Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio
Legatus in Elizabethae vitam agit. | Staffordus rem aperit. | Legatus negando reiicit. | Leniter arguitur. | An legati sit insidias in principem detergere. | Haec et rumores Elizabetham in Scotorum reginam concitarunt. | An Graius Scotus magis. | Illa rem serio perpendit. | Aulici extimulant. | Rationibus. | Et exempli. | Illa tamen anxia dubitat. | Funestum mandatum confici iubet. | Consiliarii clam mittunt. | Scota ad mortem se parat. | Ad pegma ducitur. | Ad Melvinum verba. | Ad comites. | Ad decanum. | Moriturae verba. | Elogium. | Epitaphium. | Providentia divina. | Elizabetha dolet. | Consiliariis indignatur. | Scotorum regi se excusat. | Davisonus in iudicio sistitur. | Pro se respondet. | Ex confessone premitur. | Iudicum in eum sententiae. | Sententia in eum pronuntiata. | Eius petitio. | Privata pro se apologia. | Scotorum regis dolor. | Scoticae gentis indignatio. | Qualia consilia suggesta. | Elizabetha placare studet. | Placandi rationes. | Dracus ad Hispanum avertendam missus. | Quid ille praestitit. | Caraqua Sancti Philippi capta. | Utilitates hinc consequutae. | Indica mercatorum societas. | Cavendishus orbem circumnavigat. | Stanleius et Yorcus proditores. | Quo successu. | Ordines Leicestrium accusant. | Ad Sclusam liberandam evocant. | Exagitant. | Ille eorum urbes tentat. | Revocatur. | Excellentiae titulus. | Sumbola suis distribuit. | Mauritius Nassovius substituitur. | Factio Leicestriana in Belgio. | Russellus suspectus. | Leicestrius adversariorum criminationes eludit. | Baronis Abergevennae obitus. | Et ducissae Somersetti. | Et Radulphi Sadleri. | Et comitis Rutlandiae. | Hattonus fit cancellarius. | Guilielmus Fitz-Williams iam quintum Hiberniae prorex. | Hibernici belli difficultates unde.
UM 
haec accurate et copiose pro hominum captu, ex odio vel studio
disceptantur, l’Aubespinaeus ordinarius Galli in Anglia legatus,
totus Guisianae factioni devotus, non rationibus, sed malis artibus
captivae reginae saluti consulendum ratus, agit primum tecte de
tollenda Elizabetha cum Guilielmo Staffordo iuvene nobili, et ad spes
novas facili, cuius mater e sacro reginae cubiculo, frater ordinarius
apud Gallum tunc temporis legatus; deinde apertius per Trappium
amanuensem, qui promisit, si hoc patraret, non
solum gloriam immensam grandemque pecuniam, sed etiam summam gratiam
apud pontificem Romanum, Guisium, et catholicos universos. Staffordus
quasi scelus aversatus patrare abnuit. Modium tamen sicarium, hominem
manu promptum, commendat, ut qui data pecunia proculdubio animose rem
conficeret. Huic publico Londini carcere detento significat
Staffordus Galli legatum velle libentissime illum convenire. Se hoc
percupere respondit ille, modo e carcere liberetur, interum ut
Cordalionus alter legat amanuensis, quo familiariter usus erat, ad
eum mitteretur rogat. Die crastino mittitur Trappius una cum
Staffordo. Ille, Staffordo amoto, sermones cum Modio conserit de
ratione reginam tollendi. Modius proponit venenum, aut sacculum XX pondo pulveris nitrati reginae cubiculo subiiciendum et clam
inflammatum. Haec Trappio minime placuerunt, optavit eiusmodi virum
intrepidum posse reperiri, ac fuit ille Burgundus ille qui
Aurasionensem sustulerat.
2. Hae mox regiis consiliaris detecta a Staffordo. Inde Trappius
Galliam iam cogitans intercipitur, et de his interrogatus, quae dixi
confiteretur. Hinc ipse legatus XII die Ianuarii ad Cecilianas aedes
accersitus sub vesperam venit, ubi adfuerunt reginae iussu Ceciliius
baro Burghleius Angliae thesaurarius, comes Leicestriae,
Christopherus Hattonus reginae procamerarius, et Davisionius alter e
secretariis. Acersisisse illum significant, ut docerent qua de causa
Trappium eius amanuensem in Galliam profecturum interceperint;
explicantque singula quae Staffordus, Modius, et ipse Trappius
confesserant, utque eadem coram testarentur, advocari iubent. Legatus
qui impatientius fronte contracta haec audierat, consurgens dixit se
legatum regium nolle in fraudem regis sui, et legatorum praeiudicium,
accusationem quamcunque audire. Cum responsum esset, illos non ut
accusatores producendos, sed ut videret haec non ficta et falsa esse,
et ipse Staffordum libere falsi coargueret, acquievit.
Simul atque Staffordus introductus verba facere
ceperat interpellavit, hominemque convitiis consectatus asseveravit
Staffordum rem primum proposuisse, illique se comminatum fuisse nisi
incepto scelere desisteret, manibus pedibusque vinctum ad reginam
mittere. Pepercisse autem ex suo in Staffordi matrem, fratrem, et
sororem amore singulari. Staffordus in genua provolutus, in animae
salutem pluribus protestatus est, legatum rem primum proposuisse. Cum
legatus iam vehementius commoveretur, Staffordus iussus est secedere,
nec Modius introductus.
3.
Cumque Burghleius legatum, et ex ipsius verbis et Trappii
confessione, ut concepti sceleris conscium leniter arguisset.
Respondet ille, si conscius fuisset, cum tamen legatus, non debere
nisi suo soli regi indicium facere. Cum Burghleius interponeret, si
legati non sit (quod tamen controvertitur) eiusmodi indicium facere
cum salus principis scelerate in discrimen devocetur,
Christiani tamen esse eiusmodi iniurias pro
salute non solum principis, sed Christiani cuiuslibet propulsare.
Ille hoc strenue pernegavit, simulque memoravit Gallum non ita pridem
apud Hispanum legatum, qui cum machinationem in Hispani vitam
resciret, non Hispano, sed regi suo indicasse, laudemque a rege et
regiis consilariis inde retulisse. Burghleius autem graviter monuit
ut caveret ne in maiestatem deinceps peccaret, et ne officii legati,
clementiaeque reginae oblivisceretur, quae mali legati poena bonos
laedere noluit, illumque noxa non eximi, licet impune ferat.
4. Ex hac molitione, qui infesti et infensi Scotorum reginae
occasionem mortem accelerandi arripuerunt, curantque ad maiores
terrores reginae incutiendum (gnari in summo salutis discrimine
timorem excludere omnem misericordiam), falsos rumores passim per
Angliam indies trepidis vociferationibus spargi, scilicet,
Hispanicam classem Milfordico portu iam appulisse, Scotos in
Angliam irrupisse, Guisium cum iusto exercitu in Sussexiae
terram conscendisse, Scotam carcere evasisse, armatamque manum
conscripsisse, septentrionales rebellionem concitasse, novos
percussores in reginae perniciem et urbis Londini incendium
coniurasse, imo reginam expirasse, et id genus alia, quae vel
versuti vel territi sibi affingere, atque ex insita alendi rumores
cupiditate augere solent, et principes, qui curiose creduli, facile
arripiunt.
5. Huiusmodi terriculamentis et formidulosis argumentis fluctuantem
et anxium reginae animum eo pertraxerunt, ut literas consignaret,
quibus funesta sententia executioni mandaretur, suasorque inter
praecipuos erat (ut Scoti ferunt) Patricius Graius Scotus a rege
Scotorum at reginam a matris supplicio dissuadendum missus, qui
saepius illud mortua non mordet in aures reginae
inculcavit.
