1600l

Tituli iuris ambigui confirmati. | Edictum ne aurum aut argentum exportetur. | Honores confert. | Mac-Guyrus occidur et S. Leger. | Montioius in Hiberniam venit. | Pontifex Romanus rebelles bulla animat. | Prorex in Ter-Oenium movit. | Praevertitur. | Praesidia in Ultoniam mittit. | Derria communitur. | Tir-Oeneum repellit. | O-Moros profligat. | In Ultoniam iterum movit. | Difficultates superat. | Mont-Norris munimentum. | Docwraius rebelles exagitat. | Rebelles in Lageniae coercet prorex. | In Ultoni vc am redit. | Rebelles quidam se submittunt. | Georgii Carew res gestae in Momonia. | Nova de pace cum Hispano propositio. | Quae spe ex consultatione Romae habita. | Tractatus ad Bononiam. | De praecedentia Angliae et Hispaniae observationes. | Ex Volaterano. | Delegati de paci. | Anglorum documenta. | Exceptiones in delegatorum commissionibus utrinque. | Serenissimi titulus. | Angli primum locum vendicant. | Hispani nec aequalem concedunt. | Nova ad Anglos documenta. | Tractatus dissolvitur. | Praelium ad Newport. | Tractatus de reprisalis inter Anglos et Gallos. | Lites etiam cum Danis de commerciis. | Indiae orientalis societas instituta. | Brevia Romani pontificis in Scotrum regem submissa. | Insidiae filiorum comitis Gouriae in eum. | Querela de annonae difficultate. | Essexius resipiscit. | Ad suas aedes mittitur. | Coram delegatis sistitur. | Ille respondet. | Interrumpitur. | Spes deliberatione concepta. | Ex moribus reginae. | Ex comitis nobilitate et indole. | Ex adversariorum ingenio. | Consultatio quomodo vitam institueret. | Eius humilitas. | Cuffus Essexium perstrinxit. | Essexii ad regniam nuntium. | Eius responsum. | Essexius negligit. | Regina petitionibus non adnuit. | Ille hinc exacerbatur. | Pravis consiliis auscultat. | Mors baronis Northi.

NNO

auspicante, regina regni curis iugiter occupata, ut inter tantas in bellum Hibernicum expensas rei publica prospiceret, quosdam delegavit qui regia praedia iuris controversi possessoribus, accepta pecunia, confirmarent (possessoribus enim concelatores turbidum genus hominum impendiosas molestias facesserunt). Antiquas etiam leges Edwardi VI, Richardi II, Henrici VI, aliasque de auro et argento facto aut infecto extra regnum non exportanda observari edicit, et ad Hibernica magis quam caetera intentiorem curam contulit. Tir-Oenius enim post Essexii reditum secundis successibus tumidus quasi totius Hiberniae monarcha volitat, atque ut flammam quam absens in Momonia conflaverat praesens magis magis diffunderet, sub religiosae peregrinationis obtentu in visendam

particulam crucis dominicae, quae asservari in Tippariensi Sancti Crucis monasterio creditur, media hyeme eo profectus plurimos ad rebellionem praecipites cohortationibus et magnificis promissis protrudit. Iacobum Fitz-Thomam agnatum Iacobi comitis Desmoniae, quem rebelles comitem declararant, ad honorem comitis Desmoniae, et Florentium Mac-Carty ad titulum Mac-Carty More evehit; obsides a suspectis extorquet, praedonesque in fidelium subditorum agros immittit duce Mac-Guiro inter rebelles audacissimo. Qui forte fortuna incidit in Warhamum a Sancto Leodigario sive S. Leger, equitem auratum, qui illum adacta hasta transfixit, ab illo simul transfixus.

2. Cum haec flamma in potentius incendium iam exarsisset, quam ut per Ormundium generalem exercitus designatum, et Georgium Carium exercitus quaestorem, qui iustitiariorum titulo Hibernae praefuerunt, restingueretur, regina, suo delectu semper foelix, Carolum Bluntum baronem Montioium, quem ingenio ad imperandum et parendum inprimis habili iudicarat, proregem in Hiberniam praeter omnem opinionem summa iam hyeme misit. In Hibernia appulit ille mense Februario sine strepitu cum pauculis. Rem Hibernicam admodum languentem, imo deploratissimam, invenit. Tir-Oenius etenim ab extrema Ultonia in Momoniam, ut dixi, triumphantis instar, insulae longitudinem nemine obsistente permensus erat. Optimus quisquisque ex adversis sine spe remedii vel allevamenti intabuit; pessimi rebus ad voluntatem continua serie fluentibus altius spirarunt, et proculdubio nobiliores quique ad resumendam libertatem quam oppressam quiritabantur occulte conspirarunt. Animos addit Clemens VIII pontifex Romanus indulgentia ex ecclesiae thesauro, ut loquuntur. Qua (ut in pauca contraham) primum praesules et proceres Hiberniae laudat, quod Iacobo Geraldino, Ioanni eius consobrino, et novisssime dilecto filio Hugoni principi O-Neal comiti Tir-Oenio, capitaneo generali exercitus cathoici in Hibernia, cunctis auxiliis et viribus opem praestiterint. Deinde hisce verbis pergit: Nos, ut vos ac dux et milites, alacrius in expeditionem hanc contra haereticos operam in posterum praestare studeatis, spiritualibus gratiis et favoribus vos prosequi volentes, praedecessorum nostrorum exemplo adducti, ac de omnipotentis Dei misericordia ac beatorum Petri et Pauli apostolorum eius authoritate confisi, vobis omnibus et singulis, qui Hugonem Tir-Oenium ducem eiusque exercitum catholicae fidei assertores et propugnatores sequimini, ac illis vos adiunxeritis, aut consilio, favore, commeatibus, armis, aliisque bellicis rebus, seu quacunque ratione, eis in hac expeditione operam dederitis, ipsique Hugoni duci, eiusque exercitus militibus universis et singulis, si vere poenitentes et confessi, ac etiam, si fieri poterit, sacra communione refecti fueritis, plenariam omnium peccatorum veniam et remissionem, ac eandem quae proficiscentibus ad bellum contra Turcas et ad recuperationem terrae sanctae per Romanos pontifices concedi solita est, misericordia in Domino concedimus. Non obstantibus etc. Datum Romae apud Sanctum Petrum sud annulo piscatoris, pontificatus nostri anno IX. M. Vestrius Barbianus.

3. Rebelles, ut proregem iam recentem exterrerent, in ipsis Dubliniae suburbiis classicum cecinerunt, verum ille istis neglectis ipsum archirebellem e Momonia redeuntem aggredi exarsit. Convocata itaque tumultuaria manu (delectae enim cohortes aberant in Momonia cum Ormondio) in Fereall, ut viam praecluderet et praelio exciperet, festinavit, sed iste de hoc proregis consilio certior factus (nonnullos enim habuit e consilio regio semper sibi nimio plus devotos) contentissima per avia

celeritate praevertit. Prorex Dubliniam reversus totus erat in delectu veteranorum habendo, qui ad Logh-Foil et Bala-Shanonam prope ostium Erni lacus navigio mitterentur, ut Tir-Oenius a tergo, a fronte, a lateribus premeretur; nec non de subsidio ad praesidiarios in Leasia et O-Phalia submittendo, quod tot rebellibus circumfusis plenum erat periculi et difficultatis.

