1596l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Colloquium cum rebellibus. | Tir-Oenii queremonia. | Postulata. | O-Donelli queremonia. | Postulata. | Aliorum queremoniae. | At postulata. | Articuli rebellibus propositi. | Reiecti. | Induciae iterum pactae. | Novae conditiones propositae. | Regina de his sententia. | Rebelles cum Hispano de auxiliis agunt. | Tir-Oenius Hispani literas proregi impartit. | Norrisio illudit. | Veniale rescriptum accipit. | Prorex O-Madenum in ordinem redigit. | Et Norrisius rebelles in Conachtia. | Tir-Oenius egregie simulat. | Dissimulatio detecta. | Rebelles concitando. | Denuo ipse rebellat. | Feagh Mac-Hugh occiditur. | Et alii rebelles. | Caletum a cardinale Austriaco oppugnatur. | Capitur. | Pecunia Gallo mutuo datur. | Classis in Hispanum apparata. | Mandata praescripta. | Contra disseritur. | Classis tamen solvit. | Gades versus. | Ad Gades appellit. | Triremes Hispanicae se subducunt. | Milites exponuntur. | Pons Suaco perrumpitur. | Naves incenduntur. | Equites creantur. | Consultatio quid agendum. | Pharo. | Corunnam adeunt. | Redeunt. | Quam gloriosa haec victoria Anglis. | Quam utilis. | Quam damnosa Hispanis. | Franciscus verus Brielae praeficitur. | Bodleius in secretarium destinatur. | Hispanus classem in Angliam armat. | Quae magna ex parte perit. | Elizabetha maritima munit. | In foedus utrinque iuratur. | Gallus ordine garterii donatur. | Apparitores ementiti coercentur. | Thomas Arundellius comes sacri imperii. | An honos ab extero admittendus. | Non admittendus. | Comites et vicecomites apostolici. | Comites Palatini. | Regina de hac questione iudicium. | Obitus Ioannis Puckeringi. | Fletcheri episcopi Londinensis. | Baronis Hunsdonii. | Franciscus Knolles. | Comitis Huntingdoniae. | Et comitissae Derbiae.

NEUNTE

Ianuario, cum induciae iam exiissent, etsi subdolis rebellium artibus castrum Monaghan interim fuisset occupatum, Henricus Wallopus, exercitus in Hibernia quaestor, et Robertus Gardinerus, iustitiarius primarius, viri gravissimi et perspecta prudentia, missi sunt, qui cum Tir-Oenio, O-Donello, et caeteris rebellibus colloquium haberent, et ad pacem persuaderent. His illa sua gravamina et petitiones seorsim exhibuerunt.

2. Tir-Oenius querebatur Henricum Bagnallum marescallum fructum laborum suorum intervertisse; mendaciis et malis artibus de reginae gratia et quodammodo de gradu deiecisse; literas ad proregem Norrisium et alios in grave ipsius praeiudicium intercepisse et suppressisse; atque dotem uxori suae assignatam detinuisse, protestatus se cum exteris principibus, priusquam proditor esset declaratus, nunquam egisse. Humilime petebat ut crimina sibi et suis condonarentur; ut in integrum restituerentur; ut religionem suam libere excerent (nec tamen in religionem in Hibernia vix unquam inquisitum fuit, nec de religione cogitatio coniuratorum animos hactenus subierat, quam ad partes confirmandas iam primum obtenderunt); ut marescallus mille libras monetae Anglicae in dotem uxoris iam defunctae persolveret; ut nulli praesidiarii, vicecomes, aut id genus officiarii in comitatu Tir-Oeniae constituerentur; ut ala quinquaginta equitum, cui reginae stipendio praefuerat, redderentur, et quo suos depraedati fuerint, poenis subiicerentur. Haec si concederentur, promisit nullum fidelis subditi officium praetermissurum, et permissurum Armachano archiepiscopi et decano, ut suis iuribus et fundis utantur, fruantur.

3. O-Donellus, quum patris et maiorum erga reges Angliae fidem commemorasset, conquerebatur Bomum Anglum, militum ductorem in provinciam, specie populum ad humanitatem inbuendi, a Perotto prorege cum cohorte missum, comiter a patre quibusdam oppidis assignatis exceptum, in patrem tamen nullo non iniuriae genere saevisse; spurium quondam ad dignitatem O-Donelli extulisse; Perottum proregem hunc ipsum insidiose intercepisse; innocentem in carcerem detrusisse, et iniuste detinuisse, donec Deo duce evaserat; Fitz-Williams proregem, Owenum O-Tool, virum ab O-Donello in illo tractu secundum, publica fide evocatum, in arcta custodia totos septem annos inson tem asservasse, et vicinos in Fermanaugh intolerandis iniuriis onerasse; se non aliam suae salutis expediendae rationem posse inire, quam proximis divexatis opem ferendo. Postulabat eadem quae comes, et etiam castella quaedam et praedia in comitatu Slego, castrumque Slego, quae suo iure vendicavit sibi confirmari (castrum enum illud Ulicus a Burgo, praesidii signifer, Georgio Binghamo praefecto perfide occiso, rebellibus nuper tradiderat). Shanus Mac-Brian, Mac-Phelim O-Neal, eiulabant insulam Magy ab Essexiae comite et baroniam de Maughery-Mourn avitam haereditatem ab Henrico Bagnallo per iniuriam sibi ablata, se in vinculis habitum donec iure suo Bagnallo coactus cesserit; et iniuriis indignis nunc affici a praesidiariis in Knoc-Fergus. Hugo Mac-Guir militarem praesidiariorum insolentiam in armentis abigendis exaggerabat, et vicecomitem in suas regiones immisum proximi cognati caput amputasse et proculcasse. Brianus Mac-Hug, Oge Mac-Mahon, et Ever Mac-Couly conquerebantur praeter alia Fitz-Williams proregem, largitionibus abductum, Hugonem Roe in dignitate Mac-Mahon confirmasse, et mox, quod mulctam impositam more patrio explicatis signis exigisset, suspendisse, eiusque haereditatem, ut nomen Mac-Mahan deleretur, alienis concessisse. Ut semel dicam, postulabant singuli eadem quae supra memoravi de religione exercenda. At hi duo insuper, ut fundis, tam ecclesiasticis quam suis, in suis ipsorum ditionibus pro rata annua pecunia libere fruerentur. Cum delegati quaedam ex his concedenda, alia temperanda, alia ad reginam referenda censerent, etiam et hos vicissim articulos rebellibus proposuerunt, ut arma deponerent, copias demitterent, rebellionis crimen supplices deprecarentur, vicecomites in suis territoriis admitterent, munimenta quae diruerant restaurarent, praesidiarios non infestarent, ablata restituerent, quaecunque cum exteris principibus tractarunt, iureiurando praestito propalarent, et nihil iam inde sibi futurum cum exteris principibus contra reginam fidem obstringerent. Haec tam iniqua illis iam insolescentibus visa ut discessum fuerit, induciis ad Calendas Aprilis his legibus pactis, ut nihil hostile utrinque committeretur, ut Angli praesidiarii libere quocunque velint cum re annonaria et armis proficiscerentur, pabularentur, lignarent, materalia ad praesidia communienda intra tria milliaria ubicunque egerint, comportarent, nullo modo fideles subditos ad rebellionem illicerent, ed id genus alia. Ad haec confirmanda obsides ex parte Tir-Oenii traderentur, qui vel permanerent, vel alii statis temporibus substituerentur. O-Donellus ut obsides daret nullo modo induci poterat. Cum abituri essent, Tir-Oeneus et O-Donellus literis significarunt se nihil posse praestare nisi Feaghus Mac-Hugh in Lagenia, Mac-Williams, O-Rorc,

