur. Ad hanc causam etiam spectat sententia his diebus in camera stellata pronuntiata, ideoque minime reticenda. Essexium de literis adulteratis conquestum fuisse supra dixi. Hac de re diligenter inquisitum, et deprehensa insigni impostura. Comitissa eius uxor, marito et sibi in hac turbida tempestate timens, literulas amatoras quas ab illo acceperat in capsulam coniectas fidei Rihoviae mulierculae Belgicae commisit. Illa domi suae occultavit. Ioannes Daniel Rihoviae maritus forte fortuna in eas incidit, perlegit, et cum in iis aliquid inesse observasset quod periculum comiti crearet et reginam irritaret, ab artifice in chirographis ementiendis assimilari curavit. Deinde pavidae mulieri iam puerperae denuntiavit se in inimicorum mariti manus mox traditurum nisi tria millia librarum in praesentia numeraret. Illa ut periculum vitaret mille centum septuaginta statim numeravit, nec tamen autographa sed ectypa pro tanta pecunia ab impostore accepit, qui magna etiam pecunia pro authographis Essexii adversarios emungere cogitarat. Hac de impostura ille in perpetuum carcerem damnatus, tribus librarum millibus, quarum duo Essexiae cederent, mulctatus, et auribus in collistrigio affixis spectaculo expositus cum hoc programmate, FALSARIUS ET IMPOSTOR IMPROBUS.
60. Paulo ante Scotici legati, comes Marrius et Kinlossus, quos serius advenisse diximus, reginam accesserunt; de rebellione ista mature anticipata gratulati expostularunt de Valentino Thoma impunitio, Guilielmo Evero et Ashfeldo Anglis dolose e Scotia subductis, et portionem quarundam terrarum in Anglia regi assignari rogarunt. His responum est gratulationem illam longe esse gratissimam, reginamque ex animo optare ut nulla eiusmodi rebellio in Scotia accidat; sin acciderit, eadem perinde faelicitate intra unius diei spatium extingueretur. Valentino ideo parcitum esse, ne cicatrix obducta refricetur cum calumnia, quamvis iniustissima simul ac audita apud provos fidem inveniat. Everum ex contumaci negatione et contra veritatem protestatione mali animi suspitionem sibi attraxisse. Ashfeldum, turbidi ingenii hominem, qui subdole licentiam proficiscendi in Scotiam praefecto limitis illudens impetraverat, ab eodem ut errorem corrigeret e Scotia subdole fuisse retractu. Turbidos alterius principis subditos fovere nihil aliud esse quam suos ad res turbandas edocere. De terrarum assignatione satis superque antea responsum fuisse. Pecuniam vero annuam bis mille librarum accessione adaugendam, dum rex mutuam amicitiam syncere colat, nec ad illorum arbitrium se fingat qui malo publico privatum quaestum aucupantur.
61. Sub hoc tempus, cum triremes Hispanicae quae Schulsae egerunt orae maritimae Cantii, sed imprimis Hollandiae et Zelandiae terrori essent, regina triremes etiam instruxit, multos e carcere liberatos remigio mancipavit, et Londinenses pecuniam in eam rem alacriter contulerunt. Sed nulli usui. Verum ne triremes istae terrori essent, ordines provinciarum confaederatarum in rem suam attenti exercitum in Flandriam transportare iterum statuerunt ad occupanda propugnacula circa Ostendam, ut liberius regionem circumvicinam praedando persultarent, pecuniam inde corraderent, et maritimam Flandriam in suam potestatem redigerent ne quod esset triremibus receptaculum. Eodem tempore, ut consilium occultarent et hostem diverterent, visum illis est Mauritium in Geldriam ad Berkam Rhenanam obsidendam mittere. Haec per Franciscum Verum reginam docuerunt, postularuntque ut mitteret MMMM militum in Anglia ipsorum impensis conscribi et transmitti. Illa assensit. Priusquam autem Verus ex Anglia rediret, Mauritius Berkam versus signa moverat, et Albertus archidux Ostendam obsidione incinxerat, ut iam ordines novam deliberationem de Ostenda potius defendenda quam propugnaculis occupandis instituerunt, et protinus Verum titulo generalis copiarum intra et extra Ostendam cum ampla authoritate constituerunt, XX Anglorum vexillationes a Berka accerserunt; ex quibus tamen Mauritius, obsidione iam incaepta et hostem expectans, nisi VIII sub Horatii Veri ductu misit, et invitus quidem. Cum his Franciscus Verus (fide accepta quod caeterae subsequerentur et commeatus abunde suppeditaretur) ad Ostendam e regione veteris oppidi loco hostium tormentis exposito (portum enim hostes occluserant) mense Iulio nocte appulit. Et mox Edwardus Cecilius magno ausu et maiore cum fortitudinis laude in primo fere militiae tyrocinio cohortes et commeatum intulit.
