NTER medias has de Hibernia curas intervenerunt aliae e Gallia. Gallus enim, licet Ambianum recepisset, bellorum tamen pertaesus, assiduis subditorum efflagitationibus et pontificis Romani interpellationibus lassatus, superiori anno iam fere exacto per Masium reginae significavit se colloquia cum Hispani administris de pace habuisse, statuisse tamen non ulterius persequi sine ipsius atque ordinum confaederatorum consensu, quandoquidem cum utrisque artissimum et defensionis et offensionis foedus ea lege contraxisset. Rogavit itaque ut ex Anglia et Hollandia aliqui mitterentur qui hac de re consultarent, et quae proponenda exaudirent.
2. Regina, ut Gallo satisfaceret, in Galliam mittit Robertum Cecilium secretarium primarium, Ioannem Herbertum a supplicum libellis, et Thomam Wilkesium, qui ibi appulsus mox obiit. Ordines Iustinum Nassavium ac Ioannem Oldenbarneveldium miserunt, et simul alios in Angliam, ut reginam a pace dehortarentur. Angli in documentis habuerunt, ut ediscerent quibus initiis hac de pace mentio inchoata; quousque processerit; an bona fide proposita, cum Hispani in tractatu Borburgensi astute egerent; qua etiam securitate ordinibus confoederatis consultatur si ad tractatum consenserint; necnon ut proponerent (quandoquidem Gallius innuerit hunc tractatum fore ad rationem tractatus Castri Camareacensis, in suis cuique restituendis) de Caleto Anglis restituendo pro pecunia a Gallo debita, quae longe maior quam tantillum oppidum aestimari possit. Clausula etiam adiecta, ut nihil omnino tractarent nisi ordines suum etiuam assensum adhiberent.
3. Rex iam profectionem in Britanniam instituerat ad provinciam recuperandam. Duci enim Mercaeuro male cum Hispanis convenerat, quod Nannetas illis in manus tradere nollet. Eum longis itineribus Caecilius ad Andes assequutus est. Cui rex, quum maxima reignae in se beneficia grato animo prae se tulisset, paucula in hanc sententiam verba fecit: Etsi regina bellum contra Hispanum et cum honore incepit, et faeliciter hactenus gessit, si illa tamen non aliam belli rationem inierit, maiori opulentiae minor tandem necessario cedat. Quod ad me, quamvis armis innutritus militari studio prae caeteris omnibus capiar; cum tamen rex sim et populo praesim, populum bellorum furori exponere religio est, et grande piaculum si irreligiosa quadam ambitione pacem oblatam, quae sine sanguine redimi non poterit, cum meo, tum confoederatorum detrimento respuerem, populumque commisum supine negligerem. Cecilius respondit reginam a pacis studio minime alienam esse, quae hostem satis ulta, nihil aliud iam cogitat quam ut suae et suorum saluti et simul honori consulat. Postulavit deinde edoceri quas pacis conditiones Hispanus proposuit, et quid de confoederatis Belgii ordinibus ageretur, si modo pacem non amplecterentur. Agnovit ille reginam Hispano damna intulisse, se autem ab Hispano pertulisse. Hispanum ex animo pacem expetere, omnia in Gallia ablata velle restituere, etiam et Caletum; se vero brevi effecturum ut Hispanus ad aequas pacis conditiones cum regina et ordinibus perduceretur. Palamque protestatus est fieri non posse, si pacem oblatam recusaret, quin Gallia interno bellorum incendio denuo involveretur; se enim iam providere populum Gallicum ad rebelliones accinctum.
4. Dum haec aguntur, ille suis rebus consulens clam quaedam de pace cum Hispano pactus erat; eaque secreto apud Albertum archiducem deposita, donec authoritas ex Hispania delegaretur ad pacem conficiendam. Quod cum certis indiciis comperisset, expostulare coepit; ille vero ex mora quam regina traxit, ex urgente quadam necessitate, et oblata opportunitate se excusavit, et quasi aliud agens, rem ad quosdam e suis consiliariis reiecit. Illis Oldenbarnevelzius primum exposuit res ordinum, Deo propitiante, et regina favente atque auxiliante, eousque provectas fuisse, ut non solum se tueri sed etiam Galliae laboranti adesse valuerint. Deinde, quantopere Gallus foedus defensionis et offensionis cum illis expetierit, quod in reginae gratiam libenter contraxerant, ex certa spe pacem generalem inde consolidandi, ne putantes quidem tantum regem de eo dirumpendo vel semel cogitaturum. Ordines non usque adeo negligendos, quibuscum et Galliae et Angliae reges arctissima foedera contraxerunt. Postea fuse explicavit quam longe lateque Hispani potentia cum Galliae et vicinorum periculo diffundatur, si confoederatae provinciae armis et opibus validae in potestatem redigerentur. Ad Galli conscientiam coram Deo provocavit, an rege sit dignum ab iis suam causam seiungere, quibus se tantis cum obtestationibus coniunxerat, cum nullam seiungendi causam praebuerint. Conclusit (post multas rationes cur pacem cum Hispano amplecti non possent) reges aliquot, ut potentiam consequerentur, foedera neglexisse, sed eventum plerumque trisi. Res enim regum nisi fide steterint, potentia neutiquam posse consistere. Proposuit tamen ordinum nomine, si modo rex paci non amplius auscultaret, et Caletum obsideret, eos suis sumptibus alium quempiam locum simul obsessuros, ut hostes copiae distraherentur, et praeterea ad Caleteum obsidendum stipendia VII M militum soluturos, et XXV naves bellicas cum omni apparatu instructuros, modo ille MMM equitum, VI M peditum, VI tormenta maiora ad eandem obsidionem suppeditaret. Haec consideratione digna esse Galliae cancellarius agnovit; regique significare, et omnia studia confoederatis tam bene meritis constitura promisit; caeterum, pacis oblatae oportunitatem Galliae bellis contabescenti non solum accipendam, sed ex importunissima necessitate arripiendam respondit.
