Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio   

MDLXXXVI.

Absoluta authoritas illi delata. | Hoc regina acerrime tulit. | Cum eo expostulat. | Item cum ordinibus. | Illi excusant. | Ille ad Graviam liberandam mittit. | Quae tamen deditur. | Batavia Hispanos expellit. | Audax inceptum. | Venlo amittitur. | Axela capitur. | Gravelinga tentatur. | Duisburga obsidetur. | Philippus Sidneius occiditur. | Edwardi Stanliae (ex illis de Elford) fortitudo. | Ordines Leicestrium querelis impetunt. | Ille in Angliam redit. | Arundelius mulctatur. | Danus pro pace intercedit. | Elizabetha respondet. | Navarro pecuniam suppeditat. | Paci cum Scoto studet. | Quo consilio. | Profugi et Iesuitae Scotae diversa suggerunt. | Galli foedus impedire conantur. | Conditiones Scotorum rex proponit. | Nec a Gallis deterretur. | Foedus arctioris amicitiae initur. | Coniuratio in Elizabethae vitam. | Qua arte tecta. | Ballardus in Galliam redit. | In Angliam remittitur. | Babingtonum convenit. | Insidias docet. | Babingtonus literis reginae Scotorum respondet. | Respondetur. | Coniurationis participes. | Suae partes viro cuique designatae. | Colloquia inter eos. | Eorum vanitas. | Babingtonus sollictus de externis auxiliis. | Ballardum de eo mittere cogitat. | Walsinghamo simulate se insinuat. | Ille simulantem simulate fallit. | Giffardus coniurationem aperuit. | Literas acceptas ad Walsinghamum mittit. | Ballardus abiturus intercipitur. | Babingtonus de eo liberando solicitat. | Et ipse in cassem incidet. | Ille tamen se explicat. | In sylvis latet. | Repertus. | Caeteri etiam capti. | Singula detegunt. | Scotorum regina a suis abducitur. | Arculae cum litteris ad reginam mittuntur. | Giffordus in Galliam remissus misere periit. | Coniurati iudicio sistuntur. | Supplicio affectuntur. | Amanuenses Scotae examinuntur. | Gallus de eo edocetur. | Quid de illa faciendum disputatur. | Et qua lege iudicetur. | De regno transferendo arguitur. | Illa literis extemplo respondet. | Responso addit. | Comparere recusat. | Contra novam legem excipit. | Protestationem admitti rogat. | Hattonus comparere suadet. | Comparere contenta est. | Forma sessionis. | Cancellarius illam affatur. | Illa protestatur. | Protestatio in scripta relata. | Processus. | Obiecta negat. | Literarum exemplaria producta. | Et quaedam ex Babingtoni confessione. | Illa pernegat. | Ex Savagii et Ballardi confessionibus urgetur. | Et ex literis ad Babingtonum. | Inficiatur. | Walsinghamum perstringit. | Et se defendit. | Caroli Pagetti literae proferuntur. | Et Babingtoni. | Ex amanuensium testimonia. | Illa eorum fidem elevat. | De regno transferendo arguitur. | Pensionem Morgano assignatam excusat. | Et pensiones Scotis concessas retorquet. | Denuo protestatur cum queremonia. | Burghleius respondet. | Ea interfatur. | Ille pergit. | Iterum literae proferuntur. | Illa interfatur. | Amanuensium fidem deprecat. | Eos periurio arguit. | De regno transcribendi interum accusatur. | Respondet. | Sententia in eam prolata. | De amanuensium fide dubitatur. | Nauvi apologia. | Filio non praeiudicare declaratur. | Parlamentum habetur. | Proscriptio proditorum. | Ordines petunt ut sententia prolmugetur. | Elizabetha respondet. | Ut aliud remedium excogitent rogat. | Illi respondent. | Illa replicat. | Haec Scotae significantur. | Laetanter audit. | Sententia in eam promulgatur. | Illa tulit composite. | Ab Elizabetham quaedam petit. | Iudicia de Scota inita in utramque partem. | Pro illa. | Contra illam. | Rex Scotorum pro ea intercidit. | Scoti nonnulli contra. | Ille literis et nuntiis. | Quaedam consideranda proponit. | Gallus etiam per legatos. | Bellieuri pro Scota rationes. | Eius rationibus responsa. |

LLE Flussingam appulsus a nepote Philippo Sidneio loci praefecto, et deinde a Zelandiae et Hollandiae urbibus nullo non honoris genere, faustis acclamationibus, arcubus triumphalibus, tabulis votivis, conviviis, et id genus caeteris excipitur. Ubi Hagam Hollandae mense Ianuario pervenerat, summum imperium et absoluta authoritas in foederatas provincias ab ordinibus generalibus (ut vocant) diplomate illi committitur cum titulo gubernatoris et capitanei generalis Hollandiae, Zelandiae, Provinciarum unitarum, et confoederatarum. Iam spendido satellitio stipatus, excellentiae titulo ab omnibus salutatus, et assentationibus delinitus, quasi in altissimo amplissimoque honoris gradu positus, regios spiritus sumere cepit. Ecce autem regina quae ordines tantum honorem detulisse, et illum admisisse, indignissime tulit, hominem extumescentem, una quidem literula in hanc sententiam ex improviso compressit.
2. Quam contemptum erga nos te gesseris ex hoc nuntio quem eo nomine ad te misimus, accipies. Nec cogitavimus quidem hominem quem e pulvere excitavimus, et prae caeteris favore singulari complexae sumus, tanto cum contemptu mandata nostra violaturum in re tanta, et quae nostra nostrique honoris tanti intersit. Cuius quamvis tu ne tantillam habes rationem contra quam ex fide debes; ne tamen existimes eius resarciendi nos adeo supine negligentes esse, ut tantam iniuriam silentio aut oblivione invovamus. Itaque mandamus ut, omni excusatione seposita, protinus pro fide qua nobis obstrictus teneris, praestes qaecunque Heneagius procamerarius noster nostro nomine declaverit, nisi maius periculum tibi attrahere malueris.
3. In aliis ad ordines generales literis expostulavit, quod in suam contumeliam absolutum foederaturum provinciarum imperium Leicestrio sibi subdito, ipsa inconsulta, detulerint, cum ipsa penitus recusaverit, et universo orbi terrarum edito scripto declaverit se tantum suppetias afflictis vicinorum rebus laturam, imperium nullo modo assumpturam. Monuit igitur ut authoritate illa absoluta Leicestrium, cui ipsa terminos circumscripserat, exuant; non quod eorum causam non fovendam censeat, sed ut honori suo quem vita potiorem habet, consulat. Rescribunt ordines sibi dolori esse maximo quod absolutam authoritatem Leicestrio, ipsa inconsulta, deferendo offensionem subierint. Ut rei necessitas leniat orant; cum ad turbas vitandas eiusmodi authoritas alicui necessario fuerit deferenda; nec illa sane tanta sit, quanta verbum absoluta prae se ferre videatur, cum ipse principatus, et dominatio suprema et dominii dignitas penes populum integra maneat. Authoritatem autem delegatam revocare nihil aliud esse quam in extrema pericula rem Belgicam praecipitare. His ordinum et flebilibus Leicestrii literis qui lachrimis et simulato dolore mitissimae principis gratiam reconciliare noverat, offensio paulatim obliterata evanuit.
4. Ille interim omnes provinciarum contributiones accipit, leges militares sancit, dumque negotationibus nova imponere vectigalia molitur, magnam apud populum sibi concitat invidiam. Iam Graviam Brabantiae oppidum ad Mosam flumen Parmensis Belgii sub Hispano gubernator per Carolum comitem Mansfeldiae circumpositis propugnaculis menses aliquot incinxerat. Ad hanc sublevandum Leicestrius comitem Hohenloum Germanum et Ioannem Norrisium Anglum peditibus Anglicis praefectum mittit, qui ubi primum munimentum proxime oppidum erigere ceperant, unde commeatum et subsidium inferrent, Hispani aggressi repulerunt; et mox Anglorum numeris supervenientibus illi magna clade repulsi, septem e ductoribus desideratis, Norrisio leviter sauciato. Hohenlous paulo post perrupto aggere et undis late immissis commeatum et subsidiarum manum cymbis invexit. Simul ac Parmensis ipse advenisset et in oppidum tormentis maioribus effulminasset, Hemartus loci praefectus iuvenis rei militaris ignarus, ne impressione quidem expectata, sibi et civibus incolumitatem pactus, locum dedit; dum interea Leicestrius Bataviam proprie dictam (hodie Betow) insulam amnicam inter Rhenum et Vahalim intersitam Hispanis expulsis liberat, et iuxta Telonium propugnaculum firmat. Graviam deditam Hemartus ille in exemplar capite luit.
5. Parmensis in Geldriam profectus ad Venlonem castra ponit quae Skenkius Frisius et Rogerus Williams Cambrobritannus, viri animosi magno ausu perrumpere intempesta nocte, et in urbem ingredi conati, caesis hostium nonnullis, ad ipsius Parmensis tentorium penetrarunt. Sed reiecti spe sua, non sine aliqua praecipitis audaciae inter viros militares laude exciderunt, et Venlo brevi dedita. Interim baro Willoughbeius Bergae ad Zomam praefectus rem frumentariam hostium intercipit, ex alia parte Philippus Sidneius et Mauritius principis Aurasionensis filius Axelam Flandriae oppidum ex improviso capiunt. Sidneius ex hoc successu animo plenus Gravelingam a praesidariis nonnullis spe inescatus noctu tentat, sed elusus, paucisque suorum a La-Motto praefecto qui fraudem composuerat, caesis, cum reliquis incolumis evadit. Guilielmus Pelhamus Anglis equitibus praefectus Brabantiam persultat, Parmensis a Venlone Bercam iter dirigit, in qua MCC Angli sub Morgano chiliarcha, eamque obsidione incingit, ad quam solvendam Leicestrius properat, sed cum se numero imparem, a commeatu minus instructum, nullum in proximo esse receptum, et hostium castra munitissima videret, ut hostem ob obsidione diverteret, ipse Duisburgam obsidet, et postquam, moenium parte tormentis disecta, oppugnationem institueret, ad deditionis conditiones praeventum, et urbs in potestatem recepta, priusquam Parmensis a Berca retractus subvenisset.
6. Ille autem Zutphaniae urbi propinquae metuens, commeatum subvehi iubet, qui dum iterum coelo nebuloso subvehitur, incidunt Angli per nebulam in Hispanos qui commeatum immiserant. Hic praelium tumultuarium convertum, Angli e loco muntio glandium tempestate una atque altera impetiti firmi constitunt. Equitum turmam sub Georgia Cressiaco Albano emissam profligant, ipsum equo a Willoughbeio disiectum capiunt, Hannibale Gonzago cum multis aliis interfecto. Ex Anglis pauci desiderati, sed qui instar plurimorum Sidneius equo perfosso dum alter ascendit, glande femur traiectus, vicesimo quinto post die magno sui desiderio bonis relicto, in flore aetatis expiravit vix quatuor menses patri superstes. Cui Leicestrius avunculus in Angliam reversus exequias magno apparatu et militari ritu in templo Sancti Pauli Londini solvit, Iacobus rex Scotorum epitaphio parentavit, utraque academia Lacrimas consecravit, et Novum Oxoniae Collegium elegantissimum Peplum contexuit. Haec et ampliora viri virtus, ingenium splendidissimum, eruditio politissima, moresque suavissimi meruerunt.
7. Leicestrius moestus moerensque licet, propugnacula iuxta Zutpheniam acriter oppugnat, atque ut foelicius expugnaret, insulam amnicam et in ea munimentum primum intercipit, inde propugnaculum minus adortus, virtute Edwardi Stanlei cepit, qui arrepta Hispani lancea qua impetitus erat, adeo firmiter tenuit, ut per eam in ipsum propugnaculum attractus fuerit; unde Hispani territi trepide se subduxerunt. Stanleium ob fortitudinem equestri dignitate ornavit Leicestrius, quadraginta libris monetae Anglicae in praesentarium, annuaque pensione C marcarum ad vitam muneravit. Nocte insequente Hispani maius propugnaculum cum omni apparatu reliquerunt, et in Zutphaniam se receperunt. Nec Leicestrio visum est obsidere quae, summa iam hyeme, praesidiis in circumpositis oppidis satis obsessa videbatur. Daventriae enim intra VI milliare Anglicum ad aquilonem egit Guilielmus Stanleius cum MCC pediatibus Anglis et Hibernicis, in Zutphaniae propugnaculis iuxta Daventriam Rolandus Yorcus cum DCCC peditibus et CC equitibus, et ad ortum praesidarii in Lockhamia, Sherenberga, et Doetico erant dispositi.
8. Leicestrus, cum reliquos milites in oppida deduxisset, et Parmensis longius abscessisset, Hagam revertitur, ubi querulis expostulationibus ab ordinibus excipitur, rem nummariam male fuisse administratam, aures eius pravis patere consiliis, auxiliarium Anglorum numeros non esse completos, extraneos milites nullo ordinum consensu fuisse conscriptos, disciplinam militarem negligi, currus et cunicularios vi cogi, provinciarum privilegia contemni, novas contributionum formulas excogitari. Ut his salutare remedium tempestive adhibeat orant. Ille iam Angliam cogitans spem blande fecit. Quo autem die iam descessurus, provinciarum administrationem ordinum consilio committit, eodem die alio restrictionis diplomata secreto confecto authoritatem omnem in gubernatores provinciarum, urbium, et arcium sibi reservat, quinimo solitas iurisdictiones ordinum consilio et provinciarum praesidibus adimit, et in Angliam tertio Decembris die traiicit. Ita toto hoc anno res Anglicae in Belgio se habuerunt.
9. In Anglia vero Philippus comes Arundeliae, quo toto iam anno in carcere abditus iacuerat, in camera stellata accusatus est, quod sacerdotes contra leges fovisset, literarum commercium cum Alanao et Personio Iesuita reginae hostibus habuisset, scripto publicato regni iustitiae derogasset, et regno sine licentia exire cogitasset. Ille obsequium in reginam et charitatem in patriam professus, se ex religionis catholicae studio, et legum ignorantia modestissime excusavit, iudicioque confessus se submisit, qui eum X millibus librarum mulctarunt, et carceri quamdiu reginae visum adiudicarunt. Sed de his anno MDLXXXIX plenius dicendum.
10. Venerat hoc tempore in Angliam a Frederico II Danorum rege Henricus Ramelius in rebus Germanicis cancellarius, militari apparatu et sclopetariorum satellitio stipatus, qui propensam regis Danorum erga Elizabetham et orbis Christiani pacem fuse declaravit, ad quam cum Hispano conciliandum omnem operam spopondit, ne, ut inquit ille, humani generis hostis sementem bellorum quam in Belgio fecerat, diutius sanguine humano irrigaret. Illa benignissime audivit, crebros cum eo sermones habuit, singulari cum humanitate hominem complexa, piumque Dani animum imprimis laudavit. Respondit autem per baronem Burghleium thesaurarium, Carolum Howardum admirallum, Henricum baronum Hunsdonium camerarium, et Franciscum Walsinghamum a secretis, nihil sibi magis in votis esse, quam pace in qua nihil sit insidiarum cum vicinis principibus colere, perpectis autem Hispani in ipsam molitionibus, non posse suae saluti non prospicere, veram Christi religionem tueri, et privilegia confoederatorum vicinorum sarta tecta conservare. In eandem fere sententiam respondit etiam Bodellano quem Parmensis in Angliam de pace tentanda submiserat.
