1595l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Rex Scotorum contra Hispanos parat. | Proditores supplicio affecti. | Gallus bellum Hispano indicit. | Quod Anglam edocet. | Illud exardet. | Illa suppetias mittit. | Contra Hispanos parat. | Maiores suppetias Gallus petit. | Illa respondet. | A Gallis obiecta diluit. | Gallum animice admonet. | Gallus ad pacem cum Hispano suadetur et dissuadetur. | Hispani Angliam invadunt. | Raleighus Guianam quaerit. | Eius navigatio. | Angli Oceanum occidentalem infestant. | In Americam expeditio. | Canaria frustra tentatur. | Et Portus Ricus. | Ioannes Hawkinsus moritur. | Oppidula capiuntur. | Panamam versus iter. | Franciscus Dracus moritur. | Classis aegre reducitur. | Pecunia ab ordinibus repetita. | Authore Burghleio. | Ordinum responsum. | Partem offerunt. | Disceptatur acriter. | Controversia sopita. | Hanseaticorum contra Anglos querelae. | Responsum. | Annona levatur. | Comes Arundeliae obiit. | Et baro Vaulx. | Thomas Heneageus. | Guilielmus Whitakerus. | Et Rogers Williams. | Thomas etiam Morganus. | Eius fides. | Ioannes Norrisius in Hiberniam mittitur. | Tir-Oenius propugnaculum ad Blackwater capit animo aestuans. | Rebellium vires. | Norrisius in Tir-Oenium movet. | Et una prorex. | Tir-Oenium terrent. | Et revertuntur. | Simultates inter proregem et Norrisium. | Tir-Oenius Norrisio se submisit. | Hinc induciae. | Quae in Hibernia damnosae.

et regina et cum illa universa Anglia magnam laetitiam prae se apertissime

tulerunt ob exploratam Scotorum regnis benevolentiam, et singulare pacis tuendae studium. Ille enim promulgato edicto iussit ut delectus ubique per Scotiam haberentur ad obsistendum Hispanis, quos ingentem classem in universae Britanniae excidium comparasse audiverat. Ut facilius et faelicius obsisterent, suos hortatur ante omnia ut privatas illas capitales inimicitas, quas Scoti prae caeteris gentibus atrociter inter se exercent, bono reipublicae deponerent. Limitaneis (quorum nonnulli Hispano auro inescati in Angliam praedabundi irruperant, ut amicitiam inter Anglos et Scotos dirumperent) severe imperat, non solum ne quid hostile in Angliam molirentur, sed amicitiam, quam arctissima inter principes cognatio, eiusdem religionis professio, et linguae morumque similitudo coniunxerant, studiosissime conservarent, nisi patriae hostes declarari maluerint. In eandem fere sententiam edicit etiam regina. Cumque damna utrinque illata fuissent, convenit ut quidam utrinque delegarentur ad ea cognoscenda, ut iustitia et pax mutuo coleretur.

2. Secundo anni mense Edmundus Yorcus nepos eius qui propugnaculum ad Zutphaniam prodiderat, et Richardus Williams, qui superiori anno apprehensi, ut iam dictum, laesae maiestatis paenas ad Tiburnas luerunt. Yorcus enim fassus erat Holtum Iesuitam, Hugonem Owenum, Iacomum de Francesco et alios exhibuisse assignationem XLM aureorum Ibarae Hispani manu subsignatam, si ipse reginam perimeret, aut Richardo illi Wiliams in perimendo opitularetur. Assignationem istam apud Holtum in deposito esse; cum sacra hostia osculata iurasse pecuniam repraesentandam statim atque caedes peracta; et ad peragendum Yorcum et Williams iureiurando et eucharistia sacramento obstrinxisse. Insignis sane extitit his temporibus (ut supra dixi) in huiusmodi sceleratis molitionibus profugorum nequitia, dum alii siccarios ad parridicium excitarent, alii lucro inhiantes ad scelera patranda se offerrent, et empti pecunia statim manifestarent; aliique inter se infidi alios in exitium quasi aliud agentes praeciptarent, mutuis dolis irretirent, et falsis nonnumquam mendaciis onerarent.

3. Gallus iam apud se constituit bellum Hispano indicere, qui Galliae sceptrum transferre conatus, exitiale bellum in Gallia concitare, et Camaracensis sub Galli protectione assiduis excursionibus infestarat. Hoc ille per literas reginae significat rogatque ut rationem iniret qua bellum contra Hispanum persequerentur, simulque conquestus est evocationem Anglorum e Britannia sibi damnosam, hosti fructuosam futuram. Illa consilium belli indicendi laudat, quod felix faustumque sit optat. Respondet se tam aperte bellum adversus Hispanum terra marique gessisse in Belgio, Hispania, Lusitania, et America, ut universo orbi sit testatissimum. Si vero tantundem Gallus praestitisset offendendo, quo hactenus tantum se defenderat, Hispanum neutri officere potuisse. Anglos necessario e Britannia revocatos docet, quod in Hibernia reblliones ingruerent, nec ex pacto illis diutius in Britannia manendum fuisse, Hispanis iam e munimento ad Brestam submotis. Illos ibi male habitos, promissa auxilia non adiuncta, et Morlaium in receptum quod pacto convenerat non concessum, iterum queritur.