5. Ordinibus pacem iam omnino respuentibus, Robertus Cecilius, qui in mandatis habuit de generali pace agere, ulterius progredi non potuit. Iisdem tamen consiliariis demonstravit neque reginam moras traxisse, quae illico eos in Galliam ad pacem conciliandam miserat, neque auxilia regina negasse si, quod omnibus confoederatis conduceret, contra communem hostem susciperet. Necessitatem, quam supra fidem exaggerarunt, non tamen videri, universa Gallia praeter unam et alteram provinciam in regis potestatem iam redacta. De oportunitate non amittenda se nolle disputare, apud eos qui fidem datam oportunitati postponunt. Principumque honorem utilitate et occasione metiuntur, et in rebus suis consulendo totum consistere opinantur. Ipsis iudicandum relinquit, an rex parem gratiam reginae retulerit, quae et ad pacem eium quasi arbitrum constituerat, et auxiliares copias VI M in bellum, si maluerit, obtulerat. Perorans, laxiorem diem ad deliberandum postulavit. Cum illi nec hoc concederent, rogavit ut regi in mentem revocarent quibus votis se obstrinxerit nuper coram comite Salopiae, post foederis ratihabitionem, et antea literis quamplurimis sua ipsius manu consignatis. Nec dubitavit affirmare reginam in foederis leges neutiquam peccasse, imo et plura praestitisse, regem vero nihil observasse; simulque foederis tabulas proposuit. Modeste enim submonuit ut ratio aliqua iniretur quomodo pecunia illa ingens iam antea mutuo data solveretur reginae, quae, nunc derelicta, sero edocta erat ut rebus suis in posterum intentius prospiceret, et beneficia non male collocaret. Mollibus tandem responsis ille cum caeteris dimissus; Gallusque amplissima reginae erga se beneficia agnovit, pollicitus nihil esse quod eius causa non studiosissime faceret. Haec illa animo tulit iniquissimo, subindeque per literas et Thomam Edmundium ab epistolis Gallicis blande et libere monuit ut fidei datae recordaretur, conscientiae apud Deum, existimationi apud homines attenderet, ne se pravorum consiliis in laqueos induceret; gravibusque admonitionibus huiusmodi aculeata intertexuit: Si quid sit in rebus humanis in Spiritum Sanctum peccatum, ingratitudo est. Si quas aequiores pacis conditiones ab Hispano nanciscaris, auxiliis Anglicis acceptas referas. Non derelinquas amicum veterem, novus enim non similis ei. Foederis religio et pactorum fides non nisi inter pravos sunt retia ad fallendum. Fasciculus colligatus non facile rumpitur. Non alia facilior ratio subvertendi utrumque, quam alterum ab altero seiungendo. Quae cum multo e vero traxerint, ille indignanter audivit; nec alio quam urgentis necessitatis excusatione promissa exuit, pacem serio prosequutus quam brevi publico Galliae bono confecit. Unde tritis in principes ingratos sententiolis apud vulgus per Angliam vapulavit.
6. Verumenimvero ille, ut honori consuleret, nihil omisit ad pacem etiam inter Angliam et Hispaniam conficiendam; egitque cum archiduce de induciis ad aliquot menses paciscendis, conatus persuadere reginae, ut antea fuerit oneri, pace iam constituta firmissimo munimento futurum, nec ullo tempore eam sororem optime meritam deserturum. Et eximiam sane in reginae benevolentiam navavit, cum Veruini in Gallia de pace ageretur. Illius enim ratio a Gallis ante omnia habebatur postquam de honoratiore loco inter delegatos utrinque controversum esset. De hac controversia liceat mihi degressiuncula ex ipso delegatorum ad archiducem autographo, quod vidi, paucula quae posteros scire iuvet, interserere. Galli ex sententia Pii IV primum locum sibi pertinaciter vindicarunt, qui pro Hispano sententiam eam, ut ab Hispano iam antea reiectam, non admiserunt, factam sibi iniuriam interpretati si potior locus illis non concederetur vel ex hospitii iure, quandoquidem in Gallici imperii opidum devenerint, quod neutiquam fecissent, nisi ex observantia erga pontificem maximum et qui eius vicem gerit legatum. Convenit tandem, pontificio legato enitente, ut ipse ad mensae caput sederet, nuntius pontificius iuxta eum ad latus dextrum, et optio data est Gallis an proxime nuntium ad dextrum latus an ad sinistrum proxime legatum sederint. Illi sinistrum elegerunt, ut legato propiorem. Qui pro Hispano libenter dextrum occuparunt, quem potiorum, quia a dextra, et nuntius non ex delegatorum numero erat, iudicarunt; simulque se sui regi honorem integrum conservasse existimarunt. Si enim Calgaritonus Franciscanorum generalis, qui in hoc negotio plurimum desudavit, illis praelatus fuisset, ut ante ipsos proxime legatum ad sinistram sederet (qui pro Franciscani humilitate sibi locum ad finem mensae ex adverso legati elegerat), statuerant clara voce pronunciasse se probe locum catholico regi debitum scire, eundemque tueri voluisse si a catholico rege delegati fuissent. Verum cum ab archiduce, qui se Christianissimo regi adaequare nollet, missi et subdelegati essent, et in publicae fidei literis quas a Christianissimo rege acceperunt non alio nomine quam archiducis delegati diserte nominentur, libenter se Gallis cessuros. Provide enim Hispanus ut suam dignitatem tuereretur authoritatem archiduci tribuit, qua ille alios subdelegaret, ne ipse immediate in honoris certamen cum Gallo descenderet.
7. Statim atque res ita composita, et delegationis diplomata utrinque exhibita, Galli perinique tulerunt quod in illo archiducis nulla de Angliae regina facta mentio, cum de Sabaudo fieret. Responsum est illam comprehendendam esse in foederatorum numero. Cum hoc Gallis minime satisfaceret, causati sunt illam nihil nisi hostile in Hispanum cogitare, et hoc ipso tempore classe infestare. Nec acquievereunt tamen Galli donec fidem obligarent Hispanum potestatem cum illa tractandi facturum, si quam spem pacem amplectendi ostenderet.
8. Caeterum, pace confecta, Gallus bellica gloria hactenus cumulatissimus, pacis studiis iam totus defixus, rem Gallicam intestini belli tempestatibus multos annos praecipitatam ita excitavit, religionem cum Romanam tum reformatam sublevando, iura restituendo, bonas literas fovendo, commercia revocando, et regnum aedificiis exornando, ut omnes retro Galliarum reges longo intervallo superaverat, et Henrici Magni agnomen retulerit.