11. Navarro interim, per cuius latus Guisiani reformatam in Gallia religionem oppugnarunt, pecuniam per Horatium Pallavicinum large suppeditavit. In nihil tamen magis intenta, quam ut firmissimam inter Angliam et Scotiam consolidaret amicitiam, unique mutuae defensionis et offensionis foedere coniungeret, quo spem auxilii e Scotia non solum hostibus externis, sed etiam ipsi Scotorum reginae praecluderet. Illam enim animo exulceratam periculosa consilia amplecti suspicabatur, ex quo conditiones oblatae reiectae, associatio inita, atque ipsa in custodiam Amicii Powletti et Drugonis Drurii, ut iam dixi, tradita. Et abrupta sane consilia hinc Iesuitas, inde nobiles profugos divisis studiis suggessisse ex adversariis ipsorum scriptis satis superque constat. Iesuitae enim cum nullam spem Romanam religionem restaurandi vel per illam aut filium superesse viderent, ad novas artes conversi, novum et commentitium ius in regni Angliae successione Hispano (cuius unius magnitudini amplificandae incumbunt) procudere ceperunt. Miseruntque in Angliam, ut Pasquierus prodit, Samierum (si non sit nomen ementitum) ex eorum societate qui nobiles in Hispani partes pelliceret, illamque ad periculosa impelleret, denuntiando quod si molesta fuerit, nec illa, nec filius regnaret, et Guisios cognatos ne opem ferrent ad novos motus contra Navarrum et Condaeum concitando.
12. Ad foedus vero conficiendum, quod a Wottono inchoatum Russelli caedes interruperat, et iam Desnevalus e Gallia legatus, Corcelliusque homo irrequieti ingenii, nuper ex Anglia ignominiose eiectus, impediere coeperant, missus est Thomas Randolphus, cuius dexteritas in rebus Scoticis prudens et foelix habebatur, licet regi ob turbas quas in Scotia iam antea dederat, minime gratus. Proposuit ille regi easdem foederis conditiones quas antea Wottonus. Rex articulos de pecunia annua assignata, et de praeiudicio in iure suo ad Angliae coronam ipsi non faciendo adiici voluit, et in foederis tabulas referri. Haec seorsim codicillis cavenda legatus, ut edoctus erat, promisit, dummodo ille in amicitia colenda constans persisteret. Rex etiam ex charitate in suos proposuit, ut Scoti iisdem immunitatibus in Anglia quibus Angli gauderent.. Quod cum legatus docuisset fieri non posse nisi auctoritate parlamentaria, nec ordines Angliae hoc facile concessuros, ille articulis propositis deliberate assensum praebuit, iussitque eosdem regni proceribus impertiri, ut eorum etiam chirographis firmarentur, licet Gallicus legatus primum obmurmuraret reginam hoc foedus expetere non aliquo in regem amore, sed ex iusto timore ne a coniuratis hostibus mox opprimieretur; postea terrores non sine minis iniiceret amicitiam cum Gallis, quae Scotis fructuosissima, dissolvendam; postremo obtestaretur ne Galliarum rege inconsulto aliquid fieret.
13. Sed apud regem, qui vana haec noverat, nec impedimentum nec moram interponere poterat. Noverat enim ille Anglorum vires ex Belgica confoederatione plurimum adauctas, serioque respondit, Se fiduciam in divina benignitate, et non in eorum amicita qui Deo gloriae adversantur, collocasse. Nec sibi minus licere foedus cum regina pacisci, Gallo inconsulto, quam Gallo nuper cum illa, ipso inconsulto. Et quamvis regina tenacior minorem quam expectabat pecuniam miserit, ne foedus emere videretur, et minus expresse de successione caverit, ille tamen pro zelo in religionem et singulari in illam et publicam pacem studio, tum foedus confici, tum Carros de Russelli caedi suspecto, ut satisfaceret, in Angliam mitti iussit. Sed illi pridie quam mittendi aufugerunt.
14. Paulo post, Iulio ineunte, Berwici convenerunt Edwardus comes Rutlandiae, Guilielmus baro Everus, et Thomas Randophus a regina Angliae, Franciscus comes Bothewlliae, Robertus baro Boidus, et Iacobus Humius Coldenknollius a Scotorum rege delegati. Foedusque (quod arctioris amicitiae foedus appellatum, cum offensionis nomen Scotis displiceret) in haec verba confecerunt:
15. Cum horum principium regimen et gubernatio in ea dubia et periculosa tempora inciderint, quibus principes vicini, qui catholici dici volunt, pontificiam authoritatem agnoscentes, foederibus mutuis ad veram, puram, et evangelicam religionem non solum e suis territoriis et dominiiis, verum etiam e regnis alienis extirpandam ac erunendam, amicitias coeunt ed fidem astringunt, ne qui evangelicam colunt religionem pro eius defensione et patrocino minus esse soliciti videantur, quam qui Romanam, pro eiusdem eversione tam serio nituntur, dicti principes pro maiori suarum personarum securitate, a quorum salute totius populi salus pendet, et pro conservenda vera, antiqua, et Christiana (quam nunc profitentur) religione, mutui et socialis foederis arctius vinculum, quam hactenus unquam inter suarum maiestatum progenitores coaluit, integre ineundem censuerunt.
16. Primo igitur, ut hoc tam pium et necessarium utriusque principis propositum in hoc turbulento rerum statu ad utilitatem publicam, et evangelicae veritatis propagationem suum sortiatur effectum, conventum, concordatum, et conclusum est, quod iidem principes de vera, pura, et evangelica quam nunc profitentur religione, adversus quoscunque alios qui eiusdem religionis evertendae causa contra alterutrum eorum quicquam molientur, attentabunt, vel facient, tuenda ac conservanda, hoc sociali et sacrosancto foedere cavebunt, ac omni quo poterunt studio sedulo conabuntur, et operam dabunt ut reliqui principes qui eandem colunt veram religionem, una cum illis in hoc tam sancto proposito et foedere conveniant, iunctisque viribus, verum Dei cultum in suis ditionibus conservent, ac sub dicta antiqua et apostolica religione suum populum tueantur et regant.
17. Item conventum, concordatum, et conclusum est quod hoc sociale foedus pro tuenda et retinenda Christiana et catholica religione, quae hoc tempore ab utroque principe servatur, ac in regnis et ditionibus eorundem divino favore colitur et fovetur, sit et defensionis et offensionis foedus contra quoscunque qui liberum eiusdem exercitium in eorum regnis et dominiiis impedient, seu quovis modo impedire conabuntur; non obstantibus quibuscunque tractatibus, amicitiarum foederibus, confoederationibus inter alterutrum eorum et eiusdem religionis infestatores seu adversarios quoscunque prius initis. Quod si ullo unquam tempore principem aut statum quemcunque cuiuscunque fuerit conditionis horum principum alterutrius regna, dominia, seu territoria, ullamve eorundem partem invadere aut infestare, suarumve maiestatum personas aut subditos aliquo damno vel iniuria quavis afficere, eave seu eorum aliqua attemptare contigerit.
18. Conventum, concordatum, et conclusum est, quod horum principum neuter ab invaso aut iniuriam damnumque passo certior factus, dictis invasoribus seu infestatoribus ullum auxilium, consilium, favorumve ullo tempore palam aut occulte, directe aut indirecte, dabit vel praestabit, quovis consanguinitatis aut affinitatis vinculo, amicitiarum, vel foederum necessitudine prius inita, vel in posterum ineunda non obstant, in quocunque invasionis genere per quemcunque in posterum inferendae, seu attentandae.
19. Conventum, concordatum, et conclusum est, quod praefati principes sibi invicem suppetias ferent, eo quo sequitur modo, vidilicet, rex Scotiae, si Angliae regnum ab externo milite in partibus a regni Scotiae remotis invadatur infesteturve, post requisitionem a regina Angliae factam, bis mille equitum et quinque mille peditum, aut minorem aliquem militum numerum ad arbitrium et requisitionem dictae reginae absque mora mittet, eosdemque a limitibus Scotiae Angliae proxime adiacentibus in aliam quamcunque Angliae partem reginae sumptibus deduci curabit.
20. Item conventum, concordatum, et conclusum est, si regnum Angliae in septentrionali plaga infra sexaginta milliara a limitibus Scotiae dissita a quocunque invadatur, quod illustrissimus Scotorum rex a serenissima Angliae regina requisitus et interpellatus, universas suas quas potuerit vires et copias cogendas curabit, et cum effectu absque ulla cunctatione coget, easdemque cum Anglicis copiis coniunget, regnique Angliae invasores eorumque auxiliatores et fautores quoscunque per triginta continuos dies; illisque transactis, occasione vel rei necessitate ita exigente, diutius per illud temporis spatium, quo Scotiae subditi pro defensione regni auxilia ferre antiquitus consueverunt, et hodie iure tenentur, hostiliter persequetur et profligabit.
21. Item, quod cum Scotiae rex per Angliae reginam certior fuerit factus de aliqua invasione aut infestatione quacunque in regno Hiberniae, non solum comitatus Argatheliae, insularum, locorumque eidem comitatui adiacentium, aliarumque regni Scotiae partium quarumcunque incolis interdicet, ne in Hiberniae regnum ingrediantur, eosque ab ingressu penitus arcebit. Verumetiam in posterum quocunque tempore contigerit, incolas cuiuscunque partis regni Scotiae contra sententiam huius tractatus cum aliquo extraordinario seu iniusitato militum numero, more hostili in aliquam Hiberniae regni partem intrare, idem rex reginam de huiusmodi ingressu certoriatus, edicto publico infestatores hostiliter in eo regno grassantes tanquam rebelles, publicae pacis perturbatores, et perduellionis reos denunciabit et persequetur.
22. Item, quod neuter principum futuris temporis ulli perduelli, rebelli, seu ei qui ab alterutro principe publice defecerit, auxilium, favorem, subsidiumque praestabit, aut ab aliis quovis modo praestari permittet, eosdemve in suis dominiis aperte vel clam moram facere patiertur. Sed uterque a tempore notitiae seu primae requisitionis a principe, a quo iidem defecerint factae, dictos perduelles seu rebelles sine ulla mora aut procrastinatione secundum conventiones in prioribus nostris tractatibus inter nos et praedecessores nostros expressas tradat, seu tradi curabit, vel saltem a limitibus et terminis suorum dominiorum eosdem recedere coget. Et insuper quamdiu dicti rebelles seu perduelles moram in dictis dominiis traxerint, de omnibus iniuriis damnisque ab dictis perduellibus illatis idonee satisfaciet.
23. Item, quod pro omnibus et singulis iniuriis et controversiis componendis, quae a tempore quo serenissimus rex Scotiae regni gubernaculum in manus suas recepit, et per quadriennii spacium, illud tempus proxime antegressum in limitibus, limitum occasione, aut inter limitaneos contigerunt et intervenerunt, pricipes utrinque intra menses sex a conclusione huius foederis numerandos, commissarios aliquot idoneos, pacis studiosos, mandatis ad eam rem aptis et sufficientibus instructos atque monitos, ad aliquem locum commodum in utriusque regnorum confiinio ablegabunt, qui omnes huiusmodi causas et controversias honorifica et amica transactione component et terminabunt.
24. Item, quod neuter dictorum principum cum alio quocunque principe republica seu communitate in huius praesentis foederis et unionis praeiudicium amicitiam paciscetur, confoederationemve inibit ullam, absque expresso alterius foederati principis consensu, per dicti principis literas vel propria manu subscripotas vel privato sigillo prius habito et obtento.
25. Item, quod uterque princeps cum ad hoc per oratores seu commissarios alterius principis, alteruter debite requisitus fuerit, et iureiurando et magno suo sigillo hoc sanctium societatis foedus approbabit et confirmabit; et insuper in maiorem eiusdem stabilet item, diplomata regia seu literas patentes, certo quodam tempore de quo mutuo utriusque principis consensu constituetur, tradet, seu tradi curabit.
26. Item, quod priores omnes amicitiarum tractatus et foederum pacta inter praedictorum principum praedecessores eorumque regna et dominia quamvis in desuetudinem abiisse videantur, in suo robore, firmitate, et vigore permanebunt. Et itidem quod hic praesens mutui foederis et arctioris amicitiae tractatus prioribus tractatibus et confoederationibus a dictis principibus cum aliis foederatis initis nullatenus derogabit, aut eorum pondus et authoritatem ulla ex parte diminuet (purioris religionis quam in suis regni dicti principes nunc tuentur et colunt defensione duntaxat excepta) quo casu praesens foedus defensionis et offensionis ratum et inconcussum in suo robore intelligimus permansurum.
27. Item, quod rex Scotiae, quum vicesimum quintum aetatis suae annum impleverit, quamprimum id commode facere poterit, per publicum regni sui conventum dictum foedus approbabit et confirmabit, approbari et confirmari faciet. Et item reginalis sua maiestas per proceres et alios regnorum suorum Angliae et Hiberniae status, in parlamento idem faciet, et praestabit fieri et praestari procurabit.
28. Eodem mense quo hoc foedus sancitum, coniuratio perniciosissima in Elizabetham deprehensa est, cuis ortum et progressum ex ipsis coniuratorum spontaneis confessionibus quam potero paucissimis proponam. In Anglico Rhemis seminario quidam, dum omnipotentiam quandam in pontifice Romano quasi attoniti admirarentur, Pii V bulla in Elizabetham a Spiritu Sancto dictatam crediderunt. Principesque excommunicatos e medio tollere meritorium esse, imo et martyrium ea in causa vitam profundere sibi et aliis martyrii gloriam aucupantibus persuaserunt. Haec Giffardus theologiae doctor, Gilbertus Giffardus, et Hodgesonus sacerdotes, Ioanni Savagio (nothum fuisse perhibent) homini manu prompto adeo penitus inculcarant, ut ille Elizabetham perimere libens lubensque voverit. Eodemque tempore librum scripserunt (nec alio quidem consilio, quam ut securitatem reginae et consiliariis speciose praestarent, viamque suis sceleribus occulte praestruerent) quo pontificios in Anglia monuerunt ne quid in principem molirentur, sed Christianorum armis, lachrimis, rationibus spiritualibus, assiduis precationibus, vigiliis, ieiuniis, contra adversarios depugnarent. Simulque rumorem falsum per susurrones disseminarumt Georgium Giffardum e cohorte nobilium reginae stipatorum in caedem reginae iurasse, net hoc nomine Guisium grandi pecunia emunxisse.
29. Ad Pascha, Ioannes Ballardus e Rhemensi seminario sacerdos, qui plurimos pontificios per Angliam et Scotiam inviserat et animos tentaverat, in Galliam comitatus Maudo Walsinghami emissario, simulatore vaferrimo, qui illi imprudenti fucum fecerat, redit; et cum Bernardino Mendoza Hispani, iam ordinario in Gallia legato, et Carolo Pagetto Scotorum reginae devotissimo de invadenda Anglia agit; utique iam tempus esse peropportunum, viris militaribus in Belgio absentibus. Nec opportunius posse sperari, quandoquidem pontifici Romano, Hispano, Guisio, et Parmensi Angliam aggredi ad bellum ex Belgio divertendum deliberatum erat. Et quamvis Pagettus Angliam frustra invadi, regina superstite, dilucide doceret, Ballardus tamen in Angliam remittitur iuratus ut auxilia invadentibus et libertatem Scotorum reginae quamprimum procuraret.
30. Ad Pentecostem in Anglia appullit ille sericatus sacerdos militari habitu, et ementito nomine capitaneus Foscu appellatus. Egit Londini hisce de rebus cum Antonio Babingtono a Dethico in comitatu Derbiensi, iuvene natalibus claro, opulento, ingenio splendidio, et supra aetatem erudito, qui Romanae religioni addictus, nulla impetrata venia, in Galliam ignotus paulo antea profectus, familialiter usus est Thoma Morgano e reginae Scotorum clientela, et episcopo Glascuensi eiusdem legato, qui cum heroicas tantae reginae virtutes assidue praedicando, certam spem magnorum honorum per illam ostentasset; quam ambitiosus iuvenis facile arripuit; eum etiam ne cogitantem quidem literis Scotorum reginae commendarunt. Etenim ubi in Angliam rediisset, illa eum benigne literis salutavit, et iam inde Morganus eius opera usus erat in transmittendis ad illam literis, donec illa in Amicii Powletti custodiam committeretur. Tunc enim iuvenis perspecto periculo destitit. Cum hoc, inquam, Babingtono, de rebus quas dixi, egit Ballardus. Ille invasionem Angliae in nihilum abituram, dum Elizabetha superesset, plane putavit. Cum autem Ballardus illam non diu superfuturam innuisset, quippe Savagium, qui e medio tollere voverat, in Angliam iam venisse, non placuit Babingtono ut res tanta uni Savagio committeretur, ne ausu excideret, sed potius sex viris nobilibus et strenuis, in quorum numerum Savagium accenseri voluit ne voti suscepti damnaretur. Itaque Babingtonus novam iniit rationem de regno per exteros invadendo, de portubus ubi appellerent, de auxiliis quae adiungerentur, de Scotorum regina liberanda, et de tragica (ut ille vocavit) reginae caede patranda.
