Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio   

MDLXXXIV.

Turbae in Scotia. | Comes Gouria capitur. | Coniurati dissipantur. | Elizabetha aliquos sublevat. | Rex ex foedere repetit. | Sed frustra. | Walsinhamus favet. | Hunsdonius adversatur. | Gourius reus sistitur. | Obtruncatur. | Francisci Throcmortoni proditio. | Baro Pagettus in Galliam se subducit. | Catholicorum querelae. | Emisarii subornati. | Multi suspecti. | Pontificiorum in reginam malitia. | Reginae in eos clementia. | Sacerdotes relegati. | Profugi a Gallo repetiti. | Gallus profugos submovere recusat. | Legatus Hispanicus ex Anglia dimissus. | Waadus in Hispaniam missus non auditur. | Throcmortoni confessio. | Ab ea recedit. | Effugium quaerit. | Damnatus plenius confitetur. | Moriturus inficiatur. | Novus cum Scota tractatus. | Propositiones ad eam facta. | Responsa. | Associationem in regno cum filio petit. | Terrores tractatum rumpunt. | Associatio in Anglia inita. | Hinc propositiones a Scota factae. | Anglo-Scoti adversantur. | Ministrorum Scoticorum insolentia. | Contra leges. | Leges ecclesiasticae in Scotia. | Buchanani scriptia improbata. | Colloquium simulatum. | Incursiones inter Scotos et Anglos. | Patricii Graii legatio. | Ille mala fide agit. | Scotae patientia laesa. | Suspiciones in illam arreptae. | Illa novis custodibus committitur. | Insidiis petitur. | Consultatio inter catholicos. | Westmorlandiae comes obit. | Plowdeni mors. | Andinus moritur. | Aurasionensis occiditur. | Hispani potentia formidata.

X Hibernia autem primo vere Scoti quidam domum latenter redierunt ex pacto cum Gourio, qui de rege rursus intercipiendo nova consilia cum nonnullis susceperat. Hi palam professi sunt se nihil sibi proposuisse quam Dei gloriam, religionis veritatem, regis, regni, et amicitiae cum Angliae securitatem contra illos qui regem aetate nondum firmata malis artibus transversum egerunt. Rex his auditis protinus chiliarchae Stuarto mandat, ut ante omnia Gourium coniurationis architectum interciperet, qui simulanter ad Dundeium portum quasi regno abiturus se iam receperat. Ille male sibi conscius, spreta regis authoritate, obstinate restitit, aedesque pugnando defendit, sed post unam et alteram horam captus in carcerem abducitur.
2. Coniurati interim Sterlinium ex improviso irruptione, castrumque deditione capiunt, et mox relinquunt, cum rex praesens in procinctu signa extulisset, pauciores quam Gourius promiserat, convenissent, frustraque opem ex Anglia expectassent. Et dum quisque trepide sibi consulit, Marrius, Glamius, Angusius qui se coniunxerant, et alii in Angliam per avia profugerunt, reginae supplices ut fortunam afflictam sublevaret, et pro illis apud regem intercederet, quandoquidem suis fortunis et regis gratia non alia de causa exciderint, quam quod ipsi, Angliaeque bono studuerint. Contra rex eos de atrocibus apud reginam accusavit, et ex foedere sibi in manus tradi postulavit. Sed erant in aula qui reginae persuaderunt homines esse regi obsequentissimos, eiusque salutis perquam studiosos, quandoquidem in regem, dum in potestate haberent, nihil tentarint. Legem autem illam de rebellibus reddendis in foederibus expressam iampridem inter principes exolevisse. Hi etiam regi Scotorum persuadere conantur, ut cum tot tantisque viris mitius ageret, ne desperatione in peiora deturbarentur. Terrorem et violentiam infirma et infoelicia esse potestatis vincula, tristibus ex historia Scotia exemplis repetitis, ipsiusque matre et Francisco marito laudatis, quod civili bello Gallico oriente iniurias et offensiones potentum conniventer praeterierint.