9. Regina iam interiori cura sibi prospiciens, Franciscum Verum ad ordines mittet, qui edisceret an ad pacem tractandam se coniungerent; sin minus, quid in bellum conferre vellent; serioque cum illis ageret, ut expensas quas illorum causa fecerat, iam tandem refunderent. Accurate interim disceptatur in Anglia, an in reipublicae et reginae rem esset pacem cum Hispano pacisci. Qui pacis studiosi, huiusmodi rationibus innitebantur: pax, praeterquam quod sit tum iucunda tum salutaris, maculam abstergat quae Anglis tanquam orbis turbatoribus aspergitur, quasi illa alienis miseris essent beati et alienis periculis quieti. Regina securior sit a nefariis machinationibus; finis bellicis contra Hispanum et archiducem imponatur; Hibernica rebellio consopiatur, cum spes nulla es Hispania rebellibus affulserit; commericia in subditorum et reginae emolumentum liberius exerceantur; Hispania, quondam Anglis negotiantibus fructuosissima, aperiatur, ubi frumentum auro et argento permutent; mandatum imperatoris contra Anglos mercatores in Germania revocetur; pericula tumultuum domi ex crebris pensitationibus, tributis, et militum delictibus amoveantur; foedus Burgundicum renovetur; ita a Gallo nihil metuatur, Anglia respiret, et opes in futuros eventus congerat. Reginae etiam existimationi consulatur, quae anno MDLXXXV cum ordines Belgii dominium obtulissent, publice libris editis protestata est se Belgis subveniendo nihil aluid quam Belgis libertatem et pacem Angliaeque securitatem spectasse. Si tunc consilium plenum prudentiae visum, ut tempora tulerunt, subvenisse, et iustitiae plenum tantarum provinciarum dominium ad impensas belli ferendas oblatum recusasse, certe imprudentiae extremae nunc videatur persequi, cum pax ab Hispano, et nihil ab iis qui bellum tantopere volunt, offeratur. Haec praeterea examinanda: an Anglia par sit bello in Hibernia, Belgio atque alibi contra Hispanum sustinendo. An spes sit bellum alendo illum ad aequiores pacis conditiones quam quae nunc propositae perducendi. Atque consideratissime perpendendum, cum sine controversia Anglias maxime expediat bellum gerere offensivum (vae enum se domi defendentibus), quo in loco illud gerendum. An in ora maritima Hispaniae et Lusitaniae? Oppida sane maritima utrobique facile capi et spoliari possint, at non retineri sine maximis expensis et fructu plane nullo. An in Azoris insulis? Hae itidem in potestatem redigi possint, magno quidem Hispani damno, at non teneri sine maiori impendio. An in America? Verum nunc ibi armatae naves ubique dispositae, et ora maritima crebrioribus praesidiis quam iam antea firmata, nec vel gruma auri, argenti, aut margaritae sine discrimine speranda. An in vicina Belgica? Hoc autem opus fore difficilimum. Regio illa tot urbibus munitissimis st conferta quae singulae obsidionem diuturnam perferre poterunt. Nec ordines cum Anglorum copiis coniunctis potuisse nisi defensivum bellum gerere donec Hispani in Gallicum bellum diverterentur. Postremo axioma illud politicum non negligendum: qui bello gerendo pares pacem inveniant; qui impares, nunquam. Tristiaque exempla Atheniensium et aliorum qui oblatam pacem respuerunt sunt prolata. Addiderunt nonnulli, sed qui ex odio in homines quam in causam iniquiores videbantur. Ordines, quamcumque religionis et libertatis tuendae larvam induant, omnem religionis pietatem tollere quamlibet praeter Romanam tolerando. Nihil aliud quam suis commodis velificati, vectigalia gravissima pro cibariis imponendo, nummos adulterando, valorem pro arbitrio intendendo, aliisque id genus technis; et hinc mira solertia et bellum alere, et ex bello ditescere, cum reliquae gentes bello exhauriantur. Porro monopoliis ubique institutis omnia commericia aliis praeripere; monarchias, ut democratici omnes, tacito odio prosequi, nobiles, praeter unum et alterum qui in bellis usui sunt, exterminasse; et plane nihil aliud sibi proponere, pessimo contra principes exemplo, quam, ut Helvetii olim contra Habspurgicam familiam, ita contra Austriacam, quae eadem est, se cantonizent, nec suo, sed Anglorum, Gallorum, et Scotorum sanguine, qui vitae in aliorum causa pro gloriola nimio plus prodigi.
10. Alii contra pacem huiusmodi argumentis usi sunt: ex pace Hispanus tantum vim opum accumulet ut, si in bellum denuo prorumpat, omnibus vicinis longe superior evadat. Pax solida et fida, nisi pontifice dispensante, non potest ab illo expectari, qui Bourburgi anno MDLXXVIII illusit, et nullam haereticis et excommunicatis fidem servandam credit. Damna accepta non concoquat, sed in ultionem exardescat. Pace facta, regina Hollandiae et Zelandiae ordines derelinquat, simulque pecuniam in bellum collatam amittat, aut oppida in cautionem data hosti tradat; hoc dedecori, illud damno futurum. Ordines derelicti in Hispaniae ditionem reducantur, inde ille ad Angliam infestandam classe ete viribus sit longe instructior, et regiones illae sint sedes belli contra vicina regna opportunissima ad Hispanicam monarchiam constituendam. Esto, quod bellum offensivum in Belgio sit difficilimum, in Azoris anceps at incertum, in Hispaniae et Lusitaniae maritimis infructuosum, et in singulis impendiossimum. At in America fore compendiosissimum, quae regio vastissima ab Hispanis adeo raro, idque disiunctissime, incolitur, ut invicem subvenire non possint. Si itaque iustus exercitus X millium Anglorum sub solerte duce ibi exponatur certo incolendi consilio, haud dubitandum quin Carthagena in Castilla Aurea, Ciagrus fluvius qui par subvehendis cimbulis fere usque ad Panamam, ipsa Panama, et Buerta Bella expugnentur, et consequentur opes quae ex Peruvia et Castilla Aurea per haec in Hispaniam mittuntur vel intercipiantur, vel in America detineantur. Hinc commercia Hispanorum intercludantur, et vectigalia maximo cum regis detrimento minuantur. Nec timendum esse ab Americanis ignavis et caeli amaenitate effaeminatis, aut ab Hispanis eo mittendis, qui longa navigatione lassati, et nausea laborantes, plusquam difficile invenient veteranos ex munimentis firmatis exturbare. Nec formidandum a defectu rei annonariae aut apparatus bellici, quae tam facile ex Anglia quam Hispania suppeditentur. Quamprimum enim fama vulgaverit eos sedes ibi fixisse, plures ex omnibus gentibus ad eos cum necessariis confluxuros, quandoquidem Europaeis nihil maioribus votis expetitum quam liberum in America commercium. Quae de religione et monopoliis obiiciuntur, meras esse reformatae religioni adversantium calumnias. Ordines etenim cum avita libertate veram religionem ex animo colere, eandem cum reformatis orbis Christiani ecclesiis in fundamentis quae ad animarum salutem spectant asserere; aliis non omnino ad salutem necessariis tolerantiam pro temporum ratione adhibere, cuiusmodi et primaeva ecclesia adhibuit, quandoquidem zizania ubique succrescant. De caeteris, singulorum vitia non universis adscribenda, publicam causam a privatorum culpis seiungendam; inter Dei angelos et Christi apostolos pravitatem fuisse deprehensam. Reipublicae bene constitutae, gnarae industriae et parsimoniae liberrimae gentis, quae sola ex bellis ditescere callet, non invendum, non obtractandum.
