Tessera caerulea - commentariolum D. Francisci Baconi. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio
Regina portus munit. | Classem curat. | Gallo pecuniam suppeditat. | Redemptionem custumae auget. | Acerbitates in vectigalibus vetat. | Ordinibus in Belgio prospicit. | Piratas coercet. | Pacem Moldavio et Polinis impetrat. | Nuptiis Scoti congratulatur. | Galliae prospicit. | Quam Parmensis invadit. | Hispani in Britania portus occupant. | Qua specie iuris. | Auxilia contra eos petita. | Elizabethae de Britannia sollicitudo. | Et etiam de Gallia contra quorundam consilia. | Eius diverbium. | Comes Warwici obit. | Et Franciscus Walsinghamus. | Et Thomas Randolphus. | Iacobus item Croftus. | Et Salopiae comes. | Et baro Wentworth. | Tir-Oenius Gavelocum strangulat. | O-Rorcus rebellat. | In Scotiam fugatus et in Angliam traditus.
LIZABETHA,
quae pacem summam cogitationum semper fecerat, ideoque belli curas
nunquam abiecerat, ne ex improviso ab Hispano opprimeretur, primo
vere militum delectus in Anglia et australi Hibernia parte habet. Ibi
Duncanon ad ostium Suiri fluminis atque in Wallia Milfordicum portum
novibus operibus communit. Ad classem sartam
retectam conservandam 8970 libras monetae Angliae sive sterlingae in
singulos annos assignat. Et quamvis anno
MDLXXXVII ad exercitum in Germania sub barone Dohna pro Navarro
colligendum 101560 aureorum Francorum per Horatium Pallavicinum mutuo
dederit, et superiore anno 71165 ex syngraphis Beauoiri, Buhi, et
Buzenvalii, atque 20000 in transmittendis auxiliaribus sub barone
Willoughbeio expenderit, nihilominus hoc anno primum 33333 ad
conscribendum in Germania exercitum sub principis Anhaldini
auspiciis, ex syngrapho vicecomitis Turaniae, deinde tantundem ex
syngraphi Beauoiri et Incarvilli numerat. Singulis praeterea binis
mensibus praesidiariis in Flushinga et Briela centum viginti quinque
millia florenorum et MMM peditibus et equitibus in Belgio merentibus
ducenta et sexaginta millia persolvit, plures naves undique emittit,
contra pontificiis Romani atque Hispani in Scotia molitiones sumptus
magnos insumit, necnon pecuniam a subditis iampridem mutuo acceptam
praeter expectationem rependit, usque adeo ut plerique demirarentur,
unde opes ad haec suppeterent cum nullius in aere esset (ut caetere
principes fere omnes), et sine externis auxiliis se suosque defendere
valeret (quod vicinorum regum plane nullus poterat).
2. Verumenimvero illa provide frugalis vix quicquam effudit nisi ad
regiae maiestatis honorem tuendum, regnum defendendum, et vicinos
sublevandos. Burghleius thesaurarius in eos qui portoria et
vectigalia curarunt, quorum avaritia multa subrepta, et negligentia
plura non exacta, penitus inspexit. Maxime ex quo non ita pridem
regina de mysteriis publicanorum a Caermardino viro solerti edocta,
effecerat ut Thomas Smithus custumarius, ut vocant, qui portoria
redemerat pro XIV M libris monetae Anglicae in singulos annos, iam
inde pro XLII M libris redimeret, non parva pecunia pro tam
quaestuosa tot annos redemptione in compensationem collata, et postea
pro quinquaginta millibus redimeret. Etsi thesaurarius, Leicestrius,
et Walsinghamus contra niterentur, Caermardino se opponerent,
atriensibus interioris admissionis ne admitteretur iuberent, imo et
cum regina expostularent, quasi hoc ipsi et consiliariis in
opprobrium cederet si tantilli delatoris accusationibus auscultaret,
verum illa respondit, principis esse summos pari iure cum infimis
continere, qui magistratus et consiliarios temere accusant,
plectendos, qui iuste, exaudiendos; se reginam esse infimorum non
minus quam maximorum, nec aures illis velle occludere, nec passuram
ut publicani quasi hirundines reipublicae bonis saginentur dum
aerarium inops tabescit, nec illud ex egentium spoliis rendundaret.
Illa sane extortiones semper aversata est et
acerbitates in vectigalibus extra ordinem exigendis, quas superiores
reges blandis nominibus liberalitatis populi, benevolentiae,
amicabilis concessionis et id genus aliis edulcarunt.
Capitationem animalium regnante Edwardo VI propositam ne nominari
voluit. Praeterea populus subsidia alacriter semper contulit, et
licet taxatio ex censu maior quam olim videretur, nulla tamen rigida
taxandi ratio est adhibita, ita ut subsidia illa potius spontanea
sine inquisitione aut aliqua coerctione essent, et semper minor quam
regni ordines existimaverant. Quinimo ad regni ordines referri iussit
ut opulentibus plus dependerent, et egentioribus paceretur, quod
semel factum regnante Richardo II. Sed successu caruit. Illi enim
rationibus subductis deprehenderunt subsidia admodum exilia futura se
mediocrum fortunarum homines, quorum maximus numerus (the pound
men vocamus), minus quam solent persolverent.
3. Ut amiticiam etiam cum exteris colerent, Groningham
oppulentissimam Frisiae urbem, quae nec Hispanos ferre nec ordinibus
subesse voluit, ad fidem eius confugientem, in tutelam accipere
abnuit ne ordinibus offensionem crearet. Zelandis indignata quod
Gallum in patronum insciis Hollandiae ordinibus advocare coeperint
(hoc ipse Galluis edocuit), cum Hollandis tamen in gratiam reduxit.
Et nonnullos in illis provinciis per publica scripta improbando
coarguit qui fuco obsequii et benevolentiae erga ipsam dissensiones
seminarunt et ordinibus se opposuerunt; eoque acrius, quod
intellexerat Richardotum egisse ut venia et conscientiae libertas
omnibus Belgis qui ex aliis provinciis profugerant concederetur, modo
domum redierent. Quod si fieret, in ordinum damnum futurum prospexit,
cum id genus homines Hollandiae urbes prius quodammodo vacuas
habitarent, ditarent, et in bellum plurimum contribuerent. Venetorum
et Florentinorum naves ab Anglis interceptas magni Hetruriae ducis
rogatu restitui iussit, severoque edicto 
suis impetravit ne Italis, Venetis, Gallis, Danis, Belgis, aut
Hanseaticis vim inferrent. Hispanos tamen graviter afflixerunt, dum
alii mare Atlanticum iuxta Azoras quo naves utriusque Indiae
necessario appellunt infestant, navibus plurimis direptis,
propugnaculo in insula Fiala a Cumberlandiae comite solo aequato, et
LVIII tormentis maioribus ablatis; alii per medias triremes in freto
Gaditano magno damno illato fortissime perrumpunt et longe lateque
per maria terrorem spargunt.