62. Ostenda haec, quae patrum memoria nihil aliud erat quam paucula piscatorum in littore aperto tuguriola, tumultibus Belgicis exorientibus, ab ordinibus primum palis, et postea, mari se in portum percommodum insinuante, vallo et operibus firmata fuit; Anglique praesidiarii impositi qui primum sub Ioanne Conwayio, dein sub Edwardo Norrisio Flandriam ita incursarunt ut ad eos cohibendos Parmensis obsidere frustra caeperit, Mottaeus insidiis tentaverit, sed cum clade repulsus, et Albertus septendecim propugnaculis incinxerit. Quorum praesidiarii cum non minus graves essent Flandris quam hostes, et portus triremibus Hispanicis excipiendis atque Zelandorum et Anglorum navigationibus impediendis opportunus videretur, iam deliberatum erat Hispanis quoquo modo expugnare; ordinibus contra omni ope et opera propugnare. Nec alia, maiori clade, oppugnatio et propugnatio diutus nostro seculo continuata. Sed obsidionis diaria quae extant retexere nolo. Satis mihi paucula haec adnotare. Verus quinto obsidionis mense cum videret numeros crebris eruptionibus, hostium eiaculationibus, et pestilentia accisos, partem veteris oppidi vadis absorptam, annonam quodammodo exhaustam, et ventis adversantibus spem nullam suppetiarum quas subinde frustra imploraverat, hostemque iamiam undique aggressurum intelligeret, colloquium de deditione cum archiduce postulavit; qui, obsidibus utrinque datis, delegatos hic nomine misit. Verus autem moras nectendo eos spe deditionis subdole lactavit donec auxiliares cohortes submitterentur, statimque re infecta remisit, excusatione ex militari axiomate petita, hostes dolis deludere non solum iustum, sed suave et fructuosum. Atque facete mordax subsannando rogavit ut ignosceret, si urgente necessitate hoc denuo peccaret, quandoquidem integro honore aliter facere not poterat, cum auxiliares et quae bello usui accepisset. Archidux hinc irritatus exprobavit, quasi Verus dolose magis quam fortiter vincere sciret. Et decimo quarto post die octodecim maioribus machinis in propugnacula antemuralia toto die intonuit. Vesperi mari refuso ad vetus oppidum invadendum bis mille veteranos invitos equitibus a tergo prementibus impulit. Sed Verus, qui cum Horatio fratre et lectissima suorum manu ubique aderat, ter fortiter repulit. Qui orientalem partem adorti, cum serius caepissent, aestu adlabante, tempestive, nec tamen sine damno se receperunt. Qui ad Helmontem et Erinaceum propugnacula et Anglorum vallum destinati, ea, militibus ad alia loca defendenda evocatis, occuparunt sed statim deseruerunt. Bis mille ad occiduum aestuarium (Gulletam vocant) missi semilunulam derelictam caeperunt; qua mox expulsi, et complures dum confuse surgerent ne undis intercluderentur, perierunt. Novem maiora tormenta iuxta occiduam portam librata non singulos globos sed concatenatos, glandiumque plumbearum et ferramentorum tempestatem continiter effulminantia ita obruerunt oppugnantes occiduum propugnaculum et arenarium tumulum ut miseranda clade confertissime caderent, et in medio insultu accedente et emissariis apertis ita perterriti ut armis, scalis, et pontibus pensilibus abiectis, se vel praesidiariis erumpentibus mactandos vel undis hauriendos praeberent. Archidux hac suorum strage nihil deterritus obsidioni pertinaciter incubuit, licet spe pertenui potiundi, cum nec prohibere posset quo minus commeatus et nova militum supplementa indies inveherentur, nec suffossionibus erat locus, tot propugnaculis undique circumpositis. Verus autem, cum quassata novis operibus refirmasset, evocatus ab ordinibus, qui singulis quinque mensibus novos praefectos et recentes milites submittendos censuerunt, locum Frederico Dorpio reliquit, qui, uti et successores, non tam contra furentes hostium quam undarum insultus fortissime et operosissime tres totos annos et centum plus minus dies propugnarunt. Foelicissime cum militari hominum nomine actum fuisset, si Oceanus immissus funditus hausisset. Bellicossimis enim ex Belgio, Hispania, Anglia, Gallia, Scotia, et Italia viris, dum de sterili arena pugnacissime decertarunt, quasi commune erat sepulchrum, aeternumque virtutis monumentum. Sed haec ad Belgicam spectant historiam. Anglicae tamen historiae interest ut Angli qui ibi fortiter occubuerunt et strenue militarunt propriam apud posteros habeant memoriam. Ex his