O-Conorus Dun, caeterique rebelles in Conachtia, O-Ralii, et illi in Brennia condonarentur, ac in possessiones avitas restituerentur.

4. Regina, etsi tunc temporis et postea, ut humano sanguini parceretur, ad quascunque pacis conditiones maiestate non indignas haud invita descendisset, aequis tamen auribus audire non poterat, ut rebelles pro rebellibus apud ipsam intercederent, quae suam misericordiam, ut ipsa dixit, resipiscentibus et petentibus dispensare novit. De libero Romanae religione cultu (cuius in scripta submissione non meminerant) et ecclesiae patrimonio abalienando respondit se licentiam leges violandi, aut ecclesiae bona occupandi, nulli scienter prudenter unquam permisisse aut permissuram. Quod ad iniurias illatas, resarcire velle, si de illis certo constaret. Insolentem autem administrorum iniquitatem et praesidiariorum rapinas prorsus damnavit. Et in hanc quidem sententiam scripsit ad Norrisium et Fentonum, quorum facili credulitate Tir-Oenius nimio plus abutebatur. Prudentiam vero in Wallopo et Gardinero, delegatis suis, desideravit, et acerbiuscule increpuit, quod Tir-Oenium, rebellem publice declaratum, et caeteros in omnibus colloquiis et literis honorifice salutaverint et compellaverint.

5. Ille etenim interea sedulo et secreto literis supplicibus cum Hispano per emissarios de ope submittenda egit, usque adeo ut unus et alter internuntius cum literis clandestino ad rebelles venerint; quibuscum pactum erat ut si iustum exercitum, qui par esset Anglis profligandis, praefinito tempore Hispanus submitteret, se suas copias coniuncturos; interim si apparatum bellicum suppeditaret, se quascunque pacis conditiones reiecturos. His pactis O-Rorc, Mac-Williams, et alli subscripserunt; Tir-Oenius haudquaquam versute cautus, consensisse tamen minime ambigitur. Literas, quas ad eum Hispanus scripserat promissis plenas, subdola officii simulatione ad proregem transmisit, simulque Hispanici subsidii spe certa nixus, a scripta submissione, et fide Norrisio promissa, resiliit. Quod Norrisius, sua credulitate in fraudem illectus, acriter et iracunde cum eo, quasi os sublevasset, expostulavit. Ille autem gnarus tempori serviendi, iterum induciis iam vere exactis, cum Norrisio et Fentono secretario in colloquium descendit, et qualiscunque pax seu potius pactio datis obsidibus initur. Illis authoribus veniale rescriptum pro Tir-Oenio et suis in Tir-Oenia conficitur; quod cum aliquantisper dilatum, dum de formula inter iurisconsultos in Hibernia minime conveniret, et ille deinde totos duos menses procrastinavit, anceps an acciperet nisi rebelles in Conachtia una comprehenderentur. Accepit tandem, singulare gaudium prae se ferens, et dictitans longe gratius esse quam honorarios codicillos, quibus comitis honor sibi delatus. Veruntamen fidem iureiurando firmare externaque auxilia eiurare detrectavit.

6. Dum Norrisius cum Tir-Oenio pactionem istam faceret, prorex contra O-Madenum, qui novam rebellionis facem accenderat, perrexit, eiusque castrum Clohou O-Maden obsedit. Praesidiarii, deditione imperata, barbara procacitate responderunt, si singuli qui adsunt proreges essent, se minime deditionem facturos. Verum, castro post pauculos dies expugnato, illi occidione ad unum occisi. Norrisius et Fentonius, in Conachtiam profecti, rebelles aegre ad aliquas pacis conditiones perducere poterant, qui ira contra Binghamum pleni aliquandiu nihil nisi moras traxerunt, et pacem infidam tandem fecerunt, consultore (ut verisimile est) Tir-Oenio. Ille enim iam ambiguas voces spargere caepit, se non posse non suspicare dolo malo secum agi, quod tam male inter proregem et Norrisium conveniret, quod negligentius a prorege habiti sint qui cum eo de pace ipsius nomine egerint, quod prorex nihil nisi bellum spiraret, turmis equitum ex Anglia adauctis, Hispani literis quas dixi detentis, et marescallo, eius adversario acerrimo, iam tum ex Anglia cum novis mandatis reverso. Hinc, emissis praedonibus, vicinos agros depopulari caepit; mox, scelerum conscentia exagitatus, et audito, pacem inter Angliam et Hispaniam coalituram, pacem se ex animo percupere simulat. Taedet integumenta dissimulationis sigillatim percurrere. Ut semel dicam, cum aliquid discriminis ab Anglis impenderet, vultu et verbis ita submissionis simulationem sustinuit, eamque scelerum paenitatentiam prae se tulit, ut eluderet, donec opportunitas persequendi esset amissa, et necessario copiae distrahendae. Utque illi semper crederetur, et venia toties esset oblata, lucro a ductorum in Hibernia secordia, consiliariorum in Anglia parsimonia, et reginae innata lentias, quae rebellium latrocinia (nec bellum enim appellandum censuit) sine sanguine extingui optavit, facile effecerunt. Quam plana autem perfidiae et mens et manus fuerint, vel hinc constat.