4. Quamprimum Gallus et Hispanus classicum cecinissent, bellum luctuosum in Luxenburgensi agro et Picardia exarsit, Castelletum et Dorlantium ab Hispanis capiuntur, atque Cameracum oppugnatur. Chevalerius a regiis consiliariis in Angliam missus efflagitat ut auxiliares cohortes intra XV a literis datis diesin Picardiam transmitterentur; cum ipse in itinere duodecum contrivisset, et tantum tres dies ad militem conscribendum et transmittendum superessent. Sine mora tamen delectus militum expeditur qui ad Caletum, Bononiam, Diepam et maritima oppida transmittendi, si opus, idque regi per Rogerum Williams et praefectis oppidorum quae dixi festinato significatur. Simulque regii in Britannia consiliarii subsidium eo mittendum per literas vehementius rogant. Cum autem illi nec numerum, nec in quem usum, perscriberent, nec locum receptui assignarent, nihil definite respondere poterat.

5. Rumores iam neutiquam obscuri, sed clara et una omnium voce ex singulis Europae partibus pereferebantur Hispanos numerosiore quam antea classe ad Angliam expugnandam iamiam oram soluturos. Unde per maritimas Angliae regiones exquisiti delectus habiti, qui ad littora excubarent constituti, classes binae apparatae, altera contra illos in mari Britannico, altera ad Americam sub Hawkinso et Draco. Singuli ad bellum se accinxerunt, quiritantes tot fortissimos viros qui patriae egregiam operam navare poterant, et tantam vim pecuniae in Gallia periisse (4243 enim aureis solatis navalis ad Brestum expedito constitit, in copias etiam impensa sub Essexio supra 200640, praeter pecuniam mutuo datam), maerentesque mulieres, filios, et fratres occisos in haec tempora non reservatos novo dolore recursante ingemuerunt. Inter haec Lomenius e Gallia advolat, et quamvis Cameracum captum non dissimularet, urget tamen ut cohortes auxiliares illico in Picardiam transmitterentur, et postea delegati aliqui qui de belli ratione tractarent. Quod cum praeposterum et reginae et consiliariis videretur, ille impatientior Cameracum amissum reginae imputavit, dictitans illam regis miseria laetari et inde adacturam ad pacem cum Hispano quamprimum conficiendam. Respondit illa extemplo praesens praesenti, et mox per literas et Thomam Edmundium qui tunc legati locum gerebat, se aegerrime ferre Cameracum amissum esse, aegrius hoc sibi a Lomeneio imputari quia subsidia ex Anglia non missa fuerint. Ea ex temporum angustiis mitti non potuisse demonstravit, nec prudentiae esse triumphanti hostium exercitui (Gallis semel atque interum profligatis) obiicere, ne populi salutem omnino negligere videretur. Tantum abesset ut illa regis miseria laetaretur, et inde ad pacem cum communi hoste adacturam, ut nec ipse rex, nec alius quispiam hoc vel suspicari poterit, si in memoriam revocarit quae et qualia amicitiae officia erga ipsum praestiterit. Promisit iam inde omnem opem et operam quantum posset, cum una eademque quasi nave iactarentur. Nec quenquam suam industriam adversus Hispanum posse requirere, quae, ex quo is odium in Anglos induerat (nec alia de causa quam quod illa tyrannidis iugo vicinos liberare voluerit), nunquam destitit terra marique vires infringere et alio deflectere; et iam totam in hoc esse ut contra illum et classem et exercitum emitteret, ideoque iuste excusandam si non illico opituleratur, nisi Angliam et Hiberniam auxiliis orbatas hostibus ingruentibus exponeret. Quod Galli nonnulli insusurrarent quasi illa de regis constantia dubitaret, aut res eius secundas iniquis oculis intueretur, protestata est huiusmodi cogitationes, ut principe indignissimas, animum nunquam subiisse, quae eius in amicitia constantiam perspectissimam habuit, et cui omnia ad voluntatem fluentia semper ex animo optavit.

6. Praeterea iussit Edmundium haec serio regi inculcare. Regum esse inprimis et sustinere et abstinere privatim in plurimis contra animi sententiam, ut publice populo satisfaciant, et securitatem praestent, cum populi benevolentia sit maximum regum firmamentum. Quod cum rex ipse prudentissime faciat, necessarium ut ipsa itidem faciat, et nihil omittat ad populum sibi charissimum conservandum, pro cuius obsequio, fide, et fortitudine se plurimum divino numini debere agnovit. Quae et Gallia testetur ubi fortiter et fideliter sanguinem plurimi profuderunt, et sane plures profunderent, si lugubres matrum, liberorum, et proximorum lamentationes non intercederent, ut paulum respirarent, praesertim hoste et Angliae et Hiberniae iam minaciter imminente. Quae si rex aequo animo perpenderet, se non dubitare qun haec responsa aequi boni consulat, et illis aures occludat qui in communis hostis bonum amicitiam dissuere satagunt, et dissuendo utrique perniciem moliuntur. Hoc singulare quorundam esse studium ut malis artibus principes et subditis fortissimis et reliquorum benevolentia spolient. Ut huiusmodi tamen artibus ille adigeretur pacem cum Hispano inire hon habita Angliae ratione (quod Lomenius iteraverat), quia ex Anglia auxilium non erat suppeditatum, se neutiquam credere posse. Imo certo nosse, illum tantum princepem, dum existimationi consultat, vota reminiscatur, et Anglorum merita non obliviscatur, tam periculosam et indignam cogitationem in se non admissurum, quam in altero infra inferos adamandam censeret. Sin a coniuratis pontificiis eo deduceretur, quod Deus avertat, se tamen sperare sperni numinis auxilium Angliae minime defuturum. Caeterum cum viderit quorsum Hispanicus apparatus evadet, auxilia lubenter adiuncturam esse quanta commode potuerit, ne adversarii iam inde, ut antea, fructum ex illius necessitate sibi percipiant. Haec Edmundius, et postea Henricus Untonius legatus ordinarius in Galliam reversus fuse explicarunt.