nominatissimi: Veri fratres, Edwardus Cecilius, Ioannes Oglaeus. Ex illis: Carolus Fairfaxus ex ordine equestri, Laurentius Duttonus, Dracus coronelli; Carpenterus tribunus maior, Holcroftus, Galfredus, Duttonus, Grevillus, Wilfordus, Humfredus, Dracus, Broughtonus, Herbertus, Frostus, Madesonus, Gerardus, Butlerus, Rogersius, Denisius Conigravius ordinem ductores. Nec tacendus Ioannes Carew ab Antonio Cornubiensis adulescentulus, qui inter erumpendum brachium maioris tormenti impetu avulsum et longius proiectum, sociis condolentibus, infracto animo sine omni doloris sensu in opidum altera manu retulit, et chirurgo monstrans, Ecce, inquit brachium, quo hodie universo corpori inter prandendum inservivit. Haec obsidio Galliarum regem ad Caletum, unde brevissimus in Angliam traiectus, attraxit, ut limitibus regni sui e vicinia prospiceret. Quod ut regina audiverat, misit Thomam Edmundium qui inviseret et saluti gratularetur. Ille, ut humanitatem agnosceret, Bironium Franciae marescallum cum Arvernio, Aumontio, et pluribus nobilibus in Angliam transmisit; quos illa ad Basingum rusticans ea humanitate excepit, prosequuta est et dimisit, ut comitatem prudentia et eloquentia conditam praedicarent. Quod quidam Gallici scriptores prodiderunt eam cranium Essexii inter plura damnatorum in intimo larario vel (ut alii scribunt) palo affixum Bironio et Gallis ostentasse, ridicule vanum est: illud enim una cum corpore consepultum. Hoc certum est, illam inter colloquia Essexium de ingratitudine, temerariis consiliis, et contumaci in culpis deprecandis dedignatione asperius criminatam esse, et optasse ut rex Christianissimus mitem severitatem potius quam dissolutam clementiam adhiberet, et capita perfidis nova molientibus et publicam tranquillitatem turbantibus tempestive amputaret. Quae Bironium nequiora contra regem suum iam machinantem deterrere poterat, si mens non laeva; sed fati ingruentis vis ita occaecavit ut post aliquot menses idem quod Essexius supplicium subierit.
63. Regina rure reversa ordinum regni conventum Westmonasterii habet, in quo salutares leges de egenis, infirmis, mutilatis militibus et nautis sublevandis, de fraudulentis testamentorum curatoribus, pannariorum fraudibus, praedationibus in limitibus versus Scotiam inter alia sancitae sunt. Sed cum gravissimae queremoniae in inferiore consessu de monopoliis institutae essent (certarum enim mercium venundarum ius potestatemque regiis diplomatibus quidam sibi impetraverant specioso boni publici praetextu, sed magno certe reipublicae malo), regina ut praeverteret promulgato edicto diplomata illa partim irrita declaravit, partim legibus examininda reliquit. Quod adeo gratum fuit inferiori consessui ut LXXX ex eo selecti eam accederent, gratisquae omnium nomine per oratorem humillime agerent. Quos laetanter exceptos illa in hanc sententiam affatur: Praecipiuam quandam laudem gratiamque vobis debeo ob propensissimam vestram in me benevolentiam, non opinione tacita sed perspicua declaratione expressam, qua me ex ignoratione, non voluntate, errantem revocastis. Haec mihi, cui nihil civium salute et amore antiquius est, in infamiam immerito vertissent nisi per vos eiusmodo Harpyiae et hirundines innotuissent. Mente autem et manu mutilari malim, quam huiusmodis monopoliorum privilegiis, quae civibus sint fraudi, vel mentem vel manum apponere. Regiae maiestatis fulgor non ita mihi oculos perstrinxit ut licentia plus quam iustitia apud me valeat. Regii nominis gloria principes regnandi peritos fallere possit perinde ac pillulae inauratae aegrotantes. Ego autem ex eorum principum numero non sum. Novi enim rempublicam in rem eorum qui commissi sunt, non eorum quibus commissa est gerendum esse, et pro altero tribunali rationem tandem reddendam. Beatissimam me existimo quod divino numine assistente hactenus universam rempublicam ita tutela sim, quodque huiusmodi habeam subditos, quibus ut magis consulam vel regnum, imo vitam, lubens relinquerem. Obtestor ut quae alii falsa suggerendo deliquerunt, in me non transferantur; rectae conscientiae testimonium absoluta sit mihi excusatio. Vos minime latet principum administros suis ipsorum rebus plus nimio subinde attendere, apud principes vera reticeri, nec posse per se omnia pervidere quibus maximorum negotiorum maius agmen quasi nexibus indies extenditur.