4. Gloria Elizabethae iam pervagata, gratiaque longe diffusa et
quietem ab imperatore Turcarum Vaivodiae Moldaviae misere a Turcis
exagitato, et pacem Polonis difficili bello imminente impetravit,
quod gratissimis literis Polonus et eius cancellarius agnoverunt.
Interim ut amicitiam cum Scotorum rege
confirmaret, Edwardum Somersettum Vigorniae comitem mittit qui
nuptias et e Dania reditum congratularetur, illum una cum rege
Gallorum in societatem ordinis Georgiani esse allectum significaret,
at submoneret ut grassantem in Scotia pontificiorum factionem
tempestive comprimeret. Ille benignissime excepit, utque susceptam
cum Anglia amicitiam conservaret, et eximium publicae pacis studium
declareret, chiliarcham Stewartum in Germaniam misit, ut cum Dano et
principum legatis ratio iniretur de pace inter Angliam, Hispaniam, et
Galliam redintegranda.
5. Gallia cum omni periculosissimo incendio, ut
dixi, a coniuratis et Hispano
excitato deflagravit, ad quod extinguendum illa omnia momenta
diligenter observavit, et qua ratione subveniret crebra habuit
consilia. An Angli veterani in Belgio Germanorum copiis in Galliam
adventantibus se coniungerent. An iustum exercitum in Belgium
mitteret qui Parmensem iam Galliam cogitantem desineret. Imprimis
vero quomodo Hispani a maritima Galliae ora prohiberentur, quos de
Portu Gratiae in potestatem per corruptelas redigendo agere et
classem in Britanniam Armoricam destinare audiverat.
6. Ecce inter medias has consultationes, Parmensis cum iusto exercitu
Galliam ingressus (hoc enim Hispanus imperaverat coniuratorum
efflagitationibus facile persuasus sub spetioso religionis catholicae
tuendae et charitatis in proximum obtentu, postquam rex insignem
victoriam de iis ad Yeurium retulisset) Picardiam persultat, Lutetiam
rebellantem fameque miserrime contabescentem annona sublevat,
Carboilum et Laignium ut annona in Lutetiam subveheretur expugnat,
copiasque reducit maiore cum laude militaris scientiae in vallis
militum manibus more Romano ducendis, et pugna prudenter detractanda,
quam militaris disciplinae in militibus coercendis qui etiam templa
sacrilege violarunt.
7.
Et altera parte aliae Hispanorum cohortes praeter expectationem sub aequinoctium
autumnale ad Blawetum in Britannia Armorica
auspiciis Ioannis d’Aquilae appulsae Henebonum munitum ad mare
oppidulum obsident et occupant auxilio Philippi Emanuelis ducis
Mercauri e familia Lotharinga, qui accersierat, cum coniurati Galliam
viritim dividendam sperarent, et ipse Britanniae ducatum aut saltem
eius partem animo invaserat, Hispani ope, et uxoris iure quae unica
filia Sebastiani Martigui cui mater Caroletta Britannica haeres
Ioannis Brosii ducis Stamparum. Hanc occasionem
Hispanus
libens arripuerat qui Brittaniam ad filiam iure spectare existimavit,
quandoquidem feudum esset foeminum, atque illa nata ex
primogenita Henrici secundi regis Galliarum filia, quae avunculis
sine sobole defunctis, in ipso Galliae regno, nisi lex Salica
obstaret, succedere debuit. Et quamvis illum non latuerit Britanniam
regnante Francisco I regno Galliae in perpetuum adunatam fuisse, non
tamen credidit quod Galli iurisconsulti pronuntiant omnia quae regnum
Galliae semel fuerint liliorum delibatione Galliae regno
inseparabiliter coalescere.
8. Contra hos Hispanos statim atque appulsi, auxiliarem ex Anglia
manum rogavit Henricus Borbonius Dumbarum princeps, ducis
Montpenserii filius quem cum La Novaeo rex Britanniae praefecerat.
Sed non visum reginae et consiliariis copias mittere rogatu subditi,
rege insciente et non rogante, qui tunc alibi negotiis implicatus
plusquam difficillimis. Illa tamen ad res
Britannicas animum mentemque intentius convertit. Ferre non poterat
ut Hispanus regionem tam opulentam, tam vicinam ad Angliam,
Hollandiam, Zelandiam invadendam vel infestandam tam opportunam sui
iuris faceret. Et sua magis hoc interesse dixit quam olim Edwardi III
qui tantis expensis tutatus est causam Ioannis de Montefortii, quo
minus Galli Brittania potirentur. Erant qui
illam monuerunt ut pecuniae parceret, sua potius quam aliena curaret,
nec ullam fiduciam in Gallis collocaret, eos suis regibus fuisse
insidiosos, alterum pontificiae religionis cultorem devotissimum
nuper sustulisse, alterum reformatae professorem sceleratis armis et
pontificiis diris iam persequi. Metas, Tullum, Virodunum Germanico
imperio patrum memoria minus iuste subtraxisse, ac Anglos hodie
amicos non minus quam olim hostes innato odio ingrate prosequi et
toties in re pecuniaria fefellisse ut creditores quos fraudare
statuunt les Anglois diverbio vocitent. Praeterea consiliis
corruptis et satis impellentibus florentissimum regnum ita delacerare
ut vicinis potius miserandum quam formidandum videatur, dum ut corpus
praevalidum viribus oneratur suis, vel ex mobili ingenio hostem si
foris non habeat domi quaerit. Eo enim socordiae (an credat
subsequens aevum?) devenisse, ut Hispanorum cohortes in Galliam
advocarint et in urbes admiserint. Verum illa Gallorum salutis et
laudis amantissima hos ut genti nobilissimae et prepotenti iniquiores
explosit. Imo alios tam Gallos quam Anglos suggerentes ut dum
coniurati et Hispanus Galliam quasi in praedam partiri et cantonizare
inceperent, et illa maritima Picardiae et Normaniae sibi occuparet;
memorantes quod Carolus Burgundus ille pugnax dicere solitus,
foeliciter cum gentibus vicinis actum fore quando Gallia non uni
regi sed viginti regulis suberit, aversissmis auribus audivit, et
admodum stomachose reiecit, dictitando,
Quandocumque supremus regno Galliae dies
illuxerit, proculdubio in Angliae exitium adveperascet.
9. Dum haec agitari caeperant, Ambrosius Dudleius Warwici comes
Ioannis ducis Northumbriae filius, ex ordine Sancti Georgii bonitate
affluens ex vita improles excessit. Nec ita post
Franciscus Walsinghamus reginae a secretis, ducatus Lancastriae et
ordinis garteriani cancellarius, ex carne dura intra testium tunicas
increscente aut potius medicamentorum violentia. Vir eximie prudens
et industrius, amplissimis functus legationibus, purioris religionis
assertor acerrimus, rerum occultarum indagator solertissimus, qui
animos hominum sibi conciliare, et ad usus suos adiungere apprime
calluit, adeo ut sagicitate et officiis reginae expectationem
superaret, et pontificii eum tanquam subdolum in negotiis
complicandis, hominibusque in pericula prolectandis artificem
sugillarent, dum latentes in religionem, patriam, et principem
machinationes solers indagarat; tantis quidem impensis ut rem
privatam extenuaret, et aere publico oppressus tenebris sine funebri
celebritate ad Sancti Pauli Londini inhumaretur. Filiam relinquit
unicam, quam primo marito Philippo Sidneio filiam Rogero comiti
Rutlandiae enuptam, secundo Roberto comiti Essexiae filium et filias,
et tertio comiti Clan-Ricard Hibernico utrius sexus liberos
peperit.