6. Illa tamen natura cunctatrix animo librare cepit, an consultius
eam tollere an parcere. Ne tolleret haec prohibuunt: Innata
clementia ne in foeminam, eamque principem et cognatam saevire
videretur, infamiae apud posteros ex historiis timor, et pericula
impendentia tam a Scotorum rege qui iam ad spem Angliae propius
admoveretur, quam a catholicis principibus, et desperatis hominibus
qui iam quidvis ausuri. Sin parceret, praevidit non minora
pericula imminere, proceres qui sententiam contra Scotorum reginam
tulerant, gratiam apud eandem et filium non sine ipsius periculo
latenter aucupaturos, reliquos subditos ipsius salutis
studiosissimos, cum operam lusisse viderint, aegerrime laturos, et
ipsius salutem iam inde neglecturos, ad pontificiorum professionem
plures accessuros, et spem maiorem concepturos, cum eam in spem regni
quasi fato conservatam viderint; Iesuitas et seminarios qui illam
solam spectant, cum valetudinariam videant, et non diu superfuturam
metuant, omnem lapidem moturos, ut mors Elizabethae quamprimum
accleretur, eorumque religio restauretur.
7. Aulici etiam haec et huiusmodi indesinenter suggesserunt:
Cur illi nocenti et iuste damnatae parcas
quae pro tua salute associationi subscripsit, mox tamen in te
innocentem, et tuo exitio, in religionem, proceres, et plebem saevire
destinavit? Clementiam regiam esse virtutem, at in inclementes non
adhibendam. Salutari severitati cedat inanis species misericordiae.
Cavendum ne misericordia tibi in miseriam cedat. Satis ad clementiae
laudem vel semel pepercisse. Illi iterum parcere nihil aliud esse
quam insontem pronuntiare, ordines regni iniustitiae damnare, illius
administis ad scelera acceleranda animos augere, et fidelibus
subditis ad rempublicam conservandam minuere. Religio, reipublicae
tuae
ipsius incolumitas, patriae charitas, associationis sacramentum, et
posterum cura precibus coniunctis orant, ut illa quae singula
subvertat quamprimum a medio tolleratur; nisi exorent, ne ipsa salus
hanc rempublicam servare poterit, et historici succedenti aetati sunt
prodituri serenissimos Angliae sub Elizabetha dies in foedissimum et
tenebriciosum vesperem, imo in aeternam noctem desiluisse. Posteri
prudentiam nostram desiderabunt, qui (quod miseriam accumulet) mala
prospicere, et non praevertere potuimus, et miseriarum molem non tam
adversariorum malitiae, quam supinae horum temporum incuriae
imputabunt. Unius Scotae, et titularis reginae vita universae Angliae
saluti non praeponderet. Nullus in tanta re cunctationi sit locus,
cum mora trahat periculum; nec interstitium sceleratis machinatoribus
dandum, qui ultimum subsidium ab audacia iam petent, et super
impunitatem sceleris praemium sperabunt. Qui periculum, quantum
cavere potest, non cavet, magis Deum tentat quam in Deo sperat.
Periculae quae ab exteris immineant, sublata causa tollentur singula,
nec nisi per illam Angliae officere possunt. Quaecunque sit in
pontifice Romano voluntas aut facultas nocendi una cum illa peribit.
Hispanus non habeat quod succenseat, cum ipse unicum filium Carolum
in suam securitatem sustulerit, et Antonii Lusitani vitae in suam
ambitionem iam insidietur. Gallus amicitiam cum Anglia sanctissime
colit, illiusque inprimis interest ut matura Scotae morte Guisianorum
spes extenuentur, qui sperata cognatae potentia freti suo regi
insolentius iam insultant. Scotorum rex et naturae ductu et honoris
ratione pro matre gravius quidem commoveatur, at pro prudentia
expectabit potius tarda cum securitate, quam praepropera cum
periculo. Et quo ille summae spei propior, principes exteros longius
abfuturos, quandoquidem illis familiare, augescenti alterius
potentiae quovis modo obsistere.
8. Exempla domestica etiam proponunt (cum quod exemplis fit, fit
excusatius) quomodo reges Angliae se gesserunt in suam securitate
erga cognatos et competitores; nominatim, Henricus I erga Robertum
fratrem natu maximum, Edwardus III, aut potius eius mater, erga
Edwardum II, Henricus IV erga Richardum II, Edwardus IV erga Henricum
VI et filium eius principem Walliae, et erga germanum sui ipsius
fratrem Georgium ducem Clarentiae, Henricus VII erga Warwicensem
tenellum ducis Clarentiae filium, Henricus VIII erga De la Polum
Suffolciae comitem, Margaretem Sarisburiensem, et Courtnaeium Exoniae
marchionem, qui singuli levioribus de causis, si crimina conferantur,
sublati fuerunt. Nec soli aulici haec apud reginam, sed et
concionatores quidam acrius, et plebeii nonnulli ex spe aut metu
ingeniorum libidinem in hoc argumento procacius exercuerunt.
9. Inter has anxias cogitationes, quae reginam adeo solicitam et
ancipitem habuerunt, ut solitudine gauderet, sine vultu, sine voce
subinde sederet, et saepius suspirans, AUT FER, AUT FERI, et e nescio
quo emblemate NE FERIARE, FERI sibi immurmuraret.
Davisono e secretariis alteri literas sua manu
signatas tradit, ut sub magno Angliae sigillo mandatum de supplicio
sumendo conficeretur, quod in promptu esset, si quid periculi,
tempore illo formiduloso, ingrueret; iubetque ne cuipam rem
communicaret. Postridie autem, dum pavor etiam suamet consilia
formidaret, sententia mutata, per Guilielmum Killegreium Davisono ne
mandatum illud conficeretur imperat. Ille mox reginam accedit,
mandatum confectum sigilloque firmatum significat. Illa commotior
tanta festitinationis hominem arguit, qui nihilominus mandatum et rem
regiis consiliariis communicat, illisque prone quod voluerunt
credentibus facile persuadet, reginam iussisse ut executioni
mandaretur. Nulla mora interposita, Bealus
(quo non alter Scotorum reginae prae religionis studio iniquior) cum
uno et altero carnifice, et literis quibus comitibus Salopiae,
Cantii, Derbiae, Cumberlandiae, et aliis authoritas defertur, ut in
eam ex lege ageretur, regina inconsulta, mittitur. Quo ipso tempore
licet illa significasset Davisono se aliam de Scotorum regina
rationem inituram, ille tamen Bealum minime revocavit.
10. Quamprimum comites Fotheringhaiam venerant, illam cum Amicio
Powletto et Drugone Drurio, quorum custodiae mandata erat, accedunt,
causam adventus, lecto mandato, significant, paucis monent ut ad
mortem se accingat, utique postridie moriendum. Illa intrepide mente
composita respondet, Haud putaram reginam sororem in meam mortem,
quae iuri vestro subdita non sum, assensuram. Verum cum ita visum,
mors mihi erit gratissma; nec illa quidem anima supernis et
sempiternis gaudiis digna, cuius corpus unum carnificis ictum
perferre non poterit. Rogat ut cum eleemosynario, confessore, et
Melvino hospitii praefecto conferret. Ut confessor accederet plane
negatum, comitesque episcopum aut decanum Petroburgensem ad
consolandum commendarunt, quos cum illa reiecisset, comes Cantii
fervide flagrans ad illam conversus, inter alia haec in verba
prorupit: Tua vita exetium erit nostrae religioni, ut contra tuum
exitium eiusdem erit vita. Mentione Babingtoni facta, illa
hominis machinationem sibi notam constanter pernegavit, Deo vindictam
reliquit. Et quid de Nauvo et Curlo factum percunctata, rogavit an
prius auditum servos in dominorum perniciem fuisse subornatos,
testesque admissos. Cum comites discessissent, illa iubet caenam
maturari ut res suas melius componeret. Parce et sobrie pro more
caenat. Inter caenandum famulos famulasque lugentes lachrimisque
oppletos conspecta, infracta animi magnitudine consolatur, luctum
abstergere iubet, et potius gaudere, quod e malorum abysso iam
emigratura esset. Conversa ad Burgoinum
medicum rogat, an non iam vim veritatis magnam esse observarit.