4. Mense Maio ineunte, signa Ultoniam versus promovit eo consilio ut rebelles in ea parte diverteret, dum Henricus Docwraius ad Logh-Foil et Matthaeus Morganus ad Bala-Shanonam praesidia firmarent. Appulerunt illi mense Maio ad Culmo iuxta ostium Logh-Foil cum quater mille peditibus et ducentis equitibus. Ubi posito munimento, et altera apud Ellogh, ad Derri urbeculam in peninsula quadraginta iugerum, hinc magna ex parte flumine circumflua, inde solo semper uliginoso impervia, devenerunt; in qua semiruti erant parietes monasterii, episcopalis palatii, duarum ecclesiarum, et veteris castelli. Armamentarium et casuas ex asseribus quercinis ibi construxerunt, et locum communierunt structilibus lapidibus e vicinia, atque aedium dirutarum reliquis, conchis in calcem igne redactis, dum Tir-Oenius a prorege quotidie levibus praeliis distineretur,

indies adeo adversis ut iam Martis alea mutata ad sua lustra repelleretur. Praesidiis his dispositis, prorex Iunio medio Dubliniam reversus aliquot vexillationes et commeatum ex Anglia ad praesidium in Armacha ex hac parte locandum petiit, ut rebelles in angustiora spatia redigeret. Interim in Leasiam omnium Lageniae rebellium perfugium profectus, Ony-Mac-Rory-Og primarium e familia O-More, iuvenem sanguinarium et proiectissimae audaciae qui tantas turbas nuper in Momonia dederat, cum aliis consceleratis occidit, agrisque vastatis rebelles in sylvas et saltus ita dispulit ut in illis partibus vix conspicerentur. Quam primum ex Anglia nova auxilia advenisset, licet magna esset inopia rei annonariae pecuniaeque, et caelum iam post aequinoctium in illa plaga brumesceret, in Ultoniam movit, et ad angustias Mogheriae ultra Dundalkiam

progressus est. Transitus ille totius Hiberniae natura impeditissimus habetur, quem rebelles sepimentis palis defixis, cratibus iunctis, saxis interiectis, et cespitibus inter montes, sylvas, et paludosas voragines utrinque magna arte, sed maiori industria, transverse communierant; et fluvii pluvia per aliquot dies continua aucti alveis egressi. Ubi subsiderint aquae, Angli sepimenta illa animose perrumperunt, et hostibus depulsis superatisque difficultatibus prorex ad octavum ab Armacha lapidem (ad Armacham enim rebelles omnia depasti erant) munimentum posuit; quod in memoriam Ioannis Norrisii, sub quo prima militiae rudimenta fecerat, Mont-Norris appellari iussit, virumque strenuum Edwardum Blanium praefecit; qui rebelles postea hac in parte graviter exercuit et simul coercuit. In reditu, ut assiduas velitationes praetermittam, rebelles in angustiis prope Carlingfordiam, ubi viam obseperant, memorabili clade contrivit. Ceciderunt tamen ex Anglis, praeter alios, Latwarus sacrae theologiae doctor, proregi a sacris, et Cranmerus ab epistolis, viri eruditissimi et ipsi eo nomine longe charissimi.

5. Prorege reverso, et Matthaei Morgani ad Ballishanonam expeditione in aliud tempus necessario prolata, Tir-Oenius et caeteri rebellis cum omnibus copiis signa in Henricum Docwraium direxerunt, velitationibus, insidiis, periuriis, corruptelis et fraudibus plusquam Punicis agressi pluribus vulneribus sauciarunt. Ille tamen se fortiter et faeliciter periculis explicavit; O-Cahani regiunculuam duce Arthuro O-Neal filio Turloghi vastavit, Dunalongum Tir-Oenio vidente cepit, Ioannem Bowles ibidem in praesidio locavit, et paulo post, O-Donello fremente, Lifferum castrum occupavit, ope Neali Garue e familia O-Donellorum in partes pellecti spe proposita dynastiae Tir-Conelliae quam iure sanguinis vindicavit. Quo tempore nave Hispanica cum armis et pecuniola ad Calebeg appulsa, rebelles eo spe praedae partiendae convolantes partes illas praesidiariis Anglis persultandas reliquerunt. Prorex ex altera parte, ne quid temporis periret, media hyeme glinnes, id est convalles, in Lagenia ingressus Donellum Spaniah, Phelimum Mac-Pheogh, et tumultuosam O-Toolorum gentem in ordinem obsidibus acceptis redegit. In Fereall penetravit, et Tirellum inter rebelles rei militaris peritissimum e firmamento suo (cuiusmodi Fastnessi illi vocant) paludoso et vepribus condenso expulit. In Ultoniam iam per ambages ubique victor pervenerat; ubi primum vastavit regiunculam Ferney, duobus Evari Mac-Cowley filiis occisis et deinde Richardo Morisono emisso Fues provinciolam. Praesidium in Breny curante Olivero Lambardo collocavit, et ad Droghedam deflexus Turloghum Mac-Henry dynastam in Fues, Evarum Mac-Cowley, O-Hanlon, qui se haereditarium regium vexilliferum in Ultonia gloriabatur, et plures ex Mac-Mahonis et O-Raliis supplices cum obsidibus ad genua provolutos in fidem recepit.

6. Haec primo anno gessit Montioius prorex. Nec minus faelices progressus in Momonia australi Hiberniae parte fecit Georgius Carew, praeses provinciae nuper constitutus, quae rebellione sub titulari Desmoniae comite per omnes partes grassante periculose quasi aegrotavit. Ille enim primum ita rem egit cum mercenariorum (bownies vocant) e Conachtia ductoribus, quos rebelles evocarunt, ut Dermitium O-Conarum astu, Redmundum a Burgo spe facta aviti patrimonii recuperandi, et Tirellum iniecto terrore ne ex insidiis opprimeretur, a provincia emoverit. Deinde diffidentiam quam ementitits literis inter eos concitaverat adeo solerter aluit, ut sibi timentes se distraxerint. Postea cum Twomundiae comite, qui individuus adhaesit, et fortissime operam navavit, in eos movit, titularem comitem intercepit, quem tamen rebelles postea recuperarunt; Logherum, Cromum, Glanum, Carrigfoilum, Corgragum, Rathmorum, Cahirum castra expugnavit aut deditione caepit. Carolus Willmottus, quem Derriae praefecerat, Lixnawum, castrum Mainium, et Listwillium, Franciscus Barclaius Glanemirum in potestatem redegit. Greamus ordinum ductor titularem illum comitem ita agitavit ut provincia expulerit, atque plures rebelles undique territi supplices ad reginae fidem confugerint, et inter eos Florentius Mac-Carty, simulandi et dissimulandi artifex egregius, sed plerique simulate. Compertum enim est plurimos ex iis per sacerdotes Romam missos huius delicti in ecclesiam Romanam veniam deprecatos esse, scilicet quod in rebellione non persisterent, et dispensationem rogasse ne rebus sic stantibus in rebellionem apertam proruerent. Ut verbo dicam, praeses qui provinciam mense Aprili ingressus turbatissimam efficit ut mense Decembri esset pacatissima, et ne unum quidem propugnaculum contra reginam defenderetur.