11. Haec pacis studiosi huiusmodi rationibus elevare conati sunt: regina et confoederati itidem ex pace opes accumulent, et se apparent non minus ad defendendum quam Hispanus ad offendendum. Pax solida et firma ab Hispano expectetur, qui maiora incommoda hactenus perpessus sero discat quantum in re Belgica administranda bellum persequendo erraverit, et serio per pacem corrigat. Pax cum Burgundiae ducibus et Castellae regibus, Hispani progenitoribus, subinde contracta solida semper fuit, et Anglis, si qua alia, salutaris. Esto, quod Hispanus de pace non ex honore in rem suam Bourburgi tractaret, et nobis itidem nunc manu armata tractare non noceat. Pacem cum excommunicatis et haereticis a principibus pontificiis, pontifice posthabito, observatam fuisse satis superque probent exempla: tum Caroli V tum successorem in imperio, qui cum excommunicatis Germaniae protestantibus, quos haereticos deputarant, fidem datam coluerunt; Francisci I Galliarum regis, qui Henrico nostro VIII a pontifice excommunicato iusta Lutetiae solvit; et Henrici nunc regis Galliarum, qui, postquam pontifici reconciliatus, primogenitus et charissimus ecclesiae filius agnitus, faedus offensivum et defensivum cum reginam iniit. Ulciscendi ardor defervet, cum vires deficiant. Regina ordines iuste derelinquat, cum ad auxilia praebenda se tantum obstrinxerit donec aequas pro libertate conditiones ab Hispano referant; quasi si respuerint, auxiliari non tenetur. Ut oppida in cautionem data illis reddantur non aequum est, nec cum ratione requirant. Pecuniam in bellum collatam recuperandi ratio sit expedita si pax semel coaluerit. Ordines in Hispani ditionem armata manu brevi tempore reduci non possunt, et temporis tractu multo interveniant. Sin pacificatione reducantur, non poterunt sibi satis cavere, nisi etiam et utilitati caverint. Quicquid de illis fiat, Gallia et Anglia firmo nunc faedere colligatae Hispanum in aequilibrio facile contineant. Communis utilitas firmissimum erit faederis vinculum. Denique argumenta pro pace ex iure naturae, quod sui conservationem caeteris omnibus praefert; ex iure gentium, quod iubet populi salutem legem esse supremam, atque ex solidis Christianae pietatis rationibus peti ut sanguini parcatur, et res Christiana contra infideles firmetur. Argumenta autem pro bello (quaecunque auri spes ex iusto exercitu in America adblandiatur, infaelix Draci successus satis superque refellat) ex humana solummodo prudentia deduci, ut pericula depellantur; quae satius est diviniae relinquere dispositioni dirigendo consilia ex recta conscientia ad publicum bonum, quam ad ea quae non laudanda nisi dum necessaria. Haec et huiusmodi utrinque disputata audivimus.
12. Burghleius thesaurarius ex his, quae dixi, et pacis beneficiis, quae certa, presentia et necessaria, in pacem propendit; quandoquidem belli alea sit incerta, impensae infinitae, aerarium Anglicum exhaustum, plebis Anglicae ingenium ad seditiones praeceps si pensitationibus extra ordinem opprimantur, innata vulgi in nobiliores malitia, exiles spes auxiliorum ab ordinibus, vicini undiquaque suspecti, plures domi infideles, atque Hispani opes inexhaustae. Atque, ut ille dixit, cum ex hoc bello nihil boni Angliae accesserit nisi mali aversio, quae inter bona minima.
13. Essexius contra, qui bellicae laudi innutritus pacem haudquaquam probavit, disputavit, et ex argutissimis Hispanorum ingeniis, infinita imperii propagandi cupiditate, inveteratis in Angliam et reginam odiis, religionis diversitate, pontificis Romani in dispensando potestate, axiomate fidem haereticis non servandum, sollicita periculorum suspicione, et id genus aliis quae diximus, nullam pacem nisi turpem et insidiosam cum Hispanis confici posse obfirmate contendit, usque adeo ut thesaurarius eum nihil nisi bellum, caedem et sanguinem spirare dixerit; atque post verbosam de hac re disceptationem, nescio qua mente praesaga, porrecto Psalmorum libro tacitus indicat versiculum Viri sanguinum non dimidiabunt dies suas. Erant tamen qui eum tanquam patriae honori et securitate sincere studentem celebrarunt. Erant etiam qui tanquam suae ambitioni et suorum commodis deservientem suggilarunt. Contra quos apologiam scripsit, in qua supradicta disertissime exposuit, ostenditque Antonium Rolstonum profugum Anglum non ita pridem ab Hispani administris et Creswello Iesuita in Angliam fuisse transmissum, specie pacis conciliandae, revera (quod ipse Rolstonus fassus est) ut apparatus bellicos exploraret, pontificios confirmaret, procerum aliquod fidem, et nominatim Essexii, pretio et promissis emeret.
14. De hoc pacis negotio, et de eligendo aliquem idoneum ad res Hibernicas introspiciendas, acre inter reginam et Essexium intervenit dissidium, non aliis quam admirallo, Roberto Cecilio a secretis, et Windebanco a sigillulo presentibus. Cum enim illa Guilielmum Knolles Essexii avunculum prae caeteris omnibus in Hiberniam mittendum censeret, ille Georgium Carew, ut ab aula amandaret, potius mittendum pervicaciter suaderet, nec persuadere posset, sui immemor et obsequii negligens incivilis, quasi ex despicientia, tergum obvertit et subsannavit. Illa impatientior alapam impegit, et in malam rem abire iussit. Ille gladii capulo manum admovit. Admirallo se interponente deieravit nec posse nec velle tantam indignitatem exsorbere, nec ab Henrico VIII perferre voluisse, fremensque ex aula se proripuit. Monitus a custode sigilli literis gravissimis ut supplex ad reginae misericordiam se reciperet, tempore cedendo bene cederet. Illud Seneca recordaretur, rex si nocentem punit, cedendum est iustitiae; si innocentem, cedendeum est fortunae. Si iuste principem offenderet, haudquaquam satisfacere posse; sin offensus fuerit, prudentiam, officium, imo religionem exigere ut reginae optime meritae se submitteret, cum nulla sit inter principem et subditum aequalitas, etc. Ille ad haec prolixis (qua postea a suis considerate divulgate) stomachose respondit provocando a regina ad numen divinum, haec et huiusmodi intertextendo: Nulla tempestas furentior quam impotentis principis indignatio. Cor reginae induratum est. Quid ut subditus, quid ut comes et Angliae marescallus debeo, scio; ut servus et mancipium servire nescio. Si me sontem agnoscerem, veritati et Deo veritatis authori iniurius essem. Toto corpore telum accepi. Hoc scandalo accepto plane impietas est servire. Annon possint principes errare? Annon subditios iniuria afficere? An terrena potestas infinita? Apud Salomonem fatuus percussus ridet. Qui ex principum erratis fructus sibi percipiunt, principum iniurias perferant. Infinitam regiae maiestatis potestatem isti agnoscant, qui infinitam divini numinis omnipotentiam non credunt. Ego iniuriis laceratus iniuriarum acerbitates intimis animi visceribus satis diu pertuli. Aliquanto tamen post submissior veniam invenit, et in gratiam ab ea receptus, quae offendisse quam odisse semper honestius putavit. Hinc tamen male metuere caeperunt amici, qui observarunt fortunam suis alumnis quos semel deseruit raro reconciliari, et principes rarius iis quos offenderint.