Dicunt, inquit, mihi moriendum, quod consilium contra
reginae vitam inierim, nihilominus comes Cantii innuit, non aliam
esse mortis meae causam, quam quod ipsorum religioni a me timeant.
Nec meum in reginam flagitium, sed ipsorum a me timor mihi exitium
attraxit, dum nonnulli suis seorsim rationibus, sub quaesito
religionis et publici boni integumento consulunt. Sub finem
caenae famulis universis propinat, qui flexis genibus ordine suo
responderunt, lacrimas vino commiscentes, et neglecti officii veniam
petentes, ut ipsa vicissim ab illis. A caena testamentum recognoscit,
bonorum et monilium indicem perlegit, et nomina eorum quibus singula
destinavit adscribit, quibusdam pecuniam sua manu viritum distribuit.
Ad confessorem scribit ut pro ipsa apud Deum precibus intercederet,
literas etiam ad regem Galliarum et Guisium commendatitias pro
famulis scribit. Tempore consueto cubitum se recipit, horas aliquot
dormit; somno soluta, reliquam noctem precationibus producit.
11. Fatali die iam elucescente VI Idus Februarii; comptius et
ornatius, ut festis diebus assolet, se apparat, famulis convocatis,
perlegi iubet, rogat ut legata aequi boni consulerent, cum non
facultatis suae esset maiore elargiri. Deinde tota in Deum defixa in
oratorio suspiriis, gemitibus, et precibus divinam gratiam supplex
implorat, donec Thomas Andraeus vicecomes provinciae significarit iam
prodeundem esse. Prodiit illa, statura, forma, et specie ad
maiestatem apposita, vultu hilari, habitu matronali et perquam
modesto, capite linteo velo, eodemque demisso, obtecto. Globulis
precatoriis et cingulum dependentibus, et crucifixum eburneum in
manibus gestans. In porticu exceperunt illam comites et nobiles alii,
ubi Melvinus famulus genibus flexis, lachrimisque offusis, sortem
suam deploravit quod ille tristissimum nuntium de infoelici dominae
suae fato in Scotiam perlaturus esset. Illa
hominem consolata, Ne lamenteris, inquit, potius laeteris,
tu Mariam Stuartam omnibus curis solutam statim videbis. Nunties me
in religione mea constantem, in fide erga Scotiam et Galliam firmam
mori. Ignoscat illis Deus qui sanguinem meum, ut cervi fontem,
sitierunt. Tu Deus, qui ipsa veritas, et intimos animi mei recessus
penitus et vere nosti, noris quantopere expetierim ut Angliae et
Scotiae regna in unum coalescerent. Salutes mihi filium et certiorem
facias, me nihil quod fraudi sit regno Scotiae fecisse, moneas ut cum
regina Angliae amicitiam colat; et fac tu fideliter illi
inservias.
12. Iam lachrimis obortis, iterum atque iterum Melvino collachrimanti
valedixit. Ad comites conversa, rogavit ut cum famulis humaniter
ageretur, quae testamento legaverat fruerentur, morienti adstarent,
et in patriam fide publica remitterenur. Priora illa promiserunt;
ut adstarent morienti, comes Cantii difficilem se praebuit,
superstitionem veritus. Illa ne verearis, inquit, miselli
illi mihi supremum valedicere percupiunt. Scio sororem Elizabetham
nolle mihi tantillum negasse, ut, vel pro muliebris sexus honore,
famulae adsint. Ego illi sanguine sum coniunctissima, rege Henrico
VII prognata, dotaria Galliae regina, et Scotorum regina inuncta.
13. Quae cum dixisset, et se averteret, permissum ut famuli quos
nominaret adessent. Nominavit Melvinum, Burgoinum medicum,
pharmacopolam, chirurgus, famulas binas, et alios, e quibus Melvinus
syrma sustilit. Ita praeeuntibus nobilibus, comitibus duobus, et
vicecomite provinciae ad pegma venit in superiori aulae parte
erectum, in quo cathedra pulvinus, truncus, et omnia pannis
funebribus instrata. Ut primum consedit, silentio indicto, Bealus
mandatum perlegit; illa attente audit quasi aliud
agens. Deinde Fletcherus decanus ecclesiae
Petroburgensis verbosam ad eam instituit orationem de vitae
anteactae, praesentis, et futurae conditione. Illum loquentem semel
atque iterum interpellat, ne sibi facesseret negotium rogat,
protestata se in antiqua, catholica Romana religione esse firmatam,
et pro ea vitam profundere paratam. Ille vehementer suadenti ut
poenitentiam vere ageret, et certa fide spem in Christo collocaret.
Respondit se in ea religione natam, enutritam, et iam morituram.
Comitibus dicentibus se velle pro illa precari, dixit se
gratias habituram maximas, si vellent una cum ipsa precari. Vobiscum
vero qui alterius estis professionis, precibus communicare mihi,
inquit, sit peccatum et piaculum. Tunc decanum precari
iusserunt, quocum dum multitudo circumfusa comprecaretur, illa in
genua
procumbens, crucifixum panibus praegestans, Latine una cum suis ex
officio beatae Mariae precatur.
14.
Postquam decanus precibus finem imposuisset, illa Anglice ecclesiam,
filium, Elizabetham reginam Deo commendat, precata ut indignationem
ab hac insula averteret, et professa se spem salutis in Christi
sanguine (crucifixum attollens) reponere, caelestem Sanctorum chorum,
ut apud illum pro ipsa intercederent, invocat; inimicis omnibus
ignoscit, crucifixum exosculans, et se cruce signans, inquit, Ut
bracchia tua, Christe, in cruce erant expansa, ita misericordiae tuae
ulnis expansis me suscipe, et peccata remitte. Carnificibus
deinde veniam petentibus concessit. Cumque famulae indumenta
exteriora illi festinanti exuissent, in eiulatus et lamentationes
effusae; illas exosculata, et cruce signans, hilari fronte,
muliebribus lamentis abstinere iubet; etenim sibi aerumnarum
adesse nequam. Similiter ad famulos collachrimantes conversa, eos
cruce itidem signat, et subridens valedicit. Iam facie linteo
obvelata, ad truncum procumbens, recitat psalmum
In te domine confido, ne confundar in aeternum. Deinde corpus
protendenti, saepiusque iteranti In manus tuas domine commendo
spiritum meum caput geminato ictu amputatur, decano exclamante
Sic pereant reginae Elizabethae hostes, Cantii comite
succinente, multitudine ingemiscente. Corpus unguentis dilibutum et
rite apparatum, postea regio funere in ecclesia cathedrali Petroburgi
inhumatum. Iustaque Lutetiae Parisorum magnificentissime soluta,
Guisiis curantibus, qui omnia summa necessitudinis officia cognatae
et vivae et mortuae cum laude praestiterunt.
15.
Hunc lamentabilem vitae finem habuit Maria Scotorum regina, Iacobi V regis Scotorum filia, Henrici VII regis Angliae e filia natu maiori
proneptis, anno aetatis XLVI, captivitatis XVIII. Foemina in
religiona sua constantissima, eximia in Deum pietate, invicta animi
magnitudine, prudentia supra sexum, formaque venustissima;
principibus illis accensenda, quae foelicitatem calamitate mutarunt.
