1597l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Praelium ad Turnholtum. | Nova in Hispaniam expeditio. | Quo consilio, quibus documentis. | Tempestate reiicitur. | Ventis adversi distinetur. | Classis iterum solvit et iterum disiicitur. | Raleighus relictus. | In Faial excensionem facit. | Oppidum capit. | Hinc Essexius indignatur. | Raleighus se defendit. | In gratiam recipitur. | Gratiosa et Flores Essexio se dedunt. | Villa Franca capitur. | Caraqua incensa. | Classis Anglica redit. | Hispanica dispersa. | Simultates inter Essexium et Raleighum gliscunt. | Et inter Essexium et Robertum Cecilium. | Essexius comitis titulum admirallo delegatum aegre fert. | Fit comes marescallus Angliae. | Legatus a Polone. | Eius ad reginam oratio. | Illa respondet. | Respondetur a consiliariis. | Mercatoribus adventureurs negotatio in Germania interdicitur. | Et Hanseatici in Anglia. | Georgii Carew ad Polonum legatio. | Quid ille praestitit cum Polono. | Et Elbinghensibus. | A Dano legatio. | Gallus auxilia ab Elizabetha rogat. | Ambianum recipit. | Hispanus ad pacem propendet. | Parlamentum habetur. | Baro La-ware in pristinum locum restitutus. | Thomas baro Howardus de Walden. | Obitus baronis Cobham. | Et Guilielmi Powletti. | Baro Borrough Hiberniae prorex. | Ioannes Norrisius obiit. | Prorex munimentum ajd Blackwater expugnat. | Kildariae comes moritur. | Rebelles munimentum obsident. | Prorex moritur. | Iustitiarii Hiberniae constituuntur. | Tir-Oenius gravamina Ormondiae exhibit.

UANTAM

fortitudinis laudem hoc anno inchoante Robertus Sidneius et Franciscus Verus cum auxiliaribus Anglis in praelio ad Turnholtum in Brabantia sub auspiciis Mauritii Nassovii retulerint, MM Neapolitanorum et Germanorum cum comite Varaxio ductore caesis, Belgici historici prodierint. Ego ad maiora propero.

2. Regina, primo vere certior facta Hispanum novi belli molem ex superioris naufragii reliquiis et aliis navibus in Gallicia contra Hiberniam apparasse, ut averteret aut distineret classem ex decem navibus regiis totidemque Belgicis denuo instruit.

3. Cum autem hic numerus exiguus videretur, plures additae, quinque millia militum conscripta praeter mille veteranos quos Verus ex Belgio duxerat; ut in hac classe recenserentur naves CXX, e quibus XVII, XLIII bellicae minores, reliquae annotinae. Divisae erant in tres phalanges. Primam duxit Essexius, cui summa expeditionis commissa; secundam Thomas Howardus; tertiam Walterus Raleighus. Militibus sub Essexio praefuit Carolus Bluntus

baro Montioius, Franciscus Verus tribunus constitutus. Georgius Carew machinarum praefectus, et Christophorus Bluntus chiliarcha primarius.

4. In hanc militiam nomina dederunt comites Rutlandiae et Southamptoniae, barones Greius, Cromwellus, et Richus, cum pluribus ex equestri dignitate aliisque notae clarioris. Hi plumis ventilantibus et spendidi vestiti (peculiari Anglorum vanitate, cum in militiam proficiscuntur) e Plimoutha die IX Iulii solvunt; post biduum documenta consignata singulis navibus traduntur, quo cursus dirigendus. Ad Feroliam scilicet et Corunnam, ut classem Hispanicam in stationibus opprimerent, et Indicam classem ad Azoras interciperent. Hoc post maturam deliberationem consultissimum videbatur. Ita Angliae securitas praestaretur; utriusque Indiae classes indefensae facilius interciperentur; insulae Azores occuparentur, ad quas opulentae classes

ex utraque India in reditu appellunt ad aquandum; regina absoluto Oceani imperio potiretur; Hispanusque classe exutus ad aequas pacis conditiones facilius perduceretur, vel suo detrimento bellum repararet. Essexio enim destinatum erat, ut ipse prae se tulit et palam praedicavit, aut classem illam Hispanicam, quae iam annum totum Angliae minibatur, profligare, aut se patriae sacrificare. Vix XL plus minus leucas a Plimoutha provectis horrida tempestas ab occasu brumali glomerata irruit, vela adversa furenter ferit, atra caligo prospectum undiquaeque adimit; coelum horrendo tonitru, et iratissimum mare turbinis vorticosis fluctibus in naves horrendo boatu illidentibus, totum quatriduum ita inhorruit, ut ipse nautae expavescerent, milites horrescerent, disiectaque hinc inde classis non sine maximis periculis Plimoutham et stationes illa in ora aegre recuperaret. Ipsa praetoria navis ita conquassata, ut vix usui esset; nonnullique ex delicatioribus ita nausea laborarunt, et saevientis Aeoli contumelias formidarunt, ut se domum clam subduxerint.