3. Cum Walsinghamus, qui profugis impense favit, literis datis iusserit ut in Lindisfarnensem sive Sacram Insulam in securitatem admitterentur, Hunsdonius, quo non alter regi Scotorum amicior, se opposuit. Nec locum munitum Scotis qui hostes esse possent aperiendum, nec secretario in hoc satisfaciendum, nisi regina suis literis expresse imperaverit, censuit, cum loci iurisdictio ad ipsum orientalis limitis praefectum iure spectaret. Hinc altercatio, an secretarius ex sua authoritate non posset principis negotia in singulis locis sine speciali principis mandato, et locorum praefectis inconsultis, dirigere et exequi. Quid determinandum non comperi, certe illi in insulam non admissi. Visum tamen aliquo favore prosequi ut adversae in Scotia factioni opponerentur, cum verbi ministri passim rumores spargerent, regem iamiam a religione defecturum, nec alio probabili argumento (etiamsi plura finxerint) quam quod filiali amore in matrem totus propenderet, et eos quos matri addictissimos novit in intimam amicitiam admitteret.
4. Gourius interea parium iudicio Sterlinii sistitur. Accusationis haec erant capita. Quod cum rex eum ad summos honores, opes, et munia extulisset, et in loco cognati habuisset, novam in regem, quem antea in suis aedibus captivum detinuerat, coniurationem iniisset. Quod nocturna consilia cum famulis Angusii de Pertho et Sterlinio occupando contulisset, regiae authoritati apud Dundeium vi et armis restitisset, coniurationem in regis matrisque perniciem reticuisset, postremo Maclenam sagam consuluisset. Ille innocentiam et sincerum in regem animum professus, beneficia agnovit, Arranium comitem ut adversarium et virum sanguinarium asperius perstrinxit, conquestus eius artibus, cum iam discessurus, apprehensum esse, et vitae veniaeque spe proposita in fraudem illectum ut obiecta confiteretur, quae ex aequitate obiici non debeant cum dolo malo fuissent extorta. Se ideo restitisse dixit, quod codicillos de apprehensione Arranii manu conscriptos minoris momenti putarit, quam literas quas habuit protectionis sub magno regis sigillo, coniurationem in regem matremque tantisper reticuisse, non tam crimini vertendum quam laudi, eandem aperuisse. Postremo magos et sagas ex animo odisse protestatus, palam dixit, si qui sint, se credere eos in principum aulis plerumque versari. Pares vero postquam rite iurassent se non fuisse authores regio advocato ut accusaret, reum laesae maiestatis pronunciarumt, vesperique capite obtruncatur, quod a suis corpori mox adsutum sepulturae traditur.
5. Quo tempore Scoti haec contra suum regem pro Elizabetha (ut prae se ferebant) tam adverso fato susceperunt, eodem Angli nonnulli non minora, nec meliori quidem successu, contra suam reginam pro Scotorum regina moliti sunt. E quibus primus erat Franciscus Throcmortonus, filius natu maximus Ioannis Throcmortoni iustitiarii Cestriae, qui non ita pridem Leicestrii artibus de gradu deiectus, et mulctatus eo quod (si in his iurisperitorum non me fallo) finem sive transactionem iudicialem ex authentico sive originali carie corrupto descriptam in quibusdam supplesset, et non cum omnibus in eodem lacunis exhibuisset. Franciscus ille in suspicione inciderat ex literas ad Scotorum reginam interceptis. Simul ac ille in custodiam datus quaedam fateri coeperat, Thomas baro Pagettus et Carolus Arundellus aulicus solum clam verterunt, et in Galliam se subduxerunt, qui cum aliis Romanae religioni devotis graviter ingemiscentes inter se conquerebantur reginam malis Leicestrii et Walsinghamii artibus ab ipsis immerito abalienari, se contumeliis et ignominiis indignis affici, singularia fraudis genera excogitari, tendiculas occultas poni ut ut laqueis laesae maiestatis, velint nolint, improvidi irretirentur, nec domi spem salutis superesse ullam. Et certe ad explorandos hominum animos subdolae artes fuere adhibitae, literae ementitae sub reginae Scotorum et profugorum nominibus clam submissae, et in pontificiorum aedibus relictae, emissarii ubique ad colligendos rumores et verba captanda dispersi, vana deferentes admissi, plures in suspicionem vocati, et inter eos Henricus comes Arundelliae domi se continere iussus, eius uxor Thomae Shirleio in custodiam data, Guilielmus Howardus comitis frater, et Henricus Howardus eorum patruus ducis Norfolciae frater, de literis a regina Scotorum a Carolo Pagetto et de Mopo quodam tunc ignoto saepissime examinatus, cui vix praesidio erat innocentia prudens. Nec huiusmodi quidem artes, et prona credulitas vana censenda, cum de principis salute timeatur. Nefanda sane pontificiorum in reginam iam proruperat malitia, libris enim editis exhortati sunt reginae famulas idem in reginam committere quod Iuditha in Holofernem cum laude fecerat. Author non deprehensus, suspicio incidit in Gregorium Martinum Oxoniensem, virum Graece Latineque perquam eruditum; de Cartero librariolo qui imprimendos curavit, supplicium sumptum.
