Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio
Randolphus pro Mortonio et contra Lenoxium intercedit. | Eius ad Scotos querelae. | Seditionem excitare studet. | Se a Scotia subducit. | Mortonius obtruncatur. | Amici in Angliam fugiunt. | Norrisius in Frisia vincit. | Vincitur. | Duellum ridiculum. | Ebrietatis vitium e Belgio in Angliam deductum. | Hispanus Lusitaniam occupat. | Quo iure. | Titulus reginae Franciae ad Lusitaniam explosus. | Elizabetham tecte contra Hispanum concitat. | Antonium Lusitania eiectum in Angliam mittit. | Ad nuptias cum Andino quosdam delegat. | Et Elizabetha alios. | Matrimonii pacta. | Reservatio addita. | Gallus nuptias urget. | Elizabetha differt. | Differendi causae. | Andinus iterum in Angliam venit. | Illi annulum tradit regina. | Varii animorum in aula habitus. | Regina animi anceps. | Incommoda ex nuptiis neglectis cogitat. | Cur coelibatum nuptiis praetulit. | Liber contra nuptias editus. | Illa contra edicit. | Author libri deprehensus, et dispersor. | Dextrae praeciduntur. | Edmundus Campianus et Iesuitae morte affecti. | Necessaria haec in catholicos animadversio. | Suspicio in eos aucta. | Tergiversando. | Perniciosa dogmata proseminando.
INC 
Ianuario ineunte, Thomas Randolphus, equorum dispositorum praefectus
in Scotiam mittitur cum mandatis, ut ad religionem et amicitiam cum
Anglis conservandam nihil non ageret, ne qua vis Mortonio inferretur,
Lenoxius e Scotia submoveretur, et proceres Anglicae factionis ad
spem erigentur. Ille deprecatorem diligenter pro Mortonio agit, ex
hominis erga regem meritis, ex Elizabethae honore, ne illa tam bene
merita repulsam in tam iusta causa pateretur, et ex delatorum
invidia. Res respondet se pro munere regio non posse hominem
maiestatis postulatum non iudicio subiicere, se autem reginae
exploratam benevolentiam agnoscere, nec velle quicquam committere,
quod quovis modo offensionem iuste concitare poterit.
2. Postea Randolphus in ordinum conventum admissus, enumeratis
Elizabetha in Scotiam et ipsum regem beneficiis, scilicet, regnum
a Gallis Anglorum sanguine liberasse, religionem regemque
propugnasse, de eodem subducendo (quod falso perhibetur) vel de
iugere terrae in Scotia occupando ne semel quidem cogitasse, cum
tamen occasiones non defuerint Scotiam debellandi, regi in cunis
vagiente, matre in Anglia captiva, et proceribus inter se
discordantibus. Verum contra, illam omnem curam impendisse, ut regem
cum regno, qui sibi artissimis sanguinis, vicinitatis, et religionis
vinculis erat coniunctissimus, conservaret incolumem; cuius amorem,
ut omnium proregem habuit perspectissimum, priusquam Aubignius ille
Lenoxius in Scotiam venisset. Iam inde illum in regem imperium
exercuisse, animum ab Anglorum amicitia ad Gallos avertisse, qui
ipsum ne regem quidem hactenus agnoverant; fidissimos regi subditos
amovisse, alios minus fidos induxisse, cum exteris de Anglia
invadenda per literas (quas protulit) egisse; ministris verbi
divini odium apud regem tanquam turbulentis et conviciatoribus
concitasse, nec de iustitia inter limitaneos adminstranda curasse.
Quae Elizabetha non poterat non aegerrimme ferre, cum tantae virtutis
principem, eundemque necessitudine coniunctissimum, malis artibus
abreptum et abalienatum videret. Nihil tamen tunc effectum vel
pro Mortonio vel contra Lenoxium, in quem crimina falsa et literas
prolatas ementitas fuisse plerique suspicabantur.
3. Ad alias igitur artes Randolphus se convertit. Apud Lenoxii
aemulos et Mortonii amicos infoelicem Scotiae conditionem deplorat,
pericula regi, reipublicae, et ipsis impendentia proponit, reginae
Angliae intercessionem ingrate neglectam conqueritur, utque armis
experirentur quod aliis rationibus non possent, clam submonet, et
copias et pecuniam ex Anglia pollicitus. Et certe Argathelium,
Montrossium, Angusium Mortonii ex fratre nepotem, Marrium,
Glencarnium, Ruthuenum, Lindseium, et alios in partes pertraxerat.