5. Refecta classe, etsi numero et viribus accissa, iterum vela subinde pandunt, sed ventis ita statim adversantibus ut e portubus toto mense egredi non potuerint, quasi incepto caelum indignari videretur. Quo tempore res annonaria admodum erat imminuta (quae nisi ex orientali Angliae parte, nec brevi tempore, suppleri poterat). Visum itaque est milites omnes praeter mille veteranos exauthorare, et plura e navigiis minoribus dimittere, nec Feroliam aut Corunnam adire. In deliberationem deinde cecidit, an ad Azoras expeditionem susciperent. Suscipiendam censuerunt omnes praeter Verum, qui illam nec in rem nec in honorem reginae futuram disseruit, cum tam paucis navibus et tantillis viribus nihil effici posset quod hominum expectationem satisfaceret; et Anglia interea, lectissimis ducibus et parte classis regiae absentibus, ab Hispanis facilius invaderetur. Hinc Essexius et Raleighus per dispositos equos ad reginam advolarant, ut quid iam agendum consulerent. Proposuit Essexius magna et multa ex excelsa animi magnitudine, si ipsi permitteretur, cum altera classis et exercitus parte locum nescio quem adire. Quod cum regina abnueret, in se recepit classem Hispanicam in statione ad Feroliam debellare, si cum bona reginae venia mille veteranos et duas illas ingentes naves ab Hispano abreptas a Sancto Andrea et Sancto Mathaeo denominatas cum quibusdam aliis discrimini obiicere liceret, reliqua classe extra stationem relicta, dum ipse cum quibusdam electis Martis aleam tentaret. Nec hoc permissum, nisi certis quibusdam cautionibus. Tandem res tota eorum relicta arbitrio, ita tamen, ut omnem occasionem naves in Feroliae portu incendendi, vel Indicam classem intercipiendi, arriperent, et ad novos casus consiliorum rationes accommodarent.

6. Plimoutham reversi, die decimo septimo Augusti vento obliquo e portu eluctati solverunt; priusquam autem Hispaniam conspicerent, alia denuo efferata tempestate disiiciuntur, qua ingens illa Sancti Matthaei navis, antennis et malo effractis, in rupellam adacta, et illa Sancti Andreaae a reliquis abrepta. Caetera classis brevi collecta conspectu Asturiae et Galliciae

vela facit; parum consulto, ut prudentioribus visum, cum eiusmodi vanae ostentationes, et Draco in duabus posterioribus ad Americam expeditiones, et Norrisio in Lusitanica damnosae fuerint: hostes enim praemoniti ad resistendum praemuniuntur. Prope Nerium promontorium antenna in nave Raleighi vi tempestatis effracta decidit; quam dum restaurat, a reliquis derelictus, et falso edoctus classicam Hispanicam e Ferolia Azoras versus solvisse, naviculam frustra emisit ut Essexio hoc nuntiaret. Dum Raleighus expectatur, ex una omnium sententia deliberatum est, a consilio incendendi naves in portubus, ut impossibili, absistere, quandoquidem iam a littore conspecti essent, et recta Azoras adnavigare. Statioque sua unicuique phalangi est assignata: Essexio ad Faial, Howardo et Vero ad Gratiosam, Raleigho ad Pico, qui ad Azoras iam cursum direxerat. Ille errabundus classem ad Flores insulam tandem reperit; insimulatus interim a nonnullis qui infensum iam antea Essexii in illum animum exacerbarant, quasi desertor se sponte segregasset. Essexius tamen laetanter excepit, et, quod illum literis in Angliam missis ut desertorem falso subaccusasset excusavit. Hic Raleighus cum aquae penuria laboraret, venia non rogata excensionem facit; vix aquare coeperat cum e vestigio iubetur ut Essexium ad Faial subsequeretur. Quo cum venisset, nec Essexium ibi inveniret, portum observat, incolas bona convasare, et praesidiarios vallum ducere conspicit. Consilio igitur in rem praesentem inito, placuit ductoribus ut locum adorirentur, et classiarii perurgebant, ne tanta praeda quasi oblata faucibus eriperetur. Gillius vero Mericus, ex Essexii clientela, suasit enixe ne quid Essexio absente tentaretur; quem cum totum quadriduum

frustra expectassent, Raleighus ex aquandi necessitate, temporis oportunitate, et gloriolae cupiditate, ad IV a portu milliare in terram loco acclivi, marique saeviente, cum selectibus volonibus Guilielmo Brako, Guilielmo Harveio, Arthuro Georgio, Ioanne Scott, Thoma Ridgewaio, Sidneio, Henrico Thinno, Carolo Morgano, Waltero Chuto, Bretto, Berio, et aliis ordinum ductoribus exscendit. Hispani eo convolantes impressionem fecerunt, sed in fugam coniecti. Raleighus terra potitus, postquam aquasset, cum suis periculoso transitu ad oppidum perrexit, et vacuum occupavit.