6. Cumque isti reginam ut crudelem passim traducerent, illa quae prosperam sui memoriam relinquere inprimis studuit, cognitoribus in pontificiorum causis ut efferate immanibus, et honori suo iniuriosis indignanter succensuit, usque adeo ut illis visum fuerit necessarium se scripto divulgato excusare. Quo protestati sunt mitius cum sacerdotibus quam pro meritis actum fuisse, nullam de religione quaestionem factam, sed tantummodo de perniciosis in patriam et principem machinationibus ex vehementi suspicione, argumentisque et indiciis probabilibus. Campianum nunquam ita tortum fuisse quin protinus ambulare et confessionibus subscribere valuerit, Brianto vero pervicaciter detrectanti dicere aut scribere, quisnam arcana apud eum deprehensa scripserit, cibum negatum fuisse done scripto peteret. At haec reginae minime satisfecerunt, quae cognitores tormentis et iudices suppliciis abstinere iussit; et non ita post septuaginta sacerdotes, quorum aliqui capite damnati, et singuli legum periculis illaqueati, ex Anglia deportari mandavit. Inter quos praecipui nominis erant Gaspar Heywoodus insignis illius epigramatarii filius, qui primus Iesuitarum Angliam ingressus, Iacobus Bosgravius etiam a societate Iesu, Ioannes Hartus prae caeteris doctissimus, et Edwardus Rishtonus ille qui impie ingratus, in principem cui vitam debuit, publicatis scriptis malitiae virus illico evomuit.
7. Baronem Pagettum et Arundellium in Gallia appulsos sedulo observavit Edwardus Staffordus reginae apud Gallum legatus, quae tamen moliebantur rimari non poterat. Egit ille nihilominus cum Gallo ut illi, Morganus, et alii Angli in principem et patriam machinanates e Gallia submoverentur. Responsum autum tulit, Si quid in Gallia machinarentur, regem ex iure in illos animadversurum, sin in Anglia quid machinati fuerint, regem non posse de iisdem cognoscere, et ex iure agere. Omnia regna profugis esse libera, regum interesse ut sui quisque regni libertates tueatur, imo Elizabetham non ita pridem in suum regnum Mntgomerium, principem Condaeum, et alios e gente Gallica admisisse, et hoc ipso tempore Segurium Navarri legatum novis rebus in Gallum studentem in Anglia haerere.
8. Dum haec aguntur, Bernardinus Mendoza Hispani in Anglia legatus latenter in Galliam traiecit, fremens furensque quasi violato legati iure ex Anglia exturbatus fuerit, cum ipse homo violento et turbido ingenio, sacrasancto legationis iure ad proditionem abusus, antiqua severitate igni et ferro (ut multis visum) persequendus, e regno excedere iuberetur. Intermiscuit enim se sceleris machinatoribus cum Throcmortono et aliis ad exteros in Angliam inducendos, et reginam deturbandam. Illisque de rebus leniter reprehensus, tantum abfuit ut modesta responsione obiecta elueret, ut reginam et consiliarios recriminationibus de pecunia Genuensium detenta, suppetiis Belgii ordinibus, Andino, et Antonio Lusitano latis, et Draci depraedationibus oneraverit. Veruntamen ne Hispanus non scelera Mendozae vindicari, sed legati iura violari existimaret, Guilielmus Waadus regio consilio ab epistolis missus est in Hispaniam, qui liquido edoceret quam male legationis munus ille obierit. Simulque significaret ne regina hunc religando antiquae inter regna amicitiae renuntiare videretur, omnia humanitatis officia esse praestanda, si quem alium amicitiae conservandae studiosum legaret, modo eadem suo in Hispania legat o itidem exhibeantur. Cum autem Hispanus Waadum alloquio non dignaretur, sed ad consiliarios reiiceret, ille indigne ferens intrepidus declaravit more receptissimum esse, etiam bello flagrante, ut legati vel ab hostibus coram admitterentur. Carolumque V Augustum Hispani patrem coram admisisse foecialem qui bellum a Gallo denuntiavit, et legationis suae mandata consiliariis communicare plane abnuit. Cumque nulla versutia Idiacius Hispani secretarius quaenam essent expiscare posset, a Mendoza in Gallia