7. Dum haec in Hibernia geruntur, consultatur in Anglia de pace cum Hispano ineundea, et ex iisdem argumentorum momentis quae anno MDCXVIII dixi. Hanc non ita pridem Albertus archidux cum infanta uxore ex Hispania reversus et ense consecrato a pontifice Romano donatus proposuerat. Et quamvis regina praecise negasset faedus defensionis cum Hispano ferire, oppida in cautionem data tradere, commercia cum Hollandis et Zelandis interdicere, quae inprimis efflagitavit, aut honoris praerogitiva Hispano cedere, ille tamen et Gallus missis

subinde internuntiis de pace intercedere non desisterunt, et Hispano quidem authore, qui in pacis studium, tum ex sedato ingenio, tum ex consiliariorum iudicio totus incubuit. Novit enim patrem, pace cum Gallo confecta, nihil magis in votis habuisse quam etiam cum Angla

conficere, ut imperia filio cum pacis consolidatae gloria relinqueret. Sibique persuasum erat hanc pacem in rem religionis Romanae, suum honorem, et etiam utilitatem cessuram. Spes certe Romae concepta erat (ut ex dissertatiuncula ibi his diebus scripta videmus) fore, ut hinc mitius cum Romanae religionis cultoribus in Anglia deinceps ageretur, qui domum reversi suam religionem minori cum periculo conservare et latius disseminare possent. Hoc non minus ei gloriosum futurum quam maioribus novum orbem detexisse. Minores etiam principes eum nullo bello distentum magis observaturos, ita ut deinceps quasi honorarius arbiter orbem temperaret. Utilitas hinc etiam redundaret multiplex; ordines enim Hollandiae et Zelandiae ad aequas conditiones facilius perducerentur; pecuniae quae ad copias in Belgio alendas et ad classes Indicas quotannis reducendas effunditur parcerentur; illae securae cum opibus redeuntes Hispaniam <in> immensum ditarent; Angli rem navalem sensim negligerent cum Hispanorum spoliis non amplius opes augerent; et tandem dum alta pace fruerentur, a bellicis terra marique studiis desuefacti ex improviso opprimerentur.

8. Etsi haec reginam non latuere, illa tamen quae, re mature deliberata, pacem et Angliae et existimationi suae maxime conducere censuit, Gallo importune urgenti reliquit ut colloquio tempus locumque diceret, qui mensem Maium et Boloniam maritimam Galliae urbem dixit, quae olim Bononia et Gessoriacum Navale dicta. Cum praevisum fuerit quaestionem de potiore loco in sedendo et incedendo oborituram, nonnulli selecti sunt qui hac de re inquirerent. Hi observarunt in libro Caeremoniarum Curiae Romanae (quae, ut habent canones, velut domina, mater, et magistra dat normam aliis) inter reges primum locum deberi regi Galliae, secundum regi Angliae, tertium regi Castellae; Anglos illum locum pacifice tenuisse in generalibus conciliis Pisano, Constantiensi, Senensi, et etiam Basiliensi (etsi in hoc Castellae legatus minus modeste se opponeret). Praeterea Castellae regnum, cuius titulum Hispanus caeteris praeponit titulis prae Angiae regno esse nuperum. Comites enim habuisse, nec reges ante antum salutis MXVII, illosque non unctos. Regem Angliae inter reges quos dixerunt superillustres tertium habitum fuisse, et Hispanum quartum. Iulium item III pontifex Romanus pro Henrico VII Angliae contra Ferdinandum Castellae pronuntiasse. Reginam Angliae et nascendi et regnandi tempore Hispano

esse priorem (hoc enim argumento in concilio Basiliensi contra Henricum VI Angliae usi erant Hispani). Denique iurisprudentes uno ore pronuntiasse praecedentia, cuius origo hominum memoriam excesserit, iure constituti loco habenda est.

9. Observarunt etiam, cum in prima concilii Tridentini sessione sub Paulo III unus idemque esset legatus Caroli V imperatoris qui et iam rex Hispaniae, et ille locum primum ante Galli legatum ex iure imperatoris occuparet, Hispanos hunc locum non solum ex iure imperatoris sed etiam regis Hispaniae iam inde vindicasse, quia nemo contradixit. Quo tempore Angli prudentiam in Galli legato desiderarunt quod non contradixerit ac contra imperatoris legatum contestationem publicam fecerit, si prae se tulisset pro Hispano etiam locum ante Gallum caepisse. Adnotarunt etiam Hispanos ex Hispanici imperii longe lateque diffusi amplitudine, potentia supra caeteros universi orbis reges magnis in ecclesiam Romanam meritis et loco extra ordinem in concilio Tridentino sub Pio IV ante Gallum occupato, superiorem locum sibi vindicasse. Sed haec omittamus.

10. Ad diem condictum Boloniae convenerunt pro regina Henricus Nevillius ordinarius in Gallia legatus, Ioannes Herbertus modo factus alter e secretariis, Robert Bealus ab epistolis consilii septentrionalis, et Thomas Edmundius reginae ab epistolis Gallicis. Pro Hispano Balthasar dominus de Zuniga, et Fonseca a sanctiori consilio et in Belgio legatus, atque Ferdinandus Carillus licentiatus ex ordine Sancti Iacobi et regius in Castella consiliarius. Pro archiduce Ioanes Richardotus dominus de Barly, primarius in concilio praeses, et Lodovicus Verrekeimus audientiarius primariusque secretarius. Angli in documentis habuerunt ut ante omnia regni Angliae reginaeque honorem, salutem, et publicam utilitatem curarent. Quod ad honorem, ut locum honoratiorem Hispano nullatenus cederent,

quinimo directe, modeste, tamen ex argumentis quae dixi vendicarent. Si Hispani non cederent, ne Angli gloriosa utilibus praeponere viderentur, aliqua media et equabilis ratio proponeretur. Cuiusmodi haec sit: alterna praecedendi vicissitudo primordiumque sortibus permitteretur. Quod ad salutem et publicam utilitatem, providerent ut nihil fraudi Anglorum aut provinciarum unitarum in commerciis fieret. Ut Angli in Indiis libere negotiarentur, quandoquidem in tractatu MDLXI in omnibus Caroli V dominiis hoc concessum, saltem in iis locis quibus Hispani sedes non fixerunt, et cum principibus Indicis qui Hispanorum imperio non subsunt. Ut Hispani conditiones primum proponerent, quandoquidem ad tractandum invitarant. De rebellibus et profugis (qui ex foederibus antiquis cum Burgundis utrinque expellendi, cum Gallis restituendi) ne verbum facerent. Sin illi proponerent, docerent nullos esse e Belgio in Anglia praeter mercatores et artifices; in Belgio autem Anglos pensionibus ad res turbandas sustentari.

11. Delegationis authographis invicem exhibitis, Hispani in illo reginae exceperunt contra adiunctum illustrissimi in titulo archiducis, qui sacris (ut dixerunt) imperatoribus ortus, regumque Hispaniae gener et frater, maritus et caput serenissimae Isabellae infantis Hispaniorum primogenitae, ab omnibus principibus serenissimi titulo honoratur. Anglis docentibus archiducem regi in titulo non adaequandum, nec alium quam illustrissimi titulum in antiquis tractatibus archiduci Philippo Caroli V patri fuisse delatum, responderunt Hispani minime mirum, illusstrissimi titulum eo seculo archiduci Philippo fuisse delatum, cum non alius in eodem tractatu regi Henrico VIII attribueretur. Contra in illos regis hoc defectus adnotarunt Angli: formulam subdelegationis deesse, idemque obscurari intermixtione aliorum commissariorum; privato regis

sigillo muniri, cum illud reginae magno Angliae sigillo muniretur; clausulamque desiderari qua rex ratum haberet quicquid conclusum fuerit. Responderunt illi formalem subdelegandi facultatem iniesse in verbis par trattar y hazar trattar. Nomina privati et magni sigilli in Hispania esse inaudita, regis autographum sua ipsius manu esse subscriptum coram secretario, publico regis et regni sigillo corroboratum, et per haec verbula, estar y passar, y estare y passare, omnia rata haberi.