7. Postridie Essexius, qui in vasto illo mari classem Hispanicam indagaverat, Faialam accedit. Gillius Mercius quid Raghleius gesserat edocet; persuadetque non alio consilio oppidum occupasse, quam ut Essexio gloriam praeriperet; quod ille, qui in gloriam ex innata magnaminis <spritibus>

cupiditate effusus, atque ambitiosum et malevolum Raleighi animum probe novit, facile credidit. Suaserunt ut Raleighum iudicio militari sisteret et exauctoraret; alii, ut capite plecteret quod summo imperatore inconsulto in terram fecerit, suggerentes occasionem adversarium tollendi iam oblatam arriperet, quam amissam forte postea doleret. Hinc Sidneius, Brettus, et Berrius, et alii qui Raleighum

comitati, exauctorati et in custodiam dati, ipse accitus, torvo omnium vultu excipitur. Essexius gravius increpat quod imperio spreto disciplinam violasset, qui contra ac capitis poena sancitum erat, cohortes, imperatoris iniussu, in terram exposuisset. Respondet ille, ductores militum, navarchos et caeteros, non tres primarios gubernatores, e quibus ipse erat, ea lege teneri; se diu eius adventum expectasse; necessario aquandum fuisse; et nisi insulani aquatu prohibuisset, et ad pugnam provocassent, diutius expectare voluisse. Ne asperius cum Raleigho ageretur, intercessit Thomas Hoawardus, et persuasit ut culpam agnosceret; quod factum, simulque ipse et ductores exauctorati in gratiam recepti. Essexius enim mitissimo ad offensionem accipiendam et deponendam ingenio inimicitias iam inveterascentes reipublicae donavit, quae tamen utrinque erat potius sopitae quam sublatae.

8. Dum haec aguntur, propugnaculum iuxta oppidum a praesidiariis Hispanis deseritur, et in eo reperti duo Angli iugulis praescissis. Emissi ad indagandum, aliquam insulae partem depraedati frustra redeunt. Post aliquot dies oppidum, tormentis abductis, in cineres redigitur.

9. Hinc ad Gratiosam insulam navigatur, cuius incolae, uti illi apud Flores, clementiam Essexii exposcunt et impetrant. Ad Gratiosam ille in terram descendere statuit, et insulam amaenissimam lustrare, ibique classem Indicam praestolari. At Gravio navarcho inauspicato dissuadente, quasi illa incommoda navibus statio, inde cum universa classe vela ad Sancti Michaelis insulam explicat; praecipitque Vero et Nicholao Parkero, ut inter Sancti Georgii, comiti Southamptonio et Guilielmo Mounsono ad occiduam Gratiosae partem cum suis navibus excubarent, et aliis alibi. Ecce vix una et alter hora postquam Angli malo fato et inviti e Gratiosa solvissent, Americana classis (in qua quadriginta erant naves, et septem ex illis thesauro onustae) ibidem appellit; et comperto Anglos adesse, ad Terceram recta cursum dirigit. Nocte intempesta in Mounsonum incidit; ille displosis saepius tormentis denuntiat. Haec longe audita, et laetissimo nautarum celeusmate excepta. Quisque ad praelium se accinxit; Mounsonus, Southamptonius, et Verus, qui in vicinia erant, insequuti sunt, sed lentius et longius, dum auxilia expectarent. Interim in portum Tercerae classis illa ordinibus servatis invehitur. Tres tantum naves satis opulentae, quae a caeteris aberrarunt, interceptae. Southamptonius et Verus tentarunt lembis maioribus portum noctu ingredi, et rudentes proximarum navium praecidere, ut vento a terra reflante in altum propellerentur; sed, Hispanis diligenter vigilias agentibus, operam luserunt. Protinus igitur emisso celoce haec Essexio ad Sancti Michaelis significarunt, et hostem exitu prohibere in se receperunt. Ille, post unum et alterum diem collecta classe venit, ducum sententiam rogat. Chiliarchae quidam et militum ductores periculum oppugnandi oppidum et naves expoposcerunt, facileque factu iudicarunt, et cum illis Essexius; nautae contra, qui tamen suam operam terra marique prompte detulerunt. Postquam vero Essexius ipse, Montioius, et alii locum propius contemplati viderunt naves interius sub propugnaculis subductas, portum operibus, situ, et praesidio esse munitissimum, tormenta maiora undique librata, et ventum ita adversum ut pyroboli usui esse non possent, illi qui antea lingua promptissimi, pericula detractarunt.

10. Ad Sancti Michaelis itaque (postquam Rutlandium, Southamptonium, Guilielmum Evers, Guilielmum Brodonum, et Henricum Docwraium equestri dignitate ornarunt) revertit, coramque urbe primaria (Cividadam vocant) in anchoris consistit; quae spetioso admodum prospectu oculis adblandiens milites ad praedam allexit. Ipseque imperatorii muneris oblitus in cymbam descendit, ut qua commode exscensionem faceret observaret, sed fluctibus decumanis volventibus, et littore militibus completo, copias ibi in terram exponere minime visum. Raleighus ibidem cum suis in statione manere iubetur, ut expectatione exscensionis hostium animos suspenderet, dum ipse Essexius alibi terram conscenderet; qui ad VI milliare iuxta Villam Francam appulsus, oppidum elegans, mercimoniis, vino, glasto, et frumento opulentum, nullo fere resistente coepit; ubi sex dies haesit, et gregarii milites praedam opimam fecerunt, Raleigho interim frustra ad Sancti Michaelis reditum expectante. Quibus diebus visa set in alto caraqua ex India orientali, passis velis, haud procul a Sancto Michael; quae, cum emisso tormento e nave Belgica sentiret hostes adesse, et plures hinc inde naves imminerent, in littus se violenter illisit sub oppido; ubi pretiosissimis mercibus festinanter expositis, igne simul iniecto, fere biduum deflagravit. Ita Anglis ubique hoc bello transversa incurrit fortuna, ut illusisse videatur. Et quamvis fortuita nusquam crebriora quam in mari, errata tamen spontanea fuisse videantur, et frustrationes ex aemulatione a nonnullis iniectae, ut gloriolam aliis praeriperent. Ad diem IX Octobris, quo mense mare illud et coelum tota in tempestates abeunt, signo dato Essexius iussit ut anchoris sublatis omnes Angliam versus concomitarentur.