7. Verunenimvero Galliae malis indies ingravescentibus, plurimi regem ad pacem cum Hispano paciscendam incitarunt, persuadentes reginam nihil nisi inani sonitu aures pascere. Deterruerunt alii; inprimis Catharina Navarra regis soror, dux Bullioneus, et Untonus legatus, proponentes imbellicam spem pacis cum Hispano futuram, qui Navarram avitum regnum tam diu detinuerat, Galliam disturbat, et sibi destinarat; Britanniam minorem quasi haereditatem filiae vendicarat atque eidem ius commentitium in Angliam contra illud regis Scotorum exploratissimum editis libris arrogarat, adeo ut Europae monarchiam spe vaste devorasse videretur.

8. Cum rex his aures clauderet, regina eius fidei diffidere coepit, maxime postquam ex cardinalium collegio certo intellexisset eum a pontifice Romano in gremium Romanae ecclesiae cum benedictione admissum fuisse non aliis quam his legibus et hisce verbis: Abiurabit omnes haereses, et fidem catholicam profitebitur, in forma qua fiet hic per oratores. Introducet fidem catholicam in principatum Bearnae, et nominabit magistratus catholicos in eadem provincia. Curabit intra annum educere de manu haereticorum principem Condaeum, quem curabit catholice institui et educari. Publicabuntur et recipientur decreta concilii Tridentini in universo regno Galliae. Ad ecclesias et monasteria vacantia nominabuntur personae integrae et catholicae, et ab omni suspitione haeresis immunes. Praestabit omnem operam ut ecclesiae et clerus reditegrentur et bona occupata sine ullo processu iudiciali. In demandandis magistratibus et dignitatibus curabit ut catholici tantum praeficiantur, et quoad fieri poterit haeretici arceantur. Observabuntur concordata sublatis abusibus qui adversus illa irrepserunt. Absolutio in Gallia ab episcopis praestita damnabitur. Scribet ad universos principes Christiani reipublicae liiteras quibus suam conversionem, abiurationem, et fidei catholicae professionem significabit.

9. Dum haec aguntur, Hispani duce Dudaco Brochero cum IV triremibus ex opposita Armorica solventes in Cornubiam primo diluculo mense Iulio appulsi, Sancti Pauli ecclesiam in agris solitariam, Mous-holum, id est Murisspeluncam, Neulinum, et Pensansum piscatorum viculos ex improviso incenderunt, et mox ne uno quidem caeso aut capto <se> receperunt; primique et postremi erant Hispani qui hostilem in Anglia excensionem fecerunt.

10. At maiora contra Hispanos quidam Angli private, et regina publice aggressi sunt. Walterus enim Raleighus regii satellitii praefectus, honoraria reginae virgine vitiata (quam postea in uxorem duxit) de gratia deiectus, et per plures menses custodia detentus, nunc liber factus sed ab aula relegatus, genio suo obsequutus, qui ad remotas regiones explorandas et abdita naturae indaganda totus ferebatur, navigationem ad Guaianam auriferam ab Hispanis decantatam suscepit, quam et patriae honori et usui futuram speravit, tum ad opes comparandas, tum ad Hispanum in interioribus Americae regionibus gravius infestandum, quod commodius fieri posse existimavit quam in ora maritima, ubi oppida nunquam opulenta nisi cum opes ad ea convehantur ut in Hispaniam transferantur.

11. Plimoutha itaque solvens die VI Februarii Trinidadam insulam VIII citra aequatorem gradu die XXII Martii appellit, urbeculam Sancti Iosephi dictam, et praefectum Antonium Bereum facile cepit. Sed ne nummum quidem argenteum reperit. A Bereo, qui auri fodinas in Guaiana sedulo quaesierat, multa sciscitatus, nave in Trinidade relicta, cum lembis et C militibus vastum illud et plurium ostiorum flumen Orenoquo ingressus Guaianam indagat per CCCC millia passuum intra anfractuosa brevia et aquarum divortia, repercussis verticalis solis radiis torrefactus, imbribus permadidus, pluribusque difficultatibus conflictatus, donec coelo mense Aprili hibernante, aquis superinfusis omnia quodammodo stagnarent, ut necessario nec sine periculo revertendum esset. Si plura desideres, elegantem ipsius hac de re librum consulas, in quo et regiones accurate quasi indigena describit, multa de Guaianae opulentia ex splendentibus marascitis ibi inventis, ex Hispanis scriptis, ex barbarorum fide quos minime intellexit, et spe credula, nonnulla etiam quae fabulosa videntur de Amazonibus, et gentem cui ex humerorum prominentia vultus in pectore, enarrat, sed quod nusquam gentium poetae et peregre navigantes reperiunt. In reditu Cumanam quia incolae numerata pecunia redimere abnuerunt, succendit, item casulas ad Sanctam Mariam et Rio de la Hach. Nec destitit postea magnis impensis semel atque iterum caeptum persequi, licet Hispanus ut impediret in Trinidada coloniam constituerit.