latitante rem totam tandem accepit. Tunc ille publica persona deposita familiariter Waado significat se indolere, quosdam esse qui vafre amicitiam inter principes dissociare, et inimicitias fovere satagunt, iniuriam ipsi regi catholico, non eius legatis, Dispesio iam antea, et nunc Mendozae esse illatam; nec esse cur Mendozam amplius apud regem accuset, qui culpam, si quam admiserit, ignominiosa ex Anglia relegatione iam satis luit, aut conqueratur se non admitti. Regem vero catholicum nihil nisi par pari retulisse, cum Mendoza inauditus a regina fuerit dimissus; utque illa Mendozam ad consiliarios reiecerat, regem itidem eum ad cardinalem Granvellanum reiicere. Cum Waadus reponderet plurimum interesse inter ipsum qui regem catholicum nunquam offenderat, et Mendozam qui in reginam gravissime peccaverat, longo tempore accedere insolenter dedignatus, et legato indigna patraverat, admitti tamen non poterat, inauditusque domum rediit. Crimina pleraque quae in Mendozam obiecturus erat, e Throcmortoni confessione deprompta fuerunt.
9. Etenim cum ille apprehendendus, arculam arcanorum ad Mendozam submiserat. Reliquis arculis excussis, inventi erant duo catalogue, in quorum alter nomina portuum Angliae qui ad copias exponendas opportuni, altero nomina nobilium qui passim per Angliam Romanam amplexabantur religionem, erant descripta. Hos ille ut prolatos vidit, supposititios esse nec sibi prius visos, et in eius perniciem ingestos clamitavit. Iterum autem eculeo admotus non abnuit ad interrogata quae sciret respondere. Interrogatus de catalogis illis, et quo consilio conscripti, huiusmodi historicam contextuit narrationem. Se ante paucos annos ad Spadanas aquas profectum cum Ieneio et Francisco Englefeldio consilia instituisse quomodo Anglia per externos oppugnaretur, et imperii forma immutaretur; eo consilio portuum et nobilium nomina descripsisse. Morganum per literas ex Gallia sibi significasse deliberatum iam esse catholicis principibus, ut Anglia invaderetur, Scotorumque regina in libertatem vindicaretur auspiciis Guisii, cum nihil deerat nisi pecunia et auxiliaris in Anglia manus. Ad haec procuranda Carolum Pagettum sub ementiti Mopi nomine in Sussexiam, ubi Guisius terram conscendere statuit, submissum esse. Se rem Mendozae communicasse, portumque et nobilium nomina indicasse, qui a coniuratis haec plene iam intellexerat; nec diffitetur se suam operam promisisse, simulque monuisse Mendozam quibus cum nobilibus de hac re ille publica persona tractaret, quod ipse privatus sine periculo non poterat; rationemque cum illo iniisse quomodo primarii aliquot viri catholici, simul ac externae copiae appellerent, milites reginae nomine consciberent, qui exteris se coniungerent. Haec sponte fassus est.
10. Pro tribunali tamen in praetorio Londinensi de his accusatus singula praecise negavit, asseruitque vana esse ipsius commenta, ne eculio denuo subiiceretur, reginamque crudelitatis, quaesitores falsitatis palam accusavit, effugium sibi comminiscens ex temporis intervallo, quod inter crimen admissum et iudicium intercessit, quandoquidem anno Elizabethae XIII quaedam crimina laesae maiestatis criminibus accensebantur, de quibus nemo in iudicium vocaretur, nisi delinquens intra sex menses a crimine admisso postularetur, et crimen testimonio atque iureiurando duorum, aut spontanea confessione sine violentia probaretur. Hoc autem tempus iampridem elapsum, ideoque in iudicium se non vocandum. Iudices autem docuerunt crimina illi obiecta non id genus esse, sed illum antiqua lege laesae maeistatis regnanti Edwardo III lata teneri, quae nullum temporis aut probationis circumscriptionem admittit; et ex ea funesta in eum pronuntiata est sententia. Persuasus postea ad reginae misericordiam confugit, scriptoque plenius omnia quodammodo quae prius denuo confessus est, quae sibi parum constans ad patibulum iterum inficiari frustra coepit.