12. Post pauculos dies, titulo serenissimi quotiescunque archiducis nomen occurrit in reginae autographo rite inserto, Angli postularunt ut praesentes convenirent (hactenus enim per scripta et colloquia cum archiducis delegatis egerunt), atque loci prioritas reginae deferretur. Hispani offensiores, quod Angli primi primum locum vendicarunt, quasi in huiusmodi rebus, ut dictitarunt, le premier demandeur estoit le vaincueur, responderunt novum esse reges Angliae aequalitate agere cum rege catholico; inauditum de prioritate. Retulerunt Angli praecedentiam regni Angli universo orbe terrarum esse notissima, et solidis rationibus comprobandum; legatumque reginae residentem, cum duplicem habeat potestatem, praeferendum ei qui nudo titulo delegati admissus. Edmundius etiam asseveravit se ante colloquium Richardoto significasse reginam prioritate non cessuram, urgentique ut responderet, ille quidem non negavit, sed dixit se responsurum cum simul convenirent, et non putasse tractatum ea de causa interruptum iri. Comessatum deinde ad suas aedes untrinque invitarunt, specie ut familiarius sermones conferrent, re vera ut honorem subdole praeriperent. Sed et hoc untrique devitatum, etsi Belgae serio satagererit, scilicet ut Hispani mollirentur, qui audire noluerunt ur rex catholicus se aequalem reginae Angliae agnosceret, quoniam ita Gallum superiorem esse necessario confiteatur, quandoquidem in confesso sit Anglorum reges Gallis semper primas detulisse. Angli tamen in suscepto consilio obfirmate praestiterunt, avitam possessionem in honoris praerogativa defendentes, asserentes nec iustam esse causam cur Hispani succenserent, quandoquidem quo suo iure utitur, nihil facit in alterius praeiudicium. Nec esse cur Hispanus illam aequalem non agnosceret, quae perinde absoluta est ac ille monarcha, et aequalia si non ampliora maiestatis iura in suis regna habet. Mittitur postea in Angliam Edmundius, et remittitur cum huiusmodi ad quaesita instructionibus: si aliqua aequalitatis ratio in honoris praerogativa proponatur quae reginae non sit fraudi, admitteretur, nec stricte primis documentis insistendum. Pax perpetua iniretur intra contrahentes et successores, nulla indiciarum haberetur mentio. Commercia ad statum quo fuerant anno MDLXVII revocaretur. Stipulatio fieret ne naves detinerentur sine assensu principis ad cuius subditos spectant. Nullo modo consentirent bellicas Hispanorum naves in reginae portus admittendas. Si commercia in Indiis semel negarentur, rem silentio praeterirent, perinde ac Galli in tractatu Cameracensi et Vervinsensi fecerant. Ita quilibet suo periculo fortunam tentarent; restrictionem enim admittendo Anglorum in illas partes navigationi iam inde praeiudicaretur. De rebellibus item et profugis uti Galli in tractatu Blesensi et Vervinensi reticerent. Promitterent praesidiarios Anglos in oppidis cautionariis oppida tantum defensuros, nec contra Hispanos militaturos, et edocerent reginam certo statuisse ut subditi in archiducis provinciis negotiarentur, Angli tamen ordinibus militantes non revocarentur. Denique ut pro loco et tempore se rebus aptarent, quae potiora consilia dant hominibus quam homines rebus, diligenter observando quo hic tractatus tendat: an ut reginae animum suspensum tenerent, dum illi Angliam vel Hiberniam invaderent , aut ut unitas provincias in suas partes pellicerent atque ab Anglis dissociarent.

13. Interea archidux, magna belli mole in Flandria distentissimus, querebatur auxiliares et subsidia ad ordines a regina submitti, et naves in Indias adornari. Delegati haec sibi incomperta esse responderunt. Sin vera, hanc non esse innovationem, sed continuationem eorum quae ante colloquium caepta fuerunt, et toleranda donec pax conficiatur, Hispanum recriminantes quod rebellibus in Hibernia bellicum apparatum et pecuniam palam suppeditasset, ab illis obsides accepisset, et auxiliares promisisset, atque hoc constare ex suis ipsius literis quae a rebellibus ad gratiam apud reginam aucupandam transmissae et iam producendae. Praeterea illam plane esse innovationem, cum pater Hispani non nisi tecte suppetias tulerit. Dum et hisce disceptatur et suspiciones utrinque increbescunt pacem proponi, aliud insidiose cogitari, Hispani denuntiarunt regem catholicum neutiquam prioritatem concessurum aut aequalitatem admissurum, atque suis peremptorie imperasse ut tractatus dissolveretur. Hoc et archiducis et reginae delegatos admodum sollicitos habuit. Et ne tractatus dissolveretur, Angli proposuerunt ut, prioritatis quaestione omissa, per scripta et mutua cum archiducis delegatis colloquia, sicuti hactenus, vel per internuntios utrinque transmittendos tractarent. Illi proposuerunt ut, si conventus in Hollandia haberetur, et ordines una in Hollandia

convenerint, se tractaturos in aliquo Hollandiae loco qui non sit in reginae potestate. Sin convenire placuerit in aliquo Hispanicae ditionis loco, ea civilitatis ratione qua quisque in suo tecto hospitem dignatur Anglos accepturos. Propositum etiam fuit ut tractatus in sexaginta dies prorogaretur, ut intermissus potius quam dissolutus videretur, et interea suam quisque operam navaret ad pacem persuadendam, si principibus utrinque ita visum fuerit. Verum haec frustra. Illico enim et Hispani et archiducis delegati expectato festinantius domum revolarunt, et regina suos protinus revocavit, prius protestata se ex syncero animo nihi omisisse quod in Christiana et absoluta principe requiri possit ad pacem veram, firmam, et perpetuam, ut Christiano sanguine parceretur, consolidandam, quandoquidem, ut summatim dicam, etsi plures erant malae fidei suspiciones, suppetiis nuper ad rebelles in Hiberniam missis, ad hunc tamen tractatum suos eorum rogatu miserit; cumque nihil videret cur prioritatem Hispano concederet (quod ante tractatum per Edmundium intimarat), tantum aequalitatem postulaverit et, si haec non admitteretur, tractare per scripta et internuncios non recusaverit. Ita tractatus Boloniensis post tres menses expiravit.

14. Ordines interea, rebus supra vota fluentibus, tantum a pacis studio aberant ut hoc eodem tempore de maritima Flandriae ora in potestatem redigenda cogitarent, ad navigationis securitatem praestandam. Spinolae enim triremes mare infestarunt, et Ostendam liberandam quam unicam