11. Verum perindie foeda ab Aquilone irruit tempestas, totoque mari naves dispulit, Hispanicamque simul classem interim a Ferolia magno contra Angliam appratu emissam diverse abripuit, usque adeo ut nec Angli Hispanicam nec Hispani Anglicam

semel conspexerint. Ex Anglica ne navis quidem periit; ex Hispanica plures, ut perhibent; et una hinc inde vi tempestatis raptata in Dartmoutham tandem adacta, militibus et nautis fame fere confectis. Hi docuerunt Hispanis deliberatum fuisse aliquem Cornwalliae portum occupare, qui commodissimus ex situ iuxta Britannici maris fauces ad auxilia ex Hispania accipienda; Anglos inde bello destinendos, et eorum in occiduam Indiam et Hispaniam navigationes cohibendas. Ita divinum numen bellorum arbiter gentes in mutuam caedem ruentes diremit, et spes untrinque hoc tempore fefellit. Tandem sub finem Octobris Essexius incolumis, navibus vero fatiscentibus et laceris in Angliam rediit, cum praeda haud contemnenda.

12. De hac navigatione multa variaque hominum iudicia, hinc ex amore in Essexium, inde ex odio in Raleighum. Principis enim gratia, qua uterque floruit, miro sane effectu huic odium, quod sinistra impietatis suspitio adauxit, illi amorem apud populum comparavit, quem comitas et et summa virtutis opinio magis magisque accendit. Certe in neutro aut fortudinem in perculis, aut laborem in negotio, aut prudentiam in consiliis desideres; foelicitatem autem, quae a solo numine, nemo a seipso praestare poterit. Inimicitias tamen magis apertas inter se illi iam persequi coeperunt dum adversos successus alter in alterum coniiceret. Inique etiam tulit Essexius Robertum Cecilium, quem superiore anno regina in secretarium ipso contranitente adsciverat, iam ipso absente ducatus Lancastriae cancellarium factum esse, cui se, ut prudentiae aemulo et Raleighei studioso, opposuerat. Iniquissime etiam tulit Carolum Howardum admirallium ipso absente ad honorem comitis Nottinghamiae evectum esse, cum hoc elogio in honorariis creationis literis: Illum Angliae regnum anno MDLXXXVIII victoria parta, ab omni invasione Hispaniae et periculi suspitione tutum reddidisse; atque etiam coniunctim cum charissimo consanguineo nostro Roberto comite Essexiae fortiter et magnifice cepisse vi aperte insulam et urbem de Cadiz, fortiter munitam in ulteriore Hispania; aliamque classem integram regis Hispani in dicto portu paratam contra regnum nostrum totaliter expugnasse etc. Haec Essexius, qui eam gloriam sibi totam vendicavit, quasi in suam contumeliam rapuit, et etiam in praeiudicium interpretatus est quod admirallus, qui, dum baro, honore posterior fuerat, iam comes creatus, honoris praerogativa ipsa antecederet. Sancitum etiam erat regnante Henrico VIII ut magnus Angliae camerarius, constabularius, marescallus, admirallus, senescallus regiae et camerarius ante omnes eiusdem gradus locum haberent. Regina autem, quae honoris Essexii et fautrix et amplificatrix semper fuit, ut ostensionem leniret, et honori simul consuleret, atque admirallo iam comiti praecederet, illum comitis marescalli Angliae titulo, qui a morte comitis Salopiae quodammodo iacuerat, exornavit.

13. Venit in Angliam hoc anno Paulus Dzialinus a Sigismundo Poloniae rege legatus, homo pro gentis ingenio promptae audaciae; quem; cum regina admisisset, expetans ut gratias ageret quod pacem Polonis ab Amurathe Turcarum imperatore bellum minante impetrarat, ille (postquam reginae, quae procerum corona circumfuso in solio sedit, literas tradidisset, dum illa perlegit) more in Anglia insolito inferiorem conclavis partem, vulto ad reginam obverso, retrocessit. Ibi alta voce, oratione Latine, conqueritur antiqua Prutenicorum et Polonorum in Anglia negotiantium privilegia non solum esse imminuta, sed etiam, iure gentium violato, commercia cum Hispanis a regina prohibita; quaesitoque inde colore Polonorum bona in fiscum esse abrepta. Haec Polonum negligere non posse, cum ob damna suis illata, tum etiam ob affinitatem quae ipsi cum Hispano et Austriaca familia intercedit. Proinde ablata restitui, et liberam iam inde in Hispania navigationem permitti postulat. Sin minus, denuntiat Polonum rationes initurum quibus suis suorumque subditorum rebus consulat, et eos resipiscere faciat qui iniuriae authores extiterunt.