Verum illi statim dissentietibus inter se animis, cum viderent regem
in Lenoxium prono favore totum propendere, nec Anglorum copiis ad
limitem terreri, qui etiam suas opposuerat, plerique regiam
maiestatem etiam in adolescente reveriti nihil in Lenoxium audebant,
satisque putabant Mortonii misereri. Angusius tamen et Marrius cum
Randolpho occulte pro Mortonio et contra Lenoxium moliebantur, quod
cum regi per Wittinghamium innotuisset, Angusius iussus est ultra
Speam fluem secedere, Marrius Sterlinium castrum protinus regi
reddere. Randolphus sibi male metuens Berwicum
se clam subduxit, monuitque Angusium et Marrium, rebus iam
deploratis, ut sibi consulerent vel regis gratiam conciliando vel ad
reginam Angliae patrocinium confugiendo. Copiae vero Anglicae iam a
limite revocatae, et non ita post Mortonius
conscius caedis in regem patrem patratae convictus obtruncatur.
Confessus enim erat, ut perhibent, Bothwellium et Archibaldum
Douglasium consilium tollendi regem impertisse, se vero tempore tam
ambiguo non ausum aperire. Nec diffiteri poterat se (caede peracta)
Douglasium regicidam inter intimos habuisse, fidemque chirographo
dedisse ad Bothwellium defendendum, si quis regicidii accusaret.
Angusius et alii, qui Mortonio studebant, in
Angliam mox confugerunt.
4. In Belgicis provinciis contra comitem Renebergium pleno gradu
victoriis pro Hispano progredientem, et Steenwicam Frisiae arcte
obsidentem, ordines confoederati Norrisium castrorum praefectum cum
Anglis et aliis miserunt, qui fortiter et foeliciter commeatum semel
atque interum intulit, Renebergicos profligavit, et obsidionem
solvit. Sed postea conferto cum Verdugo Hispano
praelio ad Northornam, cum victoria iam esset in manibus, hostium
turmis a Rogero Williams fugato, mutata Martis aliea profligatur,
ipse vulneratur, plurimi caeduntur, et inter eos, ut alios taceam,
Cottonus, Fitz-Williamus, et Bishopus strenui ductores.
Quomodo Thomas Epirotarum ductor Norrisium ad
singulare certamen hoc tempore provocavit, et Rogerus Williams eius
vicarius conditionem accepit, cum ipsi supremo duci per leges
militares non liceret, nescio an memorandum; cum tantummodo, utroque
exercitu spectante, aliquandiu conflixerint, et neutro laeso, haustis
plenis poculis comiter discesserint. Hoc
tamen non praetereundem, Anglos qui ex omnibus septentrionalibus
gentibus minime fuerant bibaces, et ob sobrietatem laudati, ex his
Belgicis bellis didicisse immodico potu se proluere, et aliorum
saluti propinando suam affligere. Adeoque iam inde ebrietatis vitium
per universam gentem proserpit, ut legum severitate nostro tempore
primum fuerit cohibitum.
5. Dum de oppidulis in Belgio inter ordines et Hispanos decertatur,
ille opulentum Lusitaniae regnum sibi arripuit. Anno enim superiori
Henricus rex Lusitaniae aetate devexa fatum complerat, pluresque
competitores regnum vendicarunt, et inter eos Philippus Hispaniarum
rex e sorore regis Henrici primogenita natus, si non iure, armis
potior. Nec sine specie iuris, quod ex omnibus
competitoribus defuncto regi fuerit generi proximior, aetate maior,
et sexu virili, ideoque foemellis, aetate minoribus, et genere
remotioribus in regni successione praeponendus sibi et suis
videbatur, Sabaudo excluso, quod e sorore natu minore procreatus,
Rainutio item Farnesio principis Parmensis filio, qui ex prima
Edwardi fratris Henrici regis filia natus, et Catharina Bracantia
altera eiusdem Edwardi filia, quandoquidem beneficio
repraesentationis solummodo innitebantur. Quae cum nihil aliud sit
quam fictio, veritatem perimere non posse contenderunt Hispani.
Antonius vero prior Crati filius Lodovici alterius fratris regis
Henrici quasi illegitimus, plane reiectus. Haec tamen Hispanus
theologis et iurisconsultibus semel atque iterum discutienda
proposuit, per Deum et fidem obtestatus, ut libere quid sibi iuris
dicerent. Cumque omnes uno ore affirmarent, misso Albano invasit,
Antonium a populo electum fugavit, et LXX diebus Lusitaniam totam
subiugavit. Ius autem quod Catharina Medicea,
Franciae regina in Lusitaniam 
ab Alphonso III per Bononiae comites ante annos CCCXX sibi asseruit,
tanquam obsoletum, ab Evandri matre repetitum et tot Lusitaniae iam
inde regibus, ut malae fidei possessoribus iniuriosum, ab Hispanis et
Lusitanis quoddammodo erat explosum. Unde illa commotior, et
crescentem Hispani potentiam Lusitaniae, Indiae orientalis, et
insularum plurium accessione tam longe lateque locupletatam aegre
intuens, sibique ac suis posteris metuens, tum alios principes, tum
Elizabetham commonefecit de eius ambitione cum potentia nimio plus se
diffundente intra terminos tempestive coercenda. Nec illa quidem,
sibi et subditis consultrix quae praeviderat quam periculosa sit
immodica principum vicinorum potentia, aversis auribus audivit.