10. Walsinghamo vix unum et alterum mensem supervixit Thomas
Randolphus qui illi intimus. Hic iam saepius memoratus fratrem habuit
Edwardum illum bellicosum qui in Hibernia victor MDLXVII occubuit.
Iuvenis iuri civili operam in Aede Christi Oxoniae dedit, atque Aulae
Latepatenti praefuit. Varias deinde legationes obiit, ter apud
Scotiae proceres tumultuantes, ter apud Mariam Scotorum reginam e
Gallia reversam, septies apud Iacobum VI Scotorum regem, ter apud
Ioannem Basilidem Russorum imperatorem, semel apud Carolum nonum
Gallorum regem, et iterum apud Henricum III. Multiplicem hanc in
patriam et principem operam regina munere camerarii in fisco (quod
olim dignitatis plenum), equorum dispositorum sive angariarum
praefectura, et aliquot praediolis remuneravit. Nec ille, etsi plures
habuerit liberos, ex continenti cupiditatis moderatione plura
concupivit. Atque ex pio animi sensu (quod meminisse forsitan prosit)
Walsinghamum paulo ante mortem literis quas vidi serio admonuit quam
dignum, imo quam necessarium, ut ille scretarii, ipse legati technis
iam tandem
valediceret, uterque caelestem patriam cogitarent, et paenitendo
divinam misericordiam implorarent.
11. Hunc sequutus est Iacobus Croftus qui regnante Edwardo VI Hadingtonam in Scotia contra Gallos defendit et Hiberniam aliquandiu
rexit, sub Maria maiestatis damnatus, et absolutus sub Elizabetha
Berwico et limiti orientali praefuit, factusque aulae regiae
contrarotulator, et in tractatu Bourburgensi delegatus, aulica
invidia maior, qua tamen graviter exagitatus, in bona apud principem
gratia et integra apud omnes existimatione consenuit et obiit.
12. Anno terminante vitae cursum confecit Georgius Talbottus comes
Salopiae, filius Francisci, ex hac familia comes septimus.
Qui iuvenis regnante Maria in bello Scotico primum e patre exercitus
generali cum tribus armatorum millibus emissus Northumbriae comitem
ad Lovicum periclitantem liberavit, deinde quingentorum
cataphractorum turmae in limitibus praefuit. Ab Elizabetha custodiae
reginae Scotorum adpositus, et post Norfolciae mortem ad honorem
comitis marescalli Angliae evectus, fidem tam ambiguis temporibus
contra externas insidias, aulicas calumnias, uxoris secundae
molestias quindecim annos ita tutatus est, ut non minorem fidei et
prudentiae, quam maiorem fortitudines laudem reliquerit. Liberos ex
priore coniuge Gertruda Thomae comitis Rutlandiae filia progenuit
Franciscum immatura morte ereptum, Gilbertum in haereditate et honore
successorem qui Mariam Cavendisham novercae filiam duxit, Edwardum
qui filiam et unam haeredum baronis Ogle in uxorem cepit, Henricum et
Thomam, Catharinam Henrico filio comitis Penbrochiae sine prole
defunctam, Mariam Georgio Savillo, et Graciam Henrico Cavendisho
enuptas. Ex posteriore uxore Elizabetha Ioannis Hardwici filia,
Guilielmus Cavendishi vidua liberos suscepit nullos.
Nec tacendus qui hos in alteram vitam comitatus
est Thomas baro Wentworthus postremus ex Anglis Caleti praefectus,
qui Henricus filius secundus (primogenito patri susperstiti
praerepto) successit.
13. In Hibernia anno superiore Hugo Gaviloc (ita dictus quia in
compedibus diu detentus), filius naturalis Shani O-Neal, Hugonem
comitem Tir-Oeniae accusaverat occultos sermones conseruisse cum
Hispanis quibusdam naufragio anno MDLXXXVIII in Hiberniam eiectis.
Comes accusationem praevertens illum interceptum strangulari iussit;
cumque ex quadam observantia erga familiam O-Neali immanes praedones
vim afferre recusarent, ipse resti ad gulam frangendam manum
admovisse perhibetur. Hinc in Angliam iam vocatus, crimen supplex
apud reginam deprecatus, veniam impetravit, coramque ipsa ad regiam
Greenwici honorem, ut nobiles solent, protestatus sanctissime in se
recepit pacem cum Turlogho Leinigh vicinisque singulis observaturum,
datis eo nomine obsidibus; nec O-Neali titulum, nec authoritatem in
nobiles vicinos assumpturum; regionem Tir-Oeniam in formam comitatus
redacturum; a populo subdito pensitationes Hibernicas (bonaghti
vocant) non exacturum; neminem nisi ex lege morte iam inde
mulctaturum; annonam praesidiariis Anglis ad Aquam Nigram sive flumen
More non interclusurum; monachos, fratres, moniales, et rebelles in
territorium non admisurum; incolas Tir-Oeniae ad humaniorem cultum
quantum posset adducturum; et id genus alia, ea tamen conditione
interposita ut Turloghus Leinigh et finitimi dynastrae itidem fidem
ad pacem cum eo colendam obsteringerent, ne ipse quietus
turbulentorum iniuriis exponeretur. In Hiberniam remissus haec eadem
se facturum coram
Guilielmum Fitz-Williams prorege et regni consiliariis asseveranter
confirmavit, et sane aliquandiu nihil omisit, quod ab obsequentissimo
subdito expectari poterat, pleraque virtutis adumbrata signa prae se
tulit. Corpus laborum, vigiliae, et inediae patiens, industria magna,
animus ingens maximisque par negotiis, militiae multa scientia, ad
simulandum animi altitudo profunda, adeo ut nonnulli eum vel maximo
Hiberniae bono vel malo natum tunc praedixerit.
Paulo ante prorex Hugonem Roe-Mac-Madhon dynastam
in territorio Monaghan, quem ipse caeteris ex familia de principatum
decertantibus praetulerat, domo comprehensum, gregariorum militum
vilumque hominum iudicio (ut queruntur Hibernici) subiecit, eo quod
explicatis signis debita vectigalia a suis pro barbaro regionis more
exegisset, damnatumque suspendio afficit; amplissimis praedis inter
Anglos et quosdam e Mac-Machonis divisis, certo annuo reditu
constituto, ut Anglico iure tenerent, eo consilio ut familiam
clientelis validam labefactaret et tyrannidem Mac-Mahoni una cum
titulo deleret. Hoc enim titulo insolescunt qui ex illa familia quo
iure qua iniuria sibi dominatum arripiunt. Hinc
Brienus O-Rorcus dynasta in vicina Brennia veritus ne idem sibi
accideret, arma in reginam sumpsit, sed a Richardo Binghamo
Conachtiae praefecto exagitatus et profligatus (prorege indignante
hanc gloriam sibi praereptam) in Scotiam profugit, quem rex reginae
requirenti in manus libentissime tradidit, protestatus se singulos
reginae hostes in hostium suorum loco habere. Quod re praestitit, nam
et nobiles pontificios in Scotia, comitem Westmorlandum et alios
seditiosos Anglos in Belgio eum contra reginam accendentes surda aure
neglexit, et Iacobum Donaldumque Mac-Conelos cautionibus astrinxit,
ne quid negotii ex Hebridibus et Scotia Anglis in Hibernia
facesserent.