15. Inter haec Guilielmus Cecilius baro Burghleius, summus Angliae thesaurarius, assidua animi contentione, arthride, et aetate confectus, angoribus se dedit, et datis ad reginam literis ut magistratuum onera deponeret maiorem in modum obsecravit. Illa mox eum subinde invisit, blandissime consolata; sed intra paucos dies, cum satis naturae, satisque gloriae, patriae autem non satis vixisset, morte adeo placida Deo animam reddidit ut adversariorum maximus se nihil illi perinde invidere dixerit ac eiusmodi mortem in tanta claritudine, cum maximarum administris exitus plerumque sint tristiores. Vir sane erat praestantissimus, quem (ut speciem venerandam, et vultum tranquillum taceam) ad honestatem, gravitatem, temperantiam, industriam, et iustitiam hominem excelsum finxit natura, et doctrina excoluit. Accessit multiplex et elegans dicendi copia, nec illa affectata, sed plana et facilis; prudentia usu corroborata, et moderatione summa condita; fidesque spectatissima; sed supra omnia, singularis in Deum pietas. Ut semel dicam, tanto consiliario regna erat faelicissima, et salutaribus eius consiliis respublica Anglica in aeternum debebit. Natus erat (nam forsan et haec posteros scire iuvet) Burnae in comitatu Lincolniensi anno MDXXI patre Richardo Cecilio ex familia de Alterynnis, a synthesi Henrico VIII, matre Iana haerede clarae familiae Ekingtoniae et Walcottorum.
16. Iuvenis humanioribus literis in collegio Sancti Ioannis Cantabrigiae operam dedit, ubi vigesimo aetatis anno uxorem duxit Mariam sororem Ioannis Checi viri literatissimi, quae post unum et alterum annum obiit. Deinde cum iuri in Graiensi Londini collegio aliquantisper incubuisset, Mildredam Antonii Coci, qui Edwardi VI informator, filiam Graece Latineque eruditam duxit. In ducis Somersettensis Angliae protectoris familiam adscitus, illi fuit a supplicum libellis (primus omnium, ut ex ipso audivi, qui hoc titulo in Anglia usus). Mox factus est regi Edwardo VI secretarius, et ab eodem dignitate equestri ornatus. Cuius supposititiae regni transcriptioni, qua Maria et Elizabetha omni regni exclusae erant, cum se opponeret (etsi cum caeteris etiam subscripserit), gratiam aliquam apud Mariam invenit, et magnum apud cardinalem Polum, Tunstallum, et Guilielmum Petre ob prudentiam. Verum cum protestantium doctrinam ex animo amplexus (licet tempori non nihil cesserit) omnem aditum ad honores sibi praeclusum videret, ad Elizabetham se convertit. Quae privata eius opera in negotiis procurandis usa erat, et regina in sanctioribus consiliis et epistolis; atque Thomae Parrio defuncto in pupillorum praefectura anno regni tertio surrogavit, quam in rem principis et pupillorum provide, in suam moderate, et suorum benefice, sine offensione, magna cum integritatis laude, ut caetera omnia, administravit, adeo ut regina prudentiam admirata rerum summam illi quodammodo commiserit. Potentiam hanc apud principem et opes comitibatur procerum quorundam invidia, quam, ut dicere solebat, magis patientia quam pervicacia superavit. Prudentia et fide iam XIII totos annos in maximis rebus spectata, regina eum baronis Burghlei titulo ornavit, summumque Angliae thesaurarium deinde constituit. Quo in munere malas artes pecuniam corradendi aversatus, ut rem privatam ita et publicam industria et parsimonia auxit. Aegre enim expendi quicquam passus est nisi ad regiae maiestatis honorem, regni defensionem, aut proximorum sublevationem. In publicanos qui portoria curarunt severe, nec tamen rigide, inspexit. Ut fiscus tanquam lien incresceret, et caetera membra intabescerent, iuxta ac dicere solutus, nunquam probavit; et in hoc nervos sane faeliciter intendit ut princeps et populus mutuo ditescerent, nihil principi utile est, dictitans, quod non cum honore coniunctum. Unde fundorum reditus augeri, et veteres colonos conductoresque submoveri noluit. Quid etiam in re privata observavit, quam ea integritate curavit, ut ille neminem, nemo illum in ius vocaverit. Sed in laudes ire nolo, vere tamen dicam inter pauculos fuisse quorum vita et mors cum gloria. Tantum virum, quem alii admiratione, ego tacita veneratione, ut in sacris olim assolet, prosequar. Ex priore uxore Maria Checa Thomam nunc comitem Exoniae numerosa prole faelicem procreavit; ex altera Mildreda Coca Robertum comitem Salisburiae, in maximis reipublicae muniis rara faelicitate successorem, filiasque duas, quibus erat superstes, Annam comitissam Oxoniae (cui tres filiae natae, Elizabetha Guilielmo comiti Derbiae, Brigida baroni Norrisio, et Susanna Philippo comiti Montgomeriae enupta), et Elizabetham uxorem Guilielmi Wentworthii improlem. Testamenti curatores instituit Gabrielem Goodmanum Westmonasterii decanum, virum integerrimum, et Thomam Bellotum oeconomum, cui grandem pecuniam in pios usus erogandam reliquit, quod ille fidelissime praestitit.