Sed Antonium e Lusitania in Galliam fugatum,
indeque in Angliam transmissum et commendatum benigne sublevavit,
quod citra offensionem fore existimavit, cum illum e regio Anglorum
sanguine et stirpe Lancastria agnosceret cognatum, et nullo unquam
inter Hispanos et Anglos foedere de Lusitanis in Angliam non
admittendis cautum fuisset.
6. Simulque regina illa Franciae et rex filius in maioris amicitiae
cum Elizabetha firmamentum nuptias cum filio Andium duce vehementiori
quam hactenus studio persequuntur. Ad quas
procurandas missi sunt in Angliam honorificentissima legatione
Franciscus Borbonius princeps delphinatium, Arthurus Cossaeus comes
Segondinus marescallus Franciae, Lodovicus Lusignianus Sancti Gelasii
dominus a Lansac, Tanergius Venator Corcongius, Bertrandus
Salignacus a Mota-Fenellonum, Michael a Castello-novo dominus
Mauvisser, Bernardus Brisonius a Granela senatus Parisiensis praeses
(literatae hominum nationis princeps), Claudius Pinartus primus baro
Valesiorum, Petrus Clausius Curatiarum et Marcho-montis dominus, et
Iacobus Vraeus aerarii ducis Andium secretarius. Hi viri
honoratissimi, summo honore excepti, opiparis conviviis in ampla domo
huic usui Westmonasterii subitario opere extructa, et regio apparatu
instructissima, hastiludiis a Philippo comite Arundeliae, Frederico
barone Windesoro, Philippo Sidneio, et Fulcone Grevillo contra omnes
promulgatis, et profuso sumptu celebratis, ut alia aulica
oblectamenta, quae historici non est memorare, taceam.
7. Qui cum his de matrimonio conferrent delegati sunt Guilielmus
Cecilius baro Burghleius summus Angliae thesaurarius, Edwardus
Clintonus comes Lincolniae Angliae admirallus, Thomas Ratcliffus
comes Sussexiae, Franciscus Russelius comes Bedfordiae, Robertus
Dudleius comes Leicestriae, Christophorus Hattonus, et Franciscus
Walsinghamus secretarius. Inter hos in matrimonianalibus tabulis in
haec fere verba conventum est:
8. Dux Andinus et regina Angliae infra sex hebdomadas post
ratificationem harum conventionum matrimonium de praesenti in Anglia
contrahent. Dux et sui, modo non sint nativi Angliae subditi, suam
religionem libere exerceant, in constituto aliquo loco in suis
aedibus sine impedimento. Ille nihil mutabit in religione iam in
Anglia recepta. Post matrimonium consummatum gaudebit titulo et
honore regio, sed omnimodam rerum dispositionem reginae integram
relinquet. Quod petiit, ut statim a matrimonio rex coronetur, et
gaudeat eo honore, tam constante, quam soluto matrimonio, durante
gubernatione regni in minoritate liberorum suorum, regina promittit
se petitionem regni ordinibus in primo parlamento, quod infra XV dies
post ratificationem convocabit, proposituram, et quantum potest
promoturam. Literae patentes et caetera utriusque nomine emanabunt,
ut tempore Philippi et Mariae. Regina ordinabit annuam pensionem duci
ex authoritate parlamenti, sed quanta illa fuerit suo arbitrio
relinquetur, et efficiet ut parlamentum ei pecuniam notabilem annuam
assignet, si reginae supervixerit. Constituet ille reginae dotem ad
annuum valorem XLM coronatorum solarium, ex ducatu Bituricensi, et
mittet eam in possessionem statim. Quod de liberis in Angliae
parlamento statuetur, in acta redigetur in parlamentis Franciae, ad
hunc modum: masculi sive foeminae in maternam Angliae haereditatem
succedent. Si duo fuerint masculi, primogenitus succedet in regno
Franciae, secundo-genitus in haereditate materna. Si unus masculus,
si ad utras cornoras pervenerit, morabitur in Anglia singulis
bienniis VIII menses, et si dux non pervenerit ad ius regni Franciae,
liberi in appanagium succedent. Si supervixerit reginae, habebit
tutelam liberorum, si masculi non excesserint XVIII annum, et
foeminae XV. Si antea dux moriatur, tutela relinquetur authoritati
parlamenti. Dux nullum extraneum ad aliquod officium in Anglia
promovebit. Nihil in iure mutabit, sed omnes consuetudines
conservabit. Non abducet reginam nec liberos extra fines regni
Angliae, nisi ipsius et magnatum regni consensu. Si nullis relictis
liberis regina moriatur, dux nullam sibi proprietatem vindicabit in
regno Angliae. Iocalia regalia ex regno non transportabit; loca
singula, et regna per nativos Anglos custodiri faciet, nec inde
apparatum bellicum amovebit. Non miscebit Angliam aliquo externo
bello. Pacem inter Angliam et alia regna curabit. Regina solummodo
gaudebit superioritate, absque omni titulo qui obveniri poterit duci,
tanquam tenenti per Angliae consuetudinem. Dux hoc
matrimonio non intendit praeiudicium facere iuri suo in successione
regni Franciae. Praesens contractus legetur, promulgabitur, et in
acta referetur in omnibus curiis Franciae et Angliae, post VI menses
a die matrimonii, accedente authoritate regis Christianissimi pro
ratificatione horum articulorum.