in Flandria habuerunt castellis circumpositis in angustias redactam. Hec facilia videbantur, hostium rebus iam afflictis, veteranorum aliis deficientibus, aliis tumultuantibus. Conscriptis itaque sub Mauritii Nassovii auspiciis XIIII M peditum et MMM equitum, quibus primarii ex ordinibus se adiunxerunt, statuerunt excensionem ad Ostendam facere. Sed vento adversante ad Philippinam in Flandria per carinas pandas aestu adlabante in terram adactas, aestu relabente exercitum exposuerunt, terroremque adeo late sparserunt ut praesidiarii per viam etiam, qui in munitissimo illo Sancti Albert, prope Ostendam se ubique dediderint, et die octavo aestuario transvadato nullo negotio ad Neoportum pervenerint. Postridie castra metari cogitantibus ecce praeter expectationem archiducem cum cum VII M peditibus et M equitibus advolare nuntiatur. Ille enim itinere nocte dieque continuato insequens pleraque ex propugnaculis recepit. DCCC Scotos ad viam oppositos obtrivit, et lassatum militem fere usque Neoportum rapuit. Hic visum Hispanis consistere, Sancti Alberti propugnaculum recuperare et aggere ducto Nassovios commeatu prohibere. Sed archidux ex faelici successu animosior hoc consilium ut bellicosis indignum repudiavit. Ex altera parte Mauritius non segnior ad bellum se accinxit, ac peditatum qui in primo agmine Francisco Vero (ut Verus in suis commentariis prodidit) commisit, Lodovicum Nassovium equestribus turmis praefecit; placuitque omnibus aesturarium, recedente aestu, quamprimum retransvadare. Verus suos vestes exuere prohibuit, dicititans aut vestibus non opus futurum, aut melioribus brevi potituros; locum ad pugnam percommodum elegit, ubi angustior inter mare et tumulos arenarios iacet planities, et tumuli, tam qua mare spectant quam qua terram, celsiores surgunt. In tumulorum editissimo Anglos, qui non plures quam MD, et MMD Frisones musquetarios disposuit. Mauritius iam proposuit, an in hostem moverent, auti ibi expectarent; ut moverent plerique censuerunt; ita terrerent et victoriam reportarent, expectando animum suis minuerent, hostibus augerent, qui et opportunitaem haberent muniendi ad intercludendum et reditum et rem annonariam. Verus contra hostilem exercitum tumultuario conscriptum non ita a commeatu esse instructum ut in regione bello attrita diu haerere posset. Difficultatem rei annonariae minime timenda: in navibus satis esse, et mare apertum ad omnia necessaria subvehenda. Hostes ex longo itinere tumulos acclives ascendendo, et per declives descendendo aestivi solis ardore defatigatos a recentibus exceptos facile posse debellari. Hoc consilium Mauritius amplexus eo loci constitit, quasdam cohortes ad eruptionem praesidiariorum ex Neoportu prohibendam constituit, navigia longius subduci imperavit, ut suis nulla nisi ex desperatione spes superesset, aciesque instruxit, sex tormentis maioribus ante primam dispositis. Archidux iam prope Neoportum, dum unam et alteram horam deliberat an ibi substistendum ad lassatos milites refocillandum et subsequentes turmas expectandum, et loci et temporis opportunitatem amisit. Signa tamen spe plenus alacriter promovit; cumque videret aestu adlabente spatium angustius et minus commodum equitibus relictum, ut ad tumulos arenarios necessario deflectendum, captivum ad terrorem incutiendum consulto emisit qui Scotos ad internecionem contrucidatos et praelium non conferendum exclamavit, sed ei os statim occlusum. Iam in appropinquantem Verus equites emitti monuit; at qui praefuit, forsan Veri gloriae invidus, hoc noluit. Maioribus igitur ex Veri iussu tormentis displosis illi dissipata ad tumulos se contulerunt, pedites praestolati, qui per littus pergentes maioribus tormentis in Nassovios subinde intonuerunt. Illi etiam aestu magis magisque increscente, et e navibus impetiti, ordinibus ob loci angustias densatis et conturbatis, tumulos anheli conscenderunt. Verus in summitate anterioris tumuli locum capessit, ut hostium motus ex alto observaret; in quem quingenti Hispani sine signis et ordine ascendentes a Frisonibus musquetariis glandium imbre reiecti. Confusissima deinde pugna exoritur pro inaequalitate loci, hic in tumulos surgentis, illic in convalles subsidentis, in quibus ita labilis est arena ut nusquam firmo pede consistatur. Pugna tamen per agmina utrinque submissa fortissime sustinetur, dum ascenditur et descenditur, et modo hi modo illi pro loci opportunitate vincunt aut vincuntur. Verus ducis et simul militis munere strenue fungens vulneratur, primum in tibia, et paulo post in foemore. Dissimulavit tamen ne suis animum minueret; et qui cum illo, ita oppressi ut ad tormenta iuxta littus descenderent. Ipsi invito sequenti equus suffossus cecidit, et incubuit donec Robertus Drurius et Higamus sublevarent et in Drurii equum imponerent, peropportune quidem cum hostis instaret. Ad tormenta Horatium fratrem invenit cum CCC peditibus, imperavit tormenta in hostes iam in angusto littore confertissimos explodi, suam equitum alam et illam Baeli impressionem facere, et Horatium cum peditibus praesto adesse; qui hostes ad tumulos coniecerunt, unde tempestate glandium repulsi. Simulque ac Mauritium mediam aciem promovere viderunt, primum equites, deinde pedites effuse fugerunt, et inter fugiendum magna clade profligati. Ceciderunt IX M plus minus. Capti admirallus Aragoniae, Vigilare, Sapena, et quamplures nobilioris notae. Vulnerati ipse archidux, qui fortissimi imperatoris nihil omisit, dux Aumalius, Alphonsus Davales campi magister, Rodericus Lasso, et alii. Sed haec dixerint Belgicae historiae scriptores. Mihi sufficiat haec summatim e Veri commentario annotasse, qui quanta fuerit Anglorum hoc praelio virtus hinc aestimandum relinquit, quod ex mille quingentis Anglis qui adfuerunt, octingenti caesi et vulnerati, octo ordinum ductores desiderati, et reliqui omnes praeter duos sauciati. Cladem acceptam Hispani hostium numero, qua altera parte maior, fatigationi ex longo itinere, solo adverso, vento arenam in ora volventi, loci iniquitati, suorum equitum ignaviae, atque Anglorum virtuti retulerunt. E quibus Franciscus et Honorarius Veri fratres, Edward Cecilius, Calisthenes Brokos, Thomas Knollius, Daniel Verus, Ioannes Ogleus, Yaxleius, Fairfaxus, Valvasorus, Holcroftus, Denisius, Tirellius, Hamundus, Suttonus, Fosterus, Garnettus, Morganus, Scottus eximias fortudinis

laudes promeruerunt.

15. Inter Anglos et Gallos toto hoc anno, ut etiam superiore, querimoniae auditae de reprisaliis, quae piratica insolentia utrinque nimis increbuerunt. Convenit autem, curante Thumerio Boisissio legato Gallico, viro gravissimo, ut subditi utriusque principis in mutuam protectionem susciperentur ad licitam mercaturam exercendam secundum tractatus priores. Ut sufficiens cautio capiatur pro navibus mercatorum et aliorum cum bellico apparatu et reprisialiis emittendis, in duplice navis apparatus et victualum valore, et de aliis sine reprisaliis in simplice. Si nullam vel minus idoneam admiralliae officiarii acceperunt cavationem de iniuriis illatis eorum culpa interveniente, ipsi respondere teneantur. Ut impensis mercatorum prospiciatur, causae intra sex menses expediantur, si commode fieri possit. Sententiae in actionibus civiliter intentatis latae in singulos delinquentes in posterum in solidum fiant; fide-iussores poenam stipulatam praestabunt tantummmodo quo ad iniuriam passo satisfiat. Si iustitia post tres menses a requisitione principis vel oratoris residentis denegata fuerit, reprisalia hinc inde concedi possunt. Ut nulla armorum aut bellicarum munitionum genera in Hispani dominia transportentur. Si quid a regiis ministris captum vel detentum fuerit pretio non soluto, ab utraque maiestate cura adhibeatur ut opportuno tempore debita solutio praestetur. Ut naves immediato principis mandato emissae, vel a regiae classis praefectis in usus publicos adscitae, pro regiis navibus habeantur; si quis ab iisdem commissum

fuerit ut iustitia administretur, ipsi principes prospiciant. Reprisaliae non modo suspendendae, sed penitus utrinque revocandae. Edicata publica fiant ne bonorum captorum divisio, transportatio, seu alienatio permittantur; neve quis eadem emat, receptet, seu celet, nisi iustae et legitimae praedae iudicis admirallitatis decreto definiantur. Ne piratae in civitates, portus, aut villas recipiantur, seu stationem facere permittantur, sed detineantur, et iudicio sistantur; idque sub poenis iurae debitis, cum reparatione damnorum et interesse. Haec tamen non aliter accipiantur <quam> sub hac protestatione, ut si quid foederibus antiquis repugnans fuerit, nihil inde derogatum intelligatur, sed ut pro horum temporum iniuria piraticis depraedationibus melius provideri possit, hoc ipsum per viam provisionis solummodo accipiatur, donec amplior tractatus pro utriusque principis commoditate de singulis haberi possit. Lites praeterea intendebantur de novis teloniis Anglorum mercibus contra Blesensem tractatum impositis. De pannis Anglicis vitiose et dolo malo confectis, non sine gentis nostrae infamia. Pecuniam etiam Gallo mutuo iam antea datam regina molliter exegit, et pars eius aliqua renumerata, nulla non gratissimi animi aomplissimis verbis facta significatione.