17. Acre illud pacis studium in Burghleio etsi pacem non peperit, bellorum tamen sumptus maxima ex parte levavit. Dum enim ille iam perdita valetudine et prope depositus, ordines Ioannem Duvenwordium Hollandiae admirallum, Ioannem Oldenbarneveltzium sigillorum custodem, Ioannem Verkum, Ioannem Hootingum, Andream Hessellium miserunt, et Natalem Carronem eorum agentem in Anglia adiunxerunt, qui bellum paci praeferentes cum Thoma Egertono sigilli magni custode, Essexio, admirallo, Georgio Hunsdonio, Buckhurstio, Guilielmo Knolles, Roberto Cecilio, et Ioanne Fortescuo a regina delegatis, in haec pacta mense Augusto convenerunt: Ut faedus anno MDLXXXXV initum, articulis quibusdam de summa reipublicae administratione exceptis, ratum haberetur. Ordines provinciarum confaederatarum reginae solverent octies centena millia librarum monetae Anglicae. Scilicet, dum bellum contra communem hostem geratur, XXX M singulis annis donec quatuor centena millia persolvantur. Sin pax inter Hispanum et reginam conficeretur, ex iis quae solvenda superessent XX millia singulis annis, donc octingenta millia persolverentur. MCL praesidiariis Anglis in Flushinga, Briela, et munimentis adiunctis ordines stipendia numerarent. Milites ex Anglia sub Anglis ductoribus conscriberent quos stipendiis alerent. Si Hispanus Angliam, Vectam, Garnseiam, Iarseiam, aut insulas Sillinas invaserit, V M peditum, equitum D auxilio mitterent. Classi autem Anglicae, si qua contra Hispanum instruatur, classem totidem navium adiungerent. Anglorum autem copiis, si quae in Flandriam aut Brabantiam transmittantur, eodem numero et apparatu copias consociarent, etc. Pro pecunia Pallavacino debita in Brabantiam et Flandriam et caeteras extra foedus regina ius integrum haberet. Ita his pactis regina gravissimis expensis, quae singulis annis centies XX millia librarum Anglicarum plus minus superarunt, exonerata fuit prudentia Burghlaei, curante Thoma Bodleio, et qui ei in ordinum consilio successit, Georgio Gilpino. Bodleius publicis reipublicae curis iam liber in curam maximis regibus dignissimam reipublicae literariae adaugendae totus incubuit. Caepit enim restaurare publicam in academia Oxoniensi bibliothecam ab Humpredo duce Glocestrensi olim institutam, et temporum iniquitate regnante Edwardo VI omnia libraria supellectile spoliatam. Quam conquisitis undique in studiorum instrumenta lectissimis ex omni genere libris sua pecunia et collatitia stipe ita instruxit, et moriens dotavit, ut illustri aeternaque laude, dum literae fuerint, inter maximos et de literis meritissimos iure optimo sit concelebrandus.
18. Dum haec inter Anglos et ordines tractantur, baro Zouchaeus et Christophorus Perkinsus legum doctor in Daniam missi ad congratulandum regis cum Brandenburgici electoris filia nuptiis difficulter impetrarunt ut trigesies mille dallerorum rependerentur pro mercibus Anglorum ad centies mille dallerorum valorem, quibus Dani manum iniecerant, causati Anglos mala fide rationes apud publicanos retulisse. Iam enim lites gliscebant huiusmodi de rebus: dum regina, suspicata Danum Hispano aequiorem et Anglis esse iniquiorem, conqueretur vectigalia supra modum esse audacta, et illa contra suos a piratis Anglis spoliatos, et consiliarios Angliae magis privatam mercatorum quorundam cupiditatem quam publicam utriusque regni salutem curare.
19. Circiter hos dies Philippus II rex Hispaniarum Isabellam filiam Alberto cardinali despondit, et cum ea Belgicas provincias Burgundiaeque comitatum in dotem transcripsit. Unde galero cardinalitio Romam rite transmisso, et gladio consecrato a pontifice recepto, in Hispaniam properat. Interim Hispanus septuagenario maiora vitam magna cum patientiae laude mense Septembri exuit, princeps cuius imperium tam longe lateque supra omnes retro imperatores diffusum, ut vere dicere posset SOL MIHI SEMPER LUCET. Ex paternis praeceptis et longo rerum usu prudens, sed in rebus bellicis plerunque infaelix, cum ipse natura imbecillior consiliis cautioribus et aliorum opera in bellis uteretur. Unde tres imperii Hispanici claves (quas pater dixit, et ante omnia diligentissime custodiendas monuit), scilicet Guletta Africae, Flusihinga Belgii, et Gades Hispaniae, neglectae, altera a Turcis, altera Belgis confaederatis adempta, et tertia ab Anglis effracta, magno tanti principis damno et dedecori, ut non sine causa filium res cum Anglis et Belgis componere monuisse perhibeatur. Quo fere tempore Georgius Cliffordus Cumberlandiae comes in Angliam rediit, qui suis impensis classem XI navium instituerat, ut caraquas Lusitanas e Tago in Indiam orientalem solventes interciperet. Sed audito eum Lusitaniae littori imminere, illae in Tago sub munimento Sancti Iuliani centum machinis maioribus instructo tam diu se continuerunt, ut navigandi oportunitatem hoc anno amitteret. Ille ergo primum ad Canarias cursum direxit, Lancerataque cum oppido capta et direpita, inde ad Borquenam terram conscendit, et facto agmine Portum-Ricum aggressus, unoque et altero munimento expugnato, oppido potitur, vix triginta desideratis, etsi ibidem CCCC milites praesidiarii praeter incolas. Hic ille, quum ob oportunitatem situs Americae clavis ab Hispanis haberetur, sedem belli statuere cogitavit, incolasque omnes submovit, etsi in loci redemptione opulentas merces, aurumque et argentum factum, offerrent. Sed dysenteria cum torminibus inter Anglos mox ita grassare caepit, ut XL diebus (totidem enim ibi egerunt) septingentos absumpserit, necessarioque domum redierit, plus victoriae quam praedae reportans, in qua supra XL tormenta aena maiora. Grave autem damnum Hispano intulit, cum per eum hoc anno nec caraquae in Indiam orientalem solverint, nec classis Americana in Hispaniam redierit.