Infans ab Henrico VIII rege Angliae pro Edwardo, ab Henrico II Galliae pro Francisco delphino magno ambitu certatim in nurum
expetita, quinquennis in Galliam abducta, quindecennis delphino
nupta, Galliae regina annum unum et menses IIII floruit. Marito
defuncto, in Scotiam reversa, Henrico Stuarto Darlio renupta,
Iacobum, primum Magnae Britanniae monarcham peperit. A Moravio fratre
notho et aliis subdiis ingratis et ambitiosis exagitata, regno
abdicata, et in Angliam fugata; ab Anglis nonnullis (ut aequi bonique
censuerunt) de sua religione retinenda, et Elizabethae salute tuenda
solicitis circumventa, ab aliis Romanam religionem restaurandi
percupidis ad consilia periculi plena protrusa; et amanuensium
absentium, qui pretio corrupti videbantur, testimoniis oppressa.
Iuxta tumulum hoc affixum erat, et mox ablatum,
epitaphium:
MARIA SCOTORUM REGINA, REGIS FILIA, REGIS GALLORUM VIDUA, REGINAE ANGLIAE AGNATA ET HAERES PROXIMA, VIRTUTIBUS REGIIS ET ANIMO REGIO ORNATA, IURE REGIO FRUSTRA SAEPIUS IMPLORATO, BARBARA ET TYRANNICA CRUDELITATE ORNAMENTUM NOSTRI SECULI ET LUMEN VERE REGIUM EXTINGUITUR: EODEMQUE NEFARIO IUDICIO ET MARIA SCOTORUM REGINA MORTE NATURALI, ET OMNES SUPERSTITES REGES PLEBEII FACTI MORTE CIVILE MULCTANTUR. NOVUM ET INAUDITUM TUMULI GENUS, IN QUO CUM VIVIS MORTUI INCLUDUNTUR, HIC EXTAT: CUM SACRIS ENIM DIVAE MARIAE CINERIBUS OMNIUM REGUM ATQUE PRINCIPUM VIOLATAM ATQUE PROSTRATAM MAIESTATEM HIC IACERE SCITO, ET QUIA TACITUM REGALE SATIS SUPERQUE REGES SUI OFFICII MONET, PLURA NON ADDO VIATOR.
Ex hoc
tristissimo tantae principis fato, divinae providentiae dispositio,
ut prudentes quidam observarunt, clarissime eluxit. Quae enim et
Elizabetha et Maria primis in votis habuerunt, et in omnibus
consiliis sibi proposuerunt, hinc consequuta sunt. Haec, quod et
moriens dixit, nihil ardentius expetivit, quam ut divisa Angliae et
Scotiae regna in charissimi filii persona adunarentur; illa nihil
flagrantius exoptavit, quam ut vera religio cum populi salute et
securitate in Anglia conservaretur. Et utriusque votis supremum numen
annuisse, Anglia inexpectata foelicitate iam videt, et laetissima
agnoscit.
16. Simul atque Scotorum reginam morte fuisse affectam ad Elizabeth,
nec opinantem quidem, rumore nuntio perlatum, indignanter audivit,
vultus et verba ceciderunt, ingenti dolore quodammodo obstupuit,
usque adeo ut pullata se angoribus dederit, in lachrimis iacuerit,
consiliarios graviter reprehensos et a conspectu
submotos examini subiecerit, Davisonum iudicio in Camera Stellata
sisti iusserit. Et quamprimum dolor permiserat, haec sua manu ad
Scotorum regem per Robertum Carium raptim scripsit:
17. Mi frater charissime, utinam scires, at non sentires, quam
incomparabili dolore animus mihi discruciatur ex lamentabili contra
meam sententiam eventu, quem, cum calamus memorare horreat, ex hoc
meo cognato plene intelliges. Te oro, ut Deus et multi alii meam hac
in re testentur innocentiam; ita et tu credas, si imperassem, me
nunquam iri inficiaturam.
Non sum animo ita angusto, ut ex terrore, quod iustum sit facere
formidem, aut factum denegem. Non ita degener, aut animo sum
ignobili. Sed ut minime regium est animi sensum verbis obvelare, ita
actiones meas nunquam dissimulabo, sed efficiam ut suis coloribus
elucescant. Tibi ad veritatem persuadeas, ut scio hoc ex merito
evenisse, ita si hoc cogitassem, non in alios transtulissem; nec mihi
imputabo, quod ne quidem cogitavi. Caetera, qui tibi has tradet
literas impertiet. Quod ad me, credas velim non aliam esse qui te
maiori charitate prosequitur, aut studiosius tibi tuisque rebus
invigilat. Si quis contra suggesterit, eum aliis magis quam tibi
studere existimes. Deus te diutissime conservet incolumem.
Dum Carius in itinere cum his literis,
Davisonus in Camera Stellata sistutur coram delegatis selectis,
scilicet, Christophoro Wraio primario in banco regio iustitario, qui
pro eo tempore dominus custos privati sigilli constitutus,
archiepiscopis Cantuariensi et Eboracensi, comitibus Wignorniae,
Cumberlandiae, et Lincolniae, baronibus Greo et Lumleio, Iacobo
Crofto aulae regiae contrarotulatore, Gualtero Mildmaio fisci regii
cancellario, Gilberto Gerardo sacrorum scriniorum praefecto, Edmundo
Andersono primario ad communia placita iustitario, et Rogero Manwoodo
primario fisci regii barone. Coram his Pophamus procurator regius
Davisonum maiestatis contemptae, fidei violatae, officii neglecti
postulat, quod cum regina pro innata clementia Scotorum reginam iam
damnatam supplicio affici noluerit, ob causis sibi uni compertas,
aliis inscrutabiles, nec a regni ordinibus, nec a consiliariis
acriter urgentibus eo perduci potuerit, nihilominus mandatum pro
eiusdem supplicio ad pericula praevertenda confici iusserit,
Davisonique fidei et taciturnitati commiserit; ille secretarius
iuratus, fidei et officii oblitus, spretaque maiestate, contra ac
regina imperaverat, consiliariis impertierat, et executioni, ipsa
prorsus inconsulta, mandaverat.
18. Davisonus, pro singulari modestia, sedate, animo tamen praesenti
respondet se admodum moleste ferre quod in causa iustissima de
Scotorum regina, et iudicio in eam, si quod aliud, longe gravissimo,
ipse delegatis molestiam denuo exhiberet, idque, si non cum iactura,
certe cum detrimento existimationis suae, quae sibi instar omnium.
Longe autem molestissime hoc ferre, quod argueretur in eius
maiestatem contemptim deliquisse, quae quanto in ipsum fuerit
beneficentior, et ipse ob merita devinctior, tanto delictum atrocius
videretur. Se reum obiectorum criminum si agnosceret, vim faceret
suae existimationi, quae sibi vita charior. In sui defensione si cum
regina contestaretur, faceret quod subditi obsequio, famuli
observantia, et secretarii fide atque honore indignissimum.
Protestatur coram divino numine et delegatis quod nihil
sciens, prudens, et libens hac in re fecerit, nisi quod reginam
voluisse sibi persuaserat. In quo si ipse se in fraudem vel ex
inscitia vel negligentia egerit, non posse non gravissime dolere, et
delegatorum censuram aequissimo animo subire.
19. Quod ad particularia. Cum regina illum reprehenderet, quod tam
festinanter mandatum magno sigillo firmasset, asserit illam
innuisse, non tamen expresse iussisse, ut apud se custodiret. Nec in
taciturnitatis fidem se commisisse existimat, cum ne verbum cuiquam
nisi consiliariis de hac re fecerit. Quod mandatum non revocaret,
postquam regina sententiam mutasse ipsi innuerit, affirmat, inter
consiliarios omnes convenisse ut protinus mitteretur, et supplicium
sumeretur, ne quid detrimenti respublica aut regina caperet.
20. Hinc Davisonum ex ipsius confessione premere cepit Egertonus
procurator secundus, particula eiusdem praelecta. Ille autem integram
legere rogavit, et non hinc inde decerptas particulas; maluit tamen
ne omnino legeretur, cum in ea arcana quaedam non enuncianda
continerentur, subinde interfatus, Quod ut noluit cum regina
contestari, ita non posse pati, ut ipsius modestia fraudi foret
veritati, et suae integritati.