7. Eodem mense quo veniale rescriptum accepit, ille O-Donellus, O-Rorcus, Mac-Williams, et Tribus Clan Shees literas ad nobiles in Momonia clam miserunt, quibus omnem spem et operam sancte promiserunt, singulis Romano-catholicam religionem propugnantibus et socialia arma coniungentibus voventes et iurantes, se nullam

pacem cum Anglis inituros qua singuli confoederati non comprehenderentur. Paulo post ille Feaghum Mac-Hugh, cum veniale item rescriptum supplex peteret et recepturus esset, ad rebellionem in Lagenia sopitam suscitandam concitavit, qui statim ex improviso munimentum iuxta Ballencore occupat, solo aequat, et late per Lageniam depraedando furtim persultat, licet prorex prosequeretur. Animum etiam Petro et Iacobo Butleris nepotibus comitis Ormondiae rebellantibus addit. Haec latentur.

8. Hieme ingruente improbitas,

hactenus dissimulatione tecta, palam erupit. Publice enim contra pactionis leges commeatum ad praesidiarios in Armacha subvehi prohibuit; alios subvehentes, alios lignantes ex insidiis occidit. Ipse praesidium adeo ferociter adortus est, ut triginta ex praesidiariis ceciderunt; Henricum Oge Man-Shan generum ad viculos incendenos et praedam ad Boynum flumen agendam emisit; atque castrum Carlingfordiae insidiose tentavit.

9. Proregi et consiliariis de his expostulantibus atque monentibus, si obsides salvos vellet, nec proditorem iterum denuntiari, ne praesidiarios ulterius infestaret, nec commeatum subvehi impediret; respondit se pactis stare; Feaghum autem Mac-Hugh, si non contra pacta, contra tamen promissa a prorege exagitari, et Oeneum Mac-Collo a praesidiariis ad Kellas indigne peremptum esse. Hinc dubitare quid de se et suis fiat. Rogavit itaque, ut colloquium cum Norrisio vel prorege de integro ad res componendas haberetur. De quo cum consultatur, commeatum in Armacham inveni persmit, O-Donellus tamen interea per Conachtam hostilem in modum grassatur, donec colloquium, cuius inani spe Norrisium lactabat, procrastinando et tergiversando plane eluderet.

10. Prorex interea Feaghum Mac-Hugh indefesso labore persequitur; tandemque, rebellibus in fugam undique disiectis et plurimis caesis, eum in latibulum anhele fugientem Milburnus tribunus capit, multis vulneribus confossum capite obtruncat; quod Dubliniam, multa cum populi exultatione, missum, paulo antequam prorex provincia cesserit. Quibus etiam diebus Iacobi Butleri caput a Thoma Laeo ad proregem missum, et Petrus frater eius a patruo Ormondiae comite captus, et quamvis proximus familiae haeres, suspensus.

11. In mediis his Hiberniae tumultibus, Albertus archidux Austriachus et cardinalis, quem Hispanus Belgio praefecerat, reginae animum ex improviso a rebus Hibernicis avocavit. Ille enim, simul ac gubernacula suscepisset, contractis Hispanorum copiis quasi obsidionem ad Feram Picardiae solvere cogitaret, praeter omnium opinionem ad Caletum divertit, et obsidione incingit; priomque die capta arce Newnhamia, portu potitur. Quam primum regina trepidis Galli nuntiis acceperat Caletum obsideri, manum militum ipso die dominico, dum homines rebus divinis vacarent, colligi iubet, ut Gallo auxiliaretur, simulque Angliae consuleret. Angliam enim vicino incendio conflagraturam non poterat non suspicare. Exercitum tumultuario conscriptum Essexio committit; sed priusquam navigiis imponeretur, certo auditur et oppidum et arcem in Hispanorum potestatem cessisse. Continuis enim tormentorum effulminationibus (quorum tonitrua usque Greenwicum audivimus) cum Albertus maenia quassasset, oppidani se in arcem se subduxerunt; quae paucis etiam diebus magna Gallorum clade facile expugnata. Hinc ille exercitus protinus solvitur, et aliquid pecuniae mutuo Gallo numeratur, Bullionaeo et Sancio fidem obstringentibus.

12. Paucis diebus interiectis longe maior et exquisitior in Anglia conscribitur exercitus, in quem multi ex clarioribus familiis ultro nomina dederunt. Constans enim rumor indies magis magisque invaluit, Hispanum bellum in Angliam et Hiberniam omni conatu apparare, eoque magis, quod iam Caleto (unde brevissimus in Angliam

traiectus) potitus

esset, Hawkinsi et Draci expeditio male cecidisset, et Hibernici

rebelles auxilia ex Hispania maximopere accelerarent. Regina, ut hanc tempestatem conglomerantem amolietur, consultatissimum rata hostem in portubus opprimere, classem CL navium instruit; e quibus XVII regiae, XXIII Belgicae, quae ordines confoederati adiunxerunt, reliquae actuariae et annotinae. In his stipendarii VI M CCCIX, volones nobiles M, nautae V MDCCLXXII, praeter Belgas. Robertus comes Essexius et Carolus Howardus Angliae admirallus, qui de suo in expeditionem magnas impensas fecerunt, pari authoritate generalium titulo praeficiuntur, ita tamen, ut huic in mari, illi in terra authoritas et dignitatis praerogativa cederet. His ad consilium belli cum adiunguntur Thomas Howardus, Walterus Raleighus, Franciscus Verus, Georgius Carew, et Conierus Cliffordus, universa classis in quatuor acies dividitur (squadrons militari verbo vocantur). Primam admirallus, secundam Essexius, tertiam Thomas Howardus, quartam Walterus Raleighus

duxit. Officiarii exercitus erant Franciscus Verus tribunus maximus sive marescallus, Ioannes Wingfeldus castrorum praefectus, Georgius Carew praefectus machinarum, Conierus Cliffordus sergeantus maior. Chiliarchae Robertus comes Sussexiae, Christophorus Bluntus, Thomas Gerardus, Richardus Wingfeldus. Volonum ductor Edwardus Wingfeldus, et Antonius Astleius bellici consiliii ab epistolis, qui consilia cum singulorum rationibus, et res gestas, in acta referret.