12. Iisdem diebus Amias Praestonus et Somerius insulam Portus Sancti prope Maderam, Cohe prope Margaritam, Coros opidulam, urbeculam Sancti Iacobi de Leon diripiunt, et Cumanae accepta pecunia parcunt. Ante paucos etiam menses tres naves comitis Cumberlandiae adortae erant ingentem caraquam a quinque Christi vulneribus denominatam, quae fortuito igne dum pugnatur cum omnibus mercibus deflagravit, incendiumque ita late se diffudit, ut Angli vix evaderent, cum Lusitani se in undaas praecipitarent. Haec et alia a privatis gesta.

13. Regina vero edocta magnam vim opum ad Portum Ricum in insula Boriquena sive Sancti Ioannis convectam esse in Hispani usum; ut intercipiendo belli nervos hosti praecideret, simulque in alio orbe bello distineret, Ioannem Hawkinsum et Franciscum Dracum pari cum authoritate in re navali, et Thomam Baskervillum terrestribus copiis praefectum eo mittit cum sex navibus regiis et XX aliis bellicis. Hi e Plimoutha vela dederunt pridie calendis Septembris. Vicesimo septimo post die ad Canariam Magnam appulerunt. Hanc expugnare et in gloriam et in usum ad classem copiosius re annonaria instruendam censuit Dracus et Baskervillus; contra Hawinsus, qui classem satis instructam esse asseruit, nec temporis iacturam faciendam donec quod susceptum perficeretur. Persuasus

demum a Baskervillo qui quatuor diebus expugnare inceperat, et a classiariis cibariorum inopiam causantibus, assensit. Baskervillus autem terram conscensurus perspecta difficultate, oppidanis ad pugnam paratis, et mari ad littora furente, incaepto destitit. Inde toto mense navigantes ad insulam Dominicam devenerunt. Quo tempore quinque Hispanicae naves emissae ad Anglos observandos, et opes a Portu Rico avehandas, inciderunt in actuariolam Anglicam a reliquis aberrantem. A cuius navarcho et nautis eculeo admotis cum intelligerent Anglos Portum Ricum cogitare, eo velis remisque tendunt, Anglos adventare docent, aurum argentumque occultant, missisque celocibus per omnes insulas et oram maritimam Hispanis idem significant, qui iam praemoniti satis muniti. Angli in insula Dominica actuariolas aedificantes moram traxerunt seriusque ad Portum Ricum appulerunt. Ubi statim atque anchoras in statione iecissent, e molibus effulminatum est, et inter coendandum Nicholarus Cliffordus vir equestri dignitate et Brutus Brownus pilo laethaliter vulnerati post unum et alterum diem obierunt, eodemque die Hawkinsus ex agritudine, simultatibus inter ipsum et duces exortis, expirans triste sui desiderium classiariis reliquit. Hispani portus ostium ingenti nave demersa obstruxerant, a qua malos praelongas utrinque ad castellula quae aditum communiunt transveras duxerant. Interius quinque illae Hispanicae naves saburratae sclopetariis completae et maioribus tormentis instructae, oppositiae steterunt; nihilominus Baskervillus militibus in acatia et lembos impositis aditum vi aperire

conatus ex Hispanicis navibus unam et alteram incendit, sed glandium procella superfusa multis caesis reiecto impetum redintegrare haud lubuit. In continentem inde delati Rio de la Hach oppidulum cuius incolae XXXIIII M ducatorum in redemptionem obtulerunt, igne iniecto incenderunt, ut viculos aloquot circumsitos; deinde Sanctam Martham, in qua ne gruma auri vel argenti reperta. Nombre de Dios incolis et opibus vacuum inde coeperunt, et cum omnibus navigiis igne absumpserunt. Hinc cum DCCL armatis militibus Panamam

versus profecti, sed cum uno et altero die per vias angustiis impeditissimas et luto madidas eluctati essent, hinc inde ae sylvis glandibus creberrimis impetiti, et in ipsis angustiis munimentum obiectum offendissent, cuiusmodi et altera duo viam interius occludere intellexerant, ad naves lassati inediaque confecti numeris accisis redierunt. Ad Scudo insulam iam vela verterunt, et inde ad Portum Bellum. Interea XXVIII Ianuarii

die Franciscus Dracus dysenteria cruciatus atque aegritudine ex adversis successibus fatis concessit, et nautico funere in mare tormentis displosis demissus eo fere loco

ubi primum fatis monstratus secundis successibus inclarescere coepit. De quo si plura velis, vide quae in anno MDLXXX scripsi. Revertentibus ad australe latus Cubae iuxta Pinorum insulam occurrit classis Hispanica quae praestolabatur. Sed prima impressione Baskervillus et Throughtonus, hic in nave propraetoria, ille in praetoria ita Hispanos proturbarunt, ut parvo damno accepto et maiore (si qua ipsis fides) illato evaserint. Demum post octo menses in Angliam cum praeda satis tenui redierunt, postquam pauca opidula sed plurima navigia incendissent. Hispani enim in America qui diu disiunctissima loci longiquitate tuti, postquam saepius a Gallis et Anglis eo penetrantibus magna damna perpessi erant, se firmius operibus et bellico apparatu communierant.