9. Fiet tractatus separatus de foedere et liga inter Angliam et
Franciam. Haec omnia ratificabuntur intra duos menses in fide ex
parte regis Galliae et medio iuramento pro se et haeredibus, etc., ac
quamprimum poterit, literas ratificationis tradet, quibus cavebitur
quod hic conclusa bona fide conservabunter. Reservatio etiam
seorsum addita fuit omnium delegatorum chirographis consignata,
Elizabetham vero non obligari ad nuptias consummandas, donec illa et
dux Andinus in quibusdam rebus sibi invicem explicate satisfecerint,
et de iisdem intra sex septimanas regem Galliae scripto certiorem
reddiderint.
10. Priusquam sex illae septimanae expletae, missus est hac de re in
Galliam Ioannes Somerus sacri consilli ab epistolis. Rex audire
abnuit, urget ut nuptiae iam contractae actutum celebrentur, nec
quicquam aliud iam superesse. Somerus contra foedus defensivum et
offensivum prius ineundum ex tabulis demonstrat, Gallus reclamat.
Walsinghamus ad haec componenda amandatur, qui iunctim cum Henrico
Cobhamo ordinario in Gallia legato, et Somero, haec et huiusmodi
doceat:
11. Quamvis vulgus hominum nuptias protelatas
minus aeque interpretaretur, Elizabetham tamen non alio consilio ad
nuptias propendisse, quam ut populo suo importune ut nuberet suadenti
satisfaceret, ad certam in suis liberis successionem firmandam.
Andinum autem ducem nuptias ambientem ob virtutem et regii generis
splendorem caeteris omnibus merito in amore praetulisse, quem adhuc
erga ipsum profitetur esse summum. In connubio
tamen paciscendo eo usque assensum cohibere, donec populo suo rem
gratam esse persentisceret, ne sero sapere videretur. Multa enim
intervenisse impedimenta, scilicet internum illud in Gallia bellum,
afflictas Andini fortunas, qui regis gratia immerito exciderat; in
Anglia optimi cuiusque animum ad huiusmodi nuptiis esse aversum, ut
hinc fuerint dilatae, cum tamen reginae in eum amor idem constet.
Gallum nuptias in praesentiarum consummandas intempestive urgere, cum
ab Andino iam bellum in Hispanum fuerit susceptum, quod sine honoris
macula, et utriusque regni Galliae et Angliae incommodo, Belgiisque
pernice, deponere neutiquam poterat, Hispani potentia nimio plus
indies augescente. Ad haec cum populus Anglicus nihil maius in votis
habeat, quam regnum per has nuptias tranquilla pace conservari, in
funestum bellum e laetissima pace praecipitatum iri, cum regina
mariti bello necessario implicaretur. Quare de nuptiis non agendum
ulterius donec Andinus bello suscepto explicaretur, et foedus mutuae
defensionis et offensionis inter Angliam et Galliam sanciretur.
Quod Elizabetha sane inprimis optavit, Gallus mutuae defensionis
foedus se lubenter initurum promisit; de offensivo foedere, priusquam
nuptiae celebarerentur, plura audire plane recusavit.
12. Haud multo post in Angliam venit ipse Andinus (qui Belgii
gubernator ab ordinibus designatus) postquam Cameraci obsidionem
Elizabethae pecunia foeliciter solvisset. Grandem enim pecuniam illa
per Henricum Seimorum, Palavicinum, et Bexium Gallum clam
suppediverat. Spe ille erat si nuptias praesens non conficeret,
saltem efficeret, ut Elizabethae gratia subnixus Belgis, qui illam
tanquam divam sospitam colebant, gratior esset. Exceptus erat
humanitate quam sperare poterat maxima, nullaque erant honoris et
amoris argumenta quae illa non exhibuit cumulatissime,
usque adeo ut mense Novembri quamprimum regni
anniversaria magnifice celebrasset, vis pudici amoris inter amatoria
colloquia eo provexit, ut annulum suo digito detractum Andini
imposuerit, certis quibusdam legibus inter ipsos adhibitis. Adstantes
nuptias sponsione iam contractas interpretabantur. Inter quos
Andegondius urbis Antwerpianae praefectus missis illico in Belgium
nuntiis hoc significavit, Antwerpiaque festis ignibus tormentorumque
tonitru publicam laetitiam testata est.