11. Guilielmus Waadus ex Hispania reversus at Scotorum reginam sub hoc tempus mittitur, de tractatu inter eam et Gualterum Mildmaium habendo, qui ante biennium propositus et interruptus, ut iam dictum. Cui illa quam sincere de isto tractatu egerit multis protestatur asservationibus, simulque se et omnem suam operam reginae devovet, et ex ipsa totam dependere spondet, si modo tanto amore et honore dignaretur. Ad hanc sancte promittit, modo ille tractatus procedat, se intercessuram, imo effecturam ut filius Angusium et caeteros nobiles Scotos in gratiam reciperet, tum ut Rossensis et Glascuensis episcopi, sui in Gallia administri, nihil contra reginam aut regnum Angliae machinarentur, nec quicquam ipsis iam inde futurum cum Anglis rebellibus, et patria profugis.
12. Haec Elizabetha laetanter audivit, cumque eodem fere momento Aungusius, Marrius, Ioannes Hamiltonius, et Glamius in Angliam fugissent, illa oblata usa opportunitate, Bealum ad Scotorum reginam misit, qui una cum Salopiae comite significaret, si in eadem persisteret sententia quam Waado impertirat, Mildmaium mox adventurum, et de eius libertate tractaturum; deinde cum illa ageret, ut interim apud filium regem intercederet de Scotis profugis restituendis, eosque nihil contra regem cogitasse doceret, sed contra violentos quosdam consiliarios qui eum pravis consiliis corrumpunt, denique ut Guisii conatus quantum posset ex illa investigaret. Illa prudens foemina respondet: Se percupere ut tractatus ille procederet, idque ab Elizabethan tanquam a sorore natu maiore cui omnem defert honorem efflagitare. Nihil Waado nisi conditionibus circumscriptum proposuisse; nec illum aliter dicturum quam virum ingenue probum credit. Ad Scotos vero restituendos, operam suam perquam necessaria fore, nec defuturam si quid boni sibi et filio inde proventurum certe sciret, atque illi semet supplices regi submitterent, et obsequerentur; sin minus, regina non illis, sed filio opem ferret ut in ordinem redigerentur. Praeterea non dissumulat, Cum valetudinaria esset, se semet filiumque in Guisii charissimi cognati fidem commisisse, de eius conatibus nihil omnino intelligere, nec si intelligeret velle aperire, nisi de libertate certa securitas praestaretur, quandoquidem parum prudentis esset amicos certos spe incerta deserere. Rogavit ut non inhumanius in ipsam principem liberam ageretur, quam Maria quondam in Elizabetham tum subditam et incarceratam, et Gallus in Navarrum etiam subditum armatum nuper egerint. Petiit etiam ut tractatus ad finem perduceretur, priusquam aliquis in Scotia ea de re legaretur. Cum autem rex Christianissimus agnovisset ordinarium eius legatum, et Setonum a filio in Gilliam transmissum, tanquam legatos a principibus eiusdem authoritatis et associatis, eum reginae detulit honorem, ut illa hanc ipsius et filii associationem in Scotia publicaret, et ne eidem praeiudicaret, obsecravit. Haec audita, sed illico obiectis terroribus elusa eorum opera qui odia inter infensas mulieres alere norunt, maxime ex indicio chartarum, quas Chreictonus Scotus e societate Iesu in Scotiam navigans a piratis Belgis interceptus laceravit. Lacerae autem schedulae e nave proiectae, reflante vento in navem forte fortuna reiectae non sine miraculo (ut ipse Chreictonus dixit) et a Waado multo labore et singulari artificio conglutinatae, nova papae, Hispani, et Guisiorum consilia de Anglia oppugnanda detexerunt.
13. Hinc, et ingruentibus undique periculorum rumoribus, ut pravis seditiosorum consiliis insidiisque occurreretur, et reginae saluti a quo et regnum et religio dependit consuleretur, plurimi, Leicestrio authore, ex omni hominum ordine per Angliam ex communi charitate, dum non illam sed de illa timuerunt, se associatione quadam mutuis votis, subscriptionibus, et sigillis obstrinxerunt ad eos omnibus viribus et mortem usque persequendos qui in reginam aliquid attentaverint.