13. Praefectis sive generalibus regina praescripsit, ut sedulo inquirerent quis et quantus bellicus sit apparatus in navibus aut cellis penuarium contra Angliam et Hiberniam aut Caletum transmittendum, eumque interciperent aut una cum navibus perderent, ita tamen ut nec milites nec naves temere periculis obiectarent. (Maluit enim, quod subinde dixit, suos ad patriam propugnandam reservari, quam dubiam Martis aleam ita subire, ut nec utilitatem nec gloriam reportarent). Si qua oppida caperent, muliebri sexui et imbelli aetate parcerent, et nullis nisi repugnantibus vim afferrent. Ut spolia reservarentur ad impensas resarciendas, et bene merentes remunderandos; ut conciliarii

libere salutaria suggererent, et ne in partes secederent, resque pro plurium suffragiis gererent aut relinquerent. Cum hostium naves et apparatum, quantum poterunt, destruxerint, aliquot naves bellicas ad Indicas caraquas intercipiendas, si adventare audirent, emitterent. His praescriptis, illa precationem dictavit qua per singulas naves quotidie divinam opem coeptis implorarent.

14. Contra hanc expeditionem nonnulli disseruerunt, nec tantos viros nec tot naves et classiarios belli aleae exponendos, ne forte, illis absentibus, Hispani, qui in omnes occasiones imminent, infaelici Draci et Hawkinsi successu erectiores, aut interim intervenirent, aut classem Anglicam profligarent, et periculum Angliae facesserent.

15. Solvit tamen classis e Plimoutha ineunte Iunio, primo die vento adversante reiecta, postridie secundissimo vela iterum pandit; et longius in occidentem evecta, Lusitaniae littora praetervehitur, ne conspecta quidem, idque consulto. Si enim conspecta fuisset, iet in citeriore Hispaniae ora aut Lusitania aliquid tentassent, statim conclamatione ad arma occasio rei bene gerendae prorsus praerepta fuisset. Gades enim, solis cubilia a poetis decantatas,

et ab antiquis geographis ultimam orbis terrarum metam habitam, hodie emporium celeberrimum, quae facile defendi poterat, et ad hostem laedendum opportuna, paucis consciis cogitarunt. Locusque ille receptui designatus erat in chartulis quae ductoribus per singula naves sub sigillo traditae, non aperiendae priusquam Sacrum Promontorum sive Sancti Vincentii superassent (nisi a reliqua classe vi tempestatis abriperentur), et in mare proiiciendae si quid periculi ab hoste imminerent. E regione Sacri Promontorii in Hibernicam navem inciderunt, cuius navicularius docuit se a Gadibus solvisse, omnia ibi secura; ne verbum quidem de classe Anglica; nullos milites praeter pauculos praesidiarios in insula esse; in portu stare galeonas, triremes, naves bellicas, et plures mercatorias ad Indiam navigationem mercibus onustas.

16. Die Iunii XX, qui dominicus erat, primo diluculo, prope Sancti Sebastiani aediculam in occidua insulae parte anchoras fixerunt. Essexius, animi plenus, et iuvenili ardore praefervidus, copias statim exponendas censuit; contra Raleighus et admirallus inprimus, qui praecipitia consilia nunquam probavit. Exoratus tamen consensit, ut periculum aliqui facerent, si ibi commode terram conscenderent; sed frustra, mari ad littus decumanis fluctibus furenter aestuante. Enixe inde institit Essexius ut, nulla mora imposita, naves bellicas, galleonas, et mercatorias in sinu conglobatas adorirentur; sed nec hoc caeteris placuit, cum illae sub propugnaculis subsisterent, e quibus, uti et navibus atque XV triremibus, periculum praesentissimum

impendebat.

17. Postridie bellicae Hispanorum naves, aestu accedente, se subduxerunt versus Puntall terrae prominentiam, mercatoriae interius versus Port Real. Angli sublatis anchoris in earum locum successerunt. Ubi in illos, hinc e propugnaculo Sancti Philippi, inde e triremibus, atrociter effulminatum.

18. Iam deliberatum naves Hispanicas aggredi, Essexio ita prae gaudio gestiente ut pilleum proiecerit. Hoc negotii datum Thomae Howardo, Waltero Raleigho, Roberto Southwello, Francisco Vero, Georgio Carew, Roberto Crosso, et aliis minorum navium ductoribus. Nec enim visum, aestu iam recedente naves maiores in alveo angusto et minus profundo inter brevia discrimini exponere. Raleighus itaque, quod deliberatum erat, medio alveo in nave (cui Wastspight nomen) in bellicas Hispanorum naves proram direxit, quae illico recesserunt. Verus marescallus ex Iride in triremes intonuit, quae sub oppido tutae proris obversis illum duriter exceperunt, donec Essexius subvenerit. Tunc enim sibi fuga consulerunt, et littus legentes per pontem Suaco, quo insula continenti iungitur, machina sublatae se in apertum mare subduxerunt, praeter unam et alteram quas Ioannes Wingfeldus in nave Vantgarda coercuit. Interim bellicae Hispanorum naves, iactis ad Puntall anchoris, latera obverterunt. Anglorum vero, quae ob minus iustam alvei altitudinem hactenus propius accedere non poterant, aestu iam adlabente, mira alacritate invectae. Essexius etiam in sua nave in medium certamen se ingessit, et ipse admirallus cum filio. In Miranora pugnatum acerrime a diluculo usque ad meridiem, cum Hispani, galleonis perforatis, misere laceratis, et plurimis in iisdem caesis statuerint naves incendere, aut in littus illidere. Multi trepidi in aquas desiluerunt, quorum aliii littore potiti, alii capti, alii submersi, alii natantes misericordiam implorarunt, et admirallo miserante plurimi servati. Praetoria Hispanorum nomine Sancti Philippi, MD vasorum capax, sulphureo pulvere a Mauro accenso, deflagravit. Una etiam et alterea quae iuxta, igne concepto, simul perierunt, illa Sancti Mathaei, diligentia admiralli, et Sancti Andreae, opera Thomae Gerardi servatae et captae.