Aulicorum animos domi varii affectus
occuparunt, alii laetitia gestierunt, alii obstupuerunt, alii moerore
deiecti. Leicestrius qui ad nuptian impediendas coniurationem
clandestinam inire coeperat, Hattonus vicecamerarius, et
Walsinghamus, quasi de regno, de regina, de religione iam
conclamatum, fremuerunt. Mulierculae quibus regina familiariter
utebatur eiularunt, animumque obiectis terroribus ita angoribus
implicarunt, ut illa ancipiti cura noctem insomnem inter suas
flebilibus modis concinentes traxerit.
Postridie Andinum convenit, arbitrisque
remotis longos conserunt sermones. Ille tandem in cubiculum se
recipiens, proiecto annulo illo, et mox resumpto, uno et altero
dicterio muliebrum
levitatem, et insularium inconstantiam perstrinxerit.
13. Illa anxia animo recoluit quae a Burghleio et Sussexio audiverat:
nisi Andino nuberet offensionis foedus a Gallo non posse sperari,
Hispani magnitudini solam et solitariam imparem esse; qui filia
Scotorum regi in nuptias oblata, omnes in Anglia pontificios,
profugos, rebelles, rerum praesentium pertaesos, et perdita fide
homines, quorum magnus ubique numerus, in Scoti partes facile
pertraheret. Spem bonorum qui sobolem regiam ex his nuptiis
sperarunt, infractam iri, qui ipsa posthabita iam in competitorum
aliquem oculos coniicerent. Praeterea ipsam in maximam offensionem
apud Gallum Andinumque non posse non incurrere, qui tanto tempore tot
consultationibus habitis, tam honorificis legationibus missis, et
tanta pecunia effusa, eludi aegerrime ferant, utcunque simulatione
obtegant, quo sibi consultant, vel consequendo pecuniam praesentem
Andino in bellum Belgicum vel annuam in futurum pensionem. Nec minor
haesit in animo scrupulus, si Andinus neglectus uxorem ex Hispania
assumeret, quod aliqui insusurrarunt, tunc periculum utrinque e
Gallia et Hispania imminere illa praesagit.
14. Inter difficillimas
has de nuptiis cogitationes, in quas temporum ratio ex quadam
necessitate eam subinde coniecerat, illam apud animum certo
constituisse opinati sunt nonnulli, quod caelibatu magis quam
nuptiis, et reipublicae et suae gloriae posset consulere. Utique
praevidit, si subdito nuberet, sibi ex disparitate dedecus
contracturam et ad domesticas simultates et turbas faces accensuram;
si extero, et se et populum externo iugo subiecturam, religionemque
in periculum devocaturam; non oblita quam infoelix fuerit Mariae
sororis cum Philippo extero connubium, et quam infaustum illud proavi
Edwardi IV, qui primus regum Angliae a Normanica victoria subditam in
uxorem acceperat. Gloriam etiam quae sibi innuptae integra et
indelibata mansit, in maritum nuptiis transcribendam timuit.
Praeterea pericula ex conceptione et puerperio a medicis et
mulierculis ex abiditis causis obiecta, quae saepe animo
obversabantur, admodum deterruerunt.
15. Urebat insuper animum liber stilo aculeato contra has nuptias, ex
formidine ne religio immutaretur, editus et inscriptus Vorago qua
Anglia Gallico connubio absorbenda. In quo consiliarii qui
nuptiis faverent, quasi ingrati in patriam et principem suggilantur,
ipsa regina, inter medias adulationes, quasi sui dissimilis, obliqua
insectatione perstringitur, Andinus convitiis indignis dilaceratur,
Gallica natio odiose proscinditur. Ipsae nuptiae ob religionis
discrepantiam (ut filiae Dei cum filio Antichristi) tanquam profanae,
ecclesiae exitiosae, et reipublicae pernitiosae e sacris literis
misere detortis, virulentis verbis damnantur. Nec persuaderi voluit
regina authorem libri sibi aliud proposuisse, quam ut subtidorum
odium in ipsam concitaret (quae semper non minorem amoris apud
populum, quam authoritatis rationem habuit et, quodque principes
solent, praecipuam curam ad famam direxit) et viam occulte aperiret
ad aliquam prodigiosam innovationem, cum ad securitatem reginae et
regno praestandam, et pericula propulsanda ne verbum quidem scriptor
ille addiderit; et regni ordines iam antea nuptias, ut certissimum
contra impendentia mala remedium maximopere efflagitassent.