16. Nec in Gallia solum, sed etiam in Dania de commerciis et Anglorum in littore Norwegico

et iuxta Islandiam piscationibus, hoc initio recruduit contentio. Danus superiore anno, his piscationibus et Anglorum piratica offensior, armata classe Hullenses Anglos prope Norwegiam piscantes ex opinato oppressit, naves atque bona ad magnum valorem confiscavit, et nautas tormentorum cruciatibus subiecit, causatus hanc paenam simul cum interdicto piscationis in Anglia ante biennium fuisse denuntiatam, eo quod licentiam non petiissent. Haec sine praevia causae cognitione. Regina ut hostilia, nulla vel personae suae vel subditorum vel antiquorum foederum habita ratione, indigne tulit. Pro Hullensibus per literas, per Stephanum Leisierum et Thomam Ferrarium sedulo interpellavit. Agnovit Whitfieldium et Bernicum verbis praetendisse piscationem Islandicam et Norwegicam contra foedera ab Anglis exerceri, at probationem praestitisse nullam. Docuit multa privilegia ab antiquis Norwegiae regibus ante coniunctionem Daniae et Norwegiae Anglis ad piscandum concessa fuisse, eademque a Ioanne et Christierno Daniae regibus confirmata. Quod ex tractatu cum Ioanne asseritur, licentiam pro piscatione de septennio in septennium petendam, respondit plurimos annos fuisse omissam; omissionis culpam non ab Anglis sed a Danis fuisse. Usque ad expulsionem enim Christierni regis anno MDXXI septennalem illam licentiam petitam fuisse; ab eo tempore nec Fredericum regis abavum, nec Christianum avum, neque Fredericum patrem exegisse; qui anno MDLXXXXV scriptis literis promisit, si Angli ab iniuriis abstinuerint, gavisuros libertate qua hactenus gavisi sunt absque ulla petitione licentiae. Iniquius igitur cum Anglis nunc agi, quandoquidem nuper non recusarunt licentiam de septennio in septennium, ut olim, deinceps petere; et celeberrimi iurisconsulti iudicarunt mare ex iure gentium liberum esse et commune, nec ab ullo interdici posse. Quid multis? Regina postulavit rem universam vel ad delegatos utrinque, vel ad electorum Brandenburgensem regis socerum, ducem Mekelenburgensem,

Henricum Iulium ducem Brunswickensem reges sororium tanquam arbitros referri. Abnuit ille. Cum autem nec Stephanus Leisierus nec Ferrarius in Daniam, nec Nicholaus Cragius vir literatissimus in Angliam missi rem componere potissent, convenit tandem ut delegati utrinque Embdam mitterentur. eo regina Richardum Bancroftum episcopum Londinensem, Christophorum Perkinsum, et Ioannem Swalum legum doctorem mandavit, qui cum Dani delegatis tractrarent. Verum cum hi ad statum diem sive ex vento adversante vel alio nescio quo errore non advenissent, Dani praetextentes tempus delegatae authoritatis exisse domum properarunt, vel, ut aliqui putarunt, quod res annonaria defecerat. Dani enim certam annonam, non diurnam pecuniam ut caeteri principes, legatis suis praestant. Nec audire voluerunt ut authoritatem a rege ampliandam expeterent. Hinc Angli quiritabantur quasi Dani nihil aliud sibi proponerent quam ut res eodem quo tunc statum permanerent, scilicet ut ab Anglis nova vectigalia indies in freto Oresundo exigerent, eorum naves et merces ex novis decretis confiscarent, piscatione in aperto Oceano septentrioni, et navigatione per illud mare in Moscoviam prohiberent.

17. Regina nihilo minus his diebus ad navigationis incrementum, regni honorem, et commercii amplificationem collegium sive consociationem mercatorum Indiae orientalis cum amplis privilegiis instituit; qui cum tribus navibus eo miserunt Iacobum Lancasterum, illum quem diximus anno MDXCIV Fernambuckam in Brasilia fortiter expugnasse. Et auspicato in rem suam singulis iam inde annis classem eo miserunt, et in Anglici nominis honorem emporia in Lurat, magni Mogoli imperio, in Mossolupatam, Bantan, Patane, Siam, Sagad, Mecassar, etiam in Iapana locarunt, et faelicibus victoriis hostilem insolentiam atque Turcicam

perfidiam contuderunt. An in reipublicae bonum, tanta vi argenti ex Anglia exportata, et tanta multitudine nautarum quotannis absumpta prudentes dixerint et posteri viderint.

18. Dum subditorum opulentiae regina sic consulere studuit, Clemens VIII pontifex Romanus, gnarus illam iam aetate esse devexiore, ut Romanae religioni in Angliae consuleret duo brevia, ut vocant, in Angliam misit, alterum ad clerum pontificium, alterum ad populum; quibus monuit ut neminem, quantumcumque sanguinis propinquitate niteretur, in regem post reginae mortem admitterent, nisi eiusmodi esset qui fidem catholicam Romanam non modo toleraret, sed omni ope et studio promoveret, et more maiorem iureiurando se id praestiturum susciperet. Verum haec brevis ut occulte missa, ita occultata et admodum paucis communicata. Horrendum tamen illud fulminalis proditionis monstrum hinc conceptum. Ut haec ad Iacobum haereditario Angliae regno excludendum Roma emissa, ita et ferrum eodem tempore in Scotia ad eundem a medio tollendum a Rethuenis fratribus apparatum; qui ob supplicium de patre Gouriae comite, rege nondum adulto, ex legibus sumptum in ultionem inflammati regem optime meritum in ipsorum aedes insidiose illectum sceleratissime ad caedem destinarunt; et patrassent, nisi Deus, regum custos, regis ipsius colluctantis fortitudine, Ioannis Ramsaei, Thomaeque Areskini opera nefarium consilium in authorum capita vertisset. Illi enim inter scelus patrandum contrucidati, sceleris comites, capite luerunt, et ordinum regni conventu bona publicata, domus solo aequata, membra disiecta per urbes contis defixa, et quotquot cognomine Rethueni gentilitium nomen deponere ad memoriam damnandum iussi. Mihi tamen damnata summatim retulisse non sit fraudi, cum alii plenissime scriptis prodiderint.

19. Graves per Angliam sub hoc tempus invanuerunt querelae de rei annonariae

difficultate, quae sane ingravescebat ex pluviosa caeli constitutione sub finem superioris anni, verno frigore hoc anno, et privata quorundam avaritia, qui, licentia impetrata, copiosius in exteras regiones quaestuosissime exportabant. Vulgus, qui non minus opinione quam certa ratione movetur, Buckhurstium

thesaurarium, quasi licentiam concesserat, conviciis et famosis libellis perstrinxit. Haec cum is non negligeret sed ad reginam confugeret, quae innocentiam eius edicto testata, culpa in propolas frumentarios translata, convitiatores apprehendi et puniri iussit. Illi tamen (ea est querula vulgi malignitas) gravius conquerebantur, eum quasi agnosceret tacitis convitiis asperius verberarunt.