14. Dum haec in occiduo orbe Angli attentarunt, controversia quaedam sed animo minime inimico inter reginam et ordines confoederatos antea exorta in hunc modum paulatim invaluit, et paulatim evanuit. Burghleius thesaurarius reginae demonstraverat quanta vis pecunia ab anno MDLXXXV in Belgicum bellum fuisset effusa, quanta vis auri et argenti ex Anglia in Belgium transmissa ibidem quaestuoso compendio ab ordinibus recusa, et nunquam relata; quanta fortissimorum Anglorum multitudo in eorum causa absumpta; quantae etiam expensae ad Hibernicum incendium restinguendum, et Hispani molitiones amoliendas necessario conferendae. Praeterea quomodo reginae ope ordines se defenderant, hostes maiorem in modum offenderant, rempublicam antea vacillantem constituerant, facultates commerciis et potentiam nonnullis territoriis adauctis plurimum adauxerant, proximosque sublevarant. Illa belli diuturnitate et expensarum magnitudine quodammodo fessa haec eadem ordinibus per Thomam Bodleium legatum ordinarium monstravit. Inprimis Angliam viris militaribus et opibus esse admodum exhaustam ex diurturno bello contra Hispanum, quem non alio quidem nomine hostem habet, quam quod eis in summo discrimine suppetias tulerit. Poposcit igitur ut expensarum onere pro copiis auxiliaribus levarent, partem aliquam expensarum rependerent, et quosdam delegarent qui rationes inirent, quomodo universa pecunia eorum causa expensa, et Horatio Pallavicino debita (cui gravem usuram iam diu dependerat) tandem refunderetur.

15. Ordines tot et tanta reginae beneficia agnoscendo praedicarunt, eidem post Deum omnia secunda accepta retulerunt. Verum protestati sunt se, qui tantam pecuniam anno MDLXXXVIII contra classem Hispanicam, anno sequente in expeditione Lusitanica, postea in Brestana erogarant, atque ex insolita inundatione damna longe gravissima nuper pertulerant, non ita ab opibus paratos esse ut nomina solvere possent nisi misellum populum opprimerent, et suam causam iugularent; ex territoriis adiunctis et oppidis hosti ereptis tantum abesse ut expensae leventur, ut eadem communiendo, novaque praesidia collocando potius multiplicentur. Commercia magnis iacturis exposita esse et fuisse ex arrestationibus in Hispania, nec non per Anglorum et Dunkircanorum depraedationes. Fatentur se Galliarum regum sublevasse non ex opum affluentia aut insolenti ostentatione, nec ut, Anglia neglecta, ad eius patrocinium confugerent, sed ut hostem diverterent, et impedirent ne ille pacem cum Hispano componeret, quo indigentia, domestica dissidia, et prava consilia facile impellerent. Nihilominus partem aliquam pecuniae repraesentare promiserunt.

16. Cum illa maiorem postularet, illi ex contractu anno MDLXXXV contenderunt pecuniam non representandem priusquam bellum finiretur, nec a pacto resiliendum si regina sua consulat honori.

17. Contra censuit illa ex his iuris consultorum et politicorum oraculis: Omnes contractus cum principe intelliguntur admittere interpretationem bonae fide, neque princeps tenetur ex suo contractu quando ex iusta causa contractus cedit in publicum detrimentum. Pax non rumpitur si princeps recedat a pacto suo quando ex novi casus contingentia id feat, vel quando res devenit ad novum casum de quo fuisset aliter provisum si fuisset cogitatum. Foedera et pactiones principum cavillari non debent neque violantibus pacta debent observari. Princeps contractus celebrato in causa respiciente statum suum non tenetur si in praeiudicium et detrimentum subditorum vergat. Omnis conventio quantumvis iurata, intelligitur rebus in eodem statu permanentibus, non autem illis mutatis. Fortius quis obligetur reipublicae, quam propriae promissioni. Atque ex Senecae authoritate,