Haec publico scripto declarat, in quo libelli
authore, ut seditionis praecone, damnato, propensum Andini in se et
protestantium religionem animum praedicavit, tantam iniuriam tanto
principi et optime merenti, qui nihil vel in republica vel in
religione immutari postulaverat, illatam doluit; simulque Simierum
Andini administrum quem calumniis nonnulli onerarant, ob prudentiam
et modestiam collaudavit; populum autem monuit libellum illum nihil
aliud esse quam commentum proditorum, ad concitandam foris invidiam,
domique seditionem, et coram magistratu igne absumi iussit.
16. Iam inde puritanis sive novatoribus paulo offensior esse coepit,
a quibus haec profluxisse facile credidit; et pauculos sane dies
Ioannes Stubbus ex Lincolniensi iuris collegio fervidus religionis
professor (cuius sororem Thomas Cartwrightus inter puritanos
antesignanus duxerat) huius libelli author, Guilielmus Pageus qui
exemplaria dispersit, et Singletonius typographus apprehensi. In hos
sententia lata, ut dextrae praeciderentur, ex lege Phillipi et Mariae
contra seditiosorum scriptorum authores et disseminatores.
Quamvis sententiam fuisse erroneam et irritam ex falsa notatione
temporis quo lex illa lata, legemque fuisse temporariam et (Maria
moriente) una interiisse iurisperiti nonnulli obmurmurarent. E quibus
Daltonus qui hoc clamitabat in carcerem datus, et Monsonus in
communium placitorum foro iudex ita verbis asperis exigitatus,
ut loco cesserit; cum Wraius summus Angliae iustitiarius in temporis
notatione errorum fuisse nullum, et ex legis verbis docuisset legem
in eos qui regem seditioso scripto violabunt, sancitam esse, regemque
Angliae nunquam intermori; imo legem illam anno primo Elizabetham ad
eius vitam et haeredum ex eius corpore revocatam fuisse.
Ita ad pegma in rerum venalium foro
Westmonasterri Stubbo et Pageo dextrae cultro laniaro vi mallei in
carpum adacto praeciduntur. Typographo autem parcitur. Memini qui
praesens aderam, cum Stubbus, dextra absciscca, sinistra caput
nudaret, et clara voce diceret vivat regina, multitudo
circumfusa omnino obticuit, sive ex huius novi et inusitati supplicii
horrore, sive ex commiseratione in hominem famae intergerrimae, sive
ex odio nuptiarum quas religioni exitiosas futuras plerique
praesagierunt.
17. Haec primis diebus post Andini in Angliam adventum, dumque hic
haereret, regina, ut formidinem demeret quae multorum animos
occuparat, religionem immutatam iri, et pontificios tolerandos,
importunis precibus evicta permisit ut Edmundus Campianus, quem dixi,
e Societate Iesu, Radulphus Sherwinus, Lucas Kirbius, Alexander
Briantus sacerdotes iudicio sisterentur, qui accusati ex lege
maiestatis XXV Edwardi III reginae regnoque perniciem struxisse,
pontifici Romano reginae hosti adhaesisse; ad res novandas viresque
colligendas in Angliam venisse. Capitis damnati erant. cumque
pervicaciter papalem contra reginam authoritatem defenderent, extremo
supplicio affecti. Campianus enim iam damnatus, interrogatus primum
an Elizabetha esset regina legitima et de iure, respondere abnuit;
deinde an a regina vel papa staret si ille copias contra reginam
miserit, a papa se staturum palam professus est, et chirographo
testatus. Postea et alii nonnulli iisdem de causis mulctati, cum toto
decennio a rebellione, de quinque tantum pontificiis supplicium
sumptum fuissit. Sed haec historiae ecclesiasticae scriptori
relinquo. Liceat tamen mihi bona cum euis venia paucula quae cum
republica colligata summatim hic adnotare.
Eiusmodi certe haec tempora fuerunt, ut regina,
quae vim conscientiis afferendam nunquam censuit, subinde quereretur
se ad haec necessario adactam fuisse, nisi sub quaestio conscientiae
et catholicae religionis praetextu sibi et subditis perniciem inferri
maluissent. Plerosque tamen ex misellis his sacerdotibus exitii in
patriam conflandi conscios fuisse non credidit. Superiores autem hos
ut sceleris instrumenta habuisse, quandoquidem qui mittebantur plenam
ac liberam sui dispositionem superioribus relinquerent.
Cum enim qui nunc et postea deprehensi
interrogati essent, An ex authoritate bullae Pii V pontificis
Romani subditi a sacramento fidei erga reginam ita solverentur, ut
arma in principem induerent? An illam legitimam reginam esse
censerent? An Sanderi et Bristoi sententiae de bullae illius
authoritate subscriberent? An si pontifex Romanus in reginam bellum
moveret, huius vel illius partibus se adiungerent?