Reginae in Gallum studium. | Cui auxilia. | Illa sub conditionibus concedit. | Edictum contra coniuratos Gallos. | Norrisius in Britanniam missus. | La Noaeus periit. | Williams strenue se gerit. | New-haven. | Gallus maiora auxilia petit. | Quibus Essexius praeficitur. | Ille regem adit. | Equestri dignitate plures ornat. | Diluditur a Gallis. | Fratrem amittit. | In Campaniam vocatur. | Promissa Gallorum servantur. | Hacketti blaphema vesania. | Eius visiones. | In consiliarios coniuratio. | In reginam odium. | Prophetas emittit. | Qui eum annuntiant. | Capiuntur. | Ille damnatus. | Suspenditur blasphemus. | Iurisdictio ecclesiastica impetita. | Defensa. | Ultio navis bellica capta. | Demersa. | Navis Hispanica capta. | In Indiam orientalem navigatio. | Georgius Rimanus periit. | Iacobus Lancasterus magna pericula evadit. | Cavendishus ad fretum Magellanicum navigatio. | Edictum ne quid in Hispaniam transmittatur. | Aliud contra seminarios. | Hattoni cancellarii mors XX Septembris. | Puckeringus custos magni sigilli. | O-Rorcus in iudicium vocatus. | Academia Dubliniae constituta. | O-Donellus ex carcere evadit. | Turbae in Scotia. | Bothwellius regiam adoritur.
NTER
haec, nulla cogitatio reginae animum magis exercuit quam de
Britanniae Armorica, et quomodo succumbenti Gallo subveniret. Anno
itaque ineunte per Edmundum Yorcum de trimestri silentio blande cum
illo expostulavit, monuit quanti intersit Britanniae tempestive
prospicere, exhortata quovis modo Parmensem iam iterum Galliam
cogitantem impedire, ne Hispanis in Brittania vires coniungeret; ad
quos expellendos auxilia terra marique promisit, si portum locumque
receptui assignaret, et iustas copias adiungeret. Ille laudato
reginae studio, singularibus verbis gratis egit; multa pollicitus,
tria millia militum in bellum Britannicum et aliquot cohortes in
Picardiam mox transmittendos postulavit.
Cherburgum, Granvilum, at Brestum portus in
receptum nominavit, sed inprimis Blawetum ab Hispanis occupatum ut
commodissimum (nescio an iocans), potestatemque Beauorio Noclaeo
ordinario in Anglia legato paciscendi delegavit, qui cum Burghlaeio
thesaurario, Carolo Howardo admirallo, et Hunsdonio camerario a
reginae delegatis paciscitur ut MMM Anglorum in
Picardiam et Britanniam cum apparatu bellico transmitterentur. Rex
stipendia, transvectionis expensas, et bellici apparatus pretium
reginae intra annum in urbe Londino refunderet, vel citius si hostis
submoveretur. Libentius hoc pactum iniit regina, edocta Hispanos in
Lutetiam Galliae acropolim admissos, civesque regem suum legitimum
non alio quam Bearnensis titulo dignantes Hispanum suum dominum et
regem agnoscere; eum inde spem Galliam in potestatem redigendi
concepisse; nec hoc coram Ianino pro coniuratis in Hispania legato
dissimulasse; Gregorium etiam XIII pontificem eo nomine copias in
Italia et Helvetia sub duce Montmartino contra Gallum conscripsisse,
illumque diris excommunicationis bulla devovisse, quam tamen
parliamentum Pariense (quod iam Turonibus egit) damnavit,
carnificique manu patibulo affixam, igne absumi iussit.
2. Hinc edicitur ne quis ex Anglia rem frumentariam aut bellicum
apparatum in Galliae portus a coniuratis occupatos subveheret, aut
commercia cum illis exerceret, maiestatis laesae poena proposita;
quod idem et rex Scotorum iam antea fecerat. Henricus Palmerus cum
aliquot armatis navibus emissus tredecim illorum naves in reditu a
Nova Francia intercipit. Rogerus etiam Williams cum DC militibus ad
Diepam, cui hostis imminebat, mox traiicit cum expresso mandato ut in
illis partibus haereret, et Ioannes Norrisius cum
reliquis post aliquot dies in Britanniam solvit, quibus sub eo
praefuerunt Henricus eius frater et Antonius Shirleius. Hi postquam
cum regiis Lamballam a coniuratis defensam frustra tentasset
(ubi Franciscus La Noaeus bellator ille
percelebris vulnere periit), Castilionem ceperunt, et coniuratos
Hispanosque potius cohibuerunt, quam submoverunt.
3. Rogerus Williams, cum suis et Chatraeo Diepae praefecto militari
sepimento ex vasis vinariis terra ingestis ad Cinquessaunce perrupto,
coniuratos qui sub Tremblecourto et Loundo vias infestarunt
profligavit, magnaque fortitudinis laude a rege in literis ad reginam
celebratus. Unde ille animosior, mandati immemor regem ad suburbia
Lutetiae comitatus, Hispanos literula provocavit, ut ducentos
hastatos et centum sclopetarios cum totidem Anglis aperto Marte
commttterent. Vix Diepam redierat, statim rege accersente agmina
contra quam in mandatis habuit, Novoidunum rapuit ubi alieni cruoris
prodigus multos Anglos periculis in oppugnatione obiecit, regina
inconsulta ideoque indignante.
4. Iisdem diebus Gallus per Antonium Reauxium significavit sibi
deliberatum esse, Rothomagum et Portum Gratiae in suam ditionem
redigere priusquam Parmensis signa in Galliam moveret,
eoque nomine reginam rogavit ut MMMM Anglorum in Normaniam transmitteret, et stipendia ad duos menses
numeraret; sin diutius manerent, se numeraturum, atque cum suis
statim ac appellerent adfuturum sancte promisit; interim in Picardia
mansurum, ne Rothomagensibus consilium suboleret. Illa, cui nihil
prius quam hostes ab ora maritima longius submovere, lubens annuit.
Hinc pactum iisdem legibus initum, cum clausula ut supremi
parliamenti authoritate confirmaretur, aut ut Galli loquuntur,
emulgaretur. Intra pauculos dies numeri illi conscripti Diepam
appellunt sub auspiciis Roberto comitis
Essexiae iuvenis nobilissimi et validissima apud reginam gratia.