21. Gaudius et Puckeringus ad legem servientes, iam hominem magna vi
verborum arguunt, quod consiliariorum regiorum prudentia callide sit
abusus, idque ex confessione Burghlaei thesaurarii; cui dubitanti an
regina certo statuisset de supplicio sumendo, asseveranter
affirmavit; ut etiam caeteris, qui literas de ratione supplicii
subsignarunt. Davisonus lachrimis oborientibus iurisconsultos rogavit
ne vehementius premerent: meminerint se nolle cum regina
contestari, cuius conscientiae et delegatorum sententiae se totum
submisit.
22. Manwoodus exorsus historicam de Scotorum regina, ab insignibus
Angliae tenella aetate arrogatis, ad Babingtoni usque coniurationem
pertexuit narrationem, sententiam ex lege in illam latam laudavit,
reginae clementiam praedicavit, quam quod Davisonus inconsideratius
antevertisset, decies mille libris mulctandum, et in carcere, quoad
reginae visum fuerit, detinendum censuit. Andersonus iustum fecisse,
etsi non iuste disseruit; hominem caeteroquin minime malum
existimavit. In eandem sententiam ivit Gerardus. Mildmaius cum
explicasset quam matura cum deliberatione et gravitate iudicium in
reginam Scotiae comparatum fuerit, quantisque populi obtestationibus
Elizabetha ad sententiam promulgandam perducta, illud e sacris
literis in Davisonum extorsit,
cor regis in manu Domini, ideoque neminem, nedum administrum,
debere principibus consilium occulte et subdole praeripere; quibus
inconsultis nihil agendum, potissimum in rebus tanta momenti, quanta
sit mors principis. Hominem vero malitiae absolvit, imperitiam in
principum negotiis perstrinxit, praeproperam festinationem in
praevertendo reginae consilium damnavit. Ne vero homines eius loci et
ordinis in idem deinceps impingerent, de mulcta et incarceratione cum
caeteris consensit.
23. Croftus hominem sugillavit, quod tacenda imprudenter
enuntiaverat; cum principes quod uni consiliariorum impertiant,
caeteros saepenumero celent.
24. Baro Lumleius sententiam iuste latam fuisse in Scotorum reginam
iuxta cum iudicibus sensit, verum asseveranter dixit nunquam ex omni
seculorum memoria eiusmodi in principem contemptum auditum, vel
lectum esse, consiliarios regios, in regio palatio, in senaculo iuxta
reginam, quae quasi praeses consilii, rem tantam, ipsa inconsulta,
statuisse, cum tam facilis ad eam aditus illis et Davisono pateret.
Protestatus si filium haberet unicum, qui in eodem crimine esset,
severius eum plectendum censeret. Caeterum de ingenuo hominis animo
persuasus, graviorem poenam quam caeteri infligere noluit.
25. Hunc baro Greius religionis ardore inflammatus, composita
oratione et acri quadam incitatione excepit. Davisonus,
inquit, contemptim erga reginam se gessisse arguitur,
contemptusque ille exaggeratur, quod reginam Scotorum e medio
tollendam curaverit, arcana enuntiaverit, reginamque de mandato misso
celevarit. At quaenam illa regina fuit, quam tollendam curavit? Illa
scilicet, a qua superstite, religioni, reginae, reipublicae, et nobis
singulis pericula indies impendebant at, a qua nunc sublata, negotium
hodie nobis facessitur, adeo ut qui tantis periculis Angliam
liberavit, honore prosequendus merito videatur. Illum arcana
enuntiasse non existimo, qui non aliis quam consiliariis et maximarum
rerum administris rem impertiit, quorum inprimis interest huiusmodi
scire, et quae ipsa regina uni et alteri iam impertierat. Si qua in
re deliquerit Davisonus, in hac certe maxime, quod reginae novam
rationem ineunti non significavit mandatum iam missum fuisse. At ille
ancipiti cogitandi cura perplexus proculdubio stetit, an ex reginae
gratia excideret mandatum clam ipsa mittendo, vel revocando reginae
nova pericula crearet. Quis non meminit quam turbulentum fuerit
tempus, et quam formidabiles rumores ubique locorum sparsi? Si qua
vis religioni aut reginae tunc illata fuisset, aut vita erepta, dum
mandatum illi esset in manibus, an non ille culpam praestitisset?
Nonne in illum nos ipsi, liberi, uxores violente irruissemus? Non
sanguine manus imbuissemus? Non imprudentiam diris devovissemus? Et
non monumentum inconsiderantiae cruentis iniustum literis, ad
ignominiam sempiternam statuissemus? Quamcunque vel poenam vel
mulctam illi infligatis, non mihi displiceat, certe viri boni et
probi existimationem apud me nunquam perdet. Haec fuse, oratorie,
et animose Greium disserentem audivimus.
26. Tres comites de poena cum reliquis, de existimatione Davisoni cum
Greio consenserunt. Archiepiscopus Eboracensis de inobedientia ex
animi caecitate et mentis corruptione theologice disseruit,
Cantuariensis factum probavit, hominem laudavit, modum autem et
formam prorsus damnavit. Wraius privati sigilli custos sententiis
delegatorum summatim repetitis poenam inflictam confirmavit, simulque
significavit, licet regina consiliariis non temere subirata, examini
illos subiecerit, nunc tamen ignoscere, simulque agnoscere illos ad
religionem et rempublicam tuendam, et ad omnia pericula propulsanda
animo et consilio diligenter excubasse.
27. Davisonus delegatos oravit ut apud reginam intercederent, non
pro honorifico quo fungebatur secretarii munere, vel libertate, vel
mulctae imminutione, sed ut in eius gratia restitueretur. Quam
tamen nunquam recuperavit, licet illa hominis indigentiae nonnunquam
subvenerit. Ita Davisonus, vir ingenue bonus, in auleis artibus minus
versatus, in scenam aulicam ex composito, ut plerique
eximistimaverunt, inductus, ut huic personae in ista tragaedia
tantisper serviret, detracta mox persona, quasi extremo actu
defecisset, e scaena extrusus, et non sine multorum commiseratione in
carcere diu conclusus. Quid publice contra Davisonum actum iam dixi;
quomodo autem ille se privatim excusavit, habe compendio ex ipsius
fide, et apologetica ad Walsinghamum narratione:
28. Regina, inquit, post Gallicorum et Scotorum legatorum
discessum sponte iussit ut mandatum de sententia in Scotam exequenda
exhiberem, exhibitum sua manu lubens signavit, signatum magno Angliae
sigillo muniri imperavit, et iocans dixit, Haec Walsinghamo
aegrotanti significes, etsi male metuo ne inde prae maerore expiret.