Responderunt alii adeo ambigue, alii adeo
ferociter; nonnulli praevaricando aut silendo ita eluserunt, ut eos
aliquid perfidiae alere nonnulli ingenui catholici suspicari
coeperunt; et Ioannes Bishopus pontifici Romano devotus contra hos
scripserit, et solide docuerit constitutionem illam concilii Laterani
nomine obtrusam, ex qua tota subditos a fidelitate absolvendi et
abdicandi principes authoritas fundatur, nihil aliud esse quam papae
Innocentii III decretum, nec unquam in Anglia admissum; imo concilium
illud plane nullum fuisse, nec quicquam omnino a patribus ibi
decretum.
18. Suspiciones etiam magis magisque excitatae ex maiore numero
sacerdotum indies in Angliam subrepentium, qui hominum animos clam
tentarunt, principes excommunicatos deturbandos praedicarunt, Romanam
religionem non profitentes titulo regiaque authoritate excidisse,
sacris initiatos ecclesiastica quadam libertate ab omni principum
iurisdictione liberos esse, nec eorum legibus teneri, aut maiestatem
revereri debere mussitarunt: pontificem autem Romanum summum imperium
et plenissimam potentiam in universum orbem, etiam in politicis,
habere, Angliae vero magistratus minime esse legitimos, ideoque pro
magistratibus neutiquam habendos. Imo quaecunque reginae authoritate
acta fuerint, ex quo bulla declaratoria Pii V publicata, iure divino
et humano omnino irrita esse et instar nihili existimanda. Nec
dissimularunt eorum nonnulli se non alio consilio in Angliam
rediisse, quam perinde ut bulla ista omnes semel simulque generatim,
ita illi singulos seorsim ab omni fidelitatis et obsequii erga
reginam sacramento reconciliando inter confitendum absolverent;
et hoc factu facilius videbatur, cum ab omni mortali peccato simul
absolutionem promitterent, et tutius quia occultius, et sub sigillo
confessionis.
Novae in pontificios leges. | Andinus in Belgium navigat. | Brabantiae dux etc. inauguratur. | Angli aliquot ab eo difficiunt. | Norissius strenue se gerit. | Andinus inglorius Belgio discedit. | Cometa. | Rex Daniae in eques garterii. | Mercatorum Anglorum querelas negligit. | Tractatus cum Scota in aliud tempus reiicitur. | Gourius et alii turbas in Scotia excitant. | Regem intercipiunt. | Lenoxium e Scotia emovent. | Gallus ad regem liberandum mittit. | Scota filii interceptionem et suam conditionem deplorat.
AEC
et huiusmodi extorserunt a regni ordinibus qui Westmonasterii mense
Ianuario convenerunt novas et severiores in pontificios leges, quibus
maiestatis rei declarantur, quicunque subditos ab obsequio in
principem et a religione in Anglia constituta dissuaserint, aut
Romanae ecclesiae reconciliaverint; necnon qui ita dissuasi aut
reconciliati fuerint. Qui missam celebrabunt, ducentis marcis et
incarceratione per annum, et amplius donec persolverint, mulctantur;
qui missae sponte intererunt, centum marcis et incarceratione itidem
per annum; quique sacra in suis parochiis adire recusabunt, viginti
libris in singulos menses. Quod de lunaribus mensibus inique
interpretatum clamitarunt pontificii, qui hactenus absentiam diebus
dominicis et festis uno solido in egenorum usum redemerant. Sed
ecclesiasticus historicus haec fusius persequatur.
2. Andinus, postquam tres totos menses in Anglia haesisset, mense
Februario in Belgium iter suscepit. Ipsa regina Cantuariam usque
honoris ergo deduxit, comitemque Leicestrium, Carolum Howardum,
Hunsdonium, Willoughbeium, Windsorium, Sheffieldium barones,
Philippum Sidneium, Franciscum Russellium, Georgium Bourchierum,
aliosque nonnnullos ex equestri ordine clarissimos Antwerpiam usque
comitari iussit; ubi in ducem Brabantiae,
Limburgi, Lotharingiae etc. inauguratur. Ordines enim foederatorum
Belgarum Hispanum ob leges violatas principatu excidisse iam antea
pronuntiaverant, sigilla fregerant, insignia ubique deiecerant, et
fidei sacramento populum ita absolverant, ut liberum esset alium
principem sibi deligere. Ille Romanae religionis cultum omnibus qui
sibi fidei iusiurandum praestarent, et Hispanum eiurarent, permisit.
Deunde bello se accinxit, Aldenardam amisit, Alostum coepit;
sexcenti Angli imperiosam Norrisii severitatem
causati, ab illo ad Hispanos Thoma
Norrisio, Barneio, Cornisho, et Gibsono ductoribus transfugerunt, qui
omnibus periculis expositi et contemptissime habiti, sera poenitantia
et infinitis miseriis perfidiae poenas solverunt.
Norrisius tamen cum trecentis equitibus et
cohortibus reliquis singularem et fortitudinis et militaris scientiae
laudem apud omnes retulit Parmensem maioribus copiis irruentem
animose excipiendo, et considerate ad moenia Gandavi se recipiendo,
Andino et Aurasionense e moenibus virtutem militarem admirantibus.