Plurimi ex clarissimis familiis concomitantur, Thomas Leightonus et
Henricus Killegreus viri multiplici rerum usu consiliis adesse
iubentur. Ille in Gallia appulsus regem longe abesse ad Novoidunum
comperit, apparatum in Normannia contra hostes vidit nullum, nec quid
cum suis ageret a quopiam intelligere poterat; adeo ut se et suos
parum pro dignitate tractari succenseret, et regem promissa oblivisci
demiraretur. Post Rogerus Williams advolat, regis
nomine rogat Novoidunum ocyus accederet ut de belli ratione consilia
conferrent. Quo cum infesto et perdifficili itinere pervenisset, rex
declaravit sibi in Campaniam necessario proficiscendum ut copias
Germanico exercitui coniungeret. Pollicetur Bironium marescallum et
ducem Montpensierum ad Rothomagum obsidendam quamprimum mittere.
Comes ad suos qui Arquis castra habuerunt difficulter rediit,
utque viros militares demereretur, et animum
augeret, plures equestri dignitate ornavit, nec sine multorum qui ea
dignitate domi floruerunt offensa, quasi titulum splendidae hactenus
apud Anglos existimationis, quemque regina parce nec nisi
spectatissimis tribuerat, prostituerat.
Bironius et Montpensirius minime comparent. Hic
in Campaniam profectus ut nuptiis vicecomitis Turenii cum Bullionaea
interesset, ille divertens Petraepontem castellulum frustra
aliquandiu obsedit. Hinc Gallus Reauxium in Angliam remittit, ut
doceret causas quo minus Rothomagum obsideret. Huius enim obsidionem
et parlamentariam pacti emulgationem regina per Henricum Untonum
legatum ordinarium summopere urgebat; qui nec hanc nec illam
impetrare poterat, et aegre quidem nudam pacti confirmationem tandem
consequutus est. Essexius interim deses in castris agit non sine
summo animi angore, qui rerum gerundarum ardore totus flagrabat.
Rothomagum semel proprius accedens, Gualterum
fratrem germanum glande traiectum desideravit. Regina literis
increpuit quod ipsa inconsulta et regem adiisset, et inconsiderate
Rothomagum propius accessisset. Verum ille blandulus facile pacavit;
et interim Gornaeum cum suis profectus Bironio in expugnando insignem
operam navavit.
5. Gallus interim literis per Beauorium apud reginam agit ut Essexius
cum Anglis e Normania in Campaniam moveret, quasi de Rothomago
obsidenda ne quidem cogitaret. Quod illa adeo inique tulit ut cum eo
expostularet Rothomagum nondum obsideri, iam duos menses post
contractum exactos esse, stipendia tamen non numerata, se et suos tam
diu fuisse elusos, qui primum neglecti, postea hinc inde raptati,
ubique discriminibus obiectari, promissa non sine aliqua ingratae
levitatis nota minime fuisse servata, omnesque impensas omnino
periisse. Statuisse itaque suos e Normannia
revocare, nisi promissa praestaret, et rationem de stipendios iam
inde solvendis iniret. Ille
excusatione necessitas ex tumultuosa undique negotiorum turba blandis
literis lenivit. Ineunte Novembri cum Parmensis iam in procinctu
staret, Rothomagum obsidione lente incingere coepit, Essexium in
Angliam misit ad maiora subsidia contrahenda; eo post paucos dies
reverso in vigilia natalis Christi vallum munimenti ad Sanctae
Catharinae quatuor semel locis aggressus in tribus Anglos caedi
exposuit. Eodemque tempore per Mornaeum Plessaeum novum supplementum
Anglorum protinus transmitti ut Parmensi adventuro resisteretur
efflagitavit, nec regina quidem negavit, sed procrastinantem regis
incuriam in Rhothomago obsidenda et Parmense praevertendo leviter
perstrinxit. Optavit ut mitius cum Anglis ageretur, nec illi soli
extremis quibusdam periculis obiectarentur. Sed haec et huiusmodo
Galliorum historicis relinquo qui hactenus vel nescierunt vel
dissimularunt. Et nostris rerum ecclesiasticarum scriptoribus
lubentius relinquerem fanaticam Guilielmi
Hacketti vesaniam, imo blasphemam impietam hoc tempore prorumpentem,
quam vel meminisse piget. Sed ne reticendo ominibus sceleri favisse
et veritati videar, paucis habe donec illi plenius
perscripserint.
6. Hackettus iste vir erat plebeius ex Oundalia in comitatu
Northamtoniensi, illiteratus, insolens, ferox, and vindictam adeo
efferus ut ingenuo ludimagistro, dum redintegrati amoris specie
amplecteretur, nasum mordicus absciderit, et coram misero deformi
supplicante ut redderet, quo vulnere adhuc recente assueretur, canine
(ut ferunt) devoraverit; adeoque ab omni pietate aversus, ut
coelestem doctrinam in concionibus
auditam combibonibus per cauponas deridendam propinaret. Postea quum
rem, cum uxore vidua acceptam, luxu prodegisset, admirandae
sanctitatis personam derepente induit, totus erat in concionibus
audiendis, scripturis ediscendis, 
et revelationes nescio quas sibi coelitus factas,
vocationemque extraordinariam ementiendo insinuavit se quibusdam
theologis qui presbyterialem disciplinam ecclesiae Genevensis in
Angliam inducere zelo inflammato anhelabant; inter quos erat
Wiggintonus ministellus si quis alius cerebrosus, et magistratuum
contemptor. Per hunc familiaris factus est Edmundo Copingero ex clara
familia, qui etiam se extraordinarie a Deo ad ecclesiae bonum
vocatum, et rationem sibi caelitus patefactam perducendi reginam et
consiliarios ad mentem meliorem, scilicet ad disciplinam Genevensem
admittendam, primum sibi et deinde Arthingtono disciplinae illius
summo admiratori persuaserat, iam ipse a ministris nonnullis edoctus
Deum extraordinarios operarios in ecclesia indies excitare. Et hoc
quasi spiritu exultans Hacketto laetanter impertiebat, qui simulta
sanctimonia, incessanter et ferventissime extempore precando, die
dominico ieiunando, saepius gloriando stigmata sibi a Satana fuisse
inflicta, et ementiendo revelationes, et crebra cum Deo colloquia
quae vehementissimis et diris devotionibus per animae salutem et
fidem invenit, ut illum Deo dilectissimum, Mose, Sanctoque Ioanne
maiorem crederent atque asseverarent. Nec ille obscure prae se tulit
se esse divinae vindictae prophetam, ubicunque misericordia
reiicitur, vaticinatus nullos iam inde papas futuros, et hoc anno
Angliam fame, peste, et bello gravissime affligendam nisi disciplina
Domini (ita enim loquebatur) et reformatio admitterentur.