64. Sub huius anni principium obiit Henricus Herbertus Penbrochiae comes, Guilielmus filius, in periscelidis ordinem anno MDLXXIV adscitus, et consilii in Walliae limitibus praeses post Henrici Sidnaei soceri mortem. Ex cuius filia Maria musis amica et amaenioribus studiis devotissima progenuit Guilielmum in paterno honore successorem, Philippum et Annam flore aetatis morte praereptam. Animam etiam Deo reddidit Henricus baro Norrisius de Ricot, ab Henrico VIII post supplicium de patre sumptum in integrum restitutus, strictioribus quibusdam legibus de haereditate aviae, quae altera ex haeredibus vicecomitis Lovelli; sed plenus ab Elizabetha regina, quae post legationem Gallicam magna cum prudentiae laude perfunctam ad baronis honorem evocavit. Ex Margarita uxore, altera haeredum Ioannis baronis Williams de Tama (qui Henrico VIII regnante curiae augmentationum thesaurarius, et Mariae reginae consiliarius percharus) bellicosam prolem suscepit: Guilielmum primogenitum Berwici marescallum, in Hibernia defunctum, cui natus Franciscus aviti honoris successor; Ioannem iam saepius memoratum; Thomam Momoniae praesidem et aliquantisper Hiberniae iustitiarium, ex levi vulnere neglecto sublatum; Henricum eodem fato eodem fere tempore ibidem extinctum; Maximilianum bello Britannico occisum; et Edwardum, Ostendae praefectum, qui solus parentibus superstes. Paucis postea diebus emigravit Peregrinus Bertius baro Willoughbeius de Eresby Berwici praefectus, qui in Belgio et Gallia omnia ducis munia cum laude obierat. Successit Robertus filius ex Maria Edwardi comitis Oxoniae sorore natus.
65. Ad Hibernica iam deflectendum. His diebus edicto prohibitum erat (quod Henricus VII lege caverat) ne quis Anglicam pecuniam in Hiberniam transferret, quandoquidem magnam partem rebelles sibi attraherent ad bellicum apparatum comparandum, vel mercatores inde in exteras regiones distraherent magno Angliae detrimento. Serio itaque nunc agitur de mutatione monetae Hibernicae aliquantum aeris admiscendo, quandoquidem Hibernicum bellum in singulos annos supra CLX M librarum sterlingarum exhauriret. Hinc alii censuerunt belli expensas posse imminui; omnem probam monetam ex Hibernia in Angliam excambio derivari; ita rebelles, proba moneta deficiente, omni commercio cum exteris excludi et necessario debilitari. Alii contra dissuerunt hanc mutationem ad principis infamiam et subditorum damnum fore; probam Hiberniae pecuniam non posse sine principis impendio inde derivari; compendia ex hac, si in Anglia nova pecunia cudatur, transvectionis impendiis (rationibus subductis) non respondere, nedum si in Hibernia cudatur, ubi officina monetaria magnis impensis instituenda, et monetarii maioribus stipendiis conducendi; nec commercia rebellium cum exteris posse impediri dum novae pecuniae insit argentum quod mercatores facile separare norunt, quorum nihil interest sive unum nummum sive tres eiusdem valoris accipiant; periculum etiam, ne milites tumultuarentur, nam hinc stipendium minueretur. Verum ut pecunia ad tempus mutaretur, postea ad summum revocanda, Bockhurstus thesaurarius, in re pecuniaria solertissimus, ex necessitate (ea enim temporis lex est) quam urgebat a regina aegre extorsit, quae hoc grave suae fame, grave exercitui fore subinde dixit. Sine motu tamen et tumultu exercitus egit, rara principis foelicitate, quae authoritatem cum amore coniunctam apud suos retinuit. Exercitui certe cessit in damnum, nescio an principi in bonum, rationibus proculdubio in lucrum; quorum avaritia, latentium lucrorum sedula indagatrix, excogitasse videatur.