20. Sextum iam mensem in custodia apud sigilli custodem Essexius detentus ex innata bonitate, hac gravi afflictione, et salutari amicorum (imprimis Henrici Howardi) consilio, serio resipiscere caepit; prava suggerentes, nominatim Gillium Mericum et Cuffum, quos pro turbulentis habuit, longe amandare statuit. Eamque pietatem, patientiam, modestiam et humilitatem induit ut amici optime sperarent, omnes laudibus efferrent, adversarii inviderent; regina vero, demississimis eius literis lenita, in privatas ipsius aedes abire permitteret, ubi liberiori custodia sub Richardo Barcleio frueretur, subinde protestata se nihil in illum facturum ad subversionem, sed tantum ad emendationem.

21. Veruntamen cum vulgus hominum eius innocentiam ubique per circulos celebraret, visum est reginae ad omnem nimiae severitatis, iniustitiae, et praeiudicii suspicionem a se et consiliariis depellendam, ut in aedibus custodis sigilli (non in camera stellata, ne gravius mulctaretur) causa de plano audiretur coram regiis consiliariis; quatuor comitibus, duobus baronibus, quatuor iudicibus, et quasi censoria quaedam animadversio sina ulla tamen perfidiae nota adhiberetur. Haec capita erant criminationis: quod contra ac in mandatis acceperat Southamptonium equitibus praefecerit; equestrem dignitatem pluribus contulerit; copias in Momoniam, Tir-Oenio archirebelle neglecto, traxerit; cum eodem colloquium nec ex reginae maiestate nec proregis dignitate habuerit, et, quod suspectius, quia clandestinum.

Haec singula iurisconsulti regii altius exaggerarunt, prolatis ex eius literis ante biennium scriptus (quarum exemplaria a suis nuper dispersa) huiusmodi abruptis sententiolis: Nulla tempestas furentior quam impotentis principis indignatio. Reginae cor induratum est. An non possint principes errare? An non possint suos iniuriis afficere? Quid debeo ut subditus, quid ut comes <et> marescallus Angliae haud ignoro. Ex his arguerunt quasi ille reginam pro impotente et rationis experte habuerit, Pharoni indurato comparaverit, illa veritatem et iustitiam non amplius curaverit, et quasi ille prater fidelitatem non obedientiam, non gratitudinem debuerit. Quaedam etiam minutiora ex libro de Richardi II abdicatione illi inscripto obiecerunt.

22. Ille, altero genu ad mensam advolutus, gratias egit divino numini ob omnia beneficia, et mitissimae principi quae causam publice in camera stellata audiri noluerit, illum autem calicem transire (sic enim loquutus est) atque intra privatos parietes censeri iusserit. Professus itaque cum illa contestari nolle, nec iuvenilis aetatis, minus consideratae, et suae imbecillitatis errata vel in toto vel in tanto excusare. Protestatus est se fidem integerrime coluisse, nec vel cogitasse non obtemperare, et semper obtemperaturum. Denique in omnibus recte sensisse, etiam si secus accederit, et mundo iam valedicturum. Simulque lacrimas ubertim profudit; adstantes item prae gaudo ex spe optima simul collachrimarunt. Non potuit tamen continere quin excusare inciperet: se Southamptonium equitibus praefecisse ex credulo errore reginam rationes quas reddidit admissuram; iisdem autem reiectis, protinus exauthorasse. Equestrem dignitatem pluribus detulisse ut volones nobiliores apud se retineret. Bellum in Momonia suscepisse ex inconsulta consiliariorum Hiberniae sententia, eorum praecipuum Ormondium caecitate, et Warhamum Sanctum Leodegarium cruente morte iam luisse. Progredientem repressit custos sigilli, monuitque ut quo caeperat pede pergeret, ad reginae misericordiam confugeret, quae illum non perfidiae sed contemptus et inobedientiae argui voluit, nec verbis obedientiam prae se ferret quam factis minime praestiterat. Delicta enim extenuando reginae clementiam extenuare videretur. Absonum esse apertam inobedientiam obediendi voluntate obumbrare. Quid singuli dixerint vanum est repetere, cum eadem fere fuerint quae in camera stellata prius dicta vel postea dicenda. Pronuntiat tandem sigilli custos illum a consiliarii munere abdicandum, a comitis marescalli et praefecti machinarum functionibus suspendendum, et in custodia quo ad reginae visum fuerit detinendum. Haec suis suffragiis caeteri comprobarunt, spemque plures conceperunt illum in gratiam propediem recipiendum, quandoquidem regina expresse iusserit ne ab equorum praefectura suspenderetur (quasi eius opera denuo uti vellet) et censura haec nullo modo in acta referretur.

23. Hanc spem nonnulli, qui reginae, comitis, et adversariorum ingenium atque eventorum consequentiam observarunt, huiusmodi argumentis probabiliter auxerunt: reginam, ad clementiam et placabilitatem natam pro prudentia nosse misericordiam throni esse stabilimentum; posse et velle misereri et simul sapere. Nolle tantum virum irritando in desperationem adigere. Nolle, quod reipublicae posset usui esse, ullo modo perire. Ad iustitiae normam omnes actiones hactenus direxisse; se comitis emendationem non subversionem cogitare. Hoc principis verbum oraculi instar habendum (utque a Deo nihil fit quod contradictionem implicet, ita nec a principibus). Ad haec,

illam non minus quam Mithridatam malitiosos in virtutem a fortuna destitutam saevientes aversari. Quos semel gratia dignata est, constanti favore semper prosequutam fuisse. Multos gravius derelinquentes eius gratia non omnino excidisse; Sussexium scilicet de proditionibus Hibernicus; Norfolcium a Crofto et Sadlero de mandatis in obsidione Lethae non observatis; Baconum sigilli custodem de libro a Halesio de regni successione conscripto; Henricum Arundelium, Henricum Southamptonii patrem Lumleium de occultis cum Scotorum regina consiliis; Croftum de privato cum Parmensi principe colloquio; Walsinghamum de interceptione regis Scotorum per Gowrium clam ipsa, clam caeteris consiliariis; et Leicestrium de rebus Belgicis insimulatos fuisse. Nihilominus hos singulos pristinam gratiam plene recuperasse. Northumbrium autem et Westmorlandium, qui in patriae et principis perniciem cum exteris coniurarunt, et rebellionis signa extulerunt, extremo supplicio iuste fuisse affectos. Norfolcium item, qui contra fidem datam iterum in idem peccasset, nuptias cum Scota

ambiendo, quae illa cum exteris agitavit reticendo, Scotosque hostes Angliae denunciatos sublevando. Scotorum etiam regina, etsi ex inunctionis praerogativa tuta videbatur, cum obliquas et violentas se liberandi rationes iniisset, eo usque ut regni et reginae salus ageretur, nec aliud salutarius remedium a regni ordinibus excogitari posset. At nihil huius generis comiti obiectum, qui tantum per errorem lapsus, ab omnia perfedia tum omnium consiliariorum, tum reginae ipsius sententia absolutus. Quae ut eum a desperatione ad spem revocaret, nullos ex adversariis in hac eius depressione extulit, etsi celsiores dignitates importune affectaverint.

24. Comitem ob generis nobilitatem (regiam enim familiam, etsi satis longo intervallo, attigit) et spem virtutis, iuvenem a multis a regina delectum, deinde summo dilectum fuisse; eius indignationem etiam useque ad alapam pertulisse; de patria domi forisque praeclare meruisse; non alium ex Anglica gente esse imperatoriis artibus ad bellum administrandum et hostiles impetus propulsandos instructiorem, nec populo chariorem, ideoque ad tumultus, si qui oriuntur, componendos et rempublicam restaurandam maxime idoneum, planeque dignissimum qui benigno principis aspectu et salutari influentia plenissime irradiaretur. Severitatem in unum bene meritum spectare ad omnes. Nihil maiorem animum hostibus addere, quam si iniquius cum illis agatur, qui prae caeteris eminent et innocui habentur. Illum non infestiores habere inimicos quam (quod de Germanico olim dictum) sua ornamenta; et qui adversantur nihil habere quod querantur quam de magnitudine. Quocum tamen redire in gratiam non desperent, cum perinde ac Pompeius nin sit admodum asper adversantibus, et cedentibus placabilis.