31. Dum huic cogitanti totus incumbit, per puerum ignotum literas familiari Scotorum reginae inter ipsos charactere accipit, quae illum diuturni silentii leniter incusat, et iubet ut literarum fasciculum a Morgano missum, et per legati Gallici amanuensem traditum quamprimum mitteret. Quod fecit, unaque per eundem nuntium literas ad illam dedit, in quibus silentium excusat quod opportunitate mittendi destitueretur, ex quo illa in custodiam Amicii Powletii puritani, mere Leicestriani, et catholicae fidei hostis acerrimi (ita enim vocavit) data fuerit. Quae cum Ballardo contulerat, explicat, docet sex nobiles selectos esse qui caedam tragicam patrarent, se autem cum centum aliis eodem tempore ipsam liberaturum. Orat ut heroicis in hac re actoribus (ita enim appellavit) praemia proponerentur, vel posteris si in eadem interciderint. His literis die XXVII Iulii respondetur, propensissimum Babingtoni in catholicam religionem et ipsam studium collaudatur. Monetur autem ut considerate aggrederetur, utque associatio inter ipsos, quasi a puritanis timerent, iniretur, nec quicquam moveretur priusquam de externis auxiliis certo constiterit; ut aliquis etiam in Hibernia tumultus excitaretur, dum in hac parte plaga infligeretur, Arundelius et fratres, Northumbriusque in partes pertraherentur, Westmorlandius, Pagettus, et alii domum clam revocarentur. Ratio enim liberandi praescribitur, vel currum in porta subvertendo, vel stabula incendendo, vel ipsam intercipiendo, dum per campestria inter Chartleiam et Staffordiam animi gratia obequitaret. Postremo Babingtonius iubetur sex nobilibus et caeteris de praemiis fidem interponere.
32. Ille iam sibi aggregaverat quosdam nobiles Romanae religionis studio inflammatos, inter quos primarii erant Edwardus Windesorius, baronis Windesorii frater, molli ingenio adolescens, Thomas Salisburius ex equestri familia in agro Denbighensi, Carolus Tilneius antiqua generis claritate, unica spes familiae, e cohorte nobilium stipatorum reginae, quem iam pridem Ballardus Romanae ecclesiae reconciliaverit, ambo iuvenes spetiosissimi, Chidiocus Tichburnius ex comitatu Southamptonensi, Edwardus Abindgtonus, cuius pater aulae regiae fuerat proquaestor, sive ut vulgo vocant, cofferarius, Robertus Gagaeus e Surria, Ioannes Traversus et Ioannes Charnocus ex comitatu Lancastrensi, Ioannes Ionesus cuius pater vestiarius erat Mariae reginae, Savagius quem dixi, Barnwellus ex nobili Hiberniae familia, Henricus Dunus inter rationales primitiarum et decimarum scriba. In societatem etiam se insinuavit Pollius, in reginae Scotorum negotiis apprime instructus, simulandi et dissimulandi peritissimus, qui omnia eorum consilia Walsinghamo indies aperuisse, et iuvenes in mala pronos peiora suggerendo praecipites impulisse creditur, licet Navus reginae Scotorum secretarius submonuisset ut ab eo caverent.
33. His rem communicat Babingtonus, sed non omnia singulis, literas suas et reginae Scotorum Ballardo, Tichburno, et Duno ostendit, agit cum Tilneio et Tichburno, ut percussores sint. Illi primum caede principis manus contaminare abnuunt, Ballardus et Babingtonus conantur docere licitum esse principes excommunicatos e medio tollere, et si ius violandum, religionis catholicae causa violandum. Hinc aegre persuasi assensum quodammodo adhibent, Babingtonus, Barnwellus, Charnocus et Savagius prompti et alacres in caedem iurant. Salisburius ut esset regicida nullo modo induci poterat, ad liberandam autem Scotorum reginam operam ultro promittit. Percussoribus supernumerarium Tichenorum designat Babingtonus, de cuius fide et fortitudine sibi persuaserat, sed ille iam peregre aberat. Iubet Babingtonus ne cuiquam nisi silentii iuramento prius praestito rem impertiant. Conferunt coniurati subinde de his rebus in Sancti Aegidii campis, in templo Paulino, in tabernis vinariis, per quas assidue convivia agitarunt spe magnorum honorum inflati; subinde collaundantes fortitudinem nobilium Scotorum, qui non ita pridem regem Sterlinii interceperant, et Girardi Burgundi qui Aurasionensem e medo sustulerat. Eo etiam fatuae vanitatis processerant, ut percussores designatos ad vivum in tabulis depingi voluerunt, et inter eos Babingtonum medium cum hoc versiculo, HI MIHI SUNT COMITES QUOS IPSA PERICULA DUCUNT. Sed cum hic versiculus, ut magis apertus minus placeret, pro eo substituerunt QUORSUM HAEC, ALIO PROPERANTIBUS? Has tabulas incoeptas ferunt, reginaeque clam ostensas, quae nullos de vultu agnovit praeter Barnwellum, qui saepius accesserat in causis comitis Kildariae, e cuius erat clientela; verum aliis indiciis edocta illa hominem novit. Certe cum prodeambulans Barnwellum cerneret, imperterrita hominem aspexit, et ad Hattonum satellitum praefectum et alios conversa dixit, Nonne ego pulchre stipata, quae ne unum in comitatu habeo gladio accinctum? Hoc enim caeteris coniuratis retulit ipse Barnwellus, et quam facile illa e medio tunc tolli poterat, si coniurati adfuissent, demonstrat. Savagius itidem hoc asseveravit.
34. Iam nihil magis anxium habuit Babingtonum, quam ne fides data de externis auxiliis falleretur. Ad eam igitur firmandam statuit ipse in Galliam traiicere, et Ballardum eo nomine occulte praemittere, cui numerata pecunia, facultatem proficisciendi sub ficto nomine procuraverat. Utque omnem suspicionem longe a se amoveret, per Pollium quem dixi se Walsinghamo insinuavit, maioremque in modum contendit ut sibi licentiam proficiscendi in Galliam a regina impetraret, pollicitus egregiam operam in rimandis et aperiendis abstrusioribus profugorum pro regina Scotorum molitionibus. Ille iuvenis consilium laudavit, nec solum licentiam proficiscendi, sed multa et magna promisit si hoc praestaret. Procrastinavit tamen rem totam, quam illi ne solem quidem scire credebant, sua et aliorum solertia sed praecipue Gilberti Giffardi sacerdotis indicio expiscatus.
35. Hic e clare familia apud Chellingtoniam in agro Staffordiensi haud procul a Chartleia, ubi regina Scotorum asservabatur, natus, a profugis missus erat hisce diebus in Angliam sub ementiti Lusoni nomine, ut Savagium voti suscepti admoneret, et internuntius lateret ad literas inter eos et reginam Scotorum transmittendas; cum in negotium tam periculosum nec comitissam Arundeliae, nec baronem Lumleium, nec Henricum Howardum, nec Georgium Shirleium pertrahere potuissent.
36. Profugi, ut periculum facerent an per Giffardum tuta esset transmittendi ratio, primum paginas albas et vacuas (blancks vocant) in fasciculos instar literarum compactas saepius miserunt, quas cum traditas ex responsis comperissent, iam confidentiores etiam alias furtivis notis de suis negotiis subinde miserunt. Verum Giffardus sive conscientia discructiatus, sive pretio plus corruptus, sive terrore perterritus, iam antea Walsinghamum clam accesserat, qui sit, et quo consilio in Angliam missus edocuerat, omnem operam ex charitate in patriam et principem detulerat, et omnes vel a profugis, vel a regina Scotorum literas acceptas communicare promiserat. Walsinghamus occasionem oblatam amplexus hominem comiter excepit, in comitatum Staffordiensem misit, scripsitque ad Powlettum ut aliquem e famulis a Giffardo corrumpi conniventer permitteret. Ille quasi nolens quemque e famulis per simulationem proditorum fieri, ut dixit, renitens tamen permisit, ut cervisiarium, vel avenarium qui iuxta habitarunt, corrumperet. Giffardus cervasiarium pauclis aureis facile corrupit, qui per foramen in muro, cui lapis demptilis impositus erat, literas submisit et recepit quae semper per compositos tabelliones ad Walsinghami manus devenerunt. Ille resignavit, descripsit, singulari arte Thomae Phelipps furtivas notas deprehendit, et Arthuri Gregorii artificio ita consignavit, ut nemo resignatas iudicaret, adque ad eos quibus superscriptae erant misit. Ita interceptae erant illae priores reginae Scotorum ad Babinbtonum, eiusdem ad illa responsoriae, et alterae ad eum (quibus subdole additum eodem charactere postscriptum, ut nomina sex nobilium ederet, si non et alia) necnon quae eodem die ad Mendozam Hispani legatum, Carolum Pagettum, baronem Pagettum, archiepiscopum Glascuensem, et Franciscum Ingelfeldum conscriptae, quae singulae descriptae, atque transmissae.
37. Elizabetha, statim atque ex his literis tam horridam tempestatem hinc a domesticis, inde ab externis sibi impendere intellexit, iussit ad coniurationem mature opprimendam Ballardum intercipi. Ex improviso itaque ille in Babingtoni aedibus capitur in ipso temporis articulo, cum iam ad Gallicum iter accinctus esset. Babingtonus hinc totus animo solicitus et suspensus inter mille incerti animi fluctuationes aestuat, mentem huc illuc versat, ad Tichburnum se confert, et quid agendum consulit. Ille, ut coniurati protinus se segregarent et diffiguerent monuit. Visum erat Babingtono Savagium et Charnocum ad caedem patrandam illico submittere; prius tamen, ut facilior pateret aditus, splendidiores et magis aulicas vestes Savagio apparare, et hac de re sermones cum illis eodem die in templo Paulino habet. Sententia mox mutata, intimos solicitudinis aculeos occultans Walsinghamum in aula absentem literis et importunis efflagitationibus urget, ut licentia proficiscendi in Galliam iam tandem concederetur, simulque interpellat pro Ballardo liberando, qui sibi in negotio suscepto inprimis esset usui. Walsinghamus blandis promissis hominem de die in diem lactat. Quod Ballardus captus, in Youngum sagacem illem pontificiorum venatorem et apparitores transfert, atque Babingtonum ut ab id genus hominum sibi caveret, quasi amice submonet; facileque iuveni persuadet, ut tantisper donec regina licentiae codicillum signaret, et ipse Londinum rediret, in ipsius Londini aedibus pernoctaret, quo occultius de tantis rebus inter se agerent, et ne qua suspicio ex crebris eo iterationibus apud profugos, cum in Galliam veniret, oboriretur.
38. Interim imperatum est Scudamoro Walsinghami famulo ut eum diligentissime observaret, et ubique comitaretur, scilicet, quo tutior esset ab apparitoribus. Hanc telam Walsinghamus clam caeteris reginae consiliariis hactenus texuerat, et longius protendere voluit. Noluit autem regina, Ne, ut ipsa dixit, non cavendo periculum cum posset, Deum magis tentare, quam in Deo sperare videretur. Mittitur itaque ex aula schedula a Walsinghamo ad famulum, ut intentiori cura Babingtonum observaret. Haec non consignata ita tradita est, ut Babingtonus in mensa legenti iuxta adsidens una legerit. Hinc male sibi conscius, et singula diluxisse suspicatus, nocte insequente, cum in taberna vinaria ille, Scudamorus, et unus et alter e Walsinghami famulis largius coenassent, quasi symbolum daturus, pallio gladioque relictis, surrexit, et per tenebras Westmonasterium se proripuit, ubi Gagaeus cum illo vestimenta permutavit, qui eadem mox in Charnoci cubiculo et Charnoci induit, simulque in sylvam Sancti Ioannis iuxta urbem se subduxerat, quo Barnwellus et Dunus etiam se receperunt. Publica interim praeconis voce proditores per universam Angliam declarantur. Illi in sylvis et aviis latitantes cum pecuniam mutuam a legato Gallico, et equos a Tichburno frustra petissent, Babingtono capillitium tondent, nativam faciei pulchritudinem virentibus iuglandium culeolis sive corticibus devenustant, fameque adacti Bellamiorum aedes prope collem Harroum petunt, qui Romani religioni admodum addicti. Ibi in horreis occultantur, aluntur, et rustico habitu vestiuntur. Decimo autem post die reperti, Londinum ducuntur, urbsque publicam laetitiam campanarum pulsationibus, pyris per plateas accensis, psalmisque cantandis testatur, usque adeo ut cives ingentes a regina laudes et gratias retulerint.
39. Caeteri coniurati mox capti, plerique in urbis vicinia, Salisburius in comitatu Cestrensi equo a persequentibus transfosso, et Traversus cum eo, postquam Wever flumen tranassent; et in Wallia Ionesus qui invasionis destinatae haudquamque ignarus, eos aedibus suis postquam proditores declaratos cognoverat, occultaverat, et Salisburium fugientem equo eiusque famulum (qui sacrificus) pallio permutato instruxerat. Solus Windsorus non repertus. Plures dies in his examinandis insumpti sunt, qui se invicem suis confessionibus iugularunt, nihil veri reticentes.
40. Toto hoc tempore Scotorum regina famulique tam vigili custodia a Powletto obsepti tenebantur, ut haec ipsam omnino latuerint, etsi per universam Angliam notissima. Simul autem ac isti capti, Thomas Gorgius missus erat qui eam de his certiorem paucis faceret, quod ne opinanti quidem ex composito fecit, cum illa iam equum ad venandam conscendisset; nec redire permissum, sed specie honoris per vicinas nobilium aedes circumducitur. Interia Ioannes Manerius, Edwardus Astonus, Richardus Bagotus, et Guilielmus Waadus, qui totius rei ignarus in has partes iampridem missus, ex potestate regiis codicillis delata. Navum et Curlum secretarios, aliosque famulos seorsim servandos custodibus tradiderunt, ne inter se aut cum regina sermones haberent. Et foribus conclavis effractis, omnes arculas in quibus chartae repositae suis sigillis munitas ad aulam miserunt. Deinde Powlettus iussus in pecuniam omnem invasit, ne quos illa pretio corrumperet, fidemque restituendi interposuit. Arculis coram Elizabetha excussis, deprehenduntur multorum exterorum literae, literarum etiam ad multos exemplaria, breviaria, et occultorum characterum indices plus minus sexaginta; necnon quorundam Angliae procerum ad illam literae amoris et officii plenissimae. Quod tamen Elizabetha silentio dissimulavit iuxta quod pro symbolo usurpavit (VIDEO, TACEO). Verum illi rem subodorati, ne eidem favisse viderentur, deinceps infense adversari ceperunt.
41. Iam Giffordus, cum huic scaenae inservisset, in Galliam tanquam exul amandatur, relicta prius apud Gallicum in Anglia legatum chartula indentata cum documento, ut literas a regina Scotorum vel a profugis acceptas non alii cuipiam traderet, quam qui parilem chartulam exhiberet, quae ab illo ad Walsinghamum clam submissa. Iste in Galliam reversus, post aliquot menses in carcerem ob vitae turpitudinem coniectus, et de his suspectus, misere expiravit, pleraque iam dicta non gravate confessus, quae etiam ex scriniis comperta.