66. Prorex simul ac hoc deliberatum accepit, ne qua seditio per otium inter milites exoriretur, vere appetente copias convocat, et priusquam omnes convenerant ad Moghery tendit; ubi dura militia milites exercet, viam impeditissimam succidendo sylvas per viam facit, et munimentum erigit. E Lecalia Mac-Genisos, qui usurparunt, expellit, et omnia rebellium castra ad Armacham usque in potestatim redigit, quam etiam praesidio firmat; et eo usque hac aestate procedit ut Tir-Oenium ab Aqua Nigra sive Black-water, ubi multa arte castra metatus erat, submoverit.
67. In Tir-Conellia interim mortuo Ioanne O-Doghertii prorex filium eius haeredem declaravit, eo quod pater Anglico iure terras teneret, atque Hugo Boy et Phelimo Reaugh (quorum erat alumnus) curantibus haereditatem tradidit. Hoc O-Nealus Garve indignissime tulit, et protinus involavit in iuvenis haereditatem ex imaginario iure, quasi quicquid terrarum et gentium sit in Tir-Conellia ad se spectaret, atque iniquissime audivit proregem contra sentire, esti ille utramque partem ex aequo audire statueret. Henricus tamen Docwraius O-Nealum Garve promissis demulcet, in Anglorum partes pellicit, atque ne otia agitaret Mac-Wine Fanagh famosum rebellem aggressus opimam praedam abegit, supplici et obsequium iuranti restituit, obsidesque accepit, quos illo a fide iterum resiliente suspendit, agrisque vastatis eo adegit ut obsidibus denuo datis iam inde fidem coluerit. Deinde Sleugh-Art regiunculam Tir-Oeniae nemorosam et subuvidam XV milliaribus extentam Nealo Garve ducente pervastavit, castrum Derium cepit, Newtonam etiam et Ainogh praesidiis firmavit. Iam prorex ad Aquam Nigram iterum progressus eum accersiit; cumque a necessariis destitutus et, rebellibus omnes undique obstruentibus, accedere non posset, increpando monuit ut hanc negligentiam praeclaro aliquo ausu resarciret; quod tempore captato commodum praestitit. Edoctus enim a Nealo Garve viros militares e Tir-Connelia contra proregem esse evocatus, et monasterium Donegalliae proxime Ballashanonam a pauculis religiosis habitari, eo illum cum D Anglis misit, qui loco facile sunt potiti. O-Donellus prorege redeunte omnibus cum copiis ad Donegalliam contendit, furalibus in Anglorum exitium facibus armatus, totos XXX dies, ululatibus sublatis quasi parta victoria, obsidet acerrime, cum monasterium fortuito igne noctu deflagraret, Angli tamen fortissime obsidionem pertulerunt.
68. Dum haec faeliciter his in partibus geruntur, ecce ad proregem multi scripserunt, et fama certa pertulit, quod antea rumore increbescente audierat, Hispanos in Momoniam vela facere, ut iam necessario ab incoepto desistendum, et Hibernia non tam ab interna rebellione quam ab externo hoste defendenda. Ne tamen parta amitteret, praesidiis in Ultonia firmatis, in Momoniam cum una et altera equitum ala, peditum ductoribus subsequi iussis, continuis itineribus advolat. Eo etiam furtivis Tir-Oenius, et postea O-Donellus, obsidione Donegalliae soluta, festinanter properant. Nec mora: Docwraius terrestri itinere praesidariis ibidem subvenit; duo signa in Asherow collocat sub Edwardo Digges, a quo brevi Ballashanona tantopere expetita occupatur. Et ipse perfidiam Hibernicorum, qui Newtoniam et castrum Derrium prodiderant, ulciscitur.