14. Scotorum regina quae facile intellexit perniciem sibi hac associatione praestrui, diuturnae miseriae pertaesa, et graviora formidans, hanc per Navum secretarium reginae et consiliariis proponit: Si libertas concederetur, et de sincero Elizabethae animo et amore certo constaret, se velle arctissimam cum regina amicitiam contrahere, eam prae caeteris orbis Christiani principibus officiosissime colere et observare, offensas omnas obliterare, veram et iustissimam Angliae reginam agnoscere, nullum ius ad Angliae coronam ea superstitite sibi assumere, nihil contra eam directe vel oblique molire, titulo et insignibus Angliae quae iussu Francisci mariti arrogaverat plane renuntiare, necnon bullae pontificiae de illius abdicatione; imo et associationem illam ad reginae securitatem et foedus defensivum (salvo antiquo illo inter Galliam et Scotiam foedere) inire. Ita tamen ut nihil fiat regina vivente aut mortua quod fraudi sit sibi, filio, et haeredibus in successione, priusquam in conventu ordinum Angliae audiatur. Ad haec confirmanda, se in Anglia ad tempus tanquam obsidem permansuram; sin Anglia exire licuerit, obsides daturam. Porro in Scotia nihil immutaturum, modo sibi et familiae suae suus religionis cultus permittatur, iniurias etiam omnes sibi in Scotia illatas oblivione deleturam (ea tamen lege, ut quae in eius infamiam sancita refigantur), regi consiliarios pacis cum Anglia studiosos commendaturam, eidem nobiles profugos, quantum posset, reconciliaturam, si culpam demisse agnoverint, et regina fidem interposuerit regi contra illos opem ferre, si quando ab obsequio resilierint. De filii coniugio clam regina nihil acturam, utque filio inconsulto nihil erat factura, ita postulat, ut filius in hoc tractatu coniungatur, quo solidius confirmetur. Regem Galliae velle intercedere non dubitat, et fidem una cum Lotharingicae familiae principibus de pactis praestandis obligare. Ut his mature respondeatur obsecrat, ne qua interim interveniat incommoda. Postremo obtestatur ut laxiori habeatur custodia, quo reginae erga eam amor paulo clarius elucescat.
15. Ex his, ut multi et officii et honoris, Elizabetha voluptatem magnam capere videbatur, nec aliena tunc putabatur a consilio illam liberandi, quamvis non defuerint in Anglia qui novis terroribus propositis deterruerint. Verum rem propemodum explicatam maxime perturbarunt et impedierunt Scoti adversae factionis, qui clamitarunt actum esse de Elizabethae salute, si illa liberaretur, actum de utroque regno si illa in consortium regni cum filio admitteretur, actum de vera religione in Britannia, si Romanae religionis cultus vel intra aulae parietes ipsi permitteretur.
16. Nec hoc contenti, ministri nonnulli in Scotia e pulpitis et per circulos reginam indignissimis calumniis insectati, ipsi regi et consiliariis asperrime obtrectarunt, et coram comparare iussi, fastidioso quodam contemptu abnuerunt, quasi pulpita a regum authoritate essent exempta, et ecclesiastici non principis imperio, sed presbyterio subessent; plane contra leges hoc anno in ordinum conventu latas, quibus regia authoritas in omnes subditos tam ecclesiasticos quam laicos in perpetuum confirmata. Regem scilicet et consiliarios idoneos esse iudices in omnibus causis; qui autem iudicium declinarent laesae maiestatis teneri. Presbyteriorum consessus (ut etiam laicorum conventus) tam generales quam speciales prohibiti, qui infinitam authoritatem et pro arbitrio, rege inconsulto, conveniendi, et leges ipsi regi et regno praescribendi, sibi arrogaverant, popularis etiam ministrorum aequalitas sublata, episcopis sua dignitas et iurisdictio restituta, quorum vocationem ut antichristianam presbyteria condemnaverant. Et probrosa in regem, eius matrem, et consiliarios scripta, nominatim vero Georgii Buchanani historia, et De iure regni apud Scotos Dialogus, interdicta, ut quae multa culpanda et delenda contineant.