42. Die XII Septembris, septem e coniuratis in iudicium vocati se reos agnoverunt, et laesae maiestatis damnati. Perendie alii septem itidem vocati se reos inficiati, Deo et patriae ex more se iudicandos submiserunt, qui ex suis confessionibus rei peracti et damnati. Pollius solus, etiamsi omnium conscius, cum affirmasset se Walsinghamo quaedam indicasse, in iudicium non vocatus. Die mensis XII priores septem in campis Sancti Aegidii, ubi convenire soliti, patibulo et tabulato ad id erecto, suspensi, demissi, genitalibus abscissis, vivi videntesque exenterati, et membratim dissecti non sine crudelitatis nota, scilicet Ballardus architectus sceleris a Deo veniam deprecatus, et a regina, adiecta conditione, si in illam peccasset. Babingtonus, qui Ballardi supplicium intrepidus spectavit dum caeteri universi in genua provoluti precibus vacarent, peccataque ingenue agnovit; e patibulo demissus, iam dissecandus clare subinde exclamavit Latine Parce mihi domine Iesu. Savagius funiculo rupto e patibulo decidit, et statim a carnifice arreptus, genitalibus abscissis, et vivus exenteratus. Barnwellus crimen religionis et conscientiae obtentu extenuavit. Tichburnus scelere demississime agnito, magnam apud multitudinem circumfusam commovit misericordiam; itidem Tilneius moesto animo et spetioso corpore. Abingtonus turbido ingenio minas iactans, et terrores intendens de cruore propediem in Anglia effundendo. Postridie reliqui septem ad eundem locum pertracti eodem genere mortis sunt affecti, sed mitius ex reginae iussu quae superiorem saevitiam exosa. Singuli enim ex suspendio penitus expirarant priusquam demissi et exenterati. Salisburius primus admodum poenitens, catholicos monuit ne vi et armis religionem restituere molirentur. Similiter qui eum sequutus Dunus. Ionesus protestatus se Salisburium ab incepto disuassisse, elatum praecipitemque Babingtoni animum et invasionis consulium omnino damnasse. Charnocus et Traversius in precationes defixi, se Deo et Sanctis commendarunt. Gagaeus munificam reginae in patrem benignitatem praedicans, et perfidam sui ipsius in principem optime meritam ingratitudinem destatus. Hieronymus Bellamius, qui Babingtonum, postquam proditor publice declaratus, occultaverat (cuius frater eiusdem criminis conscius se in carcere strangulavit) confusus et silens agmen clausit.|
43. Supplicio de his sumpto, Navus Gallus, et Curlus Scotus, qui Scotorum reginae ab epistolis, examinati de literis, literarum exemplaribus, notulis, et characteribus in reginae conclavi deprehensis, sponte suis subscriptionibus agnoverunt, sua ipsorum esse autographa, ab ipsa Gallice dictata, a Navo excepta, a Curlo Anglice conversa et occultis characteribus descripta. Nec infitiati sunt illam a Babingtono literas accepisse, et se illius iussu in eam quam dixi sententiam rescripsisse. An hi pretio hand ad rem adducti fuerint, non dixero. Hoc tamen ex literis certum est, cum Curlus promissa Walsinghamo hoc tempore exigeret, Walsinghamum illum ut immemorem extraordinariae gratiae arguisse, ut qui nihil confessus fuit, nisi quod Navo socio coram premente, diffitere non poterat.
44. Mox Edwardus Wottonus in Galliam mittitur, qui regi coniurationis seriem explicaret, et literarum reginae Scotorum et aliorum exemplaria testimoniis nobilium Angliae ad veritatem asserendam confirmata exhiberet, ut Gallus videret quanta pericula molitionibus Morgani, Caroli Pagetti, et aliorum in Gallia contra Angliae reginam struererentur.
45. Quid de Scotorum regina fieret, consiliarii non unum idemque senserunt. Alii nihil asperius in eam statuendum censuerunt, sed arctissime custodiendam tum quod non criminis auctor, sed tantum conscia, tum quod valetudinaria nec diu superfutura. Alii ut religioni consuleretur, protinus e medio tollendam, et ex lege. Leicestrius veneno maluit, et theologum submisit qui Walsinghamum hoc licere doceret. Protestabatur autem Walsinghamus tantum abesse ut vim afferri probaret, ut Mortonii consilium iampridem fregerit, qui suaserat ut in Scotiam remitteretur, et in ipso regnorum collimitio occideretur. Variatum iterum e qua lege in illam ageretur, an ex illa anni XXV Edwardi III (qua maiestatis laesae tenetur, qui regi aut reginae perniciem struxerit, bellum in eius regno moverit, aut hostibus adhaeserit), an ex illa anni XXVII Elizabethae quam dixi. Vicit tandem eorum sententia qui ex hac postrema maluerunt, utique ad hanc rem nata, idemque accommodanda. Ex lege igitur illa superiori anno lata, ut inquirerertur, et sententia pronuntiaretur qui rebellionem concitaverint, aut regnum invaserint, aut reginae vim inferre tentaverint, plures a sanctiori consilio et Angliae proceribus diplomate legati sunt. Quorum nomina cum seriam et attributis procerum Angliae posterorum intersit cognoscere ex ipso autographo subiicere visum. Quod formula forensi ita se habet.
46. Elizabetha Dei gratia Angliae, Franciae, et Hiberniae regina, fidei defensor etc. reverendissimo in Christo patri Ioanni Cantuarensi archiepiscopo, totius Angliae primati et metropolitano, et uni de privato consilio nostro, ac praedilecto et fideli nostro Thomae Bromley militi cancellario Angliae, alteri de privato consilio nostro, ac etiam praedilecto et fideli nostro Willielmo domino Burghley domino thesaurario Angliae, alteri de privato consilio nostro, ac etiam charissimo consanguineo nostro Willielmo marchioni Wintoniae, uni dominorum parlamenti, charissimo consanguineo nostro Edwardo comiti Oxoniae magno camerario Angliae, alteri dominorum parlamenti, necnon charissimo consanguineo nostro Georgio comiti Salopiae, comiti marescallo Angliae, alteri de privato consilio nostro, charissimoque consanguineo nostro Henrico comiti Cantiae, alteri dominorum parlamenti, ac etiam charissimo consanguineo nostro Henrico comiti Derbiae, alteri de privato consilio nostro, charissimoque consanguineo nostro Willielmo comiti Wigorniae, alteri dominorum parlamenti, necnon charissimo consanguineo nostro Edwardo comiti Rutlandiae, alteri dominorum parlamenti, ac charissimo consanguineo nostro Ambrosio comiti Warwick, magistro ordinationum nostrarum, alteri de privato consilio nostro, charissimoque consanguineo nostro Henrico comiti Penbrochiae, alteri dominorum parlamenti, necnon charissimo consanguineo nostro Roberto comiti Leicestriae, magistro equorum nostrorum, alteri de privato consilio nostro, ac charissimo consanguineo nostro Henrico comiti Lincolniae, alteri dominorum parlamenti, ac etiam charissimo consanguineo nostro Antonio vicecomiti Montague, alteri dominorum parlamenti, praedilictoque et fideli nostro Carolo domino Howard magno admirallo nostro Angliae, altero de privato consilio nostro, ac praedilecto et fideli nostro Henrico domino de Hunsdon, domino camerario nostro, alteri de privato consilio nostro, necnon praedilecto nostro Henrico domino Abergavenniae, alteri dominorum parlamenti, ac praedilecto et fideli nostro Edwardo domino Zouche, alteri dominorum parlmenti, ac etiam praedilecto et fideli nostro Edwardo domino Morley, alteri dominorum parlamenti, praedilectoque et fideli nostro Willielmo domino Cobham, domini guardiano quinque portuum nostrorum, alteri de privato consilio nostro, necnon praedilecto et fideli nostro Edwardo domino Stafford, alteri dominorum parlamenti, ac etiam praedilecto et fideli nostro Arthuro domino Grey de Wilton, alteri dominorum parlamenti, ac etiam praedilecto et fideli nostro Ioanni domino Lumley, alteri dominorum parlamenti, ac etiam praedilecto et fideli nostro Ioanni domino Sturton, alteri dominorum parlamenti, ac etiam praedilecto et fideli nostro Willielmo domino Sandes, alteri dominorum parlamenti, ac etiam praedilecto et fideli nostro Henrico domino Wentworth, alteri dominorum parlamenti, praedilecto et fideli nostro Lodovico Mordant, alteri dominorum parlamenti, praedilectoque et fideli nostro Ioanni S. Iohn de Bleso, alteri dominorum parlamenti, necnon praedilecto et fideli nostro Thomae domino Buckhurst, alteri dominorum parlamenti, ac praedilecto et fideli nostro Henrico domino Compton, alteri dominorum parlamenti, ac etiam praedilecto et fideli nostro Henrico domino Cheny, alteri dominorum parlamenti, dilecto et fideli nostro Francisco Knolles militi, thesaurario hospitii nostri, alteri de privato consilio nostro, ac dilecto et fideli nostro Christophero Hatton militi, vicecamerario nostro, alteri de privato consilio nostro, ac etiam dilecto et fideli nostro Francisco Walsingham militi, uni primariorum secretariorum nostrorum, alteri de privato consilio nostro, ac etiam dilecto et fideli nostro Willielmo Davison armigero, alteri primariorum secretariorum nostrorum, de privato consilio nostro, ac dilecto et fideli nostro Radulpho Sadleir militi, cancellario ducatus nostri Lancastriae, alteri de privato consilio nostro, necnon dilecto et fideli nostro Waltero Myldmay militi, cancellario scaccarii nostri, alteri de privato consilio nostro, ac dilecto et fideli nostro Amicio Poulett militi, capitaneo insulae nostrae de Iersei, alteri de privato consilio nostro, dilectoque et fideli nostro Ioanni Wolley armigero, secretario nostro pro lingua Latina, alteri de privato consilio nostro, ac etiam dilecto et fideli nostro Cristophoro Wraie militi, capitali iustitiario ad placita coram nobis tenenda assignato, dilectisque et fidelibus nostris Edmundo Anderson militi, capitali iustitiario nostro de banco, Rogero Manwood militi, capitali baroni scaccarii nostri, Thomae Gawdy militi, uni iustitiariorum nostrorum ad placita coram nobis tenenda assignato, et Willielmo Perriam, uni iustitiariorum nostrorum de banco, salutem, etc. Deinde ne verbatim describam. Post recapitulationem legis (sive actus ut nostri vocant) anno superiori sancitae, haec sequuntur. Cum post finem sessionis parlamenti, scilicet, post primum diem Iunii anno regni nostri vicesimo septimo, diversae res compassatae et imaginatae fuerunt, tendentes ad laesionem personae nostrae regiae, tam per Mariam filiam et haeredem Iacobi V nuper Scotorum regis, ac communiter vocatam reginam Scotorum et dotariam Franciae, praetendentem titulum ad coronam huius regni Angliae, quam per diversas alias personas, cum scientiae, Anglice with the privitie eiusdem Mariae, prout datum est nobis intelligi. Cumque nos intendimus et determinamus, quod actus praedictus in omnibus et per omnia foret rite et effectualiter executus secundum tenorum eiusdem actus, quodque omnes offensiones supradictae in actu supradicto, ut praefertur mentionatae et circumstantiae earundem forent examinatae, et sententia sive iudicium superinde detur secundum tenorem et effectum actus illius, vobis et maiori vestrum parti plenam et integram potestatem, facultatem et auctoritatem secundum tenorem actus damus ad examinandum omnes et singulas res compassatas et imaginatas tendentes ad laesionem personae nostrae regiae, tam per praedictam Mariam, quam per quascunque alias personas, vel quamcunque aliam personam, cum scientia, Anglice with the privitie eiusdem Mariae, et omnes circumstantias eorundem, ac omnes alias offensiones supradictas, quascunque in actu supradicto ut praefertur mentionatas, et omnes circumstantias earundem offensas et earum cuiuslibet. Ac superinde secundum tenorem actus praedicti ad dandum sententiam sive iudicium, prout super bonam probationem materia vobis apparebit. Et ideo vobis mandamus quod ad certos dies, et loca quos vos, vel maior pars vestrum, ad hoc provideritis, diligenter super praemissa, in forma praedicta procedatis, etc.
47. Horum plerique Fotheringhaiam castrum in comitatu Northamptoniae ad Nevi fluminis ripa, XI die Octobris accesserunt, ubi Scotorum regina tunc custodita. Postridie delegati ad eam miserunt Walterum Mildmaium, Powlettum, et Edwardum Barkerum notarium publicum, qui Elizabethae literas illi in manum tradiderunt, quas cum perlegisset, vultu ad regiam dignitatem composito et animo sedato, Male me habet, inquit, reginam sororem mihi charissimam perperam de me edoctam esse, et tot annos iam arcte custoditam, membrisque captam, postquam tot aequas conditiones pro libertate obtulerim, neglectam iacuisse. Quanquam de pluribus periculis plene praemoverim, fides tamen mihi nulla adhibita, sed semper ego spreta, licet sanguinis vinculo ei coniunctissima. Cum associatio iniretur, et lex parlamentaria inde sanciretur, praevidi quicquid periculi vel ab exteris principibus foras, vel a malesanis domi, vel religionis causa acciderit, mihi fore praestandum, cum in aula multos habeam infestos adversarios. Inique sane, nec sine causa ferrem foedus cum filio meo, me inconsulta, initum esse; sed huiusmodi praetermitto. Quod ad has literas, novum mihi videtur ut regina mihi tanquam subdito imperet ut me iudicio sistam. Regina ego sum absoluta, nec quicquam committam quod maiestati regiae, mei loci, et ordinis principibus, et filio sit fraudi. Nondum animus decidit, nec calamitati succumbam. Refero me ad ea quae coram Bromleio nunc cancellario et barone Lawaro protestata sum. Angliae leges et statuta mihi sunt ignotissima, consiliariis sum destituta, qui mihi pares plane nescio; chartae et notulae sunt ablatae, nullus est qui patronum mihi se praebere audeat. Ego omnis contra reginam criminis expers, neminem in eam concitavi, nec in crimen vocanda, nisi ex verbo mihi aut scripto, quae in me haudquaquam produci poterunt. Diffiteri tamen non possum, me memet et causam meam exteris principibus commendasse.
48. Postridie ad eam nomine delegatorum redierunt Powlettus et Barkerus, qui monstrant hoc responsum in scripta relatum, et an in eodem persisteret rogarunt. Cum distincte perlectum audisset, ut probe et vere conceptum laudavit, et in eo se persisturam dixit. At hoc, inquit, mihi animo excidit quod adiici velim. Quod regina scripserit me subiectam esse Angliae legibus, et ex illis iudicandam, quoniam sub earum tutela vixi. Respondeo me in Angliam ad opem implorandam venisse, iam inde vero in carcere detentam, legum Angliae tutela vel beneficio frui non potuisse, imo nec a quopiam quales sint leges illae hactenus intelligere licuit.
49. A meridie nonnulli selecti a delegatis cum iuris Caesarei et canonici peritis eam accesserunt. Cancellarius vero et thesaurarius authoritatem ex diplomate declararunt, nec captivitatem, nec regiae maiestatis praerogativam posse eam a respondendo in hoc regno eximere docuerunt, utque obiicienda audiret blande monuerunt; sin minus, se ex legis authoritate et posse et velle in eam absentem agere interminati. Illa respondet, Se subditam non esse, et malle millies perire, quam se subditam agnoscere, quandoquidem agnoscendo, et regiae maiestatis sublimitati praeiudicium ferret, simulque se omnibus Angliae legibus etiam in re religionis teneri fateretur; nihilominus in libero et pleno parlamento ad omnia paratam esse respondere, cum nesciat an dicis causa et ad speciem hic conventus contra eam iam praeiudiciis condemnatam instituatur. Ut conscientiam igitur consulant, et meminerint orbis terrarum theatrum regno Angliae longe amplius patere submonet. Cepit deinde de iniuriis sibi illatis conqueri, et thesaurarius interrumpens, Elizabethae in eam beneficia enumerare; scilicet, quae in nonnullos impugnantes ius quod in Angliam vendicat animadverterat, et impedierat quo minus ab ordinibus regni ob nuptias cum Norfolcio expetitas, rebellionem in plaga boreali, et alia damnaretur. Quae cum illa nihili aestimare videretur, recesserunt.