Causas etiam tam diu differendi addidit, nimirum, ne videretur
violenter vel malitiose eo pertractam fuisse, cum interea minime
ignoraret, quam hoc sit necessarium. Porro Powlettum et Drurium
culpavit, quod eam hac cura non liberassent, et optavit ut
Walsinghamus eorum animos hoc de re tentaret. Postridie, postquam
magno sigillo munitum esset, per Killegraeum iussit ne fieret, cumque
iam factum docuissem, festinationem tantam reprehendit, innuendo
aliam rationem, ex prudentum quorundam iudicio posse iniri. Ego
respondi, eam rationem semper esse optimam et tutissimam, quae
iustissima. Sed veritus ne in me crimen derivaret (ut Norfolcii
supplicium in Burghleium contulerat) rem totam Hattono communicavi,
protestatus me nolle memet altius tanto negotio immergere. Ille mox
Burghleio impertiit, Burghleius reliquis consiliariis, qui omnes de
supplicio maturando consenserunt, et singuli voverunt ex aequo culpam
praestare, Bealumque cum mandato et literis miserunt. Tertio post
die, cum ex somnio quod de morte Scotae narravit, eam animo fluctuare
sentirem, rogavi an sententiam mutarat. Negavit, at inquit alia ratio
excogitari poterat, simulque an a Powletto aliquid responsi acceptum
quaesivit. Cuius literas cum monstrassem, in quibus plane recusavit
id suscipere, quod cum honore et iustitia non coniunctum, illa
commotior eum et alios qui associatione se obstrinxerant periurii et
voti violati accusavit, qui magna pro principis salute promiserant,
at nihil praestabunt; esse tamen innuit qui hoc sui causa
praestabunt. Ego autem quam infame et iniustum hoc foret demonstravi,
simulque in quantum discrimen Powlettum et Drurium coniiceret. Si
enim illa factum approbaret, et periculum et dedecus non sine
iniustitiae nota sibi traheret; sin improbaret, homines optime
meritos et eorum posteros prorsus pessumdaret. Posteaque me, eodem
quo Scota sublata est die, quod supplicium nondum sumptum, leviter
perstrinxit.
29. Quantamcunque in Davisonum iram et dolorem ex morte Scotorum
reginae Elizabetha conceperit, aut prae se tulerit, certe
acerbissimum dolorem nec sine summa iracundia rex Scotorum unicus
eius filius hausit, qui matrem charissimam pietate coluit, quae in
filio conspici potest longe maxima; et luctu lamentisque prosequutus
est plurimis. Etenim non existimavit eam pro mutuo inter ipsos amore
et arctioris amicitiae foedere nuperrime inito, omnibus
principum intercessionibus neglectis, matrem suam pari maiestate
principem, regio genere coniunctissima, vili carnifici subiecturam.
Robertum Carium baronis Hunsdonii filium, qui ex Anglia missus ut
reginam excusaret, culpa in consiliarios et Davisonum coniecta, in
Scotiam non admisit, vix per alium audivit, et literas quas attulit
aegre accepit. Legato suo in Anglia authoritatem abrogavit, et
vindictam spiravit. Non deerant enim qui persuadere conati, orbis
Christiani principes tantam iniuriam regiae maiestati nominique regio
illatam non inultam dimissuros.
30. Ordines Scotiae qui iam frequentes convenerant profitebantur ad
matrem vindicandam, et ius eius in Angliae regnum tuendum se
paratissimos esse et vitam et fortunas profundere; nec posse iniuriam
non tam regi quam universae Scotorum genti illatam ullo modo
concoquere. Erant qui regi suadebant ut a rege
Danorum, cuius filiam iam in uxorem ambire coeperat, suppetias
navales contra Angliam efflagitaret. Erant qui, pontificiae religioni
addicti, suggesserunt ut potius Hispano, Gallo, et pontifici Romano
se adiungeret: ita Angliam facile posse occupare. Ante omnia,
protestantibus Angliae nullam fidem haberet; eos iam rerum potiri, et
ipsi perniciem tecte struere, occinentes illud, Qui matrem
sustulit, et filios tollet. Erant qui submonuerunt nullius partis
se palam declarare, sed tum pontificios, tum protestantes suspensos
tenere. Utique si a protestantibus palam staret, universi Europae
pontificii in ipsum tanquam in scopum omnes machinationes
collinearint; aliudque statumen in Anglia non sine ipsius periculo
sibi erigerent. Erant etiam qui suasuerunt ut amicitiam cum Anglia
sanctissime coleret, spem certam ad incertam Martis aleam non
devocaret, in religione recepta sibi constaret, in qua si semel
flucturaret, nec amicos pararet, nec inimicos tolleret. Haec homines,
ut sua quemque utilitas traxit. Rex ipse supra aetatem acutus et
perspicax, non festinatione, quae semper caeca, sed considerate, diu
multumque secum et cum paucissimis animo lustravit.
31. Elizabetha vero culpa omni in Davisonum et consiliariorum suorum
inconsultam credulitatem reiecta, paulatim dolori occurrit, ne
solatia intempesitva irritarent; expectavitque dum dolor mora lenitus
tractari se pateretur. Tunc enim cum Gallos iuvenem regem ad
ulciscendum acrius incitare perspiceret, verita ne ille a
protestantium religione, Anglorumque amicitia, versutiis et
inflammato ulciscendi ardore abduceretur, omni animi contentione
incumbit, ut exulceratum animum et iam abalienatum, omni ratione
principe non indigna, placaret.
32. Per suos igitur in Scotia, et mox per baronem Hunsdonium Berwici
praefectum haec illi diligentissime perpendenda proponit: Primum,
quanti periculi sit in bellum contra Angliam hac de causa prorumpere,
quae tum necessaria ad universae insulae salutem, tum iustissima
universis Angliae ordinibus visa. Deinde, an ille par sit huiusmodi
bello gerendo, cum Anglia a viris militaribus, a copiis et opibus
nunquam fuerit instructior, et Scotia intestinis bellis exhausta
nunquam infirmior. Si externis innitatur auxiliaribus, quam
difficulter et sero consequatur, vel mater doceat, quae toties
frustra imploravit. Et si consequatur, quem speret successum, cum
Anglia, Hollandiae et Zelandiae classibus adiunctis, a potentissimis
Europae regibus nihil timeat? In Gallo aut Hispano quam spem
collocet, cum eius potentia Angliae accessione adaucta ipsorum
conatibus adversetur, eiusque religio illorum professioni ita e
diametro opponatur, ut illi, nisi cum suo ipsorum damno, auxiliari
non possint? Nec Gallus aequis oculis intueri potest regem Scotorum
Angliae regno auctum, ne antiquum ius Anglorum in Gallia denuo
persequeretur, aut Guisiis cognatis iam Galliae regno inhiantibus
opitularetur. Hispanus autem ambitioni suae proculdubio inserviet,
quandoquidem se primum esse catholicum principem e regio Anglorum
sanguine et stirpe Lancastria, etsi falso, venditet. Quo nomine
Iesuitae quidam et alii illum, Scotorum regina superstite, electione
ad diadema Angliae provehere conati sunt, quasi hominem ad Romanam in
Anglia authoritatem restaurandam maxime idoneum, matre una cum filio
posthabita. Etiam suadere ceperunt illam Angliae regnum supremis
tabulis isti Hispano legare cogitasse, si filius in protestantium
religione perservaret.
33. Quorsum haec tendant, et quid auxilii ab Hispano sperandum,
rex viderit? Et simul si a religione in qua educatus desciverit,
quanta cum ignominia animam in aeternam perniciem, et universam
Britanniam in exitium praecipitet? Praeterea illi cogitandum, si
vindictam cogitet, an Angliae ordines qui sententiam in matrem
tulerunt non ipsum etiam nova sententia successionis iure omnino
excluderent; quorum amorem necessitati cedendo, et animi motus
cohibendo facile conciliet, cum id quod factum infectum esse nequeat.
Suo autem tempore florentissimo Angliae regno tranquille potiatur.
Interim securitate fruatur, suoque honori satis consuluisse apud
omnes aequos rerum aestimatores videatur, quandoquidem dum tempus
erat, nullum pientissimi filii erga matrem officium praetermiserit.
Ad veritatem autem sibi persuadeat reginam Angliae ut filium animo
materno amantissime et indulgentissime habituram. Haec illa in
aures Scotorum regis inculcanda curavit, statuitque ne ille dubitaret
matrem, ipsa inconsulta, sublatam fuisse, sententiam contra Davisonum
omnium delegatorum subsignationibus, imo et magno Angliae sigillo
testatam, ad eum mittere; aliudque itidem instrumentum, ut magis
placaret, iudicum Angliae chirographis subsignatum, quo testarentur
sententiam illam eius in successione iuri nihil officere aut
praeiudicare posse.