17. Haec quidam e ministris tam impatienter tulerunt, ut solum sponte verterint, et in Anglia omnia queremoniis complerint, quasi vera Christi religio e Scotia iam esset profligata. Sed Elizabetha hos ut novatores surda aure neglexit, nec in Anglia concionari permisit; eorum tamen opera subinde usa, ne religio in Scotia quid detrimenti caperet. Quinimo cum Arranius qui summo loco et gratia apud regem operam suam cum omni observantia ad amicitiam cum Anglis conservandam officiosissime detulisset, illa opportune uti cogitavit, ut nec Scoti profugi in comitiis quae instabant proscriberentur, neque rex ab Anglorum amicitia averteretur. Unde colloquium inter Arranium et Husdonium Berwici praefectum in collimitio regnorum indicitur. At priusquam haberetur, profugi et quotquot expeditioni Sterlinensi interfuerant, comitiis festinatis, proscribuntur, eosque in colloquio quod statim subsequutum est Arrianus gravissimis criminibus oneravit, et inter alia perniciem regi nuperrime struxisse. Caeterum sanctissime in se recepit nihil omissurum quo reginae satisfaciat, nec quicquam facturum quod sit praeiudicio dum ille fuerit in fide et gratia apud regem. Nihilominus intra mensem Scoti limitanei occultis Hispani artibus qui Elizabetham a bello Belgico avertare sategit, in Rhedesdaliam immissi hostilem in modum saeviunt; iniuriamque acceptam limitanei Angli haud multo post per Liddesdaliam caedibus et incendiis atrociter ulciscuntur.
18. Iam venit legatus e Scotia Patricius Graius haeres familiae, iuvenis comptus, et qui par maximis negotiis, si non supra, sibi videbatur. Capita legationis erant de incursionibus utrinque cohibendis, bonis piratice ablatis restituendis, et de profugis Scotis vel ex foedere remittendis, vel longius a Scotiae collimitio submovendis, quandoquidem novam in regem consilia cum aliis in Scotia indies commiscerent. Ad haec facilius consequenda, et reginae animum regi plenius conciliandum, spem fecit occultas in reginam molitiones manifestandi. Quae voluit, ad primum et secundum caput retulit responsa. De Scotis remittendis, respondit regina sibi esse persuasissimum nobiles illos nihil mali vel cogitando concepisse. Quae in Scotia nuper acciderunt non ex aliqua in regem malevolentia, sed ex mutuis inter nobiles dissidiis tenella regum aetate semper emergentibus profluxisse, quae regis interest quamprimum consopire, et subditos uno obsequii vinculo, factionibus suppressis, sibi devincere. Ut tamen iustae regis petitioni aliqua ex parte satisfaceret, et occultas illas, quas dixit, molitiones intellegeret, iussit ut Scoti profugi se longius a collimitio submoverent. Quaecunque ille manifestaverit, regina prae se tulit singula prius rescisse, et plures Graium insimularunt quasi pretio delinitus nonnihil in regis matrisque fraudem effutiisset, et impediisset quo minus conditiones illae aequissimae a regis matre per Navum propositae admitterentur.
19. Unde illa, patientia saepius iam laesa, in dolorem et indignationem exardere coepit, et prae libertatis studio tam insidiosis adversarium quam perniciosis amicorum consiliis animum auresque aperuit; eoque magis, quod, ut associationem in suum caput initam fuisse sibi persuaserat, ita iam inaudierat se quorundam artibus e custodia Salopiensis comitis (qui homo rectus eorum coeptis minime favit) abducendam, novisque custodibus commitendam. Quod ut speciosius fieret, et Salopiensis fides quae spectatissima erat minime suspecta videretur (nec enim visum est tanti viri existimationem palam laedere, quam tamen occultis calumniis ex importunae uxoris criminationibus minuerant) suspiciones quasi consilium eum liberandi iam initum esset arreptae sunt, ex quibusdam emblematibus ad eam transmissis. Haec erant: Argus multoculus, omnibus oculis conspitus Mercurio tibias modulate inflante, cum hac sententiola, ELOQUIUM TOT LUMINA CLAUSIT; Mercurius Argo Io custodienti caput obtruncans. Surculus trunco insitus ligaminibusque constrictis, tamen efflorescens, et circumscriptus PER VINCULA CRESCO. Palma oppressa sed resurgens cum PONDERIBUS VIRTUS INNATA RESISTIT. Anagramma etiam VERITAS ARMATA ex eius nomine MARIA STEUARTA, literis transpositis, in peiorem partem acceptum. Praeterea prolatae sunt literae quasi interceptae, quibus amici captivae reginae conquerebantur omnem spem illam liberandi penitus praecisam esse, si modo illa in puritanorum custodiam traderetur. Hoc quaesito colore illa a Salopiensi qui hoc saepius efflagitarat abducta, Amicio Powletto Drugonique Drurio custodienda commititur, ex composito (ut aliqui opinabantur) ut in desperationem adacta, abruptis consiliis et insidiis esset opportunior. Salopiensis etenim totis quindecim annis tam cauta providentia custodierat, ut nullus locus fuerit insidiis ab illa, vel in illam. Iam autem et illa importunius egit cum pontifice Romano et Hispano per Franciscum Inglefeldum ut inceptum primo quoque tempore maturarent, quicquid de ipsa fieret, et Leicestrius (qui credebatur de praevertenda legitima successione cogitare) sicarios submisit (ut perhibent nonnulli) qui illam e medio tollerent. Drurius autem recti honestique cultor scelus ex animo perosus omni accessu prohibuit. Subrepserunt tamen emissarii, et submissae sunt tam fictae quam verae literae, quibus muliebris impotentia in pernicem impelleretur, ut postea dicimus.