69. Bello iam in Momoniam translato, eo etiam me revocat et rerum et temporum series. Tir-Oenius rebellesque Momonienses per emissarios suos Matthaeum Oviedum Hispanum, archiepiscopum Dublinensem a papa designatum, episcopum Clonfortensem, episcopum Killaloensem, et Archerum e Iesuitarum societate orando, obsecrando, obtestando ab Hispano tandem impetrarant ut subsidium rebellibus in Momoniam mitteretur sub Ioanne D’Aquila spe certa universam Momoniam mox deflecturam, et titularem Desmoniae comitem Florentiumque Mac-Carty auxilium magnum adiuncturos. Interea Georgius Carew praeses ut hoc praeverteret titularem istum comitem in aviis latitantem, et a suis desertum, iampridem in cavea deprehensum protinus iudicio stitit quandoquidem, si indemnatus obiret, bona (nisi authoritate parlamentaria) fisco de iure cedere non poterant. Ille laesae maiestatis damnatus, protestatus est se ex studio Romanae religionis restaurandae et aviti patrimonii recuperandi arma sumpsisse, irritatum iniuriis advenarum ex Anglia, novis in singulas carrucatas exactionibus, atque Anglicis duodecemvirorum iudiciis; et sustentatum spe auxiliarium ex Hispania, quios iam adventare certo noverat ex relatione archiepiscopi quiin Hibernam mense Februario missus, et ex fide Florentii Mac-Carty. Deprehendit etiam praeses consultatum fuisse inter Tir-Oenium, archiepiscopum illum, et alios, in qua parte Hiberniae Hispani commodissime appellerent, et Momoniam longe commodissimam esse omnes consensisse; quo tamen in portu, variasse. Erant qui iudicarunt Limiricum primum occupandum, utque Connachtiae et Lageniae finitimum, nec valde ab Ultonia remotum, ideoque ad vires coniungendas situ percommodo, et ab Anglia adeo remoto ut nullus timor ab Anglica classe videretur. Donatum tamen Mac-Cormac asseruisse, Florentium Mac Mac-Carty ex matura deliberatione Corcagium praetulisse, quod portus sit oportunior, urbs infirmior, ideoque expugnatu facilior, et ex eo Hispani imminerent Barrio, Rochio, Cormacho Mac-Dermot, et Mac-Carty Reogy, qui in fide permanserunt, eosque vel in partes adigerent vel fortunas diriperent. Hinc praeses nihil consultius existimavit quam quovis modo Florentium intercipere, etsi protectionis literas et veniale rescriptum pro vita iam prius concesserat; eumque post multas tergiversationes interceptum, quod contra protectionis formula creditori vim intulerat, in Angliam una cum titulari illo comite transmisit. Iam certior factus Hispanos adventuros, quod nec proregi nec consiliariis in Anglia persuadere poterat, commeatum undique in Corcagium subvehendum curat, conventum provinciae ibi agit, et nonnullos turbatores quos suspectos habuit ne nocerent apprehendit, aliis obsides imperat, ac tam provide rebus prospicit ut commeatu et caeteris ad obsidionem in plures menses sustinendam abundarent. Novum enim bis mille militum supplementum opportune ex Anglia advenit.
70. Praeses medio Septembri certissime edoctus Hispanos vela dedisse hoc proregi quam primum significat, qui statim ac ad Kilkemia pervenit praesidem accersit. Ecce dum ille in intinere festinat, is nuntiis Hispanicam classem in conspectu esse revocatus Carolum Wilmottum Corcago praefecit, et protinus ad proregem pergit. In consilium mox itur, an prorex, qui paucos in comitatu habuit, et ne satellites quidem, redieret, an Kilkemiae subsisteret donec copiae contraherentur. Alii redeundum censuerunt, nec esse pro dignitate proregis cum tantillo comitatu progredi. Contra praeses contendit non posse rediere aut subsistere sine ignaviae suspicione et periculo defectionis per universam provinciam; ubi de regni salute agitur, inania transmittenda; progrediendum itaque, et proregis authoritatem defecturis opponendam, qui in officio permansuri si proregem foelicitate clarum praesentem viderint, defecturi si redierit. Erant qui Clomelliam usque in provinciae limite et non ulterius proregi progrediendum iudicarunt priusquam copiae advenirent. Verum cum praeses ducentos equites ad stipandum obtulisset, et docuisset Corcagium ab omnibus ad bellum necessariis abunde esse instructum, eo una alacris perrexit.
71. Interim classis Hispanica quae vento laxante Corcagii portum tenere non poterat, ostium portus Kinsaliae subintrat die XXIII Septembris, militesque exponit. Statim Richardus Percius, qui oppido cum centum quinquaginta militibus praeerat, impar resistendo, cum suis se Corcagium ex iussu recipit; Hispani, triginta quinque vexillis explicatis, portis apertis, ab incolis gratanter excipiuntur, summo magistratu cum bacillo praeeunte, et tanquam metatore hospitia designante. Praeses omnia pecora et iumenta citra fluvium Averley abigi iubet; Flowerum cum CCCC expeditis peditibus ad vastitatem agris vicinis inferendam emittit; quodque ex re visum, cives et opidanos plurimos in militum numeros conscribit, quod non usui esse poterant, sed ut tanquam obsides haberet, ne domi desides prae studio Romanae religionis et innato in Hispanos amore, ex eiusdem originis opinione, de defectione et oppidorum deditione cogitarent.