34. Dum regem his et huiusmodi rationibus leniter demulcet, ut
bellum, quod ab Hispano imminere prospexit, praverteret, Dracum cum
quatuor navibus regiis et aliis in Hispaniae littora emisit, ad naves
in portubus opprimendas, et apparatum intercipiendum;
qui portum Gaditanum ingressus, sex triremibus,
quae se obiecerant, ad propugnacula fugatis, centum plus navigia, in
quibus plurimum bellici apparatus et rei annonariae, submersit,
cepit, aut ignibus absumpsit; et inter eas galeonam grandem
marchionis Sanctae Crucis et alteram Ragusinam mercibus
onustam. Inde ad Promontorium Sacrum reversus propugnacula tria
oppugnavit, et deditione cepit, totaque ora piscatorum naviculis et
retibus incensis, Cascaletum ad ostium Tagi accessit, ubi marchionem
Sanctae Crucis ad pugnam provocavit; qui ne movit quidem, sed illum
libere per littora grassari et naves abripere, nullo prohibente,
permisit. Inde velis ad Azoras insulas versis,
forte fortuna in onerariam ingentem et admodum opulentam (caraquam vocant) Sancti Philippi nomine insignem ex India orientali
redeuntem incidit, eamque facile expugnavit, Quod plebs nautica
untrique ex nomine Philippi Philippo Hispano male ominabatur.
Ex hac brevi expeditione magnae sane utilitates
Anglis consecutae sunt, quandoquidem Hispani tantam bellici aparatus
iacturam passi, a consilio Angliam hoc anno invadendi necessario
desisterint, et Angli immania illa navigia instar castellorum, quae
antea formidarunt, alacrius iam inde oppugnarunt;
necnon Indicarum mercium opulentiam,
negotiandique in orientali illo orbe rationem e mercatorum indicibus
adeo plene perspexerunt, ut quaestuosam eo navigationem postea
instituerint, inita mercatorum Indiae oridentalis societate.
35. Eodem tempore in altera orbis plaga Thomas Cavendishus e
Suffolcia, qui ante biennium ex Anglia cum tribus navibus solverat,
fretum Magellanicum praetervectus, in ora Chili, Peruviae, et Novae
Hispaniae plura Hispanorum oppidula incendit, XIX naves onerarias, et
inter eas regiam navem opulentissimam iuxta Calliforniam
cepit et diripuit; per Philippinas, Moluccas, promontorium Bonae
Spei, et Sanctae Helenae insulam domum hoc anno opima cum praeda, et
insigni cum gloria, rediit, utique tertius a Magellano qui orbem
terrarum circumnavigavit. Si particula desideres, adeas Anglorum
navigationes tribus voluminibus a Richardo Hacluito diligentissime
descriptas.
36. Ut Dracus et Cavendishus hoc tempore illustrem cum laude famem,
ita alii duo Angli, Guilielmus Stanleius et Rowlandus Yourcus
ignominiosam proditionis infamiam sibi compararunt. Yourcus ille
Londinensis, homo discincto ingenio et praecipiti audacia, suo
tempore inter sicarios celebris, quod feralem illam rationem in
duellis punctim petendi summa cum audaciae admiratione primus in
Angliam intulerit, cum Angli hactenus peltis armati, gladiis
latioribus caesim depugnarent, et vel punctim, vel infra cingulum
ferire minime virile existimarent. Hic nescio qua iniuria a
Leicestrio affectus profugit, et aliquandiu inter Hispanos in Belgio
meruit; tandemque reconciliatus propugnaculo iuxta Zutphaniam
praeficiebatur. Sed insolens contumeliae animus statim de vindicta
ita cogitavit, ut pretio corruptus non solum locum hosti tradiderit,
sed etiam Stanleium, qui singulari fide et fortitudine in Hibernico
bello meruerat, iteratis et iuratis asseverationibus eum
coniurationis Babingtoniae manifestum ex coniuratorum confessionibus
teneri, et iamiam in Angliam ad patibulum abripiendum, in sceleris
societatem pertraxerit, atque persuaserit homini, ut Daventriam urbem
munitam et opulentam contra fidem Leicestrio et ordinibus obstrictam
Hispanis proderet. Sceleris autem magnitudine perspecta, contra
proditionis notam, se conscientia solatus, quod locum a rebellibus
detentum vero domino restituerit, et summe pontificius mox sacerdotes
accersiit ad legionem suam, quae ex mille trecentis Anglis et
Hibernicis constabat, in pontificia religione imbuendam iactitando
hanc fore seminariam militum legionem, qui Romanam religionem
armis, ut seminarii sacerdotes scriptis, propugnarent. Et ad hanc
quidem rem Alanus, paulo post cardinalis factus, non solum sacerdotes
protinus misit, sed una libellum edididt, quo ex Pii V in Elizabetham
bulla, et proditionem laudavit, et ad eiusmodi perfidiam alios
excitavit, quasi reginae excommunicatae nec servire nec obsequi
tenerentur. Sed vide quo exitu.
37. Hispani Yorcum et Stanleium inter se committunt. Yorcum veneno
tullunt et bona diripiunt; cadaver post tres annos ab ordinibus
effossum, et patibulo suspensum, computruit. Stanleium eiusque
legionem a Daventria emovent, huc illuc raptatam periculis obiiciunt,
adeoque negligunt, ut alii inedia misere perierint, alii sensim
diffugerint. Ipse spe praemii in Hispaniam profectus operam ad
Hiberniam invadendam obtulit; sed nec pro honore, quem expectavit,
acceptus, nec fides ulla habita. Hispanis enim diverbum esse fertur,
proditori honorem aliquem habere fas est, fidem nefas. Seroque
iam didicit sese primum omnium prodidisse.
38. Hae proditiones magnam Leicestrio invidiam apud Belgas
confoederatos conflarunt, quod proditores fuerint illi ex intimis, et
Anglicae etiam nationi, quam convitiis gens linguae liberioris
insectari non destitit, donec edictis coerceretur. Ordines vero
longis ad reginam literis Leicestrium reipublicae male administratae
in re monetaria, militari, et mercatoria accusant, et eius
restrictioni, et credulitati damna a proditoribus accepta imputant.
Illa ad rem examinandam et componendam, et animos de pace cum Hispano
tentandos, Thomam Sackvillum baronem Buckhurstum, in sanctius
consilium Leicestrio absente nuper adscitum, Norrisium, et
Bartholomaeum Clercum mittit, qui in haec fideliter incubuerunt.
Verum cum officiosa Buckhursti sedulitas Leicestrio insidiosa
videretur, eius ira, et firmata apud reginam gratia ita valuerunt, ut
Buckhurstus reversus plures menses domi se continere iuberetur.
39. Sclusa postea a Parmensi obsessa, Leicestrius ad suppetias
ferendas ex Anglia ab ordinibus accitur. Eam furenter, septendecim
millibus e maioribus tormentis eiaculationibus impetitam, hiatuque
magno aperto, Rogerus Williams, Franciscus Verus, Nicholaus
Baskervillus, cum praesidiariis Wallonibus et Anglis magna
fortitudinis laude aliquandiu propugnarunt, et tandem necessario
dediderunt, cum Leicestrius, qui opem laturus, hostibus impar,
recessisset. Nec sane ordines iustum exercitum praebere voluerunt,
qui potestatem quam illi verbis maximam detulerant, re vera sibi
reservarant. Nec ille dignatus privatis hominibus
minoris notae sub ordinum nomine subesse, qui eandem in ipsum
gubernatorem authoritatem, quam Carolus V in suos Belgii gubernatores
tenuerat, exercere contenderunt. Hinc simultates, imo inimicitiae
utrinque apertae proruperunt; et sane apertiores, postquam de pace
cum Hispano verba semel fecisset. A pacis etiam nomine ut suis
rationibus damnosissimo, auribus, animoque abhorruerunt.