50. Post aliquot horas per Powlettum et sollicitatorem capita diplomatis et nomina delegatorum exhibuerunt, ut videret ex aequo et bono, non ex versuto iure et extra ordinem agendum esse. Illa nullam contra delegatos exceptionem opposuit, at acerrimam contra legem nuperam, e qua authoritas diplomatis tota dependit; utique iniustam esse, in se composito excogitatam, exemplo carere, et cui nunquam se subiiceret. Rogavit ex quo iure procederent, si ex Caesareo vel canonico, interpretes e Papi vel Pictonibus aliisque externis academiis accersendos dixit, cum idonei in Anglia non reperiantur. Addidit etiam ex disertis verbis in reginae literis constare se criminis ream iam praeiudicatam esse, etsi inauditam; ideoque non esse cur se coram illis sisteret, postulavitque ut satisfieret de nonnullis in istis literis scrupulis, quos confuse et raptim sibi seorsim agnoverat; sed descriptos tradere noluit, cum e dignitate regia non sit, ut dixit, scribae partes agere.
51. Haec de re selecti illi delegati rursus eam adierunt, quibus significat se non satis percipere quid velint illa verba, Cum sit sub reginae protectione. Cancellarius respondit, Hoc cuius intelligenti clare patere, subditorum tamen non esse interpretari quid regina sibi vellet, nec ad hoc se delegatos esse. Postulavit illa deinde protestationem quam quondam fecerat ostendi atque approbari. Responsum, eam nunquam approbatam fuisse, nec iam approbandam, cum sit fraudi coronae Angliae. Rogavit qua authoritate procederent. Responsum, ex authoritate diplomatis et iuri civili Anglorum. At, inquit, vos pro lubito leges sancitis, quibus non est cur ego memet submittam, quandoquidem Angli olim legi Salicae Gallorum se submittere recusarunt. Quod si ex iure civili Anglorum procederent, exempla cierent, cum ius illud ex exemplis et consuetudine magnam partem constet. Sin ex iure canonico, non alii quam eiusdem conditores interpretari debeant. Responsum est, quod procederent nec ex iure Caesareo, nec canonico, sed ex Anglico. Ex Caesareo tamen et canonico demonstrari posse, quod coram illis comparare debeat, si hoc audire non recusaret. Nec recusavit illa quidem audire, sed interlocutorie, ut dixit, non iudicialiter.
52. Hinc in alios sermones incidet, scilicet, se nihil in exitium reginae cogitasse, iniuriis et indignitatibus succensuisse, se in offensionis lapidem futuram si tam indigne habeatur; per Navum operam obtulisse de pontificis Romani bulla revocanda, voluisse innocentiam per literas tueri, sed nec hoc permissum; denique singula quae detulerat XX annis benevolentiae officia reiecta fuisse. Huiusmodi digressiunculis longius provectam revocarunt, et rogarunt ut dilucide diceret, an coram delegatis responderet. Illa retulit, Authoritatem illam delegatam esse ex nupera lege ad ipsam illaqueandam sancitam; se reginae leges quas merito suspectas habet non posse ferre. Se boni animi hactenus plenam, nolle iam in maiores suos Scotorum reges committere, agnoscendo se Anglicae coronae subditam esse. Hoc enim nihil aliud esse quam illos rebelles et perduelles palam profiteri. Non recusare tamen respondere, modo in subditae ordinem non redigatur. Malle vero funditus perire, quam ut criminalis respondere.
53. Ad haec Hattonus Elizabethae procamerarius, Accusaris (at non condemnaris) in pernicem dominae nostrae, reginae iniunctae coniurasse. Reginam te esse dicis. Esto. At regium fastigium nec iure Caesareo nec canonico, nec iure gentium nec naturae, a non respondendo in huiusmodi crimine eximitur. Omnes enim iustitia vacillaret, imo iaceret, si id genus flagitia impune designarentur. Si innocens sis, tuae existimationi vim infers iudicium declinando. Innocentem te protestaris, verum Elizabetha aliter sentit, nec sine causa, et dolenter quidem. Ad innocentiam itaque examinandam viros honoratissimos, prudentissimos, et integerrimos delegavit, qui ex aequitate cum favore te audituri, et ex animo gaudebunt si hoc crimen dilueris. Crede mihi, ipsa regina magna laetitia afficietur, quae mihi discedenti affirmavit nihil sibi accidisse tristius, quam te huiusmodi criminis insimulari. Quare supervacaneo regii fastigii privilego seposito, quod nulli iam sit usui, iudicio te sistas, innocentiam ostendas, ne subterfugiendo suspicionem attrahas, et aeternum existimationi labem aspergas.
54. Non recuso, inquit illa, respondere pleno parlamento coram regni ordinibus legitime convocatis, modo succesioni proxima declarer; imo coram regina et consiliariis, modo protestatio admittatur, et proxima reginae consanguinea agnoscar. Adversariorum iudicio, apud quos scio omnem innocentiae defensionem fore interclusum, memet submittere plane nolo. Cancellarius interrogavit an responderet, si protestatio admitteretur. Nunquam, inquit, legi nuperae in diplomate memoratae me subiiciam. Hinc intulit thesaurarius, Nos nihilominus die crastino, licet absens fueris et contumax permanseris, in causa permanseris, in causa procedemus. Conscientiam, inquit illa, excutite, honori consulite, Deus vobis et haeredibus pro vestro in me iudicio retribuat.
55. Die crastino, qui mensis XIIII, accersivit quosdam e delegatis, rogavit ut protestatio admitteretur et approbaretur. Thesaurarius interrogavit an iudicio se sisteret, si protestatio solummodo reciperetur et inscripta redigeretur, sine approbatione. Annuit tandem, gravate tamen, ne, ut dixit, praedecessoribus aut successoribus derogare videretur, sed percupidam esse obiectum crimen diluendi, persuasa Hattoni rationibus quas cogitate perpenderat.
56. Mox convenerunt in camera praesentali delegati qui aderant. Solium in superiori camerae parte pro regina Angliae positum erat sub uranisco. E regione inferius et remotius, iuxta transtrum cathedra pro regina Scotorum, ad parietes utrinque sedilia, in quibus hinc consederunt cancellarius Angliae, thesaurarius Angliae, comites Oxoniae, Cantii, Derbiae, Wigorniae, Rutlandiae, Cumberlandiae, Warwici, Penbrochiae, Lincolniae, et vicecomes Montisacuti; inde barones Abergavennius, Zouchaeus, Morleius, Staffordus, Greius, Lumleius, Sturtonus, Sandius, Wentworthus, Mordantus, de S. Ioanne a Blesho, Comptonus, et Cheineus. Iuxta hos sederunt equites aureati a sanctiori consilio, Iacobus Croftus, Christopherus Hattonus, Franciscus Walsinghamus, Radulphus Sadleirus, Walterus Mildmaius, et Amicius Powlettus. Antrorsum ante comites sederunt iustitiarii duo primarii, et capitalis baro scaccarii; ex altera parte barones duo, alii iustitiarii, Dalus et Fordus iuris civiles doctores; ad mensulam intermediam Pomphamus procurator regius, Egertonus sollicitator, Gaudius regius ad legem serviens, clericus coronae, et duo actuarii.
57. Cum illa advenisset et in sede se composuisset, silentio indicito, Bromleius cancellarius ad eam conversus in hanc sententiam pauca verba habuit. Serenissima Angliae regina certior non sine summo animi angore facta, te in suam Angliaeque perniciem, necnon in religionem machinatam fuisse, ex officio, ne Deo, sibi, et populo defuisse videretur, et ex nulla plane animi malitia, hos delegatos constituit, qui audiant quae tibi obiicientur, quomodo obiecta diluas, et innocentiam demonstres tuam. Illa assurgens dixit se in Angliam ad promissum auxilium implorandum venisse, nihilominus iam inde in carcere detentam fuisse. Protestata est se subditam reginae non esse, sed reginam liberam et absoluatam fuisse et esse, nec adigendam ut coram delegatis sistatur, aut quocunque iudice, quacunque de causa, nisi uno Deo, iudice supremo, ne regiae suae maiestati, filio Scotorum regi, successoribus, aut caeteris principibus absolutis praeiudicaret. Caeterum se iam praesentem comparere ut obiecta crimina refelleret. Suos autem rogavit ut hoc testarentur. Cancellarius non agnoscens auxilium fuisse promissum, respondit, Protestationem hanc inanem esse, eo quod quicunque, cuiuscunque loci et ordinis sit, contra leges Angliae in Anglia deliquerit, iisem subiiciatur, et ex nupera lege examinetur et iudicetur. Protestationem igitur illam in praeiudicum legum et reginae Anglae factam, minime admittendam esse. Delegati tamen iusserunt tam illius protestationem, quam cancellarii responsionem in acta referri. Deinde diplomate quod ex lege saepius iam dicta fundatum, publice perlecto, illa animose contra eam legem, utique contra directe et composito sancitam, protestationem interponit, et hac de re eorum fidem appellat. Cum responsum esset a thesaurario singulos in hic regno legibus etiam nuperrimis teneri, nec eam debere legibus obloqui; delegatos vero ea ex lege iudicaturos, quascunque illa interponet protestationes aut appellationes; demum se ad audiendum et respondendum de quocunque contra Angliae reginam facto paratam dixit.
58. Gaudius legem iam sigillatim explicavit, illam in eandem peccasse asseruit, et hinc historicam Babingtoniae coniurationis narrationem contexuit, conclusitque illam, hanc conscivisse, comprobasse, assensisse, opem promisisse, viam et rationem commonstrasse. Illa animo erecto respondit se Babingtonum non nosse, literas ab eo nunquam accepisse, nec ad eum scripsisse, perniciem reginae nunquam struxisse; et ad hoc evincendum suam ipsius propria manu subscriptionem in medium producendam. Se nunquam hac de re vel fando audivisse, Ballardum necivisse, nunquam fovisse; a nonnullos vero intellexisse catholicos in Anglia multa aegerrime ferre, et hoc reginam suis literis edocuisse, utque eorum misereretur, efflagitasse. Plures etiam omnino ignotos sibi opem detulisse, se tamen neminem ad scelus concitasse; atque in carcere conclusam quid isti moliantur nec scire, nec impedire posse.
59. Hinc ex Babingtoni confessione urgetur commercium per literas inter eam et Babingtonum intercessisse. Agnovit colloquium per literas cum multis intercessisse, non inde tamen posse colligi, se omnia prava eorum consilia conscisse. Postulavit ut sua ipsius manu subscriptio in medium produceretur, et rogavit cui damno esset, si literas toto fere anno detentas repetisset. Exemplaria deinde literarum Babingtoni ad eam perlecta, in quibus tota machinatio descripta. Quod ad has literas, fieri possit, inquit, ut Babingtonius scriberet, at probetur me accepisse. Si Babingtonus aut alii hoc affirmarint, eos aperte mentiri aio. Aliorum crimina non in me coniicienda. Fasciculus literarum, quo toto fere anno detentus, sub id tempus ad manus pervenit, sed per quem transmissus, plane nescio.
60. Ad comprobandum illam Babingtoni literas accepisse legebantur ex Babingtoni confessione capita literarum, quas illam rescripsse sponte confessus fuerat. In quibus cum mentio fieret de Arundelia comite et fratribus Northumbrioque, lacrimis prorumpentibus dixit, Hei mihi, quae et qualia mea causa pertulit nobilis illa Howardorum familia! Pauloque post lacrimis absteris respondit Babingtonum posse quae lubuit fateri. Apertum autem esse mendacium se eiusmodo evadendi rationes excogitasse. Cyphras, quibus apud alios usa erat, adversarios facile potuisse nansisci, et iisdem multa falso perscribere. Verisimile non esse ut opera Arundelii, quem carcere conclusum noverat, uteretur, aut Northumbrii, qui admodum iuvenis, et sibi ignotus.
61. Lecta erant itidem excerpta e Savagii et Ballardi confessionibus, qui fassi erant Babingtonum illis impertiisse literas a Scotorum regina acceptas. Illa Babingtonum nullas a se accipisse affirmat, imo aliis consilia de invadenda Anglia clam suggerentibus indignatam esse, et monuisse ut caverent. Prolatae iam literae in quibus machinatio Babingtoni laudatur et comprobatur. Harum exemplum requisivit, affirmavit, non a se prodiisse, sed forsan ex suo cipharum in Gallia alphabeto, sed ad libertatem recuperandam, quod ipsa natura fert, incubuisse, et cum suis ut liberarent, egisse; nonnullis tamen, quos nominare non lubuit, operam ad liberandum deferentibus ne verbo quidem respondisse. Percupiisse tamen ut persequutionis procellam a catholicis averteret, et hoc summopere a regina rogasse. Regnum se nolle sanguine vel infimi ex foece plebis, nedum reginae, comparare; multos esse qui perniciosa, ipsa ignara, moliuntur, et recentissimis quas acceperat literis veniam a quibusdam petitam fuisse, si ipsa inconsulta quod aggrederentur. Facile esse aliorum characteres et cyphras ementiri, quod iuvenis qui se fratrem nothum filii venditarat nuperrime in Gallia fecit. Vereri etiam ne hoc in suum caput iam factum per Walsinghamum, quem in suam et filii vitam machinatum fuisse inaudierat. Protestatur in reginae perniciem ne cogitasse quidem, se malle lubentissime vitam profundere, quam ut sua causa catholici in odium sui ita affligerentur, et ad dira supplicia raperentur. Simulque lacrimas ubertim effudit.
62. At, inquit thesaurarius, nemo que se civem obsequentem praestiterat, religionis causa fuit morte affectus, sed nonnulli ob proditionem, dum pontificis bullam et authoritatem contra reginam assererent. Ego tamen, inquit illa, aliter audivi, etiam in liberis editis legi. Eiusmodi librorum authores, retulit ille, etiam reginam regia dignitate excidisse scribunt.
63. Walsinghamus, qui si modo verbis perstrictum senserat, occasione arrepta, assurgens et animum nulla malevolentia suffusum protestatus, Deum, inquit, testor me, ut privatum nihil probo viro indignum, nec pro publica quam gero persona, nihil quod meo loco non dignum fecisse. Fateor me anxie sollicitum de regina et regni salute machinationes in eam curiose indagasse. Si operam suam Ballardus mihi detulisset, non recusaram, operamque navatam compensaram. Si quid ego cum illo machinatus fui, cur non enuntiavit, ut vitae consuleret? Illa hoc responso se acquiescere dixit. Rogavit ne succenseret quod libere dixerit, quae fando acceperat. Utque non magis crederet illam calumniantibus, quam illa suggillantibus eum. Exploratores ambiguae esse fidei homines, qui aliud simulant, aliud dicunt; utque nullo modo crederet illam in reginae exitum consensisse. Iam rursum in lacrimas effusa, Animae, inquit, naufragium coniurando in perniciem charissimae sororis nunquam fecerim. Responsum est a iurisperitis, hoc testimoniis mox evincendum. Haec ante meridiem.
64. A meridie, ut hoc evinceretur, prolatum est exemplar literarum quas Carolus Pagettus scripsit, et eam accepisse Curlus alter ex amanuensibus testatus est, de colloquio inter Mendozam et Ballardum de consilio Angliam invadendi, eamque liberandi. Hoc nihil ad rem esse, respondit, nec probare se in reginae perniciem consensisse. Perrexerunt porro iurisconsulti, ut eam et coniurationis consciam fuisse, et in reginae caedem coniurasse ex Babingtoni confessione, atque literis inter eam et Babingtonum comprobarent, in quibus ille eam dominam reginamque suam serenissimam salutarat; obiterque meminerunt consilium initum esse de regno Angliae in Hispanum transcribendo. Illa agnovit sacerdotem adiisse et dixisse, si non intervenerit, quod et ipsa et filius haereditate excluderentur. Sacerdotis autem nomen edere noluit, addidit Hispanum ius sibi in regnum Angliae arrogare, nec aliis quam ipsi cessurum. Testimoniis deinde Nauvi et Curli amanuensium presserunt ex Babingtoni confessione, et mutuis inter eam et Babingtonum literis, omnisque probationum fides eorum testimonio nitebatur; nec tamen illi coram producti. Curlum virum probum esse agnovit, sed non idoneum in se testem, Nauvum quondam ab epistolis cardinali Lotharingo, a Galliae rege sibi commendatum, facile aut pretio, aut spe, aut metu pertrahi posse, ut falsum perhiberet testimonium, utpote qui iureiurando temere se subinde obstrinxerat, Curlumque ita facilem habuerat, ut ad eius nutum, quae iussit, scriberet. Fieri posse ut isti literis insererent quae non dictarat; fieri etiam posse eiusmodi literas ad eorum manus pervenisse, quas tamen nunquam vidit; et in huiusmodi verba prorupit: Omnia omnium principum et maiestas et salus iacet, si ex amanuensium scriptis et testimonio dependeat. Ego illis nihil dictavi nisi quod natura mihi dictavit, ut libertatem tandem aliquando recuperarem. Nec ego nisi ex meo ipsius verbo aut scripto sum convincenda. Si quid illi scripserint quod reginae sorori sit fraudi, me plane insciente, scripserunt, et inconsideratae audaciae poenas luant. Certo scio, si coram adessent, me extra omnem hanc culpam causamque ponerent. Et ego si chartulae meae ad manus essent, singulatim ad haec responderem.