Ad hanc igitur inducendam conspirarunt
(quod ex ipsorum literis deprehensum) archiepiscopum Cantuariensem et
cancellarium, qui novatoribus se opposuerant, proditionis insimulare,
eosdem et alios quosdam si contra ministros novatores sententiam in
camera stellata ferrent, e medio tollere, rhythmis impressis
multitudinem ad seditionem concitare, in quibus inter alia affirmatur
licere Christiano vero, etsi ruricolae, reges ad sceptrum tractandum
informare, et ipsam reginam nisi reformationem promoveret, solio
deturbare. Hackettum immani in reginam odio
flagrasse vel hinc constat: illam enim iure regni excidisse saepius
effutierat, et in insignia imaginemque in tabula depictam pugione in
pectus adacto furenter saevierat. Nec mirum, iam enim sibi
persuaserat se a Deo Europae regem constitutum esse, nec posse regni
consortem ferre; persuasitque Copingero et
Arthingtono ipsos non solum prophetico sed etiam angelico spiritu
afflatos esse. Qui iam spiritu pleni, ut sibi videbantur, omnem
obedientiam illi ut regi divinitus constituto praestiterunt,
seditionem concitare enixi. Mense igitur Iulio virum nobilem
accesserunt, cui summum sub regina imperium detulerunt, et Hacketti
viam una cum Arthingtoni prophetia descriptam dedicarunt, sed ille
aliud agens homines reiecit. Mox Wiggintono significarunt Christum
ipsis superiori nocte apparuisse non corpore quo coelis insidet, sed
spiritu principali, quo plenius in Hacketto quam in quovis alio
inhabitat; et Hackettum eundem ipsum esse angelum qui ante diem
novissimum venturus cum ventilabro et pedo ad secernendos haedos ab
ovibus, conculcaturum Satanam, et Antichristi regnum funditus
subversurum. A Wiggintono ad Hackettum se contulerunt, iuxta quem in
lecto desidem humi prostrati in preces ardentissimas effusi;
Hackettus surgens se adiunxit, pluribus fervide comprecans ut
spiritus illos ad Dei gloriam dirigeret, et inde lectum repetiit.
7. Mox Arthingtonus monuit Copingerum ut regem in nomine domini Iesu
Christi Spiritu Sancto inungeret; ille pavimentum ter demississime
osculatus, et flexo summa cum reverentia genu, ad Hackettum accessit,
qui manu repellens inquit, Non opus est ut me inungatis. Spiritus
enim Sanctus iam me iniunxit. Vos mandata mea facessite. Ite et per
urbem annuntiate Iesum Christum venisse cum ventilabro in manu ad
mundum iudicandum. Si qui rogent ubinam sit, hunc locum indicate; se
credere nolint, veniant et me, si possint, occidant. Ut certo certius
est Deum in coelis esse, ita non minus verum est Christum iam venisse
ad iudicandum. Vix dixerat, illi actutum se
proripuerunt, vociferantes per plateas Christum advenisse,
et caetera quae mandavit, saepius clara voce ingeminantes
Paenitentiam agite, donec ad primarium urbis forum
pervenissent.
8. Ubi prae confluentium undique turba currum conscenderunt at partim
memoriter, partim e scripto proclamarunt Hackettum glorificato
corpore cum Christo participare per spiritum eius principalem, et iam
adesse cum ventilabro ad propagandum evangelium per Europam, atque
disciplinam et rempublicam in Anglia constituendam (simulque locum
indicarunt ubi diversabatur). Se vero esse duos prophetas, alterum
misericordiae, alterum iudicii, datos illi in tanto opere
coadiutores. Haec per animarum salutem verissima esse asseverarunt.
Addiderunt etiam Hackettum esse summum supremumque monarcham, omnes
Europae reges quasi eius beneficiarios regna de illo tenere, itaque
illi uni obtemperandum, et reginam abdicandam. Postremo
archiepiscopum et cancellarium quasi sincerae religionis oppugnatores
diris devoverunt. Cum in alias urbis partes ad haec annuntianda per
confertissimam multitudinem progredi non possent, ab amicis moniti ut
se subducerent, ad Hacketti diversorium redierunt.
9. Mox apprehensi, regios consiliarios et magistratus qui examinarunt
adeo contemptim habuerunt, ut nec caput aperirent, et procacissime
responderunt, se omnibus magistratibus superiores esse dictitantes.
Hackettus postea laesae maiestatis accusatus se reum agnovit, et
blaspheme respondendo auditores horrore perfudit; fortean veteratorie
ut iudices in opinionem induceret ipsum insanire, cum tamen reliquo
gestu et composita quadam gravitate nihil insani prae se ferret.
Damnatus ad primarium urbis forum crati
impositus trahitur horrendo sono incessanter reboans, Iehova,
Messias, Iehova, Messias, ecce coelum apertum, ecce filium altissimi
descendentem ut me liberet. Ad patibulum,
monitus ut peccatum in Deum et reginam agnosceret, contumeliosissime
reginam insectatus execrandus homuncio Stentorea voce exclamavit,
Deus coelestis, omnipotens Iehova, alpha et omega, domine
dominantium, rex regum, Deus aeterne, tu nosti me verum esse Iehovam
quem misisti; aliquod miraculum e nube ad convertendos hos infideles
exhibe, et me ab inimicis eripe. Sin minus (horresco referens)
coelos inflammabo, et te tuo throno his manibus deturbabo;
aliaque magis infanda. Conversus ad carnificem laqueum
admoventem, Tune spuri, inquit, Hackettem regem tuum
suspendes? Laqueo innodatus, oculis in coelum sublatis,
Hoccine, inquit frendens, pro regno collato rependis? Venio
ulturus.
10. Haec blasphemo ore evomenti gula laqueo frangitur, multitudine
exclamante ut impiissimus protinus demitteretur, quod ex iudicii
sententia factum, exenteratusque membratim dissecatur. Ita hostis
humani generis dementat, quos sanctitatem simulare, et ad sobrietatem
nolle sapere deprehendit. Copingerus paulo post voluntaria inedia in
carcere se confecit; Arthingonus ad resipiscentiam reservatus edito
libello serio poenituit.
11. Ne hi soli sed etiam alii qui receptam in ecclesia Anglicana
disciplinam, episcoporum vocationem damnando, et praesules
contumeliose calumniando, hactenus frustra impugnarant; nunc
pertractis in eorum partes nonnullis iuris Anglici peritis, in eorum
iurisdictionem et delegatam a regina in ecclesiasticis causis
authoritatem ut prorsus iniustam et linguas et calamos strinxerunt,
declamando ubique etiam libris publicatis homines contra regni leges
in foris ecclesiasticis indigne opprimi, reginam eiusmodi
authoritatem ex iure non posse delegare, nec alios exercere
delegatam. Fora illa non posse a reo iusiurandum ex officio exigere,
cum nemo seipsum accusare teneatur. Iusiurandum illud homines ad sui
condemnationem cum ignominiosa confusione, vel in spontaneum
periurium, cum animarum exitio praecipitare. Praeterea de aliis quam
matrimonalibus et testamentariis causis non debere cognoscere ex
huiusmodo veteri rescripto: Mandamus vicecomiti comitatuum
nostrorum S. N. etc., quod non permittant quod aliqui in balliva sua
in aliquibus locis conveniant ad aliquas recognitiones per sacramenta
sua faciendas nisi in causis matrimonialibus et testamentariis.