19. Simul ac hoc navale praelium confectum, Essexius milites DCCC exponit ad Puntall altera ab urbe leuca; statimque Conierum Cliffordum, Christophorum Bluntum, et Thomam Gerardum mittit ut pontem Suaco et machinam qua triremes evaserant interrumperent, ne aditus esset e continente in insulam. Quod illi sedulo praestiterunt. Ipse agmine facto ab urbem raptim contendit cum Sussexiae comite, Lodovico Nassavio, Guilielmo Herberto Wigorniae comitis filio, Bourko Hibernico, Edwardo Wingfeldo, Christophoro a Sancto Laurentio, Roberto Drurio, Thoma Germino, Christophoro Heidono, Alexandro Ratcliffo, et selecto nobilium flore. Primum equites et pedites Hispani se ad D passus ab oppido ostenderunt, et simul retrocesserunt. Cum illico plures prodirent, ille iussit suos

pedem gradu militari referre, et in hostes ulterius prolectos signis mox conversis assilire. Quod tanto impetu factum ut in fugam coniicerent, et fugientibus ita vestigia presserunt, ut vix portam ingredi et occludere potuerint. Comes inchoatum munimentum portae proximum ascendit, unde introitum videt, sed adeo aeditum et descensu declivi ut ad lanceae altitudinem desilendum. Desiluerunt tamen Evans Sussexiae locumtenens, Arthurus Savagius qui comitis cohorti praefuit, Polius qui rubrum comitis vexillum gestavit, Samuel Bagnallus, et alii. Interim Franciscus Verus marescallus, porta effracta, irrupuit, et una ipse comes. Iam acris pugna conseritur per plateas, donec post semihoram ad forum deventum, ubi disiectis saxis e tectis superne planis Angli admodum infestantur. Ioannes Wingfeldus (qui in prima velitatione occiso Hispano ductore sauciatus, atque cum suis huc penetravit) glande caput traiectus occiditur, multique vulnerantur e quibus Samuel Bagnallus, octo vulneribus acceptis, et Arthurius Savagius, cruore perfusus, equestri dignitate donantur. Eodem fere momento admirallus cum Thoma Howardo, Guilielmo Pagetto, Releigho, Roberto Southwello, Richardo Levisono, Philippo Woodhouso, Roberto Mansello, et classiariis, Edwardo Hobeio vexillum praeferente, festinanter subsequutus ingreditur. Iam Hispani pugnando obstitunt, atque in castellum et domum civicam se recipiunt. Haec illico dedita; illud postridie ea lege, ut cives incolumes cum vestibus indutis dimitterentur, reliqua in praedam militibus cederunt, DXXM ducatorum in redemptionem solverentur, et ad solvendam XL e primariis civibus obsides in Angliam mitterentur. Mox edicto prohibetur ne quis Hispanis vim afferret; mulieres, ecclesiastici, et cives at portum Sanctae Mariae transvehuntur.

20. Interim Raleighus iubetur cum minoribus navibus, quae alveo pares, mercatorias naves ad Port Real subductas incedere; verum ad illas redimendas bis decies centena millia ducatorum offerebantur. Hoc admirallus audire noluit, qui se ad naves perdendas, non pacta pecunia dimittendas, missum dixit. Dum hoc disceptatur, dux Medinae Sidoniae plurimis mercibus iam exoneratis, iussit ut ignis iniiceretur quo omnes conflagrarent,

magno mercatorum damno. Ingens apparatus bellicus in urbe repertus, magna vis pecuniae surrepta dum quisque sibi rapuit. Indicarunt prudentes Hispanum in navibus captis et incensis, in bombardis maioribus demersis et ablatis, atque re annonaria absumpta, supra vicies decies centena millia ductorum iacturam fecisse. Ex Anglis nemo melioris notae periit praeter Ioannem Wingfeldum; qui militari funere magnifice in primaria ecclesia inhumatus. Viri militares plus minus LX equestri dignitate ob fortitudinem donati; inter quos celeberrimi Robertus comes Sussexiae, Lodovicus Nassovicus, Christophorus Lusitanus filius regis Antonii, Guiliemus Herbertus, Somersettus, Bourkus Hibernicus, Guilielmus Howardus admiralli filius, Robertus Dudleius, Georgius Devereux, Henricus Nevillus, Eodwinus Richus, Richardus Levesonus, Antonius Astleius, Henricus Lennardus, Horatius Verus, Arthurus Throgmortonus, Milo Cobertus, Edwardus Conwaius, Olivarus Lambertus, Antonius Coocus, Ioannes Tounsendus, Christopherus Heidonus, Franciscus Pophamus,

Philippus Woodhousus, Alexander Cliffordus, Mauritius Barkleius, Carolus Bluntus, Georgius Giffordus, Robertus Crossus, Iacobus Skidmoras, Uranius Leighus, Ioannes Leae, Richardus Westonus, Richardus Wainman, Iacobus Wottonus, Richardus Rudallus, Robertus Mansell, Guilielmus Mounsonus, Ioannes Bowles, Edwardus Bowes, Humphredus Druellus, Amias Prestonus, Robertus Remingtonus, Alexander Ratcliffus, Ioannes Buckus, Ioannes Morgan, Ioannes Aldlrigius, Guilielmus Ashinden, Matthaeus Brounus, Thomas Actonius,

Thomas Gates, Ioannes Staffordus, Gillicus Merricus, Thomas Smith, Guilielmus

Poolius, Thomas Palmerus, Ioannes Lovellus, Ioannes Gilbertus, Guilielmus Herveius, Ioannes Graius, Ioannes van Duvenvord, Melchior Lebben, Petrus Redgemort, Nicolaus Medkerk.