20. Ut Elizabetham totam ab ea averterent, in aures susurratur Alanum pro catholicis Angliae ecclesiasticis, Inglefeldum pro laicis, et episcopum Rossensem pro Scotorum regina communibus suffragiis cum pontificis Romani et Hispani consensu decrebisse Elizabetham regno spoliandam, Scotorum regem regno Angliae exhaeredandum ut haereticae pravitatis manifestos, Scotorum reginam catholico nobili Anglo enubendam; hunc ab Anglis catholicis in Angliae regem eligendum, electionem a pontifice Romano confirmandam; huius ex Scotorum regina liberos legitimos in regno successores declarandos; et haec singula ex fide Harti sacerdotis. Quis vero fuerit hic Anglus sagacissime indagavit Walsinghamus, sed non invenit. Suspicio vero incidit in Henricum Howardum ducis Norfolciae fratrem, qui imprimis nobilis, caelebs, summe pontificius, et gratia apud pontificios florentissimus.
21. Huius anni curriculo vitam in misero exilio obscure clausit Carolus Nevillus, perfidus ille in principem et patriam rebellis, postremus ex hac familia Westmorlandiae comes. E qua nobilitatis foecunda, praeter sex Westmorlandiae comites, effloruerunt duo eiusdem cognominis comites Sarisburiae et Warwici, comes Cantii, marchio Montisacuti, dux Bedfordiae, baro Ferrers de Ousley, barones Latimeri, barones Abergevennae, una regina, quinque ducissae, ut comitissas et baronissas, archiepiscopum Eboracensem, et numerosam nobilium propaginam omittam.
22. In Anglia nemo e vivis excessit memoria dignior quam Edmundus Plowdenus, qui ut in iuris Anglici scientia, de qua scriptis bene meruit, facile primus, ita vitae integritate inter homines suae professionis nulli secundus.
23. Caeterum in Gallia extinctus est Franciscus dux Andinus morbo ex animi angore contracto. Et in Hollandia Guilielmus princeps Aurasionensis tribus e sclopeto glandibus a Balthasare Gerardo Burgundo insidiose transfixus.
24. Ex gravi horum fato magnum dolorem percepit Elizabetha, misitque in Galliam B. qui regi significaret quam acerbe ducis Andini mortem tulerit, quem fidissimum et charissimum experta fuerat amicum, simulque moneret quam afflicta sit Belgarum conditio Aurasionense sublato, et quam formidabilis Hispani potentia nimo plus invalescens, cum in Italia principes singuli eius nutum observent, pontifex Romanus sit addictissimus, cardinales quasi clientes, praestantissimi quique et belli et pacis studiis eius stipendarii; in Germania familia Austriaca longe lateque diffusa, aliaeque eidem connubiis coniunctae quasi famulentur; opes etiam et vires ex recenti Lusitaniae et orientalis Indiae accessione terra marique adeo augeantur, ut patre Carolo V sit longe potentior et formidolosior, nihilque absit si Belgium in potestatem redegerit, quin caeteri orbis Christiani principes eius magnitudini necessario cedant, nisi tempestive occurratur.

Perge ad 1585