Non mutat sapiens consilium omnibus his manentibus quae erant cum sumeret. Ideo nunquam illum poenitentia subiit quia nihil melius illo tempore fiere potuit, quam quod factum est, nihl melius constitui quam quod constitutum. His de rebus multae, variae, argutaeque fuerunt disceptationes, uti etiam, an ordines tenerentur aliquid reginae successoribus solvere (si quid eidem humanitus accideret) cum ex contractu nec hi opitulari, nec illi solvere obstringantur. Atque an aes illud alienum Pallavicini nomine exactum, non sit a Brabantis, Flandris, et Artesiis potius exigendum, quandoquidem contractum fuerit dum illi confoederati, et ante hanc provinciarum hodie unitarum confaederationem. Bodleius autem ordines eo tandem perduxit, ut tantae principis iracundiam formidantes huiusmodi conditiones proponerent. Se velle reginam quamprimum levare omnibus expensis quas in auxiliares Anglorum copias facit (scilicet 40000 librarum singulis annis). Vicies mille librarum sterlingarum ad aliquot annos persolvere, certo navium numero adiutare, cum nullo pacem aut tractatum habere nisi illa consentiente. Post pacem confectam CM librarum in quadriennium singulis annis numerare, his tamen legibus, ut illis permittantur MMMM militum in Anglia, et quaecunque debeantur ex tabulis omnino dispungantur. Haec ut admitterentur supplices rogarunt ex rationibus quas dixi. Insuper res suas admodum ancipiti loco esse docuerunt, populo attonito ex hostium potentia qui tot iam exercitus alit, provinciis de canone pecuniae collatitiae discordantibus, primoribus simultates inter se exercentibus,

multis a religione recepta deficientibus, imperatore populum ad pacem per legatos pellicente, adeo ut si hoc debitum decennale iam acerbius exigeretur, verendum ne miseranda catastrophe in confederatis provinciis subsequeretur. Regina excusationem ex inopia audire noluit, ex commiseratione admisit, ne videretur eorum confederationem velle dissolvere, in desperationem adigere, aut hostibus triumphandi causam praebere, dummodo tamen XXX naves instructas classi quam iam in Hispanum apprabat adiungerent et pecuniam menstruam auxiliaribus Anglis aliquantisper suppeditarent. Ita haec controversia ad annum MDXCVIII quasi consopita iacuit.

. 18. Interim in Germania Hanseaticae civitates apud imperatorum et imperii ordines conqueruntur privilegia de vectigalibus olim ab Angliae regibus indulta antiquata esse, bona sua in Lusitanica expeditione adempta, et monopolia mercatorum Anglorum in Germania instituta. Ad haec per dominum Christophorum Perkinsum regina respondet. Privilegia illa propter abusum et alias rationabiles causas regnante Edwardo VI authoritate parlamentaria, a qua nulla provocatio, refixa esse, utique temporis non accommoda; concessa scilicet cum res mercatoria et nautica apud Anglos iaceret, ideoque eorum usum regnante Maria omnino fuisse inhibitum. Reginam non quaesisse omnimodum privilegiorum abolitionem, ex lege parlamentaria iure poterat, sed primis regni anni alia nonnulla iis aliquandu ut temporum rationes tulerunt indulsisse, donec ipsi Anglos nec quidem praemonitos Hamburgo, nulla amicitiae ratione habita, nulla ex causa exturbarunt; postea tamen statuisse easdem negotiandi rationes quibus Angli utuntur concedere; illos vero omnino recusasse nisi meliori iure uterentur. Cum nec alicubi consuetum, nec ferendum ut alienigenae in earum rerum commercio, quae cuique regione peculiares, indiginis praeferantur, quod ex illis privilegiis vendicant. Praeterea rempublicam consistere non posse si non alia vectigalia quam quae ante trecentos annos imposita, ab Hanseaticis nunc exsolvantur, privilegia in reipublicae detrimentum concessa admittantur, et iustis de causis olim antiquata ad preces cuiuspiam denuo revocentur. Ut pari tamen fere iure cum Anglis essent, in Caesareae maiestatis gratiam subinde obtulisse. Scilicet, in solutione vectigalium pro pannis hinc evectis, et mercibus e civitatibus Hanseaticis invehi solitis non amplius persoluturos quam naturalis. Quod si vellent merces aliunde, nimirum ex Hispania et Belgio in Angliam invehere, licebit eis persolventibus unum denarium pro vectigali in qualibet libra minus quam alii exteri, pannis solummodo exceptis, quos non liceret Hanseaticis transportare in alia loca nisi Hanseatica ultra flumen Amasim et urbem Embdanam versus orientem et mare Balticum. Permisisse etiam illis aedes suas Londini, et alibi in Anglia, retinere, ac honesta disciplina gubernare societatem per aldermannum suum, modo nihil fiat in praeiudicium maiestatis reginae et legum regni; quamvis in nullo privilegiorum contineatur eos posse aldermannum per se constituere aut constitutiones facere, et iurisdictionem in alieno regno exercere, etc. Bona quae quaeruntur adempta, fuisse bellicum apparatum quem in Hispaniam contra Angliam transvecturi erant, cum tamen hoc ex privilegiis non liceret; et ne facerent publice per eorum urbes denuntiatum esse, nisi hostium loco habere vellent. Naves eorum esse dimissas, et nihil praeter apparatum istum detentum fuisse, quod iure belli et regni institutis semper licuit. Ad monopolium quod attinet, ipsi Germani publicis scriptis testantur Anglorum negotiandi rationem apud eos longe a monopolio abesse. Sperare itaque mandatum Augustanum de Anglorum commerciis inhibendis quod Hanseatici impetraverant suspendendum esse, maxime cum imperii ordines cognoscere non possint de privilegiis aut aliis quibuscunque ad iura regni Angliae spectantibus, quod regnum absolutissimum superiorem agnoscit nullum. Inter haec tamen ex Hanseaticis civitatibus magna vis frumenti in Angliam invecta (postquam a regina permissum ut quilibet sine vectigali inveheret) rem annonariam plurimum levavit, quae continuis aestate pluviis et clancularia evectione adeo ingravescebat ut nonnulli ex infima plebe Londini tumultuari caeperint.