65. Inter haec thesaurarius obiecit quod filium in Hispaniam mittere, iusque quod in Anglia regno vendicat in Hispanum conferre destinarat. Cui illa, regnum sibi nullum esse quod deferre posset, licitum tamen esse sua pro suo arbitrio donare, nec rationem cuipam reddere. Cum cyphrarum alphabeta Babingtono, domino Lodovico, et Fernihurstio transmissa a Curli testimonio obiicerentur, non negavit quin illa plura descripserat, et inter allia, illud pro domino Lodovico, cum illum et alium ad cardinalis dignitatem commendasset; et citra offensam, ut speravit, quandoquidem non minus sibi sit licitum literarum commercia habere, et res suas suae religionis agere, quam reginae cum alterius cultoribus. Deinde consentientibus Navi et Curli testimoniis iteratis spissius peresserunt, et illa sua responsa iteravit, aut praecise negando repulit, iterum protestando se nec Babingtonum nec Ballardum nosse. Inter haec, cum thesaurarius interiecisset eam probe nosse Morganum, qui Parrium percussorem in reginam submiserat, illique annuam pensionem assignasse, retulit se nescire an Morganus hoc fecerit, scire autem Morganum sua causa omnia amisisse, ideoque honoris sui interesse illum sublevare; nec teneri iniuriam ab amico bene merito reginae illatam ulcisci; ab eiusmodi tamen sceleratis inceptis hominem deterruisse. Verumenim vero pensiones, inquit, ex Anglia Patricio Graio et Scotis mihi adversantibus fuerunt assignatae, uti et filio. Respondit thesaurarius, Cum res regni Scotici proregum negligentia fuerint admodum accisae, regina regi filio tuo cognato coniunctissimo aliquid munifice elargita est. Prolata sunt postea capita literarum ad Inglefeldum et ad baronem Pagettum et Barnardinum Mendoza, de externis auxiliis. Cum autem illa respondisset, Haec non facere ad reginae exitium. Quod si exteri eam liberare satagerent non sibi obiiciendum, et se subinde reginae aperte significasse quod libertati suae consuleret, res in crastinum prorogatur.
66. Die crastino, illa protestationem superiorem iteravit, et in acta referri exemplumque sibi tradi postulavit, lamentando aequissimas quas reginae conditiones saepius proposuerat semper fuisse reiectas, etiam cum promiserit filium, ducisque Guisii filium obsides dare, ne quid detrimenti per se regina aut regnum Angliae caperet. Spem omnem libertatis omnino praeclusam iam antea vidisse, nunc vero indignissime secum agi, cuius honor et existimatio in questionem devocatur coram forsensibus causidicis, qui singulas circumstantias in consequentias contortis conclusiunculis trahunt, cum principes inuncti et consecrati non iisdem legibus quibus privati subiiciantur. Praeterea, cum delegata sit illis authoritas examinandi, res ad laesionem regiae personae tendentes, nihilominus causa ita agitur, et literae torquentur, ut religio quam profitetur, immunitas et maiestas principum exterorum, et privata inter principes commercia in quaestionem deducantur, et ipsa infra regiam dignitatem quasi rea pro tribunali sistatur. Nec alio consilio, quam ut reginae gratia, et suo in successione iure prorsus excluderetur; cum illa sponte comparuerit ut obiecta dilueret, ne honori et innocentiae defuisse videretur. In memoriam etiam revocavit quomodo ipsa Elizabetha in quaestionem de coniuriatione Wiati pertracta fuisset, cum tamen illa innocentissima; religiose affirmando etsi catholicorum incolumitati consultum optaverit, nolle tamen ut cuiuscunque caede et sanguine hoc fieret. Se maluisse Hestheram quam Iuditham agere, incedere apud Deum pro populo, quam infimum de populo vita spoliare. Expostulavit inimicos divulgasse se irreligiosam fuisse. Tempus autem, inquit, erat, cum me in protestantium religione informari vellem, verum informari noluerunt, quasi de anima mea susque deque ferrent. Iam perorans, Cum omnia, inquit, in me egeritis, et meo me iure excluseritis, vos causa et spe cadatis. Simulque ad divinum numen principesque agnatos appellatione facta, et protestatione iterata, rogavit ut alter haberetur hac de re conventus, utque patronus ad causam agendam daretur, et princips cum sit, verbo principis crederetur. Imprudentiae enim extremae esse, eorum iudicio stare, quos praeiudicii contra se armatos planissime vidit.
67. Ad haec thesaurarius, Cum duplicem, inquit, personam gero, alteram delegati, alteram consiliarii, primum paucula a me tanquam delegato accipe. Protestatio in acta relata est, et eiusdem exemplum tibi tradetur. Authoritas sub reginae chirographo et magno Angliae sigillo nobis delata est, a quo nulla est provocatio, nec cum praeiudicio venimus, ed ad iustitiae amussim iudicaturi. Iurisperiti ad nihil aliud collineant quam ut veritas elucescat, quatenus in regiam personam deliqueris. Potestas nobis facta est plenaria rem audiendi et examinandi, etiam te absente; adesse tamen voluimus ne honori detraxisse videremur. Nec cogitavimus tibi quicquam obiicere, nisi quod in regiam personam consciveris, aut tentaveris. Literae non alio consilio perlectae sunt, quam ad facinus contra regiam personam, et ad illud spectantia explicanda, quae ita cum aliis rebus intertextuntur, ut seiungi non possint. Ideoque literae integrae, et non particulae, hinc inde excerptae publice perlectae, quandoquidem circumstantiae fidem faciant quibus de rebus cum Babingtono egeris.
68. Illa interfata, Circumstantias probare posse dixit, at factum nunquam, integritatem suam non ex amanuensium fide et memoria dependere, etsi ingenuos norit. Si tamen ex tormentorum metu, spe praemii et impunitatis aliquid fassi sint, non admittendum ex iustis causis quas alibi proferat; hominum animos affectibus varie circumagi, illos nunquam huiusmodi nisi in rem vel spem confiteri voluisse. Literas posse ad alios, quam ad quos scribuntur, dirigi, et multa quae non dictaverat saepius fuisse inserta. Si chartulae non ablatae fuissent, et amanuensem haberet, obiecta foelicius confutaret.
69. At nihil, inquit thesaurarius, nisi XIX die Iunii obiicietur, nec chartulae proderunt, cum amanuenses et Babingtonus ipse tormentis intacti affirmaverunt te literas illas ad Babingtonum dedisse, quod etiamsi tu neges; an potior tamen fides affirmationi quam negationi habeatur, delegati iudicarint. Verum ut ad rem redeam. Haec ut consiliarius denuntio, multa de libertate subinde proposuisti, quod successu caruerint, a te fuit, vel Scotis, et non a regina. Proceres enim Scotiae regem obsidem tradere omnino recusarunt. Et cum postremo de libertate tractaretur, Parrius a Morgano cliente tuo ad reginae caedem submissus erat. Ah, inquit illa, tu mihi adversaris. Imo, refert ille, adversariis reginae Elizabethae ego adversor. Sed de his satis, ad probationes igitur pergamus. Cum illa audire abnueret, Nos tamen, inquit ille, audiemus, et ego etiam; inquit illa, Alio loco audiam, et memet defendam.
70. Releguntur iam literae ad Carolum Pagettum, quibus docuit non aliam superesse Hispano rationem Belgium in ordinem redigendi, quam constituendo principem in Anglia qui ipsi sit usui; ad baronem Pagettum ut ad Angliam invadendam auxilia acceleraret; Alani cardinalis, quibus illa eam serenissimam suam dominam salutavit, et rem principis Parmensis curae commendatam significavit. Inter legendum haec illa interposuit, Babingtonum et amanuenses illam accusasse, ut se excusarent, nunquam de sex percussoribus audivisse, caetera nihil ad rem facere. Alanum pro praesule reverendo habere, se aliud ecclesiae caput quam pontificem Romanum non agnoscere. Quo in loco ab eo et exteris principibus habeatur non ignorare, nec posse impedire si Angliae reginam in literis salutarent. Amanuenses, cum contra officium fidemque iureiurando ipse firmatam egerint, fidem minime mereri. Semel peierantibus, si per omnes deos iterum iurarint, minime credendum. Nec istos se in foro conscientiae obstrictos quocunque iureiurando existimare, quandoquidem fidelitatem et taciturnitatem iam antea ipsi iuraverunt, nec Angliae sint subditi. Navum saepe alias quam ipsa dictarat scripsisse, et Curlum scripsisse quaecunque Navus iusserat. Ipsam vero velle ipsorum culpam in omnibus sustinere, nisi quae labem honori inferant. Istos etiam haec fortean confessos esse ut sibi consulerent, dum confitendo putarent non ipsi officere, quacum ut cum regina mitius agendum existimarunt. De Ballardo nihil audivisse, sed de quodam Hallardo qui operam suam tulerat, quam tamen recusarat, eo quod eundem etiam Walsinghamo operam dicasse acceperat.
71. Postea, cum notulae literarum ad Mendozam quas Curlus se privato charactere descripsisse agnoverat praelegerentur, et ex illis premeretur, quasi ius regni in Hispanum transferre cogitarat, Alanumque et Personium ea de causa Romae iam haerere. Illa suos fidem iureiurando firmatam fregisse conquesta, respondit, Cum captiva sine spe libertatus curis elanguescerem, nec spes ulla superesset ea perficiendi, quae plurimi a me et aetate et valetudine iam inclinata expectarunt, visum erat nonnullis ut successio regni Angliae in Hispano aut aliquo catholico Anglo constabileretur. Liberque mihi ad Hispani ius astruendum missus erat, qui cum non non admitteretur, ego apud nonnullos offensam subii. Caeterum spe omni iam in Anglia desperata, stat mihi sententia opem externam nolle reiicere.
72. Sollicitator delegatos submonuit quid de illis et eorum honoribus, fortunis, et posteris fieret, si regnum ita transferretur. Thesaurarius autem docuit regnum Angliae transferri non posse, sed successionis iure ex legibus descendere; atque interrogavit, si plura vellet.
73. Illa postulavit ut in pleno parlamento audiretur, vel reginam (quam reginae rationem habituram speravit) et consiliarios praesens alloqueretur. Iamque magna vultus securitate assurgens, cum thesaurario, Hattono, Walsinghamo, et comite Warwicense pauca seorsim contulit. His peractis, conventus in XXV diem Octobris ad cameram stellatam Westmonasterii prorogatur. Hactenus hac de re e commentariis Edwardi Barkeri regiae maiestatis regestarii principalis, Thomae Wheeleri notarii publici, audientiae Cantuariensis regestarii, et aliorum fide dignorum qui interfuerunt.
74. De isto convenerunt omnes delegati (praeter Salopiensem et Warwicensem affecta tunc temporis valetudine) et postquam Navus et Curlus singulas literas et literarum exemplaria quae antea prolata fuerunt verissima esse iureiurando, viva voce, sponte, sine spe aut pretio coram illis asseveranter affirmassent et confirmassent, sententia in Scotorum reginam prolata est, et delegatorum sigillis et subscriptionibus firmata, atque in acta relata hisce verbis: Ex unanimi assensu et consensu suis sententiam et iudicium ad diem et locum ultimum recitatum pronuntiant, reddunt, et dicunt, quod post fidem praedictae sessionis parlamenti in commissione praedicta specificata, videlicet, post praedictum primum diem Iunii, anno vicesimo septimo supradicto, et ante datum eiusdem commissionis, diversae res compassatae et imaginatae fuerunt infra hoc regnum Angliae per Anthonium Babingtonum et alios cum scientia (Anglice with the privitie) dictae Mariae praetendentis titulum ad coronam huius regni Angliae, tendentes ad laesionem, mortem, et destructionem regalis personae dictae dominae nostrae reginae. At scilicet, quod post praedictum primum diem Iunii, anno vicesimo septimo supradicto, et ante datum commissionis praedictae, praedicta Maria praetendens titulum ad coronam huius regni Angtliae compassavit et imaginata fuit infra hoc regnum Angliae diversas res tendentes ad laesionem, mortem, et destructionem regalis personae dominae nostrae reginae contra formam statuti in commissione praedicta specificati. De hac sententia quae ex amanuensium fide tota pependit, nec illi coram in medium producti ex legi prima anni XIII ipsius Elizabethae plurimus variusque apud homines sermo, dum alii illos fide dignos, alii indignos existimarent. Vidi Nauvi ad regem Iacobum apologiam anno MDCV scriptam, quo se operose protestando excusat nec fuisse suscepti consilii authorem, nec suasorem, nec primum indicem, nec offico per negligentiam aut imprudentiam defuisse; imo strenue capita accusationis contra dominam suam hoc die impugnase. Quod tamen ex actis publicis minime constat. Verum eodem die a delegatis et regni iudicibus declaratum erat, sententiam illam nihil derogare Iacobo regi Scotorum in iure aut honore, sed illum in eodem esse loco, ordine, ac iure, ac si sententia illa nunquam lata fuisset.
75. Pauculis interiectis diebus habentur comitia parlamentaria Westmonasterii, inchoata potestate quadam vicaria a regina archiepiscopo Cantuariensi, thesaurario, et Derbiae comiti delegata, nec sine exemplo. In quibus proscriptio baronis Pagetti, Caroili Pagetti, Francisci Englefeldi, Francisci Throcmortoni, Antonii Babingtoni, Thomae Salisburii, Edwardus Iones, Chedioci Tichborni, Caroli Tilnei, et reliquorum coniuratorum confirmatur, et eorum bona et possessiones fisco adiudicantur. Ordines etiam regni qui sententiam in Scotorum reginam latam suis suffragiis approbarant et confirmaverant, unanimi assensu reginae libellum supplicem per cancellarium exhibuerunt, quo maximopere obsecrarunt ut ad conservandam veram Christi religionem, regni tranquillitatem, reginae incolumitatem, ipsorum et posterorum salutem, sententia in Mariam Scotorum reginam lata ex lege publicaretur. Rationes petitae a periculis, religioni, regiae personae, et regno imminentibus ab illa quae pontificiae religioni innutrita, et in sacrum foedus ad protestantitum extirpandam iurata, regnum sibi regina superstite iamdiu arrogaverat, quamque excommunicatam oppugnare iustissimum, et vita spoliare meritorium censuerat. Florentes regni familias subverterat, et omnibus machinationibus et tumultibus in Anglia fomitem suggesserat. Illi parcere nihil aliud esse quam populum perdere, qui impunitatem iniquissime ferret, et se ab associationis iuramento absolvi non credet, nisi in eam animadvertatur. Postremo in memoriam revocant, quam formidolosa extant exempla divinae ultionis in regem Saulum, quod Agagum et Ecnadadum morte non mulctaverit. Haec ordines parlamenti.