14. Regina extemplo hominis audaciam modesta eloquentia hisce verbis compressit: Quam decepta fui! Legatum expectavi, heraldum inveni. Per totam vitam huiusmodi orationem ne audivi quidem. Non possum satis mirari tantam audaciam et temeritatem. Quod si tale aliquid rex tuus tibi mandaverit, quod valde dubito, ideo factum existimo quod, iuvenis cum sit, neque ordinaria sanguinis successione, sed electione ad regnum nuper promotus, non adhuc intelligat rationes huiusmodi negotiorum, nec ea quae nobis cum eius praedecessoribus intercesserunt. Ad te quod attinet, multos quidem libros legisse nobis videris, ea tamen, quae ad res politicas pertinent parum intelligere. Quod etiam ius gentium toties in oratione usurpas, scire debes exorto inter reges bello licere uni parti auxilia vel subsidia ad alterum missa intercipere, et providere ne damni quidquam inde sibi existat. Hoc nos dicimus naturae ac gentium iure esse consentaneum, et non a nobis solum, sed etiam a Poloniae sociaeque regibus factitatum in bellis quae cum Moscovitis gesserunt. Quod novam regis tua affinitatem cum Austriaca familia iactas ac tanti facis, meminisse debes quosdam ex eadem familia Poloniae regnum regi tuo a manibus praeripere voluisse. De caeteris, ex consiliariis nostris quid nostrae sit voluntatis scies. Quibus dictis, se in conclave recepit.

15. Dzialinus in colloquiis cum quibusdam consiliariis, ut se excusaret, orationem illam scriptam exhibuit sibi, ut aiebat, a Thelicizkio Sueciae cancellario traditam, et ab aliis compositam, absente et inscio Zamoskio. Regina per Burghleium thesaurarium, admirallum, Robert Cecilium, et Fortescuum ab intimis consiliis haec nuntiari iussit. Privilegia Prutenicis civitatibus, ut reliquis Hanseaticis, regnante Edwardo VI, legitime fuisse abiudicata; reginam tamen permisisse ut aequo cum Anglis iure commercia exercerent. Ut potiore iure essent permittere non posse nisi, ut mater improba, prole sua neglecta alienam indulgentius foveret. Subsidia ad hostes missa intercipere non esse contra ius gentium, cum a natura comparatum sit ut quisque se defendat; istam legem non scriptam sed natam esse. Cautum item esse ne civitates illae regni Angliae hostes commeatu iuvarent; his disertis in privilegio verbis, Licebit praedictis mercatoribus quo voluerint, tam intra regnum et potestatem nostram quam extra, mercantias suas portare ac portari facere, praeterquam ad terras manifestorum et notoriorum hostium. Ad haec memoria recenti Poloniae et Sueciae reges Anglorum naves et merces in fiscum rapuisse, ex suspicione quod Moscum commeatu adiuverant. Sciscitantibus quid ad hoc responderit, dixit non sibi imperatum ut responderet, sed ut mandata exponeret et responsum referret; posteaque benigne dimissus est.

16. Hanseatici autem importunis apud imperatorum efflagitationibus evicerunt, ut edicto promulgato Angli mercatores a societe, quam vocamus adventureurs, omni negotatione in Germania interdicerentur, eo quod suis legibus et non imperii in imperio mercaturam exercerent. Cum regina per Ioannem Wrothum apud imperatorum, et Stephanum Lesurium apud imperii principes, ut edictum suspendetur resque componeretur frustra egisset, publicato Londini programmate eodem die quo Angli e Germania excedere iussi, omnibus Hanseaticis et mercatura et regno Angliae interdixit, iussitque praetorem Londinensem Hanseaticos possessione aedium quas in urbe habuerunt, et Stiliard vocant, movere. Hinc ille comitia urbium Hanseaticorum indixerunt, coniurati ad Anglorum in Germania et Polonia commercia

quibuscunque poterant rationibus disturbanda. Quod ne fieret, Georgius Carew cancellariae primicerius in Prussiam mittitur ut edoceret regem et ordines Poloniae atque civitates Prutenicas quae Dzialino responsa; simulque reginam ex gratia permittere ut frumentum et omne genus mercium (praeter bellicum apparatum) in Hispaniam libere transmitterent, etsi ex iure gentium et civili ad hostem missa intercipere liceret; utque Hanseatici antiquis fruerentur privilegiis in Anglia, modo illa ut privilegia ex principum gratia indulta, et non ut pacta ex iuris rigore exposcerent. Privilegia enim ex principum gratia subditis, ne dum exteris, concessa, pro temporum ratione, reipublicae bono, aliisque de causis legitime posse suspendi, revocari etiam, et rescindi. Hanseaticos hoc in Dania et Suecia expertos et in Anglia, Edwardo VI, Philippo Mariaque regnantibus. Aliam regnorum, aliam civitatum esse rationem; regum interesse potius regiae dignitati quam mercatorum avaratiae patrocinari, ne nimio plus contra reges insolescant.