21. De captivis utrinque reddendis deinde transigitur, et disceptatur an Gades relinquendae vel retinendae. Retinendas censuit Essexius, quod Hispano tanquam unguis in ulcere existerent. Ille cum CCCC militibus retinere in se recepit, si commeatus in tres menses suppeditaretur. Contra senserunt reliqui. Singuli enim satis ditati patriam cogitarunt, adeo ut ne unam navem, nec commeatum in unum et alterum mensem concederent, et ille Gades invitus necessario relinqueret. Prius tamen universa insula devastatur, munimenta diruuntur, plures in urbe aedes incendio deformantur; et die V Iulii, manubiis convasatis, universa classis inde solvit, cum hoc Hispanorum elogio, Anglos in sacris se haereticos, in caeteris bellicosos, providos, et vere nobiles praestituisse. Ad Pharum Algarbiae primum venitur, unde incolae bonis asportatis aufugerant. Bibliotheca instructa relicta Essexio in praedam cessit. Ibi triremes hostium quae satis longo intervallo insecutae, propius accedunt; sed, ubi primum admirallus abscedere iussit, iubenti parent et, remis conversis, Anglis abeuntibus quasi laetanter valedicunt. Ad promontorium Sancti Vincentii Aquilo impetuosus classem longius in mare abripuit, consiliumque initur, an insulas Azoras adirent, et ibidem caraquas Indicas praestolantur. Proposuit Essexius ut terrestres copiae, et naves defectu rei annonariae aut classiorum morbis aut aliis incommodis laborantes, in Angliam dimitterentur, et ipse Azoras cum duabus regiis et decem aliis navibus adiret. Nec hoc caeteris consiliariis placuit, morbo et rei frumentariae defectum causantibus, et praeter Thomam Howardum et Belgas nemo fere omnium assensum praebuit. Hoc cum ille consequi non posset, rogando induxit ut quisque suam hac de re sententiam sua manu testaretur, ne cui crimini daretur. Demum aegre pervicit ut Corunnam adirent, sed ne navis quidem ibi nec in Farolia statione proxima conspecta. Cum perurgeret ut expositis copiis Corunnam adorirentur, et Galitiae littora legentes naves in Sancti Andreae et Sancti Sebastiani portubus aggrederentur, ne audire quidem voluerunt, sed singuli passis velis cursum festinanter in Angliam accelerarunt, atque eum cum paucis reliquerunt, qui nihil amplius gestum fuisse conquerebatur, et errores quosdam nonnullis ex consilio bellico obiecti; quos illi facile diluerunt; satisque utilitatis et solidae gloriae reportasse videbantur, tantis damnis Hispano illatis, tantis manubiis domum relatis, et omnibus navibus ad unam incolumibus. Si quid erratum, inde videbatur, quod non unius imperio res administrarentur; admirallus autem Essexio deliberate adiunctus est, ut iuvenilem ardorem, inflatum gloriae studium, et invicti animi fortitudinem, numquam satis laudatam, consulta moderatione et matura cunctatione (quae insignes disciplinae militaris partes censentur) temperaret. Etsi ex his, quae hactenus dixi, satis constet, quantum gloriae, quantum emolumenti reginae et Anglorum genti, quantum etiam detrimenti Hispano, ex hac expeditione accesserit; haec tamen ex ipsius Essexii commentariolo adiungere lubet. Ad gloriam: Angli Hispanum regem potentissimum, exitiosum bellum Angliae minitantem et apparantem, non expectarunt, sed ad certamen in sua quasi arena provocarunt. Classem quam habuit apparatissimam, et in ea naves omnium maximas, profligarunt, duas galleonas in triumphum domum retulerunt, cum pauculis navibus triremes XV fugarunt. Anglos plures ad remum damnatos in libertatem restituerunt, et plures Hispanos captivos cum clementiae laude dimiserunt. Munitissimam ulterioris Hispaniae urbem, simul ac viderunt, vicerunt. In hostico tredecim totos dies haeserunt. Ad emolumentum: praeter duas illas galleonas, ad Angliam classem adaugendam, centum plus minus tormenta aenea maiora, aliaque spolia opima relata; milites et nautae praeda onusti redierunt, ad alteram expeditionem et opibus et animis auctiores. Quod ad detrimenta Hispano illata: ille tredecim naves bellicas ex optimis, XL onerarias Indicas, quatuor alias mercatorias amisit. Ingentem etiam apparatum bellicum, nauticum, et annonarium, ut non nisi longo tempore classem bellicam denuo armare posse videretur, omnem opportunitatem merces in Novam Hispaniam hoc anno transmittendi, et inde recipiendi, perdidit. Et, quod magni momenti, Angli edidicerunt quam facile maritima Hispaniae oppida occuparentur.

22. Regina reversos perbenigne excepit, et singulis melioris notae gratias egit singulares, inprimis Essexio et admirallo, quos illustribus praeconiis extulit. Cogitanti, quem ex horum numero Brielae portu magni momenti in cautionem pro pecunia ab ordinibus oppositae praeficeret (baro enim Sheffeldus iam sponte praefectura illa cesserat), Franciscus Verus Anglorum sub ordinibus chiliarcha ut dignissimus occurit. Et, licet nonnulli e primariae nobilitate ambirent, Essexius se opponeret, et alii nobiliorem praepondendum censerent; illa, quae nominis nobilitatem novit (nepos enim erat Ioannis Veri XV comitis Oxoniae), fidemque et fortitudinem exploratam habuit, quod is Hispanos ad Berkam Rhenanam fortiter profligarat, castra Littenhoven et Buric expugnarat, is et Zutphaniae propugnaculum recuperarat, post attentissimam deliberationem non solum caeteris praetulit, verumetiam locum apud ordines, quem alii affectarunt, simul retinere permisit quamvis, ut ipsa dixit, minus convenire videretur eum qui ordinum stipendio militat oppido ab ordinibus oppignorato praeficere. Hoc Essexius, qui alios commendarat indigne, indignius, imo palam indignanter, stomachatus est, quod, dum abesset, Robertus Cecilius in secretarium adscitus; cui muneri ille iampridem Thomam Bodleium, ob spectatam in Belgicis rebus prudentiam, tantis congestis laudibus ut maxime idoneum commendaverat, et Cecilio tam odiosis comparationibus detraxerat, ut nec visum reginae (quae iam caepit minus probare quos ille maxime commendavit) Bodleum in secretarium admittere, nec thesaurario collegam filio adiungere, quod destinarant priusquam ex immodicis illis ab Essexio laudationibus eum in Essexii partes pellectum suspicarentur.