Ille autem cum suam authoritatem indies
evilescere sentiret, ad fraudes conversus, factiones in populo alere,
Lugdunum aliasque urbes in suam potestatem redigere statuit. Sed hac
spe cum quorundam exitio excussus, gravissima offensione concitata,
in Angliam a regina revocatus, gubernatione
cessit, liberamque administrationem provinciarum ordinibus reliquit,
ab invidis irissus, excellentiaeque titulo,
quo primus Anglorum usus est, exploso.
.
40. Discedens nonnullis quos in factionem traxerat symbola auro fusa
occulte distribuit, in quorum altera parte ipsius effigies, in altera
grex, aliquot oviculae errantes, et canis abiturus respectans. Iuxta
hunc, INVITUS DESERO, iuxta illas, NON GREGEM, SED INGRATOS. Nec
dubium quin ille dominationem sibi arripere cogitarit. Verum hae
gentes non solum contra Hispanorum vires qui et auro et arte bellum
gerere callent, sed etiam contra Gallorum et Anglorum versutias,
ipsiusque Aurasionensis vulpinantis astutias avitam libertatem non
tantum sua solertia retinerunt, sed supra fidem prono vicinorum
favore adauxerunt; et quod magis mirandum, cum caeteri bello
exhauriantur, soli ditescunt. Mauritius Nassovius
principis Aurasionensis ex Anna Saxonica Mauritii illius heroici
electoris filia filius, annos viginti natus in Leicestrii locum,
unitis et confoederatis provinciis ab ordinibus <suffectus
est>; et Peregrinus baro Willoughbeius Anglorum in Belgio copiis a
regina praeficitur; quibus factio Leicestrii
multum facessit negotii. Praesidiarii enim Gertrudis Bergae, Nardae,
Worcomii, Huesdae, et inprimis Mendenblicae Anglis addicti, quasi
reginae obsequii fidem iurarant, tumultus concitarunt.
Et Guilielmus Russellus Flushingae praefectus,
pellectis in artes Armuiensibus et Campuerensibus, ordinibus
diffidentiae plenissimis suspectus erat, quasi Valachriam insulam in
Anglorum potestatem redigere cogitaret, suspicionemque auxit adventus
admiralli Angliae, qui quamvis rem pacare studuerit, illi tamen, sibi
metuentes, diffidentiam minime celarunt, sed et publice nummis
ingeniose signatis cum duabus ollis mari innatantibus (ex veteri
apologo) atque inscriptis, SI COLLIDIMUR, FRANGIMUR; et privatim ad
reginam literis testati sunt. Quae illorum perstudiosa, nec sui
negligens, pericula (classe Hispanica iam imminente) prospexit, et
Willoughbeio imperavit ut tumultuantes in ordinum obsequium
reduceret, quod cum Mauritio foeliciter praestitit.
41. Leicestrius reversus, subodoratus criminationem in se comparatam
a Burkhursto et caeteris de re in Hollandia male administrata, et
iudicio coram consiliariis sistendum, privatim se supplicem ad
reginae pedes cum lachrimis abiecit, eiusque fidem imploravit.
Obtestatus ut quem abeuntem cum honore emiserat, redeuntem cum
ignominia non exciperet. Quem humi iacentem extulerat, vivum
videntemque non inhumaret. Et huiusmodi blandiloquentia offensum
reginae animum delinivit, ut nobilis ira deferbuerit, et eum in
pristinam gratiam receperit, adeo ut cum postridie in iudicium
vocaretur, suum inter consiliarios locum capesseret, nec ad mensae
caput de more procumberet; atque secretarium capita accusationis
legere incipientem interrumperet, conquestus iniquius secum absente
actum, publica quae habuit documenta privatis instructionibus
restringendo, et facta ad reginae iudicium appellatione, totam
criminationem, non sine tacita adversariorum indignatione,
elusit.
42. E vita hoc anno mense Februario emigravit Henricus Nevillus baro
Abergevennae, pronepos Edwardi Nevilli, qui regnante Henrico VI hoc
titulo potitus est iure uxoris filiae unicae, et haredis Richardi de
Bellecampo, comitis Wogorniae et baronis Abergevennae. Quo iure, cum
unica filia huius Henrici, uxor Thomae Fani equitis aurati, titulum
baronissae Abergevennae vendicaret, lis orta est memorabilis de
titulo inter eam et proximum haeredem masculum, cui testamento,
eodemque authoritate parlamentaria confirmato, castrum Abergevennae
legatum est.
43. Fatis iam etiam concesserunt, et uno quidem mense Aprili, alii
quatuor magna imprimis apud nos celebritate. Anna Stanhopia
Somersetti ducissa nonagenaria, quondam Edwardi Seimori ducis
Somersetti et Angliae protectoris uxor, quae muliebri aemulatione cum
Catharina Parra, regis Henrici VIII regina dotaria, de dignitatis
praerogativa tragaedias in Seimoria
familia excitavit, persuasa a Dudleio Warwicensi, dum ille perniciem
huic praepotenti iam familiae strueret, ne illa protectoris uxor,
reginae dotariae quae protectoris fratri enupta, syrma tolleret aut
locum cederet. Radulphus Sadleirus ducatus
Lancastriae cancellarius, vir magnis et multis reipublicae negotiis
spectatus, et ultimus Angliae banerettus, qua dignitate in praelio
Musselburgensi fuit ornatus. Thomas Bromleius Angliae cancellarius
sexagenario minor, vir iuris prudentia insignis.
Et sexto post die, qui illi successor a regina
destinatus, Edwardus Rutlandiae comes ex Maneriorum familia tertius,
iuris scientia, et omni politiori eruditione ornatissimus, unica
filiola Elizabetha relicta, quae Guilielmo Cecilio thesaurii
Burghlaei nepoti uxor. Christopher vero Hattonus
florentissima apud principem gratia suffectus erat ex aula
cancellarius, quod iuris Anglici consultissimi permoleste tulerunt.
Illi enim ex quo ecclesiastici de gradu
deiecti, hunc magistratum, summum togatae dignitatis culmen, viris
ecclesiasticis et nobilibus plerunque olim delatum, magna cum
aequitais et prudentiae laude gesserant. Caeterum ille evectus erat
aulicis quorundam artibus, ut ex eius ab aula absentia, et difficili
tanti magistratus munere, cui imparem norunt, gratia apud principem
imminueretur. Splendidissime tamen omnium quos vidimus gessit; et
quod ex iuris scientia defuit, aequitate supplere studuit.
44. Ioanes Perottus hoc anno ex Hibernia revocatus provinciam
Guilielmo Fitz-Williams tradidit pacatissiam, cum suspectos ad fidem,
datis obsidibus, obstringendam induxisset; idque quamprimum ne si
deliberarent, defecisse viderentur, suspectissimos provide
interceptos in custodiam dedisset, et reliquos fidei in principem hoc
ambiguo tempore admonuisset, qui illi ob amorem in gentem Hibernicam
lubentissime auscultarunt.
45. Hactenus (ut tantisper expatier) Anglis bella in Hibernia satis
erant facilia. Octingenti pedites et trecenti equites invictus
habebatur exercitus. Randolphus cum sexcentis Anglis O-Nealum cum
MMMM Hibernicis, Colierius anno MDLXXI cum sua una cohorte mille
Hebridianos in Connachtia, Butleros cum numerosa rebellium turba
trecenti equites facile profligarunt, et duo peditum turmae supra XX Hibernicorum castella uno die expugnarunt, ut alia taceam. Verum
postquam Perotti iussu assidue domi exerciti, armorum doctrina
imbuti, et destinato ictu bombardulas displodere edicti, ut
paratiores essent contra Hebridianos, et deinde Belgicis bellis
innutriti, mundiendi rationes edidicerant, difficiliori sane bello,
ut videbimus, Anglos exercuerunt.