19. Fatis hoc tempore concessit in arce Londinensi Philippus Howardus comes Arundeliae, qui mitem reginae severitatem expertus; ex quo MDLXXXIX condemnatus, totus in meditationibus defixus; qui arctissimo religionis instituto astrictus, austero vitae genere se maceravit, Thoma unico ex Anna Dacrea Gilleslandia

filiolo superstite. In libera etiam custodia decessit Guilielmus baro Vaulxius Romanae religioni non minus devotus, cui ex filio et Elizabetha Ropera Edwardus nepos tenellus successit. Hos comitatus

est Thomas Heneageus qui Elizabethae ab adolescentia famulatus, primum sacri cubiculi thesaurarius, deinde vicecamerarius et ducatus Lancastriae cancellarius, vitae elegantia et festivi sermonis lepore ad aulam natus, unica filia relicta quae Finchorum familiam opibus atque numerosa prople et foelici adauxit.

20. Extremo anni mensi Guilielmus Whitakerus theologus pietatis et doctrinae ornamentis cumulatissimus, regius theologiae in academia Cantabrigensi XV annos professor et collegio Sancti Ioannis ibidem praefectus, corpore studiis attenuato,

cum questio an fides vera et iustificans amitti possit theologos ibi exerceret, humano carcere liberatur, magno sui desiderio academicis relicto, quibus voce, vitae exemplo, et scriptis plurimum profuit.

21. Eodem mense ex hac vita emigravit Rogerus Williams Cambrobritannus, eques auratus, qui ex familia de Penrose in Monumethensi agro, primum mercenaria arma sub duce Albano circumtulit, postea omnibus militariis disciplinae muneribus faelicissime perfunctus, clarissimis nostri aevi ducibus adaequandus, si pugnacis animi ardorem cautiori prudentia temperare nosset. In hoc certe pluribus praecelluit, quod literarum rudis et solum usu edoctus Belgicorum bellorum quibus interfuit historiam erudito iudicio scripsit, et artem militarem iam receptam contram illam superioris aevi, non sine veteranorum et Toxophilorum invidia, libro singulari asseruit. Funeri in templo Paulino interfuit Essexius atratus et quotquot erant in urbe viri militares. Altero post funus die Thomas Morganus, qui Rogero cognato morienti adfuit, e vivis etiam exemptus. Ille item Cambrobritannus, eques auratus, et aetate provectior, ex insigni familia Morganorum de Pencarn in eodem agro natus, qui bellicis studiis ab ineunte aetate innutritus

magnam laudem ex militari virtute et animi moderatione apud omnes, sed maiorem apud reginam ex intemerata fide consequutus, postquam assignationem magnae pecuniae annuae sub Hispani manu ei factam ut in suas partes pelliceret, reginae in manus tradiderat, modico quod ab illa accepit stipendio contentus.

22. Russellus Hiberniae prorex ex his quae sub finem anni superiori diximus belli tempestatem ingruentem prospiciens per suos in Anglia sedulo egit ut aliquis rei militaris gnarus transmitteretur qui sibi consilio et opera praesto adesset; et ex omnibus Baskervillum praeoptavit, licet hominem non nominarit. Missus autem est quem minime expectavit Ioannes Norrisius ad militarem disciplinam excertatissimus, ad pericula fortis, et rerum gestarum gloria celebris. Statim atque Tir-Oenius audierat illum cum veteranis mille trecentis, qui in Britannia minori Belgioque meruerant, et novo militum supplemento ex Anglia adventare, Anglosque iam Ballishononam et Belyck castra ad exitum lacus Earni cogitare, ipse sibi male conscius propugnaculum ad Blacwater, per quod ad Tir-Oeniam provinciam aditus, ex improviso adortus deditione capit, Edwardo Cornwallo praefecto negligenter absente. Eodemque fere momento varius et animo aestuans, per literas opem suam comiti Kildariae contra iniurias ministorum proregis offert. Comiti Ormondiae et Henrico Wallopo exercitus quaestori se in fide permansurum promisit, proregem Ioannemque Norrisium per literas obsecrat ut mitius secum agatur, nec in fidei praecipitium invitus protrudatur. Verum has literas Bagnallus marescallus intercepit, et ut comes postea conquestus est, in eius maximum damnum suppressit.

23. Statim enim mense Iulio hostis patriae et proditor edicto Anglice et Hibernice declaratur nomine Hugonis O-Neal filii Mathaei Fadareugh, id est, Fabri ferrarii, nothi Coni O-Neal. In edicto primum proponitur eius in reginam ingratitudo, quae illum inopem pensione annua sustentaverat, ad comitis honorem evexerat, latifundiis supra Hiberniae comites locupletaverat, iniuriam in vicinos, et barbaram crudelitatem in Shani O-Neali filium (quem indicta causa strangulaverat) condonaverat. Deinde quam indigne ille alios Shani filios vinculis astrictos in carcere teneat, et quam perfide Ultoniae dynastas in rebellionis societatem pellexerit. Postremo venia promittitur illis qui eum deserent, monenturque universi et singuli ne auxilium rebellibus quovis modo praestent.