23. Hispanus interim, ut gloriam Gadibus amissam recuperaret et commoda sanaret, contractis undiquaque navibus, Ulissiponi classem instaurat, exterorum naves in Hispaniae portubus armat, copias conscribit, ad Faroliam, unde in Angliam et Hiberniam solverent, cum plurimis profugis Hibernicis mittit; sed inter navigandum, ut ferebatur, foedissima tempestate exorta, plurimae naves vel scopulis illisae aut fluctibus absorptae perierunt, ut aether reginae militasse videretur. Hostes enim prius periisse quam solvisse audierat. Illa nihilominus in omnes occasiones intenta, castra maritima Sandsfortiae,

Portlandiae, Hursti, Southseiae, Calshotti, Sancti Andreae, et Sancti Mauditi novis operibus restaurat et apparatu bellico instituit. Utque firmior cum Gallo amicitia coalesceret, mutua confaederatio, offensiva et defensiva, contra Hispanum, duce Bullioneo et Nicholao Harlei Sancio curantibus, his verbis initur: Priores tractatus et faederationes confirmabuntur, et vigore suo perstabunt, nisi quatenus in praesenti tractatu aliquid derogetur; ad hoc foedus invitabuntur omnes principes et status, quorum interest ab Hispani machinationibus sibi cavere. Quanto citius fieri poterit, conscribetur exercitus ad Hispanum invadendum. Nec rex nec regina de aliqua pace aut induciis tractabit sine consensu alterius. Quoniam Hispanus dominia Galliae proxima Belgis iam oppugnat, regina mittet quatuor millia peditum, qui regi militent hoc anno sex menses, in locis quae non distabunt quinquaginta millia passuum a Bononia maritima. Militabunt etiam itidem tanto spatio annis insequentibus, si status rerum Anglicarum commode permittat; in quo stabitur assertione et conscientiae reginae. Cum seditio Hibernica composita fuerit, stabitur voluntati regina an subsidium MMMM augebit. Angli recipientur in regis stipendium, a die quo in Gallia appellent, ad diem discessus. Regina numerum illum de tempore in tempus supplebit, stipendia solventur per ministros reginae, et eiusdem pecunia in singulos menses; pro qua rex tenebitur intra sex menses plenarie quatuor oppidis traditis satisfacere. Si rex maiori numero indigebit, regina maiorem numerum in Anglia conscribet, quibus rex stipendia persolvet ex sua pecunia. Angli qui regi militabunt subiecti erunt officiariis regis, per eosdem punientur, ita tamen ut capitanei Angli advocentur a regis officiariis et iis in iudiciis assistant. Si regina invadatur et requiret auxilium regis, ille intra duos menses conscribet quatuor millia peditum, qui sumptibus regis in Angliam mittentur, et non trahentur ulterius quam quinquaginta milliaria a littore, et stipendia persolventur a regina a die quo in Anglia appulerint. Iidem milites Gallici subiicientur officiariis reginae modo praefato; numerum itidem rex supplebit. Alter alteri omnem appratum bellicum, quoad absque praeiudicio status poterunt, suppeditabit. Mercatores subditos utriusque principis reciproce defendent in regnis alterutrius. Rex non permittet Anglos in religionis causa vexari. Stipendia vero capitaneis et militibus in schedula subiiciantur. Mox alter habetur tractatus, quo convenit ut hoc anno duo tantum millia Anglorum transmittantur, qui Bononiae et Monstrelliae tantum militabunt, nisi rex ipse adsit personaliter in Picardia, etc. In haec regina iuramentum praestitit in sacello regiae Greenwici, XXIX August, in manus Henrici de la Tour, ducis Bullionaei, vicecomitis Turaniae et marescalli Franciae, episcopo Cicestrensi, evangeliorum librum exhibente, magna nobilium multitudine circumfusa. Mense Septembri Gilbertus Talbottus comes Salopiae in Galliam legatur, ut in ipsius manus rex itidem iuramentum faceret. Antonium Mildmaium, in legatum ordinarium loco Henrici Untoni, qui in Gallia obierat, praesentaret, et regem insignibus ordinis Sancti Georgii investiret, in quem, prima institutione viris militaribus dicatum, regina illum, ut militari gloria longe florentissimum, cooptaverat. Nec multo post Thomas Baskervillius cum MM peditibus Anglis ex posteriore pacto in Picardiam traiicit.

24. Inter haec bellica, maleficum hominum genus, authoritate et insignibus regiorum apparitorum assumptis, passim per Angliam oberrabat, cum ementitis mandatoriis et chirographis consiliariorum regiorum atque delegatorum in causis ecclesiasticis aedes viduarum et pontificiorum rimantes; vascula, monilia, gemmas, quaecunque Christi vel Sanctorum imagines praeferebant expilando abstulerunt tanquam illicita. Viaticum apparitoribus debitum rigide exegerunt, et a pluribus meticulosis pecuniam emunxerunt, ne coram magistratibus compararent. Horum nonnulli capti ad expilata restituenda coacti, collo numellis inserto, auribus mutilati, et stigmate fronte notati, ut falsarii et circumscriptores. Nihilominus haec severitas grassantem huiusmodi hominum improbitatem comprimere non poterat, donec ediceretur ne apparitores regii viaticum exigerent priusquam citati compararent atque illi una cum citatis ad magistratus accederent; si hoc abnuerent, citati non compararent. Si plures eodem mandatorio ad unum eundemque diem sisterentur, apparitores etiam adessent; si citatus suspicionem contra apparitorem conceperit, eum examinandum coram eirenarcha vicino sisteret, ut de homine constaret. Citati, sub poena incarcerationis, apparitores data pecunia non corrumperent quo minus compararent. Item nec apparitores pecuniam ea conditione acciperent, ni loco moveri, incarcerari, et gravissime plecti maluerint.

25. Rediit in in Angliam hoc anno Thomas Arundellus de Wardour, quem reginae literis ut sanguineum commendatum, et bello Hungario ad Strigonium contra Turcas praeclare meritum, imperator honorariis literis sacri imperii comitem omnesque et singulos eius haeredes et posteros et descendentes legitimos utriusque natos, aeternaque serie nascituros, sacri imperii comites et comitissas creavit. Quo titulo qui gaundent, et huiusmodi privilegiis gaudere perhibentur, ut in diaetis imperialibus sedem et suffragium