17. Ille apud Gedanenses efficit, ut suos legatos ad comitia Lubecae non mitterent, nec cum Germaniae Hanseaticis se coniungerent. In Sueciam inde traiicit, ubi Polonum in angustias apud Steckburgum a Carolo patruo adductum convenit, sed nihil efficit quandoquidem (ut rex ipse benigne respondit) Polonicis legibus cautum sit, nex rex solus cum exteris quicquam paciscatur aut transigat. Hoc responsum literis patentibus accepit. Alias literas, quas vice-cancellarius in manus tradidit obsignatas, accipere abnuit, eo quod titulus reginae in superscriptione non esset omnibus numeris absolutus, ne principis sui honori defuisse videretur, qui legato etiam in minimis ante omnia tuendus. Elbingham inde se recepit, quae suam elegantiam et frequentiam Anglorum commerciis magna ex parte debet; ubi lites inter cives et Anglos negotiatores quodammodo composuit. Verum haec anno insequente. Hic tamen attexere lubuit ne saltuatim scribendo lectoris animum distraherem.

18. Hoc anno a Christiano IV Daniae rege venit Arnoldus Whitfeldius regni cancellarius cum Christiano Bernico, qui, reddita Georgiani ordinis periscelide qua regis patrem Fredericum regina honoraverat, antiqua inter Angliam et Daniam foedera renovare et, ne Danorum bona in mari intercipierentur rogavit; piscationem Norwegicam

et Islandicam ab Anglis contra foedera exerceri praetendit, regisque operam ad pacem inter Angliam et Hispanum conciliandam detulit. Illa legatos benignissime complexa, fodera renovanda; bona, si qua fuerant intercepta, restituenda, nec deinceps intercipienda certis legibus promisit; et piscationem ex antiquis faederibus legitime exercendam. Pacem autem ab Hispano, qui prius violarat, per pararium quaerere nec e regni nec e regia sua dignitate censuit (quae suorum fide et fortitudine, ut dixit, vallata hactenus formidavit neminem), et minime quidem hoc tempore, cum ille Gallum confaederatum saevissimo bello infestet.

19. Hispani enim, ductore Ferdinando Teglio, nano spectatae fortitudinis et solertiae, Ambianum maximam et munitissimam Picardiae urbem militari stratagemate, plaustro in portu everso, iam ceperant, eoque Gallum adegerant ut reginam auxilia MMMM Anglorum denuo rogaret. Nec negavit quidem illa, modo ille stipendia solveret, cum iam classis ad insulas missa et exercitus in Hibernia pecuniam exhaurirent. Ille protestatus se solvendo non esse, ut facilius consequeretur per Reauxiam edocet pacem sibi commodisssimam a nuntio pontificis oblatam fuisse, cum absoluta omnium locorum in Gallia praeterquam Caleti et Ardarum restitutione, si a regina se abiungeret; populumque Gallicum pacem omnibus votis efflagitare. Illa respondit se non posse credere tantum principem necessitudine coniunctum, beneficiis multis affectum, quae semper agnovit, et modo iureiurando obstrictum, velle admittere, quocumque fuco obiecto, ut a faedere inito et votis subinde susceptis recederet, quod in tantis Angliae difficultatibus illi in omnibus satisfacere non potuerit. Et haec quidem Antonius Mildmaius legatus ordinarius vehementius, nec citra offensam, cum rege expostulavit. Vir apertus et vere Anglus, qui Galli consiliarios tergiversationis et desultoriae levitatis in responsis, quasi Anglis illuderent, subinde insimulavit. Cum tamen nonnulli crederent Hispani consilia eo collineare ut, coniunctione inter Gallum et reginam dirempta, Angliam a Caleto facilius adoriretur, visum est reginae auxilia submittere stipendiaque persolvere, dummodo ille bellum vel in Picardia vel Britannaia ad hostes longius submovendos susciperet, maiores copias adiungeret, Anglis locum receptui assignaret; alias enim Anglos in lanienam in rem Gallorum protrudere, pro materno suo in subditos amore, omnino recusavit, magnam tamen pecuniam mutuam dedit. Pro qua et caeteris debitis ille Caletum speciose in pignus obtulit, si regina suis impensis et copiis intera statutum tempus recuperaverit; utque commodius recuperaret, Bononiam in receptum et armamentarium proposuit, ratus Ambianum facilius oppugnatum iri, si hostiles copiae distraherentur. Verum dum haec agitantur, Ambianum post difficilem obsidionem deditione faeliciter recepit; pro qua Baskervillo (qui obsidiones tempore diem obiit) et Arthuro Savagio fortissimis ductoribus, et Anglorum virtuti, se multum debere suis literis Septembri datis libenter agnovit. Ad illius etiam faelicitatem accessit quod aetas et necessitas ingravescentes Hispanum ad pacis studium excitarint. Cum enim ille videret res suas magis fama quam viribus stare; opes impares esse ad Anglorum assultus comprimendos, Beligicum bellum prosequendum, et loca quae in Gallia occuparat simul defendenda; se summa senectute et perdita valetudine, filium aetate nondum firmata exiguoque rerum usu; et Gallum bellica laude florentissimum, consultius existimavit, pontifice Romano arbitro interposito, cum Gallo, pacis etiam tunc temporis percupido, de pace agere, quam filio res turbatas inter tot et tantos hostes relinquere; et sane pax postea inter eos coaluit, utrique optatissima,ut suo loco dicemus.