24. Hac tempestate numerebantur apud rebelles in Ultonia plus minus mille equites, pedites VI MCCLXXX et in Conachtia MMCCC, qui omnes erant etiam ad Tir-Oenii nutum, et ex his quam plurimi rei militaris non ignari, utpote armis exercitati, ex quo singulis dynastis Ultoniae Perottus prorex numeros praescripserat, qui armis exercerentur ad resistendum Scotis Hebridianis, vel Belgico versati bello, quos ille consilio in posterum improvido eo transmittendos

curaverat, vel a Fitz-Williams prorege in Angliam militiam allecti. Nec minor in Anglorum copiis numerus sub Norrisio, qui contra rebelles movere iussus ad subsidium ex Hispania expectatum praevertendum. Illi enim summa rei militaris authoritas cum titulo generalis exercitus in proregis abesentia in Ultonia, et absoluta quibuscunque rebellibus condonandi potestas a prorege ex reginae mandato (ut minori cum proregis contumelia fieret) delata fuerat, nescio quo consilio, sed plerisque admirantibus, quandoquidem tota vis imperii in unius consistat imperio, et bicipiti imperio nihil monstrosius, nihil exitiosius. Prorex tamen ei se adiunxit tantoque rebellium terrore ad Armacham usque processerunt, ut Tir-Oenius, munimento ad Blackwater derelicto, villas circumvicinas oppidumque Dunganon igne iniecto incenderit, aedes ibi suas magna ex parte subruerit; et iam de se conclamatum ingemiscens latebras cogitarit; cum illi non ulterius progressi, quod a commeatu non satis instructi (hinc etenim plures in Hibernia expeditiones successu caruerunt) constiterunt, Tir-Oenio proditore in suo ipsius territorio declarato, atque praesidio in Amarachana ecclesia metropolitana relicto, reversi sint. Revertentes sedulo observavit ille, et e longinquo se subinde ostendit. Praesidium tamen ad Monagham firmarunt. Cumque iam prope Dundalkiam ventum esset, prorex bellum Norissio prosequendum, pro ea quam acceperat authoritate, commisit, multisque utrinque verbis habitis officio plenissimis Dubliniam

se recepit, rebusque Lageniae, Conachtiae, et Momoniae provide prospexit.

25. Norrisius cum iusto exercitu in Ultonia mansit, nec quicquam expectatione dignum gessit; sive ex aemulatione in proregem (quae ex aula insigni simulatione perniciose alebatur) dum hic parem, ille superiorem non ferret, sive ex militarium virorum artibus quibus bellum trahi placet, quandoquidem haud ulterius aestimantur quam dum sunt usui, sive ex favore quo tantum in Tir-Oenium ille propendit quantum prorex in odium. Dum enim Tir-Oenio et eius fautoribus aurem prorigeret, proregem subaccusavit ut Tir-Oenio iniquiorem, quo quod nullam cum eo pacem ineundam censeret. Et prorex quidem sibi persuaserat Tir-Oenium nihil nisi moras nectere, dum ex Hispania subsidia expectaret, ideoque colloquia et inducias cum eo ut insidiosa et perniciosa semper aversatus; nec literas nec nuntios a proditore declarato admittendos, ex regia maiestate et suo honore ratus. Norrisius contra credulus spem optimam eum ad pacis conditiones perducendi conceperat, usque adeo ut ad colloquium admiserit; cunctis demirantibus tantum bellatorem cum proditore declarato in colloquium prius quam in certamen descendisse. Caeterum versutus ille spem istam aluit, submissionem simulatam suoque chirographo obsignatam exhibendo, et in genua provolutus coram Norrisio et Fentono secretario veniam orando, protestando etiam se non ex malitia vel ambitione obsequium in principem optime meritam neglexisse; sed suos, ex iniuriis sibi immerito illatis et insidiis in vitam structis, ulciscendi avidos, in rebellionem proruisse. Hoc primum in maiestatam fuisse peccatum, quod fideli obsequio et suo sanguine eluere promisit, simulque titulum O-Neali quem arripuerat, ne alii in suam fraudem usurparent, renuntiare; nec sibi aliquid cum Hispano iam inde futurum (quocum nihil sibi ante mensem Augustum fuisse affirmavit), modo haec misericordia et oblivione transiliantur, et plenia venia sibi et suis impertiatur. O-Donellus itidem se submittit. Hinc induciae ad Kalendas Ianuarii duobus obsidibus traditis pactae. Pauloque post Feaghus Mac-Hugh, eadem simulationis larva, lugubri eiulatu ad proregis pedes procidens veniam exposcit, et in tutelam receptus aliquandiu quietus egit.

26. Observarunt prudentiores hoc colloquium, hasque et huiusmodi inducias, reginae admodum damnosas extistisse. Rebelles enim liberum interea tempus nansciscuntur ad occulta consilia concoquenda, ad partes foris novis foederationibus firmandas, et domi novis viribus augendas. Indies enim pravi undique se consociarunt, dum Anglorum copiae maximo impendio desides otio torperent, et fidelium agros depascerentur, quum per inducias in hostico agere non liceret.