20. Iisdem diebus in iudicium ducitur Edwardus Squierus, ex plebeio hominum genere, qui primum scriba circumforaneus, postea in regio stabulo servulus, et in postrema Draci expeditione milies, in actuariola illa quae ab Hispanis intercepta captus atque in Hispaniam abductus, innotuit Walpolo Anglo e societate Iesu. Hic eum ut haereticae pravitatis reum in Inquisitionem rapi curavit, hominemque afflictu facile ad Romanam religionem pertraxit, posteaque, ut aliquid religionis causa auderet, subinde hortatus est; demum multis verborum anfractibus docuit (ut ipse Squierus confessus est) meritorium esse Essexium perimere, at magis necessarium reginam tollere; quod facile fiere posse et sine periculo innuit, illinendo venenum ephippii regii capulo cui illa manum inter equitandum apponeret. Huic sceleri cum Squierus assensum adhibuisset, Iesuita variis votis sub poena damnationis hominem obstrinxit ut hoc occultum haberet, et facinus patraret. Ita Squiero ad scelus edocto, et promissis aeternae salutis onerato, benedixit, et venenum tradidit, curavitque ut pro Hispanis in Anglia captivis redimendis ille et alter in Angliam remitterentur, ne qua suspicio in hominem ex Hispania reducem oboriretur. Ille haud multo postquam redierat venenum capulo ephippii reginae tecte, quasi aliud agens, et clara voce bene precatus, illevit, sed Deo protegente venenum vires non exercuit. Interim ille nomen in militiam dederat Essexio iam Azoras insulas cogitanti, et in eadem nave miles ex Anglia descessit, ut omnem suspicionem amoliretur; cuius etiam cathedram eodem veneno illevit, nec meliore successu. Postea in Angliam reversus securus egit, nec existimavit quidem Walpolum confessorem unquam retecturum. Verum, ut videtur, Walpolus aegre ferens hoc scelus successu carere, et suspicans Squierum votis neglectis illusisse, ad ulciscendum incubuit. Submissus sane quidam erat in Angliam qui Squierum suscepti sceleris generatim deferret. Hinc Squeirus, cum res tante esset momenti, examinatus, primum inficiatus est; dein exquisitius de circumstantiis quibusdam interrogatus, et ratus confessorem mala fide egisse, sponte superiora illa de Walpolo, et suo assensu adhibito, et capulo ephippii illitto, et caetera confessus erat. Pro tribunali tamen et ad patibulum protestatus est, licet a Walpolo et aliis ad hoc scelus fuerit subornatus, nunquam tamen animum induxisse ut admitteret. Walpolus, aut pro eo alius, singula quae Squierus confessus erat edito libello multis cum detestationibus praecise pernegavit. Utcunque se res habuit, nonnulli ex Angli profugi in hominum perniciem et suam ipsorum infamiam nimis ingeniosi extiterunt. Pestifera enim opinio nonnullorum etiam sacerdotum (pudet dicere) animos invaserat, excommunicatos reges tollere nihil aliud esse quam lolium ex agro dominico extirpare.
21. Sub id tempus quidam e qua nescio officina male feriati, quibus quieta movere instar mercedis erat, ut inimicitiam inter reginam et Scotorum regem occultis et nefariis artibus dissuerent, rumores disseminarunt illum in pontificiorum factionem propendere, atque animo esse a regina alienissimo. Ad fidem faciendam reginae exhibitum erat exemplar literarum quae ad pontificem Romanum a regio secretario fide sublesta scriptae et subrepititia regis subscriptione signatae. Verum illa, minime credula, hoc et id genus alia ut commenta pravorum ad animos protestantium ab eo abalienandos et pontificiorum conciliandos omnino reiecit. Imo cum Valentinus quidam Thomas, sceleribus contaminatissimus, iam latrocinii damnandus postularet ut de re maximi momenti audieretur, et seorsim auditus regem Scotorum malae mentis in reginam insimularet, tantum abfuit ut illa hoc insusurrantibus auscultaret, ut istum tanquam improbum calumniatorem, vel ab aliis malitiose suppostum, ut ipsi et Scotorum regi molestiam facesseret, vel hoc comminiscentem ut vitae suae consuleret, detestaretur; rem taciturnitate celari iuberet, nec hominem supplicio afficiendum censeret, ne qua macula regis existimationi aspergeretur, quandoquidem calumniae in principes quamvis falsissimae pronis auribus excipiantur. Illum, dum rumores calerent, submonuit ut haec sero perpenderet: An alter ab ipsa esset qui plus illi aut prodesse aut obesse posset. An alter fuerit in illum beneficentior. An alter minus ab illo expectaret, utique quae nihil aliud expectavit, quam ut Dei gloriam promoveret et ipse sibi non deesset. Nec defuit quidem. Ad huiusmodi enim rumorum commenta difflanda emissi sunt longe lateque per Angliam et Hiberniam qui eius in religionem constantiam, prudentiam, iustitiam, clementiam, et caeteras regias virtutes praedicando multitudinis animos ad benevolentiam allectarent. Dispersi etiam libri, qum ad ius successionis in regno Angliae adserendum, (quod Ioannes Colvillus Scotus impie ingratus nuper cavillando oppugnarat, qui tamen palinodiam mox cecinit et evulgavit), tum ad edocendum eius admissionem magis usui utrique regno futuram, quam alterius cuiuscunque intrusionem, ex his rationibus: quod iure optimo nitatur; rex sit; regnum Angliae accessione Scotiae toties expetita adaugeat; bellum Hibernicum et Hispanicum consopiat; commerciorum libertatem aperiat; liberos, imperii firmamenta, vires ad se et suos tuendos habeat; et orbi Christiani principibus sit longe charissimus. Propositi etiam tristes exitus non solum usurpantium sed etiam usurpantes provehentium, et inter alios Richardi Nevelli comitis Warwicensis, qui Edwardum IV, et ducis Buckinghamiae, qui Richardum III in solio collocarunt. Ad eliciendam successionis declarationem, huiusmodi sententiae sparsim intextae: Reges non possunt privare consanguineos spe regni. Regna deferuntur iure sanguinis. Quae naturae beneficio competunt liberis, exhaereditatione paterna tolli non possunt, nec etiam a regni ordinibus in remotiorem transferri. Cum Dominus non toleravit Israelitas, imo dederit in direptionem, quod spreta domo David sibi regem Ieroboam filium Naboth constituissent. Regnorum translationes a propinquoribus non solum legibus humanis, verumetiam divinis repugnant. Ut intrantes egredientium moram, quantumvis prolixam patienter ferre debent, ita egredientes aut possessores successoribus certa intrandi argumenta praestare tenentur, ne hi vana spe, illi quotidianis postulationibus fatigati querantur. Sed his longe praecelluit liber Basilicon Doron a rege ad filium conscriptus, in quo optimus princeps omnibus numeris absolutus elegantissime depingitur. Incredibile est, quot hominum animos et studia inde sibi conciliarit et quantam sui expectationem cum admiratione apud omnes concitarit. Quid Elizabetha de his senserit non comperi; hoc scio, si rem tantillam referre liceat, quod illa, quae dulcedine otii literarii seria lenire solita, assidue aliquid aut legit aut scripsit, ut iamdudum Salustium de Bello Iugurthino, ita his diebus maximam partem Horatii de Arte Poetica, et Plutarchi libellum de Curiositate in linguam Anglicam convertit, et sua manu scripsit, etsi rebellio in Hibernia iam periculosa exarderet, ut mox dicemus si, qui e nostratibus memoria digniores hoc anno occubuerunt, prius dixero. Nec illi praeter Burghleium modo dictum plures quam tres, et ex eruditissimorum quidem non minores quam fama feruntur.