25. Adversarios vero non unum idemque sentire, sed in diversa studia trahi; cum nuper in camera stellata sistendus, rigorem non adhibendum censuisse. Secretarium insidiosas machinationes aegre admisisse. Malevolos minus audere quam appetant. Praetera pro prudentia intelligere res in aula non uno eodemque axe diu rotari; periodos esse odii, amoris, suspicionis, severitatis, et clementiae, etsi nobis ignotas. Neminem nosse an cras amore vel odio dignus habeatur. Abstrusa esse principum consilia: illos ad famam suam redimendam praecipuos ex administris multitudini solitos sacrificare; repetitis exemplis Empsoni, Dudlaei, Wolsaei cardinalis, Cromwelli, etc. Qualem erga alios observant principem, talem etiam erga semetipsos, cum dabitur occasio, futurum iudicent. Hinc adversariis cavendum in hoc negotium se altius immergant, nec ulterius persequantur ne sibi ipsis gravius noceant dum, quod inhumanum est, gravato gravamina addunt; nec principem in tantum virum irritent, et terrorem sine causa iniiciant. Sin minus, etsi homines obstupescant, Deum vindicem futurum, qui proculdubio, quia iustus, iniuste afflictos proteget.

26. Huiusmodi, inquam, argumentis multi aequi bonique spem de redintegranda inter reginam et Essexium gratia conceperunt. Qui etiam, quomodo vitam interim hoc ancipiti tempore ille institueret, deliberare caeperunt. An consultius, libera legatione impetrata in exteras regiones secedere, donec serenitas has nebulas dispelleret; aut vitae privatae et contemplativae se addicere, ut iisdem gradibus mens videretur ascendere quibus fortuna descendit; aut mixtam inire vitae rationem, in utramque fortunam paratus. Ita virtutis igniculi, quos multi extinctos opinantur, tantum reconditi viderentur.

27. Ille interim singularem animi prae se tulit humilitatem, cum verbis tum literis protestando se mundi vanitatibus nuntium remisisse, ambitionis ardorem lachrimis e corde emanantibus extinxisse, nec quicquam sibi magis in votis esse quam ut illa (ipsius verbis ustar) in pace servum suum dimitteret. Haec regina laetissime audivit, ut sui iuris esset: rus, si luberet, se conferret. Monuit autem ut ipse se et suam prudentiam sibi custodem iam inde apponeret aulam vel ipsam minime accederet.

28. Post hanc sententiam, Cuffus (qui comiti semper suaserat ut nullo modo se reum confiteretur, sed causam graviter defenderet, ne quam honoris iacturam faceret) iam eum ut angusti animi, et caeteros qui contra suaserant ut exigui iudicii adeo aspere perstrinxit, ut comes indignatus iusserit hominem ex famulorum albo expungi. Quod tamen Mercius oeconomus, qui idem cum Cuffo tacite sensit, non fecit, veritus ne ille stomachosus se adversariis adiungeret.

29. Comes iam sui iuris in rus profecturus haec hisce verbis reginae per Henricum Howardum significat: Se regiam manum et virgam, quae correxerat, non everterat, exosculari. Nunquam autem solitum gaudium posse percipere priusquam salutares ocellos aspiceret, qui cynosurae sibi fuerant, et quorum ductu faelicissime navigarat, dum iusta latitudine cursum tenuisset; iam statuisse delicti poenitere, et dicere cum Nabucondosore ut sit cum feris et bestiis habitatio mea, ut faenum sicut bos comedam, ut rore caeli perfundar, donec reginae visum sit sensum meum mihi reddere. Illa his laetata Utinam inquit facta verbis consonsent! Patientiam meam diu tentavit, et eius humilitas mihi aliquandiu explorando. Pater meus eiusmodi perversitatem haud tolerasset. Sed a tergo non respiciam ne cum Lothi uxore in salis statuam convertar. Omne quod splendet aurum non est; si hoc fieri fornassae posset, alchimicae professioni aequior essem.

30. Iam cum aditus Cuffo iterum pateret, eadem quae prius comiti in aures audientius occentat, eum causam suam prodidisse confidendo, inde existimationis damna quae maiora quam aestimari possit, et vel vita redimenda, subiisse. Henricum Howardum et caeteros fidem in parvis praestruxisse ut in maioribus deciperent, atque adversariis in praedam exposuisse; spem omnem pristinae libertatis omnino esse praeclusam, nisi vel desperatione quaerat. Aliquid igitur se dignum coget, ad suam existimationem libertatem plene recuperandam, amicos a servitute, et regnum ab impotenti quorundam dominatu liberando. Ille aures obturavit, certa spe redintegrandi apud reginam gratiam, et quastuosam redemptionem vinorum dulcium (ita omnia praeter Gallica et Rhenana vocant), cuius tempus iam pene exactum renovandi. Illa spem gratiae et verbis et literis fecit, sed de redemptione conscisse per intervalla respondit, Quanti sit, prius videndum; beneficia non opertis oculis conferenda. Alios quaestum intervertere patitur, equo ferocienti pabulum subtrahendum, ut facilius in gyrum reducatur. Aphorismumque illum medicorum laudavit, corpora impura quo magis pascas laeseris.

31. Ex his responsis Essexius intimis animi sensibus anxius totus iracundia exarsit, et iudicium affectibus tradens auscultavit Cuffo et aliis seditionis ciniflonibus: iam tandam constare deliberatum esse reginae, consiliariis, et adversariis eum ad egentissimam inopiam detrudere, ut de cophino viveret et micas sub mensa colligeret. Utque inops, a regina neglectus, ab omnibus negligeretur, a suis destitueretur, et ab adversariis triumphatus ludibirio haberetur. Hinc Southamptonius e Belgio revocatur. Theologi quidam Oxonienses, nescio quibus de rebus, consuluntur. Comes Londinum revertitur. Christophorus Bluntus, animo discruciatus quod suo consilio comitem in haec pericula coniecisset (ille enim persuaserit, ut dixi, cum paucis in Angliam redire), cum iam Henricum Howardum, qui in gratiam cum adversariis reponere sategit, operam lusisse audisset, eum submonuit (quod ipse postea confessus erat) ut aditum sibi ad reginam aperiret. Subinnuitque nobiles adfuturos qui et aditum et reditum securum praestarent. Verum comes respondit se conscientiae scrupulo attineri, et concionatores hac de re consulendos. Postea tamen Blunto per Cuffum significavit se velle rationem aliquam propediem inire, eandemque illi impertire. Fores iam omnibus patent. Mericus oeconomus viros militares, audaculos, afflicta fide, suam sortem indigne ferentes, et linguam procacius contra omnes vibrantes mensa excipit; conciones singulis diebus a ministris zelotis habentur, ad quas cives gregatim confluunt. Richia comitis soror (quae violato mariti thoro in maxima apud reginam offensa) quotidie eum invisit. Si quis haec minus probaret, comitis honori et libertati invidere censebatur.

32. Extremo huius anni mense in caelestem patriam placide emigravit Rogerus baro Northus aulae regiae thesaurarius, Edwardus baronus Northii filius. Vir vivio ingenio, animo consilioque par, de quo annis MDLXVII et MDLXXIV dixi. Successit in haereditate Dudleius Northus ex filio et Dorothea filia et haerede Valentini Dali iurisconsulti nepos, et in thesaurarii munere Guilielmus Knolles, cui postea in censoris aulae regiae locum suffectus Edwardus Wottonus, multis magnisque reipublicae negotiis spectatus.