72. Ioannes D’Aquila, qui Hispanis praeerat titulo magistri generalis et ducis regis Catholici in Dei bello pro fide tenenda in Hibernia, scriptis editis populo persuadere conatur Elizabetham reginam pontificum Romanorum sententiis regno esse abdicatam, subditos a fidelitatis iuramento absolutos, Hispanos advenisse ut Hiberniam e faucibus Diaboli (haec ipsius verba) liberarent. Et quamplurimos pravos specioso hoc obtentu in suas partes allicit. Prorex contractis undique quas poterat copiis ad obsidionem se accingit. Castris metatis, nihil prius habuit quam Rincurran castellum ad portum haud procul ab oppido, in quo CL Hispani relicti, in potestatem redigere; tum quod ad Anglicam classem tutandam, tum ad hostilem, si rediret, infestandam opportunam videretur. Quod praeses, qui locumtenens generalis exercitus designatus, gravibus machinis admotis, Hispanis terra marique auxiliaturis repulsis, ad absolutam deditionem brevi adigit.
73. Iam Richardus Levesonus subthalassiarcha ex Anglia cum una et altera nave regia ad aditum prohibendum missus portum intercludit, et Angli terra marique in oppidum effulminare et arctius obsidione incingere caeperunt. Quae tamen statim remissior, quod hinc Levesonus cum classiariis contro duo millia Hispandorum qui ad Berehaven, Baltimore, et Castlehaven expositi, solvisset, quorum V naves depressit. Eodem tempore praeses e castris missus erat cum aliquot turmis ad praevertendum O-Donellum, ne cum novo isto Hispanorum supplemento se coniungeret. Verum solo ubique gelu constricto, ille per avia noctu ad Hispanos evasit. Paucisque diebus interpositis ipse Tir-Oenius cum O-Rorco, Reimundo Burko, Mac-Mahono, Randall Mac-Surleyo, Tirello barone de Kerry, et rebellibus lectissimis propius accessit, quibus cum recentes Hispanos Alphonsus O-Campo adiunxisset, VI M peditos et D equites numerabant; certissima spe victoriae inflati, quod numero erant superiores, recentes, ab omni apparatu instructiores; contra Angli hiberna obsidione lassati, commeatu exclusi, et equi labore inediaque confecti.
74. In his difficultatibus prorex obsidionem quantis poterat viribus urget, simulque novis operibus castra communit. Die XXI Decembris in colle mille plus minus passus a castris Tir-Oenius cum copiis se ostendit, et ibi castra metatus postero die iterum se ostendit. Nocte subsequente et Hiberno oppido erumperunt, et Hibernici in oppidum se immitere conantur; verum et hi et illi repelluntur. Die XXIII literae D’Aquilae ad Tir-Oenium intercipiuntur, quibus obsecreat ut Hispani nuper advecti in oppidum immiterentur, et utrimque Anglorum castra aggrederentur. Nocte luna exoritura prorex Henrico Poerio mandat ut octo signa veteranorum educeret, et ad occiduam castrorum partem aciem instrueret. Henricus Greamus, qui ea nocte equitibus excubatoribus praefuit, summo mane significat proregi rebelles certo moturos, quod eorum igniarios fomites accensos magno numero collucere videbat. Hinc ad arma conclamatum per castra, et quacunque aditus in oppidum patuit cohortes dispositae. Prorex cum praeside et Richardo Wingfeldo marescallo versus excubatores tendit, simulqe consilio Olivari Lambardi locum deligit, ubi rebelles praelio exciperet; quo perductae fuerunt vexillationes Henrici Folliotti et Olivari Sancti John cum sexcentis classiariis sub ductu Richardi Levesoni. Tir-Oenius, cui animo destinatum erat Hispanos recentes et DCCC Hibernicos (ut postea innotuit) per tenebras in Kinfaliam inducere, cum iam, die illuscente, et marescallum et Henricum Danversium cum copiis equestribus, Poeriumque cum veteranorum vexillationibus ad collis radicem conspiceret; spe excussus obsistit, et mox receptui per utricularios canit.