22. Primus erat Thomas Stapletonus, sacrae theologiae doctor e Sussexia oriundus, in Novo Collegio Oxoniae educatus, theologiae et controversiarium in academia Duacensi professor ordinarius. In Belgium enim ex studio Romanae religionis primis Elizabethae annis concesserat, et publice legendo, pluresque libros scribendo, admodum inclaruit. Alter Richardus Cosinus Cantabrigiensis, legum doctor, decanus de Arcubus, qui ecclesiastiactam iurisdicionem propugnando gravissimae doctinae et prudentiae eximiae laudem consequutus. Tertius Edmundus Spenserus, patria Londinensis, Cantabrigiensis etiam academiae alumnus, Musis adeo arridentibus natus ut omnes Anglicos superioris aevi poetas, ne Chaucero quidem concive excepto, superaret. Sed peculiari poetis fato semper cum paupertate conflictatus, etsi Greio Hiberniae proregi fuerit ab epistolis. Vix enim ibi secessum et scribendi otium nactus, cum a rebellibus e laribus eiectus et bonis spoliatus in Angliam inops reversus statim expiravit, et Westmonasterii prope Chaucerum impensis comitis Essexiae inhumatus, poetis funus ducentibus, flebilibus carminibus et calamis in tumulum coniectis.
23. Toto hoc anno rebellio Hibernica admodum exarsit. Tir-Oenius enim, etsi veniam quam simulate imploraverat ab Ormundio locum-tenente sub magno sigillo Hiberniae impetraverat, ex improviso munimentum ad Black-water obsidione incinxit. Ad eam solvendam locum-tenens exercitus generalis (nullus enim adhuc prorex substitutus) selectissimas submisit turmas, scilicet XIII vexillationes sub Henrico Bagnallo marescallo, acerbissimo Tir-Oenii adversario. Die XIV Augusti a castris prope Armacham triplici acie moverunt; primam duxerunt marescallus et Percius, mediam Cosbius, et Thoimas Maria Wingfeldius, postremam Cuinus et Billingus. Equitum turmis praefuerunt Calisthenes Brookus, Carolus Montacutus, et Flemingus. Vix mille passus confecerant, nimio plus inter se disparati per colles leviter surgentes, inter uliginosam hinc planitiem, inde sylvas, cum in primam aciem Tir-Oenius, acrioribus odii in marescallum stimulis excitatus, omnibus viribus involaret, statimque eo inter confertissimos hostes occiso, primam illam aciem a caeteris longius subsequentibus et ex obiectu collis ne conspectam, dum ordines laxaret, multitudine facile oppressit; eodemque momento pulvis tormentarius fortuito in media acie igne concepto multos sustulit et plures mutilavit. Cosbiusque, qui missus ut primae aciei reliquias recolligeret, magna clade affectus. Montacutus tamen non sine magno periculo reduxit; Wingfeldius cum postremo acie, pulvere tormentario deficiente, Armacham rediit. Ita Tir-Oeneus periuncundum de adversario triumphum, et de Anglis victoriam insignem reportavit. Nec sane ex quo in Hibernia pedem firmarunt maior clades accepta, XIII strenuis ordinum ductoribus desideratis, et mille quingentis e gregariis, qui foeda fuga dissipati totis campis palantes caesi victique. Superstites non suam ignaviam, sed ducum imperitiam, quod iam in morem cessit, probrose culparunt. Nec sine culpa videbantur qui adeo disparati praeter militarem disciplinam incesserunt contra barbaros, qui semper in unum conferti impetu magis quam consilio pugnant.
24. Paulo post munimenti ad Blackwater subsequuta est deditio, cum praesidiarii, fide et armis ad extremam famem retentis, spem omnem subsidii evanuisse viderent.
25. Haec victoria rebellibus gloriosa et imprimis usui: hinc enim arma et commeatum nacti, et Tir-Oeneus per Hiberniam magna fama tanquam libertatis auctor ubique celebratus, ferocia et superbia supra modum intumuit. Illico universa fere Momonia deficit; nec tam ex hoc faelici rebellium successu, quam ex odio incolarum in Anglos inquilinos et colonos qui in agros fisco post Desponii rebellionem addictos deducti, atque ex spe protectionem si successu carerent (inveteraverat enim in Hibernia exitiosa consuetudo ut rebelles et malefici, pecuniaa quae ex praediationibus fecerant data, impune evaderent et protegerentur).
26. Ad hanc defectionem alendam misit Tir-Oenius in Momoniam Ouny-Mac-Rory-Og-O-More et Tirellum, ex Anglica licet origine, Anglico nomine infestissimum; cum M praedonibus; contra quos ad Kimalock usque Thomas Norrisius praeses provinciae cum satis valida manu festinavit. Cum autem Hibernicos quos sub signis habuit defectionem cogitare perspexisset, novique ex Anglia coloni non plures quam ducentos eosque inermes instruere potuissent, dispersis copiis in Corcagium se recepit. Quo comperto, rebelles confluente magna perditissimorum colluvie, agros depopulantur, praedas agunt, undiquaque Anglorum arces, aedes et praedia diripiunt et incendunt, eosque passim crudelissime trucidant; quod non facile poterant si, qui agros illos conduxerant, colonos iusto numero et ex contractu instructos misissent. Rebelles hinc erectiores Iacobum Fitz-Thomam e Desmoniae comitum familia hominem obscaenissimum Desmoniae comitem declarant, ita tamen ut esset beneficiarius O-Neali, id est comitis Tir-Oeniae; qui literis ad Hispanum victorias pleno ore celebravit, simulque obsecravit ne crederet si forte audiret se pacem ab Anglis expetere; quinimo contra omnes pacis conditiones, licet aequissimas, aures obfirmasse, et fidem Hispano datam constantissime observaturum. Literis nihilominus nuntiisque interea de submissione cum locum-tenente simulate intercessit, et iniquissima postulavit.
27. Ad huius insolentiam comprimendum inprimis habilis visus est Richardus Binghamus, contra rebelles in Hibernia fortis et foelix si quis alius. Ille igitur, qui iampridem Conachtiae praefectura, provincialibus de severitate quiritantibus, amotus, in Angliam vocatus, et in custodiam datus, nunc remittitur cum honore et authoritate marescalli Hiberniae et Lageniae generalis. Verum statim atque appulit Dubliniae diem obiit. Vir genere claro et antiquo in agro Dorsettensi, sed veteranae militiae gloria clarior. Ad Sancti Quintini enim, Conquestum in Armorica, ad Leitham, in Hebridibus, Scotia, Creta insula, ad Chrium contra Turcas, in Gallia et Belgio militavit, et quae dixi in Hibernia gessit.

Perge ad 1599