76. Regina magna et vultus et vocis maiestate in hanc sententiam respondet. Immensa illa superni numinis erga me beneficia tot sunt et tanta, ut non solum pro beneficiis humilime agnoscam, sed tanquam miracula cum admiratione suspiciam, quandoquidem oratione consequi plane nesciam. Quamvis nemo omnium mortalium sit, qui plus divino numini debeat quam ego ipsa, toties non sine miraculo ex periculis erepta; plura tamen non alio quam hoc uno nomine debeo, quod et miraculi instar duco. Scilicet, quod, ut cum propensissima omnium benevolentia regni gubernacula suscepi, ita annis nunc XXVIII decursis, eandem, si non maiorem benevolentiam perspicio. Qua si semel excidero, me spirare fortasse, sed certe vivere ne quidem persentiscerem. Nunc autem quamvis vitae periculum fuerit intentatum, nihil tamen me adeo solicitam habuit, quam quod eiusmodi crimine illa se astrinxit, quae eiusdem sexus, eiusdem ordinis, eiusdem stirpis, et sanguine quidem coniunctissima. Tantumque abfuit ut erga illa fuerim malevola, ut cum molitiones in me nonnullae dilucescerent, ad eam clam scripserim, si eas privatis ad me literis fateretur, silentio involverentur. Nec eo sane animo scripsi ut irretirem, cum mihi innotescerent quaecunque fateri poterat. Veruntamen, etsi huc usque res devenerit, si vere resipisceret, nemo eius causam contra me susciperet; et hinc mea unius vita, non universi populi salus penderet (absit fingendi vanitas) libentissime sane ignoscerem. Imo si Anglia ex morte mea res florentiores, et principem sortiretur potiorem, vitam libentissime ponerem. Vobis enim et populo, non mihi vivere expeto. Nec est, cum ita vitam instituerim meam, cur aut vitam appetam, aut mortem extimescam. Vitae communis ego haud ignara, parui, imperavi. Vicinos bonos et malos habui, perfidiam in fiducia experta sum. Beneficia male collocavi, et cum bene fecerim, male audivi. Dum haec praeterita animo recolo, praesentia video, et futura expecto, foelicissimos eos existimo qui hinc citus demigrant; contra huiusmodi tamen mala virilem animum induo, ut quicquid evenerit, mors me imparatam non opprimet.
77. Quod ad has proditiones, non ita mihi vel regni mei legibus praeiudicabo, ut non existimem quin illa proditionis architecta legibus priscis teneretur, etiamsi lex recens nunquam sancita fuisset; quae tamen in illius fraudem neutiquam sancita fuit, quod nonnulli prono in illam favore suspicati sunt. Tantum aberat ut ad illam illaqueandam sanciretur, ut potius ad praemonendam, et deterrendam ne quid contra attentaret. Verumenimvero cum iam legis vim habeat, ex ea in illam agere visum erat. At vos iurisconsulti, in iuris apicibus excutiendis, et formulis consectandis, potius quam ipsis legibus interpretandis adeo curiosuli estis, ut ex formula vestra illa in quaestionem intra Staffordiensem comitatum fuerit vocanda, et ad tribunal, manu sublata, XII virorum iudicio de facto sistenda. Bella sane formula iudicii in principem! Ad huiusmodi absurda amolienda consultius mihi videbatur causam tantam ad regni proceres et iudices examinandam referre; et hoc vix sufficit, cum in nos principes, tanquam in theatro propositos, omnes omnium oculi coniiciantur, et in nobis vel minimus naevus ex longissimo intervallo conspiciatur, ut anxie providendum ne quid nobis indignum admittamus. Me autem recenti lege in angustias compegistis, ut ego de illius supplicio statuam, quae princeps mihi sanguine coniunctissima, cuiusque in me molitiones tantum inflixerunt dolorem, ut ne audiendo augerem parlamentariis his comitiis libens abfuerim; et non ex insidiantium metu, ut nonnulli opinantur. Veruntamen hoc arcanum ego effutiam (qua alias haud futilis): hisce oculis vidi et legi iuramentum, quo nonnulli me intra mensem perimere se devinxerunt. Hinc vestrum in me periculum praevideo, quod ut propulsem, sane diligenter curabo.
78. Associatio vestra pro mea salute mihi animo non excidit, quam ne cogitavi quidem, priusquam plurimorum syngraphae sigillis munitiae mihi ostensae. Ea certe animum et amorem erga vos meum arctissimis in perpetuum obstrinxit vinculis, quae non aliunde quam e vestro et reipublicae amplexu solatia peto. Quandoquidem autem res quae nunc agitur rarissimi sit exempli, et longe maximi momenti, spero vos non expectare, ut aliquid iam certo statuam. Mei enim moris est etiam in rebus minoribus diu deliberare quod semel statuendum. Deum optimum maximum comprecabor, ut mihi radios luminis sui in mentem infundat, quo pervideam quid ex usu sit ecclesiae, reipublicae, et vestrae saluti. Ne mora tamen periculum attrahat, quae mea sit sententia opportune significabo. Vos interim a me singula expectetis velim, quae ab optima principe optimi cives expectare poterunt.
79. Duodecimo post die, cum animo rem altius agitasset, ancipiti cogitandi cura distracta, et quasi consilio impar, misso ad proceres cancellario, et Puckeringo ad caeteros in inferiori consessu, rogavit ut de re tanta diligentius denuo consilium susciperent, et salutarius aliquod remedium excogitarent, quo Scotorum reginae vitae parceretur, et sua securitati consuleretur.
80. Cum illi diu multumque deliberassent, et bona malaque principis ad omnes spectare iudicassent, in eandem sententiam una omnium voce denuo itur, et hisce de causis. Quod reginae securitati, Scotorum regina superstite, consuli non poterat, nisi vel illa serio resipisceret et crimina agnosceret, vel arctiori custodia, syngraphis, et iureiurando constringeretur, vel obsides daret, vel regno discederet. Resipiscentiam in illa sperarunt nullam, quandoquidem reginae, quae vitam conservarat, malam gratiam retulerat, nec dum crimina agnoscat. Custodiam arctiorem, syngraphas, iusiurandum, et obsides instar nihili habuerunt, cum haec, regina sublata, protinus evanescerent. Sin regno discederet, metuerunt ne signa ad regnum aggrediendum illico tolleret. Haec cum cancellarius et Puckeringus inferioris consessus orator fuse explicassent, perurgendo ut sententia executioni demandaretur, quandoquidem sit iniustitiae iuris executionem vel uni alicui subditorum petenti denegare, multo magis universis Anglis eandem una voce et una mente tantopere efflagitantibus. Regina huiusmodi habuit orationem.
81. Perquam grave est illud iter e quo, et dum pergitur, et cum conficiatur, nihil nisi molestia percipiatur. Conflictata sum hodie, si unquam alias, loquerer, an silerem. Si loquar, et non conquerar, certe simulabo. Si sileam, vestra opera luditur; sin autem conquerar, novum plane videatur. Attamen fateor mihi primis in votis fuisse, ut ad vestram securitatem, meamque simul salutem, alia quaepiam ratio excogitaretur, quam quae nunc proponitur, ita ut non possim non conqueri coram vobis, etsi non de vobus, cum ex vestris intelligam petitionibus meam salutem ex alterius exitio totam dependere. Si qui opinentur me tempus data opera protelasse ad ementitam clementiae laudem captandam, me sane iniuria indigne afficiunt, quod optime ille novit, qui internas animorum cogitationes penitissime explorat. Si qui arbitrentur delegatos non ausos aliam pronuntiare sententiam, ne aut mihi displicere, aut meae saluti deesse viderentur, illi iniuriis me onerant longe indignissimis. Administri enim mei aut officio defuerunt, aut meo domine delegatis significarunt me voluisse et iussisse ut singuli ex animi sententia libere agerent, et quae publice expromere noluerunt, mihi privatim impertirent. Ex propensissimo meo erga illam animo fuit, ut altera ratio occurrendi malo excogitaretur. Verum cum iam certo constet meam salutem sine illius exitio deploratissimam esse, intimo doloris sensu afficior, quod ego quae tot rebellibus vitae gratiam feci, tot proditiones connivendo aut reticendo neglexi, in tantam principem iam tandem saevire videar.
82. Ex quo ad gubernaculum huius regni sederim, plures famosos libellos in me quasi tyrannam editos vidi. Scriptoribus cedat in bonum. Credo illos nova voluisse significare, et novum certe mihi videbatur, me tyrannidis nota inuri. Utinam tam novum esset de illorum impietate audire. Quid illi iam scriptis non prodent, cum audierint me consensisse, ut carnifex proximae cognatae sanguine cruentetur? Tantum abest a me crudelitas, ut ad meam vitam conservandam vim illi inferrem nullam, nec tam solicite ad meam vita producendam, quam utriusque conservandam incubui; quod iam fieri non posse, intoleranter doleo. Non adeo mentis sum inops ut pericula mihi obiecta non videam, nec tantae vecordiae, ut ferrum ad me iugulandum exacuam, nec tam supinae socordiae, ut vitae non caveam. Sed hoc mecum cogito, plures esse quo pro principis vita vitam suam periculis exponant, et quorum tamen numero me non profiteor. Haec animo subinde versavi. Verum cum plures in me calamos et linguas strinxerint, liceat mihi qualemcunque pro me defensionem instituere, ut videatis pro cuiusmodi foeminae salute tantopere invigilastis. Ut vestram quidem vigilantiam gratissimo animo recolo, ita parem gratiam non retulero, si mihi totidem superessent vitae, quot vestrum singulis.
83. Quamprimum sceptrum acceperim, Dei largitoris non immemor, ab eius cultu, et religione in qua nata, innutrita, et (ut spero) moritura sum, regnum auspicabar. Etsi me haud latuerit quot me ex religione mutata circumsederint domi pericula, quantique reges alterius professionis foras hostilem in me animum induerint, minime tamen commovebar. Deum enim, quem solum spectavi, et me et causam propugnaturum novi. Hinc tot in me promanarunt molitiones et coniurationes, ut me superesse demirer, nisi praeter spem semper divinitus adfuisset auxilium. Iam, ut maiores progressus in arte regnandi facerem, quae regibus digna, diu multum cogitavi; deprehendique apprime necessarium esse, ut potioribus illis virtutibus, Iustitia, Temperantia, Prudentia, et Fortitudine abunde instruerentur. Has duas posteriores, quae omnino viriles, ut mihi arrogem sexus non permittit. De prioribus autem illis, et lenioribus, haec ausim (absit ostentatio) dicere. Summos cum infimis pari iure continui, neminem extuli quem non dignum censui, aures credulas minime praebui, iudicium praeiudicio, causa inaudita, non corrupi. Non tamen dixero, quin multa mihi nimium prono partium favore referri potuerint. Bonus enim cautusque princeps saepe venditur, cum singula audire non possit. Hoc tamen asseveranter dixero. Iudicium pro captu meo veritati semper famulabatur. Ut ille amicum monuit ne quid responderet priusquam alphabetum percurrisset, ita nec ego temere et tumultuario quicquam statui.
84. Quod igitur ad consultationes et consilia vestra, tam evigilata, provida, et salutaria ad mei conservationem esse agnosco, et ex animis tam integris et mihi devotissimis emanasse, ut mihi omnibus nervis sit contendendum, ne optime merentibus ingrata videar. Quod ad petitionem vestram, oro et obtestor, ut responso sine responso acquiescatis. Iudicium vestrum approbo, rationes percipio, ancipitem tamen cogitandi curam, quae me torquet, excusatam quaeso habetote. Animum erga vos gratissimum, et hoc responsum, si modo responsum putetis, aequi bonique consulite. Si dixero me haud facturam quod petitis, dixero forsan plus quam cogito; sin facturam dixero, me, quam conservatam velitis, in perniciem praecipitabo, quod pro vestra prudentia certo scio nolitis, si loca, si tempora, et mores hominum accurate consideretis. Post haec ordinum conventus prorogatur.
85. Per id temporis baro Buckhurstius Bealusque ad Scotorum reginam mittuntur, ut significarent sententiam in eam latam, eandem ut iustissimam parlamentaria authoritate fuisse comprobatam et confirmatam, executionemque ex iustitiae, securitatis, et necessitatis ratione summopere ab ordinibus efflagitatam; ideoque persuaderunt ut peccata in Deum reginamque agnoscens ante mortem poenitendo expiaret, innuentes quod ea superstite, religio in Anglia recepta non possit subsistere. Hinc illa insolita quadam alacritate triumphare videbatur, Deo gratias agendo, sibi gratulando, quod ad religionem restabiliendam in hac insula instrumentum haberetur. Et vehementer rogabat ut sacerdotem catholicum haberet ad conscientiam dirigendam et sacramenta ministranda. Episcopum et decanum, quos in hunc usum commendarunt, prorsus reiecit, gentemque Anglorum acrius perstrinxit, dictitando Anglos in suos reges subinde caedibus saevisse, ut neutiquam novum nunc sit, si etiam in me ex eorum sanguine natam itidem saevierint.
86. Promulgationi sententiae aliquantisper intercessit l’Aubespinaeus legatus Gallicus, sed aulicis nonnullis sedulo satagentibus, mense Decembre publica praeconis voce per urbem Londinum praetore, senatu, et selectissimis civibus praesentibus, posteaque per reliquum regnum promulgatur. In programmate regina promulgationem hanc non sine summa animi anxietate, ex quadam necessitate et vehementissimis ordinum regni obtestationibus extortam fuisse serio protestata est, etsi erant qui hoc ex arte muliebri existimarunt, quae quod percupiunt, semper malint coactae videri.
87. Funeste huius sententiae promulgatione Scotorum reginae denuntiata, tantum abfuit ut animo caderet, ut stabili vultu, sublatis in coelum oculis et manibus, gratias Deo egeret. Et quamquam omni dignitate a Powletto custode exuta, non alio quam miserae ex infima sorte mulierculae loco haberetur, animo tamen pertulit aequissimo. Facultate autem scribendi aegerrime ab illo impetrata, literas ad Elizabetham XIX Decembris datis, Omnem in illam hostilis animi malitiam amolitur, de illa damnationis sententia Deo gratias agit, qui aerumnosae in hac vita peregrationis finem instare voluerit. Rogat ut haec quae sequuntur beneficia ipsi soli, non aliis, accepta ferat, cum a zelotis novatoribus qui primum in Anglia locum tenent nihil boni expectare possit. Primum cum adversarii innocenti sanguine fuerint saturati, ut corpus in aliquam sanctam terram sepliendam a famulis deferatur, praesertim in Gallia ubi mater in pace quescit, quandoquidem maiorum cineribus in Scotia vis sit illata, templaque diruta aut profanata, nec in Anglia inter priscos reges, communes utriusque maiores, sepulturam catholico ritu sperare possit. Ita corpus requiescat tandem, quod animae coniunctum requievit nunquam. Secundum (quandoquidem occultam nonnullorum tyrannidem formidaret) ne, Elizabetha nescia, supplicio in occulto afficeretur, sed famulis et aliis spectantibus, qui verum de fide in Christum, obedientia erga ecclesiam, et vitae exitu testimonium perhiberent contra falsos rumores quos adversarii comminiscantur. Tertium, ut famuli libere et in pace quo velint discederent, bonisque quae testamento legaverat gauderent. Haec nomine Iesu Christi per cognationem, per manes et memoriam Henrici VII communis utriusque progenitoris, per honorem regium quem gesserat, obtestando rogat. Deinde conqueritur omnem regium cultum quorundam consiliariorum iussu sibi abstrahi, eorum malitiam ad maiora prorumpturam ominatur. Adiicit, si literas et chartulas ablatas sine fuco et fraude exhibuissent, ex illis liquido constare potuisse non aliam subesse sui exitii causam, quam anxiam quorundam de Elizabethae securitate sollicitudinem. Postremo ut paucis ipsa sua manu de his rescribat maximopere contendit. An hae literae ad Elizabethae manus unquam pervenerint, non dixero.
88. Caeterum varii pro vario hominum ingenio hac de re excitati sunt sermones, ut ecclesiasticae nationis (quae plerumque admodum vehemens est) declamationes et exclamationes utrinque taceam.