habeant, praeda in imperio comparent, milites volones conscribant, et iudicio nisi in camera imperiali non sistantur. Cum ille reversus hoc honoris titulo apud vulgus inclaresceret, quaestio suborta est, an eiusmodi titulus a principe extero, regina inconsulta, subdito collatus, sit admittendus. Erant qui censuerunt, praemia virtutis ergo, a quocumque principe fuerint delata, admittenda; virtutem enim flaccescere nisi bene meriti praemiis excitentur. Henricum III regem Angliae Reginaldum Monum, Somersetti comitem a pontifice Romano apostolica authoritate creatum, gratanter agnovisse; Henricum VIII Roberto Cursono, quem ob virtutem militarem Maximilianus I imperator baronem sacri imperii creaverat, adeo gratulatum fuisse, ut inter Angliae barones adscripserit, et annuam pecuniam ad dignitatem tuendam concesserit. Scotos etiam quosdam bellicosos, Archibaldum Douglassium Wigtonium titulum ducis Turonum, et Ioannem Stewartum comitis d’Evereux a Gallorum regibus accepisse, regesque Scotorum hoc in gentis

honorem cedere existimasse. Barones autem Angliae, hoc sibi et suis fraudi in honoris praerogativa futurum augurantes, si ipsi et liberi, huiusmodi novitio comiti et eius soboli quae infinitum propagetur loco cederent, ita contra argumentati sunt. Eiusmodi titulos honorarios nec a subditis accipiendos nec a principe admittendos. Solius principis esse (et non alterius cuiuscunque) suis subditis dignitates distribuere, iuxta illud Valeriani imperatoris, ea sit tantum dignitas quae nobis iubentibus sustinetur. Principis enim maiestati et subditorum obsequio multum detrahi si honores ab exteris accipere permittantur;

tacitum enim fidei pactum inter honorantem et honoratum intercedere videri. Huiusmodi titulos illecebras esse occultas ad animos subditorum a suis principibus abstrahendos. Actionem furti in eum competere qui alterius ovi suum signum inussit, et actionem fraudis in eum qui alterius oves sparso pabulo in suum gregem allexit. His legibus etsi supremi principes non teneantur, legum tamen aequitate ex iure naturae teneri, ut in respublica Romana nemo poterat civis esse Romae et alterius civitatis; unde Pomponius Atticus in civitatem Atheniensium adscisci recusavit, ne ius civitatis Romanae amitteret. Ita in republica Veneta et Genevensi, quicunque vel ecclesiastas dignitates a pontifice vel civiles a principe externo accipiunt, tanquam suspectae fidei homines ad publica munia non vocantur. Fieri posse ut Henricus III ex sua simplicitate et temporum iniquitate Mohunum comitem a pontifice Romano obtrusum admiserit, cum pater regno interdicto excommunicatus et indignissimis iniuriis exagitatus se pontificis Romani beneficiarium agnoscere adactus fuerit, et ipse territus Romanenses Angliae opes exaurire permiserit. (Mohunum tamen pro comite agnitum non fuisse, ex publicis actis constat.) Henricum VIII Cursonum pro barone Angliae ideo habuisse ut umbratilem baronis sacri imperiii titulum mature obrueret, suffragium autem in parlamentis non concessisse. Scotos honores a Gallis accepisse minime mirum, cum, se sub Gallicorum liliorum tutela fuisse, liliato in armis regiis limbo prae se ferant. Erant qui comitem sacri imperii non alio loco habendum censuerunt quam notarios publicos et id genus alios sacri palatii Lateranensis comites et vicecomites a pontifice Romano creatos, aut regii palatii archiatros, iurisconsultos, grammaticos, et rhetoras, qui XX annos professi riducule vani se pro comitibus Palatinis ostentant, cum hisce temporibus comitis Palatini sit summe honoratus, ut qui habet apud nos regiam iurisdictionem in suis tribunalibus, et regiam potestatem in feudis, caudicis haereditatibus, etc. Regina de his consulta dictitavit inter principes et subditos arctissima intercedit animorum colligatio; ut mulieres pudicae non alium quam maritum, ita nec subditos in alium quam quem Deus dedit principem oculos coniicere decet. Nollem oves meas alieno stigmate inuri, nolim alieni pastoris sibilum sequi.

26. Intra hunc annum nonnulli insignioris notae et nobilitatis ex huius vitae statione evocati fuerunt, e quibus imprimis memorandi: Ioannes Puckeringus, magni Angliae sigilli custos, qui ob famulorum sordes et corruptelas in ecclesiasticis beneficiis nundinandis ipse vir integer apud ecclesiasticos haud bene audivit. Successit Thomas Egertonus, primarius regis procurator, magna expectatione et integritatis opinione.

27. Richardus Fletcherus, episcopus Londinensis, praesul splendidus, qui, dum curas e nuptiis infaustis et reginae improbatis (quae praesules coniugatos minus probavit) nicosia immodice hausta obruit, vitam efflabit.

28. Henricus Carius baro Hunsdonius, aulae regiae camerarius, Berwici praefectus et ordinis Georgiani

eques, vir animo magno sed bilioso, qui e cognatione cum regina, cui consobrinus, hos honores et opes modicas consequutus, nec magnas unquam consectatus. Ille in honore successit Georgius filius, et camerarii munere baro Cobhamus, qui paucos menses superfuit.

29. Franciscus Knolles, qui Hunsdonii sororem duxerat, et in Germaniam ob evangelicam veritam exulaverat, reginae primum vicecamerarius, deinde satellitibus praefectus, postea regiae thesaurarius, et in ordinem Georgianum adscitus; qui in thesaurarii munere surrogatus Rogerus baro Northus, atquie Guilielmus Knolles eius filius constitutus contrarotulator.

30. Et sub anni finem Henricus Hastingus, Hundingdoniae comes ex hac stirpe tertius, consilii in boreali plaga praeses, qui vir miti ingenio et purioris religionis studio inflammatus ministros flagrantiores impendiose fovendo patrimonium plurimum imminuit. Sepultus est Aschbeae Zoucheanae in comitatu Leicestrensi; eodemque funere elatus est Franciscus dominus Hastingus,

nepos e fratre Georgio, qui in honore successit. Praefectura deinde consilii partium borealium commissa est Matthaeo Huttono archiepiscopo Eboracensi cum omnimoda iurisdictione, sed sine praesidis titulo.

31. Nec inter tot viros reticenda Margareta Cliffordia comitissa Derbiae, Henrici Cliffordi comitis Cumberlandiae ex Eleonora Brandonia Henrici octavi nepte filia unica; quae ex muliebri imbecillitate curiosula, credula vanitate, et nescio qua spe ambitionsa, divinatores consulendo reginae gratia paulo ante obitum quodammodo exciderat.