75. Quamprimum de hoc receptu satis confuso prorex certior factus, iubet insequi, et ipse ante principia se confert ut eorum recessum observaret, sed tam spissa caligo cum violento nymbo terris incubuit ut conspectum aliquantisper eriperet. Serenato mox coelo cum observaret eos tribus agminibus magnis et equitibus a tergo positis trepide recedere, statuit aggredi, praeside cum III equitum alis in castra remisso ad Hispanorum ex oppido irruptionem, si quam facerent, prohibendam. Prorex vero tanta festinatione recedentes subsequitur ut gradum sistere cogeret in margine uliginosi et voraginosi loci, et ad quem nisi vado nullus accessus; sed equitibus, qui vadum servabant, virtute marescalli et comitis Clan-Richardi profligatis, Angli in equestres hostium turmas impetum animose fecerunt; cumque Guilielmus Goldophinus, qui proregis alam duxit, Henricus Danversus, Minshanus, Taffus, Flemingus, et Ioannes Barckleius castrorum praefectus se coniunxissent, tanta alacritate iterarunt ut equites rebellium fugam capesserent. Nec fugientes persequi visum est, sed collectis viribus in mediam hostium aciem iam trepidantem involant atque perrumpunt. Tirellus cum suis et Hispani interim firmo pede suo loco persisterunt, contra quos postremam suam aciem prorex promovet, utque non solum ducis numera imperando, sed etiam militis dimicando expleret, cum tribus Olivarii Sancti John vexillationibus quas Roeus duxit in illos irruit, ordinesque ita perfringit ut confusius se ad Hibernicos receperint, a quibus statim sunt caedi relicti, et ab equestri proregis turma, Guilielmo Godulphino ductore, magna cum clade obtriti. Protinus Tir-Oenius, O-Donellus, et reliqui undique in fugam effusi proiectis armis sibi consulunt; Alphonxus O-Campo captus cum tribus Hispanorum ductoribus et sex signiferis; caesi mille et ducenti, signa novem capta, quorum sex Hispanica. Ex Anglis pauculi desiderati, multi vulnerati, et inter eos Henricus Danversius, Guilielmus Godolphinus, et Croftus. Tantulo impendio tanta stetit victoria.
76. Prorex cum receptui cecinisset, gratiis divino numine inter conferta cadavera relatis, comitem Clan-Ricardi equestri dignitate ob operam fortissime navatam donat, victorque faustis acclamationibus in castra redit, quae ab omni periculo sarta tecta invenit. Hispani enim in oppido cum omnia undique praesidiis munita conspicerent, irruptiones omnes sibi damnosas antea experti, anxia expectatione solliciti se domi continuerant; et adfuit, ut saepe alias, fortuna Anglis. Ventus enim ab ea coeli statione spirabat ut bombardarum displosiones dum pugnaretur non audirentur in oppido.
77. Victoria haec magna et multiplex, qua Hibernia nutans et iamiam defectura retenta: Hispani ex Hibernia submoti; archirebellis Tir-Oenius in Ultoniae latibula reiectus; O-Donellus in Hispaniam fugatus; caeteri seditiosi in varias partes dissipat; regia authoritas restituta; perditorum insolentia compressa; proborum animi, qui modo fracti et afflicti, confirmati; posteaque alta pax ubique per insulam solide fundata.
78. Postridie prorex imperat Iosiae Bodleio vallorum praefecto, qui in operibus et etiam in proelio strenue se gesserat, ut moles inchoata perficeretur et aggeres propius admoverentur. In quibus cum sex dies insumpti, D’Aquila , literis per tympanistam ad proregem missis, petiit ut nobilis aliquis fide dignus in oppidum mitteretur quocum colloquium institueret. Ad hoc eligitur Guilielmus Godulphinus vir dignati equestri, cui D’Aquila significat se proregem, etsi acerrimum hostem, tamen honorandum comperisse; Hibernicos esse invalidos, incultos, et, quod male metuit, perfidos, se submissum fuisse a rege catholico in duorum comitum subsidium. Iam vero dubitare an eiusmodi comites in rerum natura existant, cum una belli tempestas alterum in Hispaniam alterum in septentriones ita difflaverit ut plane disparuerint. Velle itaque de pace agere quae Anglis sit usui, et Hispanis non fraudi, licet ad obsidionem perferendam nihil sibi deesset, et auxilia ad negotium facessendum indies expectaret. Ut rem paucis complectar, post sermones ultro citroque habitos convenit inter Hispanos et Anglos utrinque obsidionis pertaesos, ut Hispani Kinsaliam castra et munimenta ad Baltimore, Berehaven, et Castlehaven proregi dederent, cum vita, bonis, et signis explicatis, abscederent, Angli naves, quibus uno et altero commeatu in Hispaniam navigarent, iusto pretio praeberent. D’Aquila postremus discederet, arma in reginam Angliae non ferrent priusquam in Hispania fuerint expositi. Si ad quem Angliae portum in reditu appulerint, comiter exciperentur. Si in quas naves Anglicas inciderint, non infestarentur. Dum in Hibernia ventos expectarent, necessaria ad victum numerata pecunia suppeditarentur, iniuria nulla inferretur; et de navibus quibus reducentur tribus pro arbitrio proregis obsidibus securitas praestaretur.

Perge ad 1602