20. Ubi primum huius pacis inchoatae suspicio apud reginam increpuit, illa sibi et Angliae fraudi futuram suspicata se suorum benevolentia et pecunia contra praemunire statuit. Ordinibus igitur regni Westmonasterium convocatis,` leges populo gratissimas tulit de praediis per rura depopulatis restituendis, depopulatoribus coercendis, de arvis et cultis in pascua non redigendis, de bonis in pauperculorum usum legatis non intervertendis (nec quidem sine foeda huius seculi labe), de prochodochiis, modo non supra CC libris annuis dotentur, libere erigendis, de rationalium fraudibus praevertendis, de militibus et nautis sublevandis, de ergastulis per comitatus ad vagabundos corrigendos erigendis, de foeneratoribus et virginum raptoribus cohibendis, de pontificiorum episcoporum primis reginae annis abdicatione, utique eam et legitimam fuisse et fore contra abdicatos, et episcopos in eorum loca suffectos legitimos fuisse et pro legitimis habendos. Ob haec et religionem veram restauratam, rempublicam foelicissime administratam, patriam ab hostium furore liberatam, Hiberniam defensam, Gallum et Belgos sublevatos, ordines congratulantur; ut ex praeparato opes ad regni tutelam et salutem haberentur, ecclesiastici tria spontanea subsidia concesserunt, et laici reginam rogarunt ut ab illis tria integra subsidia, sex quindenas et decimas accipere dignaretur; simul obsecrantes (uti anno MDXCIII) ne tanta extra ordinem contributio in exemplum traheretur, nisi ex eiusmodi urgente necessitate.

21. Ad hoc parlamentum Thomas baro La-warus, Guilielmus patre defuncto, vocatus reginae petitionem exhibuit, ut in antiquum et avitum baronum La-ware locum restitueretur. Pater enim, quia patruo baroni La-ware, cuius haereditati inhiavit, venenum pararat, iudicio parlamentario regnanti Edwardo VI omni haereditate et honore quae a patruo obvenire poterant exclusus erat. Idem regnante Maria laesae maiestatis damnatus ac postea in integrum, perinde ac si damnatus non fuisset, restitutus. Verum cum illi ex priore iudicio avito honore gaudere non liceret, ex speciali reginae Elizabethae gratia codicillis honorariis de novo baro La-Ware creatus fuit, locumque pro creationis tempore dum vixit capessivit. Illa rem ad proceres in parlamento retulit; qui cum comperissent, iudicium illud prius personale fuisse in Guilielmum, nec liberos eodem teneri, et proscriptionem Maria regnante nihil obstare, cum ille eo tempore dignitatem quam non habuit amittere non potuerit, et mox in integrum restitutus fuerit; nec antiquam dignitatem nova creatione fuisse extinctam, sed illo superstite quasi consopitam iacuisse, cum creationis tempore in illo non inessent; locum ei avitum adiudicaverunt inter barones Willoughbeium de Eresby et Bercleium, in quo rite locatus.

22. Thomas etiam Howardus Thomae ducis Norfilciae filius secundo genitus, qui nuper in periscelidis ordinem adscitus, ad hoc parlamentum titulo baronis Howardi de Walden rescripto evocatus erat; et pro eo, qui ex morbo tunc decubuit, introductus est in superiorem concessum baro Scroopus inter duos barones in trabes parlamentariis rescriptum gestans, primario armorum rege praeeunte. Quod cum sigilli custos publice perlegisset, loco infra caeteros omnes barones collocatus erat, etsi filii ducem natu minores locum alibi habeant vicecomitibus superiorem, quandoquidem (ut ex fastis parlamentariis constat) anno sexto Henrici VI, cum Thomas Howardus comes Surriae ad parlamentum vocatus vendicaret locum sedendi et incedendi anti comites, quia ducis filius esset primogrenitus, iudicatum erat ut in parlamentis sederet ordine suae creationis, praerogativa honoris et dignitatis quae ducis filio primogenito debetur extra parlamentum integra.

23. Emigravit ex hac vita hoc anno Guilielmus Brookus baro Cobhamus, ex ordine Sancti Georgii, reginae camerarius, castri Dovorensis constabularius, quinque portuum praefectus, et cancellarius; cui haeres erat Henricus filius ex Francisca Newtonia. Guilielmus etiam Powlettus tertius Wintoniae marchio, ex honoribus amplitudine et avitis opibus magis quam re alia illustris, unico filio legitimo Guilielmo ex Anna Howarda Effinghamia relicto.

24. In Hibernia cum res iam admodum turbidae (universa enim Ultonia ultra Dundalkiam praeter septem praesidiaria castra, Newry scilicet, Knockfergus, Carlingford, Green-Castle Armacha, Dondron, et Oldorfleet, atque tota fere Conachtia defecerant), Russellus revocatur. In eius locum Thomas baro Borough, vir acer et animi plenus, sed nullis fere castrorum rudimentis, prorex sufficitur praeter omnem opinionem et omnino contra expectationem Norrisii, qui ex meritis et scientia militari hanc provinciam sibi promiserat. Cum autem, adversariis in aula praepotentibus atque amicis deserentibus, aemulum quem natalium splendore quodammodo sua opinione aequavit, rerum gestarum gloria longe superavit, sibi praelatum videret; quodque gravius, sub eius imperio in Momoniae praefectura manere iuberetur; atque indoleret Tir-Oenium toties simulando delusisse, ille tot victoriis clarus, animi aegritudine victus, succubuit et brevi diem obiit. Vir sane magnus, et inter maximos nostrae gentis hoc aevo duces celebrandus; qui secundo-genitus Henrici baronis Norrisii ex filia et altera haeredum baronis Williams de Tama, prima militiae tyrocinia in civili Gallorum bello sub Colinio admirallo posuit, ordines in Hibernia iuvenis sub Waltero comite Essexiae duxit, chiliarcha generalis Anglorum sub ordinibus in Belgio, marescallus exercitus ordinum sub comite Hohenlo, Momoniae praeses XII annos (etsi plurimum abvuerit), generalis auxiliarum Anglorum in Britannica Armorica, et caeteris quae dixi bellicis muniis perfunctus, virtute meruit ut per omnes gradus ad summum militaris laudis fastigium ascenderet.