12. Contra iuris ecclesiastici professores regiam in ecclesiasticis
authoritatem propugnarunt, utique parlamentaria authoritate in regina
investitam. Hanc oppugnare nihil aliud esse quam in maiestatem
irruere et sacrosanctae praerogativae violato obsequii iuramento
insultare. Fora ecclesiastica de aliis quam matrimonialibus et
testamentariis posse cognoscere, ex statuto circumspecte agatis
et articuli cleri sub Edwardo primo docuerunt. Rescriptum, sive
legem illam prolatam suspectam esse, quia temporis est incerte et
variae lectionis. Alibi enim legi, ad recognitiones vel sacramenta
praestanda. Recognitionem item facere non significare
testimonium perhibere, vel respondere in iure, sed debitum agnoscere
et fateri, vel placita de catalogis vel debitis tenere. Iuramentum
ex officio in foris illis ut in aliis ex omni memoria fuisse
exactum ad simoniam, adulterium, et alia tenebrarum opera rimanda,
praesertim cum insinuatio, ut loquuntur, fuerit clamosa. Et
quamvis nemo teneatur seipsum prodere, tamen per famam proditum
teneri ostendere, utrum possit suam innocentiam defendere, et seipsum
purgare; quandoquidem poenitentia imposita non sit poena, sed
medicina ad peccatores curandos, alios a peccato deterrendos, et
scandalum tollendum, iuxta illud in sacris literis,
Pro anima tua ne confundaris dicere verum. Est enim confusio
adducens peccatum, et est confusio adducens gloriam et gratiam.
Sed quid de his immoror cum dissertationes Richardi Cosini legum
doctoris, et Ioannis Morrisii, et Lanceloti Andrews eruditae hac de
re utrinque prostent. Regina haud ignara suam authoritatem per
episcoporum latera in hoc negotio peti, adversantium impetus tacite
infregit, et ecclesiasticam iurisdictionem illaesam conservavit.
13. Hoc tempore Thomas Howardus ducis Norfolciae filius secundo
genitus cum sex navibus regiis totidemque annotinis classem
Hispanicam ex America reversuram totos sex menses expectaverat. Dum
ad Flores inter insulas Azoras substitit, nautis maximam partem
languentibus (milites enim nulli) Alphonsus Bassanus cum LIII navibus
ad conducendam classem Americanam emissus adeo ex improviso
supervenit, ut Howardus in praetoria, et caeteri aegre in apertum
mare eluctarentur. Richardus Grenvillus in propraetoria cui Ultio
nomen, dum suos ex insula revocat, et ex quadam animi magnitudine
vela pandi inconsiderate vetat, interseptus erat inter insulam et
classem Hispanicam in quatuor acies dispositam, quarum alteram dum
animose perrumpere cogitat, praetoria Hispanica cui nomen Sanctus
Philippus ita sua mole hinc incubuit ut venti beneficio omnino
excluderet, inde aliae tres ex aliis partibus. Hispanique saepius
insilientes aut in suas reiecti, aut in undas deiecti, continuaque
vicissitudine alii recentes illorum loca subeuntes tota nocte multa
suorum clade oppugnarunt. Iam pulvis tormentarius Anglis defecit,
hastae contractae, fortissimus quisque occisus vel vulneratus, mali
et acroteria disiecta, rudentes abscissi, navis octingentis maiorum
tormentorum effulminatis globis diverberata, Grenvillus ipse
sauciatus, dum emplastrum adhibetur denuo capite vulneratur, et
chirurgus simul caesus. Die illucessente tabulata cruentata,
cadaveribus et semimortuis constrata triste spectaculum superstitibus
praebuerunt. Postquam XV horas iam depugnatum, Grenvillus, omni spe
salutis deploratissima, iussit ut navis submergeretur. Nauclerus
vetuit, et plurium consensu scapha ad praetoriam Hispanorum subductus
deditionem fecit, salutem et libertatem a triremibus pactus.
Grenvillus languens, et animam iam exhalaturus, in praetoriam
Hispanicam delatus intra biduum magna fortitudinis etiam apud hostes
laude expiravit. Navis dedita, sed alvo pluribus
locis perforata, paulo post cum CC Hispanis impositis aliisque simul
navigiis orta tempestate fluctibus absorpta. Ut non inulta Ultio
haec periisse videatur, et de una hac nova victoria multo
sanguine Hispanis stetisse. Howardus magis animo quam viribus fretus,
in medios hostes proruere gestiit; sed tantum abfuit ut nauclerus
assentiret, ut se potius in mare praecipitaturus esset, quam navem
regiam certissimo periculo obiiceret. Nec caeteris visum praelium
suscipere cum certissimo periculo et sine spe ulla socios ex tanto
discrimine liberandi. Et quinque naves quinquaginta tribus obiicere
nihil aliud fuisse quam inconsiderate cum suorum exitio Angliae vires
imminuere et hostium gloriam adaugere. Ille tamen et caeteri
(inprimis Thomas Vavasoras, whi a duas horas Ultioni adfuit)
strenue depugnans dum ventus permisit, nihil quod poterant omiserunt,
donec nox dirimeret.
14. Detrimentum ex hac unica nave acceptum cumulate resarcierunt
Angli pluribus Hispanicis navibus interceptis, quarum in una praeter
opes inventae sunt duae plus minus myriades indulgentiarum papalium
in Americam destinatae. Indi enim eiusmodi remissiones peccatorum
singulis annis nundinatione pontifici Romano et Hispano quaestuosa
emere coguntur. Cum tribus etiam navibus
Georgius Rimanus classiarius perquam strenuus et
Iacobus Lancasterus ad Indiam orientalem navigationem instituerunt,
Bonae Spei promontorium faeliciter superarunt, ad
Cabo Corriente tempestas praetoriam abripuit, qua cum Rimano
absorpta. Mox horrendo tonitru coelum remugiit et in caeteris navibus
quatuor e nautis collis vi fulminis obtortis perierunt, et supra XC luminibus capti, alii mutilati, alii quasi equuleo extenti, qui tamen
singuli praeter expectationem convaluerunt et imperterriti cursum
persequuti. Ad Comoro insulam dum aquarent, triginta num navarcho a
barbaris occisi. Ad Zanziber hibernarunt.
15. Vere appetente naves nonnullas Mahumetanorum de Pego cum ligneis
anchoris, et alias Lusitanorum pipere et orizo onustas interceperunt.
Deinde cum ad Zeilam et postea ad Nicubar insulam cinamomo et
adamantibus copiosam pervenissent, nec iam plures quam triginta tres
supersites, cibariaeque deessent, domum versus vela verterunt. Ad
Sanctae Helenae insulam aliquantisper refocillati per Oceanum ad
Trinidadam iactati nihil solatii repeterunt. Tandem in Carolum
Barbotierum Gallum inciderunt qui sublevavit, quocumque non qua
debuerunt fide, sed qua miseri navitae solent, agere caeperunt, verum
insidias elusit. Dum Lancasterus postea in Mona insula cum nonnullis
se recrearet, navis tempestate abrepta cum septem afflictissimis
domum satis opulenta rediit, et illi ibidem derelicti non minus
afflicti, Gallorum humanitate domum reducti, primi Anglos docuerunt
rationem in India orientali negotiandi.