89. Erant aequi boni rerum aestimatores qui asperius cum illa actum existimabant, eo quod fuerit princeps libera et absoluta, in quam solius imperium sit Dei, quod arcta cognationis vinculo Elizabethae coniunctissima, quae etiam illi a rebellibus e regno suo eiectae, statim atque in Anglia appullisset, per Henricum Midlemorum omnem humanitatem et hospitii iura prolixe verbo principis pollicita; contra tamen in custodia detinuerat, et facta hospitii iura violarat. Quod alio loco quam bello captae haberi non posset, omnemque expediendae salutis, et libertatis rationem bello captis licitam esse. Quod in maiestatem peccare non posset, quia subdita non fuerit et par in parem non habeat potestatem; inde iudicium imperatoris in Robertum Siciliae regem irritum fuisse, quia imperio non esset subditus. Quod legati principum administri, si in reges apud quos legatione funguntur coniuraverint, maiestatis crimine non teneantur, multo minus ipse principes. Quodque affectus, nisi sequatur effectus, non puniendus. Inauditum etiam esse principem carnifici subiici. Adhaec illam contra ius divinum, civile Romanorum et Anglorum, imo etiam contra legem primam parlamenti anno XIII ipsius Elizabethae damnatam fuisse, qua sancitum, neminem in iudicium vocandum de pernicie in principis vitam intentata, nisi ex testimonio et iureiurando duorum legitimorum testium qui coram reo sistendi, cum in hoc iudicio nullus testis in medium productus, ed illa absentium amanuensium testimonio oppressa. Disserebatur etiam varie de servorum, incarceratorum et domestici testimonii fide, et illud Hadriani imperatoris laudabatur, testibus non testimoniis credendum.
90. Hi tacite conquerebantur emissarios subornatos fuisse, qui mulierem iniuriae opportunam, et libertatis avidam, simulatione, ementitis literis, et concinnatis dolis in fraudem illexerant, consilia praeripuerant, et in peiora pertraxerant quae illa ne cogitasset quidem, si qua par fuit cura custodita fuisset, et eiusmodi subdoli machinatores non composito submissi. Aulicis omni aevo familiare esse invisos, et iam invitos, in proditionis crimen impellere, et innocentiae incautae semel incarceratae periculum insidiose creare.
91. Alii erant qui illam liberam et absolutam non censebant, sed tantum titularem reginam quia regno cesserat, et cum in Angliam primum veniret, se reginae Angliae protectioni subiecerat, utque bene agendo legum beneficio usa erat, ita male agendo earundem aequitati subesset, iuxta illud iurisconsultorum, non mereri legis beneficium, qui in legem commisit, alias melior esset conditio principis extranei in alterius regno peccantis, quam bene regnantis. Illam etiam subditam esse, licet non originariam, tamen temporariam existimarunt, quia duo absoluti principes, quoad authoritatem regiam, simul in uno regno esse non possunt. Hanc esse receptam iurisprudentum sententiam, rex extra suum territorum (nisi in expeditione bellica) privatus est, ideoque regalia neque conferre nec exercere possit. Praeterea illam ex delicto merum imperium amisisse, subditos autem vel domicilio in maiestatem posse committere. Quod ad cognationem, nullam esse cognationem propriorem quam patriam. Illam alterum esse nobis deum et primum maximumque parentem. Quod ad humanitatis et hospitii officia promissa, non illa privilegia esse ad maleficia postea impune commitenda. Promissa intelligenda rebus in eodem statum permanentibus, et non mutatis. Qui crimen commisit, non meruit gaudere securitate promissa; et hospitii quidem sancta esse iura, at patriae sanctiora. Principes perinde ac pontificem sibi nunquam manus ligare. Et omnes fortius reipublicae quam propriae promissioni obligari. Quod si cum illa ut bello capta sit agendum, obiectarunt e nescio quo: Illis solis captivis parcendum, a quibus nullum pacis perturbationem suspicari possumus, caeteris nequaquam. Parem autem in parem habere potestatem, quoties paris sui iudicio quis se subiecerit, vel expresse verbis, vel tacite contrahendo, vel delinquendo intra sui paris iurisdictionem. Papam sententiam imperatoris in Robertum Siculum rescidisse, quod factum in territorio imperali non fuerat patratum, sed papali legatis iure gentium indultum esse propter necessitatem legationis ut sint inviolati, non autem regibus in aliorum ditionibus scelera machinantibus. Denique in laesae maiestatis crimine affectum sine effectu puniendum; et in mortem principis moliri, imo molitionem scire, et reticere, inter laesae maiestatis crimina censeri. Plures reges damnatos et supplicio affectos fuisse, scilicet Rhescuporim Thraciae a Tiberio, Licinium et Maximianum a Constantino maximo, Bernardum Italiae, Conradinum Sciliae etc. Denique quod instar omnium, salutem populi supremam legem esse, et nullam legem reipublicae incolumitate esse sanctiorem. Hoc ius Iovem ipsum sanxisse, ut omnia quae reipublicae sunt salutaria, legitima et iusta habeantur. Imo pontifices Romanos non in publicam, sed in suam securitatem ecclesiasticos principes e medio sustulisse, ut Bonifacius octavus Coelestinum V pontificatu abdicatum tollendum curavit, dum metueret ne ob singularem pietatem ad pontificatum denuo revocaretur; Urbanus VI quinque cardinales saccis insutos in mare proiecit, aliosque capite truncavit, et duorum corpora in furno exsiccavit, quae mulis imposita in terrorem circumferri iussit. Praeterea amanuenses inter servos non habendos, et domesticum testimonium ad ea quae domi secreto gesta fuerunt, admittendum. Atque subtilius disputatum erat, an accusatores sponte iurati, criminisque affines ad accusationem tuendam in causis criminalibus sint coram sistendi. Denique nullum magnum extare exemplum quod non aliquid ex iniquo habeat. Haec et huiusmodi tunc iactari audivimus.
92. Interea rex Scotorum, qua eximia erat in matrem pietate, pro eius salute toto conatu enixe per Guilielmum Keithum contendit, nec quocquam quod filio optimo et pientissimo, et rege prudentissimo dignum omisit. Sed nullo plane successu, cum Scoti factionibus inter se esset divulsi, et plures Elizabethae quam captivae studerent, usque adeo ut nonnulli ex illis Elizabetham literis occulte solicitarent ad supplicium maturandum; et ministri Scotici a rege iussu matris salutem precibus Deo per ecclesias commendare, prae odio religionis quam illa profitebatur, obstinate recusarent. Ille tamen, ut antea crebris nuntiis et creberrimis literis apud reginam intercesserat, nunc crebrioribus et vehementissimis summopere interpellavit. In quibus conquerebatur, iniquissimum et indignissimum esse proceres, consiliarios, et subditos Angliae sententiam ferre in reginam Scotorum, eamque regio Anglorum sanguine natam; nec minus iniquum, vel putare ordines Angliae parlamentaria authoritate veros et certos haeredes successionis iure et haereditate legitima posse excludere (quod nonnulli in terrorem subinde minabantur).
93. Misit etiam Patricium Greium et Robertum Melvinum, qui reginae significarunt eum pro summa necessitudine non posse credere quin illa celebritatem nominis virtutibus, et inprimis clementia ubique comparatam, sine omni crudelitatis macula illibatam conservaret; eandemque nullo modo sanguine matris suae inquinaret, quae eiusdem regiae erat conditionis, eiusdem sanguinis, et eiusdem sexus; quamque ille (quandoquidem magnam in se religionem maternus sanguinis possideat) derelinquere non poterat, aut eorum saevitiae relinquere qui iamdiu ipsi perinde ac matri perniciem anhelarunt. Aliis in literis postquam fuse explicasset, quam ancipiti cogitandi cura, et aegerrrimi animi angoribus tanta de re, quae eum tum naturae, tum honoris ratione attingit et astringit, discruciaretur; et in quas angustias atque existimationis discrimen apud suos praecipitaretur, si qua vis matri inferatur; haec ex interno doloris sensu, et filiali affectu attentius Elizabetha perpendenda proposuit. Quantum sua ad honorem intersit, qui et rex est et filius, si mater charissima, eadem si princeps absoluta, morte infami ab illa afficatur quae sanguinis et foederis vinculo est coniunctissima. An ex iure divino quod in illos ex lege iuste agatur, quos numen divinum summos iustitiae administros constituit, quos deos in terris dixit, quos iniunxit, iniunctosque tangi vetuit, impuneque violari non sinet. Quam portentosum sit, principem absolutum subditorum iudicio subiicere. Quam prodigiosum, si princeps absolutus pernitioso ad sua et aliorum diademeta prophananda exemplo praeeat. Praeterea quod ad hanc severitatem propelleret. Honor an utilitas? Si honor, maiorem honorem compararet parcendo, ita enim cum aeterna clementiae laude, et se omnesque orbis Christiani principes beneficio obligaret, quos alias cum famae iactura et saevitiae nota non posset non abalienare. Sin utilitas, videndum an quid utile esse possit, nisi quod rectum honestum sit. Conclusit rogando ut legati eiusmodi responsum referrent, quod regina piissima sit dignissimum, et rege cognatoque amantissimo non indignum. Verum cum legati minas interpellationibus intempestive intermiscerent, minus grati erant, et post aliquot dies spe quidem tenui dimissi.
94. Pomponius Bellieurus, qui hac de causa a Gallorum rege missus, cum ad reginam comitatus l’Aubespinaeo a Castro Novo, legato ordinaro accessisset, et paucis significasset, in quam contrarias partes rex Galliarum distractus esset, hinc pro singulari erga illam studio, inde pro arcta inter ipsum et Scotorum reginam necessitudine, haec et huiusmodi semel atque iterum scripto proposuit:
95. Christianissimi regis Gallorum et reliquorum regum omnino interesse, ne regina et princeps libera atque absoluta morte afficiatur.
96. Salutem reginae in maius discrimen ex Mariae morte, quam ex vita devocandam; illam custodia emissam nihil in reginam posse moliri, cui iam valetudinariae exiguum vitae curriculum supersit.
97. Quod regnum Angliae arrogaverit, non crimini vertendum, sed tenellae aetati et pravis consultoribus ascribendum.
98. Illam in Angliam supplicem venisse, ideo minus iuste detentam, nunc tandem vel pacto pretio dimittendam, vel misericordia prosequendam. Praeterea principem absolutum in quaestionem neutiquam vocandum, adeo ut Cicero dixit, ita inusitatum est regem capitis esse reum, ut ante hoc tempus sit inauditum.
99. Si illa sit innocens, non plectendam; si nocens, parcendam. Hoc enim in maiorem honorem et utilitatem cessurum, et futurum aeternum Anglicae clementiae exemplum, historia Porsennae, in hanc rem memorata, qui Mutii Scaevolae in eius caedem coniurati, dextram e flammis abstraxit et dimisit.
100. Primum bene regendi praeceptum esse, ut sanguine parcatur, sanguinem clamare sanguinem. In eam saevire, non posse non atrox et sanguinolentum videri.
101. Gallum vero omnem operam sedulo daturum, ut omnes omnium in reginam machinantium conatus retundantur, Guisiosque Scotae cognatos in idem iuratos et syngraphis confirmaturos, qui, si illa morte afficiatur, gravissime ferant, et forsitan non inultam patiantur.
102. Postremo postularent ne ex iudicio tam rigido et extraordinario in eam ageretur; sin minus, Gallum non posse non gravissam offensionem habere, quomodocunque caeteri principes persentiscant.
103. His scriptis ita in margine articulate responsum reginam Angliae sperare Christianissimum Galliarum regem non minorem eius rationem habiturum, quam Scotae, quae perniciem machinata est principi innocenti, proximae cognatae, et Gallo confoederatae. Regibus et rebuspublicis expedire ne malefacta (maxime contra principes) sint impunita.
104. Anglos, qui summum unius Elizabethae imperium in Anglia agnoscunt, non posse duas summas liberas et absolutas principes in Anglia simul agnoscere; aut aliam quamcunque in Anglia ei dum vixerit adaequandam. Nec videre quidem quomodo Scota et filius qui hodie regnat principes summi et absoluti simul habeantur.
105. An reginae salus maioribus exponanur periculis, illa sublata, ex futuris dependent contingentibus, ordines Angliae hac re cogitato perpensa aliter sentire. Mala moliendi nunquam defuturas occasiones, praecipue cum res eo nunc deveniret, ut nulla spes alteri supersit, nisi altera extinguatur, et haec subinde menti occurrat, aut ego illam, aut illa me. Quo minus restat illi vitae, hoc citius coniuratos reginae periculum acceleraturos.
106. Ius quod arrogavit in regnum Angliae necdum voluisse renuntiare, et ideo iure optimo in carcere fuisse detentam, et detinendam (quamvis supplex in Angliam venerit), donec renuntiaverit. Et quae in carcere crimina patravit luere debere, quacunque de causa in carcerem fuerit coniecta.
107. Reginam etiam iam antea illi clementissime pepercisse, cum unanimi ordinum consensu ob rebellionem ad conficiendas cum Norfolcio nuptias excitatam damnaretur. Iterum parcere misericordiam esse malesanam et crudelam. Neminem ignorare illud iurisprudentum, delinquens in alieno territorio et ibi repertus, punitur in loco delicit, nulla habita ratione dignitatis, honoris, aut privilegii. Idque tum legibus Angliae licere, tum exemplis Licinii, Roberti regis Siciliae, Bernardi regis Italiae, Conradini, Elizabethae reginae Hungariae, Ioannae Neapolitanae, et Deiotari constare, pro quo Cicero agens non iniquum esse dixit regem capitis esse reum etsi inusitatum. Ita enim se verba habent: Quod primum dico de capiti fortunisque regis. Quod ipsum etsi non iniquum est, in tuo duntaxat periculo, tamen est ita inusitatum etc.
108. Illiam plectendam quae iusto iudicio rea peracta, cum quod iustum, id sit honestum, et quod honestum, sit etiam utile.
109. Historiam Porsennae rei propositae minus convenire, nisi quis longum esse agmen insidiantium reginae existimet, et persuadeat Scotam intactam dimittere ex terrore et aliqua honoris, sed nulla salutis ratione, ut Porsenna Mutium dimisit, cum trecentos similes in eius caedem coniurasse affirmasset. Ad haec Mutium bello denuntiato aggressum esse Porsenam, Mutioque dimisso, omni periculo se defunctum sibi serto persuaserat.
110. Sanguini parcendum, at innoxio. Hoc Deus mandavit, verum est vocem sanguinis innoxii clamare sanguinem, et Galliam ante lanienam Parisiensem, et postea hoc posse testari.
111. Supplicium iuste inflictum non posse videri sanguinolentum, ut nec medicamentum rite et iuste praeparatum violentum censendum.
112. Quomodocunque Guisii Scotae cognati rem ferant, reginae maximi interesse, ut potius sui, procerum, populique Anglici salutem spectet, et quorum complexu tota pendet, quam quorumcunque offensionem. Eo rem devenisse, ut diverbium vetus de duobus principibus Conradino Siculo et Carolo Andino iam de duabus reginis usurpetur et vere dicatur, MORS MARIAE VITA ELIZABETHAE, ET VITA MARIAE MORS ELIZABETHAE.
113. Galli aut Guisiorum promissa securitatem regno et reginae non posse praestare, multo minus vitam compensare, si illa fuerit sublata.
114. Gallum occultas contra machinationes domi non posse deprehendere aut cohibere, nedum contra reginam Angliae. Proditionem etenim esse obscuram, ideoque inevitabilem. Si scelus semel peractum, quid proderit promissum exigere? Quomodo incomparabilis principis mors resarciatur, et quod remedium reipublicae simul morienti in tristissima rerum omnium confusione inveniatur?
115. Guisiorum syngraphas et iuramenta quantuli sint momenti, qui meritorium iudicant pontifici Romani adversantes e medio tollere, iuramentique dispensationes facilime consequantur. Et quis Anglorum, Elizabetha extincta, et Scota ex Guisiana familia ad regium fastigium evecta, eos regicidii accusabit? Aut si quis accusaverit, an inde poterit mortuam in vitam revocare?
116. Quod vero legati hoc iudicium rigidum et extra ordinem dixerint, minus considerate dixisse (quandoquidem nec processum nec probationes viderint) et asperius quam par est, regni Angliae ordines, homines nobilitate, virtute, prudentia, et pietate selectissimos taxasse. Imo omnino inconsiderate eiusmodi verba Galli nomine protulisse, quasi et reginam et regis ordines minando terrerent. Anglos non solere Gallorum minis terreri, quo minus suae securitatis stabiliandae rationem intrent, cum illi interim nullam idoneam pericula instantia depellendi commonstrarint.

Perge ad 1587