25. Tir-Oenius cum Norrisium spe deiectum videret et ipse animo deiectior, in rem tamen suam callide intentus, inducias (cessationem armorum Hibernici vocant) a novo prorege per literas demisse petiit; et reipublicae quidem interesse videbatur ad mensem concedere, etsi prorex cessationes et protectiones reipublicae exitiosas iudicaret. Mense expleto prorex, contractis copiis quod in rem et famam primis imperii auspiciis videbatur, in rebelles aciem erexit, dubioque conflictu inter angustias exceptus viam virtute patefacit, et munimentum ad Blackwater refirmatum, per quod in comitatum Tir-Oeniae aditus et unicum erat praeter sylvas et paludes rebellibus firmamentum, fortissime expugnavit, docuitque, si quis insisteret, rebelles facile profligari posse. Eodem ipso die, dum prorex cum exercitu gratias divino numini de victoria ageret, ad arma ex improviso conclamatum est, hoste se a propinquo colle ostendente; in quem Henricus comes Kildariae cum ala equitum et quibusdam e nobilioribus volonibus statim prosiluit et fugavit. Desiderati tamen ex Anglis Franciscus Vaghanus, qui frater proregis uxori; Robertus Turnerus tribunus maior, vir spectatae fortitudinis; cuo collactanei fratres comitis Kildariae, quorum mortem ille adeo aegre tulit ut paucos post dies prae maerore expirabat (omnes enim omnium charitates collactaneorum in Hibernia amor longe superat). Plures vulnerati, inter quos bellica fortitudine nominatissimus erat Thomas Wallerus. Quamprimum, munimento novis operibus restaurato, prorex exercitum reduxisset, rebellibus inter spem, metum, et pudorem fluctuantibus, consultissimum visum est illud obsidione premere.

26. Opportunissimum enim erat ad illos infestandum, et actum de fama et fortuna Tir-Oenius existimavit, nisi recuperaret. Valida itaque manu circumdedit. Prorex illico, quanta maxima potuit celeritate eo rursus contendit, certus penetrandi ulterius in Ultoniam. Sed plenis passibus ad victorias progredientem vis morbi intempestiva extinxit, magno desiderio bonis, et seditiosis securitate relicta. Utique si vixisset, prudentum iudicio, spem hostium infregisset, et in tanta pericula summa rerum non devenisset. Proregis morte audita, rebelles praeferoces magno subinde clamore et impetu munimentum adorti, sed maiore semper clade repulsi. Qui scalis admotis scandebant praecipitati, et a proruente praesidiario obtriti adeo ut viribus iam diffidentes ad moras consilium verterint, persuasi paucorum dierum superesse cibaria, et fluxa praesidiariorum ex inopia fides, et proditio sperabatur. Verum egregia virtute Thomae Williams praefecti, et praesidiariorum, locus animose propugnatus, qui famem, ferrum, et extrema passi, absumptis equis, herbas vallo innatas vescentes, nihil non miseriae pertulerunt. Iam exercitus in Hibernia, regia ex Angliae authoritate, comiti Ormondiae, titulo locumtenentis exercitus generalis, et summum in civilibus imperium Adamo Losthoso archiepiscopo Dublinensi, cancellario, et Roberto Garderno, titulo iustitiariorum Hiberniae, demandatum erat, postquam Thomas Norrisius iustitiarii locum per mensem exercuisset. Tir-Oenius prolixis ad hunc novum locumtenentem literis omnia quae prius dixi gravamina exaggerat vetera et recentia, ne minima vel militum vel vicecomitum insolentia omissa, pacta cum Norrisio violata frigide excusat. Imprimis conqueritur Feoghum Mac-Hugh, e necessariis suis, ad mortem fuisse exagitatum; denique literas suas ad reginam in Anglia interceptas et suppressas; necnon impositiones et compositiones proceribus et plebi intolerandas esse impositas. Addidit se praevidere omnium procerum Hiberniae territoria iamiam inter Anglicos consiliarios, causidicos, milites, et scribas, distrahenda esse; simulque opem filiis Feoghum Mac-Hugh subministrat ad novi belli incendia in Lagenia excidanda. Eodemque tempore simulate locumtenenti exhibito scripto demisissime supplicat ut in gratiam reciperetur, nihil non pollicitus, etsi iam omnibus exploratum, hanc rebellionem non alio consilio susceptam fuisse (quicquid obtendebatur) quam ad Anglos ex Hibernina omnino exturbandos.