16. Interim Thomas Cavendishus qui orbe terrarum circumnavigato cum
gloria anno MDLXXXVII
redierat, hoc anno cum quinque navibus instituit navigationem ad
fretum Magellanicum, quod cum tempestatibus adversis superare non
posset, ad Brasiliae littora reiectus, ibi immature periit criminatus
supremo testamento Ioannem Davidem quasi perfide deseruerat.
17. Bello iam flagrante, publice prohibetur sub poena proditoribus
proposita, ne quis rem frumentariam, bellicam, vel nauticam in
Hispani ditiones evehat. Causa addita quod ille se hostem Angliae
professus, antiqua inter praedecessores foedera confirmare iam antea
abnuisset. Cum autem sacerdotes Angli maiore quam
antea numero hoc tempestate clanculum in Angliam e seminariis Romae,
Galliae, et Hispaniae (Hispanus enim nuper seminarium ad Vallem
Oletanam Anglis posuerat) indies subreperent, qui subditos ab
obsequio erga reginam dissuadere, et in Hispani partes pellicere
sategerunt. mense Octobri edicitur, ne quis quemcunque hospitio
exciperet, nisi prius inquireretur qui sit, an ad preces in templo
accedat, unde vivat, ubi anno superiore egerit, et id genus alia; qui
non prompte responderint, ad delegatos per singulas provincias
transmitterentur, ne quid detrimenti respublica caperet.
Quod edictum ut atrox adversaria scripta plena
virulentiae a pontificiis contra Burghleium thesaurarium tanquam
authorem elicuit, in quibus Christopherum Hattonum quas in suas
partes proniorem callaudant, qui in religionis causa non urendum, non
secandum censuit. Verum obierat ille pridie quam hoc edictum
publicatum, ex diabete et animi moerore, quod regina ingentem
pecuniam ex decimis et primitiis quibus praefuit, collectam paulo
acerbius exagerat, quam pro ea qua apud ipsam floruit gratia
condonandam sperarat. Nec hominem verbo deiectum relevare poterat,
quamvis inviseret et consolatione dimulceret. Ille natus a familia
magis antiqua quam opulenta in agro Northamptoniensi, iuvenis et
concinna corporis proceritate et oris dignitate cum apud reginam
acquisivit gratiam, ut in cohortem quinquaginta nobilium stipatorum,
et postea ob modestam morum suavitatem in numerum nobilium
sacratioris camerae adsciverit, satellitibus praefecerit,
procamerarium instituerit, in sanctius consilium admiserit, demumque
Angliae cancellarium constituerit, et ordini Georgiani honore
ornaverit. Vir ingenio pio, summa in egenos miseratione, eximia in
bonarum literarum studiosos munificentia (unde Oxonienses in
academiae cancellarium elegerunt) et qui in gravissimo illo
cancellarii Angliae munere perfungendo, rectae voluntatis conscientia
se sustentare poterat. Iusta illi ad Sancti Pauli Londini honorifice
soluta et magnificum monumentum posuit Guilielmus Newportus e sorore
nepos quem in Hattonorum nomen adoptatum haeredem scripserat.
Custodia vero magni sigilli per aliquod menses
erat penes thesaurarium, Hunsdonium, Cobhamum, et Buckhurstium,
posteaque Ioanni Puckeringo regio ad legem servienti non cum
cancellarii sed custodis magni sigilli titulo commissa.
18. Brienus O-Rorchus Brenniae in Hibernia dynasta qui impense
Hispanis studuit, superiore anno, ut
diximus, a Scotorum rege in Angliam
missus, in praetorio Westmonasteriensi accusatur quod Alexandrum
Mac-Connellum et alios in reginam excitasset et fovisset, reginae
effigiem in tabula depictam ad equi caudam appensam per ludibrium
raptari et contumeliose dissecari iussisset, Hispanos naufragos
hospitio contra proregis edictum excepisset, fidelium subditorum
aedes per incendiarios in cineres redegisset, plures interemisset, et
Hiberniam Scotorum regi possidendam obtulisset. Ille per interpretem
haec edoctus (nam Anglice nesciebat) homo barbare insolens duodecim
virorum iudicio se submittere recusavit, nisi comperendinaretur,
advocatus assignaretur, accusationes ex Hibernia missae in manus
traderentur, et ipsa regina pro tribunali iudex sederet. Cum
primarius Angliae iustitiarius per interpretem respondisset, si
duodecim virorum iudico de facto se non submitteret,
iudicandum tamen esse ex lege secundum accusationis capita; nihil
aliud retulit quam Si ita visum, ita fiat. Sententia mortis in
eum prolata, post aliquot dies ad Tiburnas furcas proditorum
supplicium animo praefracto pertulit, irridens Meilerium Creah
archiepiscopum Cassiliensem qui Hibernice consolari coeperat, ut
ambiguae fidei et depravatae vitae hominem, quod eiurata
Franciscanorum regula votum violasset.
19. Dubliniae, quae urbs primaria Hiberniae, hoc anno regina
laudabili instituto collegium Sanctae et Individuae Trinitati
bonisque literis posuit, ubi olim erat omnium Sanctorum monasterium,
academicisque privilegiis docendi, et scholasticos eruditionis
titulos et honores (gradus vocant) conferendi dotavit (quae pontifex
Romanus circa annum MCCCXX huic urbi concesserat) ut cum religionis
tum humanitatis cultum per insulam propagaret, et incolae magno
impendio mittendi liberos ad loca longinqua levarentur. Quod sane
nunc et studiosorum numero et foelici eruditorum proventu florere
incipit. Sub id tempus Hugo O-Donellus quem
Ioannes Perottus prorex in navem dolo illectum in castro Dubliniensi
condiderat, ne quid vir turbido ingenio moveret, e carcere ad suos
evasit, literisque proregi significavit patrem authoritatem
O-Donelli, id est dynastam Tir-Conelliae, in ipsum transtulisse, et
iam inde in Hibernia tumultuari coepit, ut in Scotia Bothwellius.
De quo etsi Scoticis me libenter non involvo,
nonnulla sunt dicenda, quandoquidem Anglicis ita sint intertexta ut
sequenti narrationi lux inde exoriartur. Quae alias necessario multa
involvatur obscuritate.
20. Bothwellius qui sagas consuluisse accusatus e carcere evaserat,
implacibili odio in Metallanum cancellarium (quem accusationis
architectum suspicabatur) inflammatus, ut eum atque regem in suam
potestatem redigeret, sub finem Decembris in regiam Edenburgi cum
quibusdam consceleratis Scotis et Anglis limitaneis irrupit, reginae
cubiculum malleo, regis igne, et cancellarii aedes simul aggressus
est. Civibus autem accurrentibus repulsus fugit. Ex asseclis nonnulli
suspensi, malleus in facinoris memoriam reginae cubiculi foribus
affixus.