Sed quis his immemor? Andinus cum ingentem
pecuniam ex Anglia suppeditatam nullo successu in Belgio profudisset,
et deprehendisset umbratiles titulos sibi tantum delatos, rerum
summam penes ordines esse, praecipiti consilio Antwerpiam aliasque
urbes armata manu frustra non sine suorum caede tentavit, et brevi
inglorius Belgium reliquit.
3. Cometam mense Maio in XII Geminorum gradu prope Capellam
conspectum, radiante cauda supera et ultra humerum dextrum Ericthonii
proiecta, et horrendam in Norfolcia tempestatem crebro fulmine,
tonitru, impetuoso ventorum furore, et densissima grandine trium
pollicum crassitudine, stellularum in calcaribus figura efferatam,
satis sit vel verbo memorasse.
4. Elizabetha, ut se foras firmaret contra Hispanum, quem ex
subsidiaria illa pecunia Andino subministratam exacerbatum noverat,
Fredericum secundum Daniae regem, iam olim sibi charissimum, in
Georgiani ordinis societatem cooptavit, et Peregrinum Bertium, quem
illa in deferendis honoribus admodum parca, ad honorem baronis
Willoughbei de Eresby aegre admisit priusquam virtutis specimen
dedisset (etsi mater eius ducissa Suffolciae unica esset filia et
haeres baronis Willoughbei) ad eum legavit, qui insignibus
investiret. Danus torque rosato collum circumdari, et periscelide
tibiam substringi laetanter admisit; caetera insignia reponenda
accepit, induere vero, quia exotica, et iuramentum praestare omnino
recusavit, cum idem iam antea fecisset, quando in Sancti Michaelis
ordinem a Gallo conscriberetur.
Willoughbeius dum in Dania ageret
mercatorum Anglorum querelas regi proponit. Graviter enim illi
conquesti erant, vectigalia fuisse nimio plus adaucta, cum olim in
transitu freti Danici sive Oresundi pro singulis navibus rosatum
nobilem, scilicet quartam partem unciae auri, dependerint, et
tantundem pro mercibus, cum pauculis nummis in nocturnos ignes ad
cursum dirigendum et doliola ad brevia et taenias denotanda. Egit
etiam mercatorum nomine, ut pensitationem lastgelt remitteret,
quia tricesima pars omnium mercium mutui nomine, ardente inter Danum
et Suecum bello, exacta fuit, cum promisso ut bello finito
refunderetur. Sed ut magni momenti in aliud tempus reiecta fuere.
Principes enim vectigalia, quae semel intenderunt, vix unquam
relaxant, qui huiusmodo regalia (ut vocant) ad cuiusque regni ius et
libertatem spectare, nec externae moderationi subiacere iudicant.
5. Illa etiam ut domi securior esset, cum Scotorum regina rem
componere per Walterum Mildmaium cogitavit. Verum deprehenso, Guisium
ad eam liberandam consilia arcana cum quibusdam profugis Anglis
agitare, et copias contrahere, specie quidam ut Andino in Belgio
militarent, revera ut in Angliam ex Aueo sive Ew obscuro portu
Guisiani iuris in Normania transmitterentur (quod Gallus primus
edocuit, et pro suo erga Elizabetham amore impedivit), res in aliud
tempus reiicitur, et illa negligitur.
6. Veruntamen, ut Guisii molitionibus in Scotia obviam iretur, qui
Lenoxii opera ad advertendum Scotorum regem ab Anglis abuti
credebatur, Guilielmus Ruthuenus, quem rex nuperrime Gouriae comitem
creaverat, turbas dedit. Ille, ne a patre degeneraret, qui infesto
erat in regis matrem animo, et alii coniurati omnes ingenii vires in
hoc contulerunt, ut Lenoxium et Arranium a rege amoverent, sub
obtentu ut religioni, regis securitati, et amicitiae cum Anglia
caveretur; et hac techna usi: Lenoxio, qui Scotiae camerarius
constitutus, persuadetur ut obsoletam camerarii iurisdictionem rigide
exerceret, nec alio consilio, quam ut ille odium sibi imprudens apud
multitudinem accenderet; verbi divini ministri idem inflammarent,
declamitando e suggestu contra eum tanquam pontificium, Guisianum, et
rigidum iuris exactorem, exitiumque palam praedicerent.
Cum itaque Lenoxius a Pertho, ubi rex tunc
egit, Edenburgum profectus esset ad iurisdictionem illam exercendam,
et Arrianius peregre esset, Gourius, Marrus, Lindeius, et alii,
arrepta opportunitate, regem ad castram Ruthuenum invitarunt, ibique
invitum detinuerunt, nec in agros exspatiari, terrore iniecto,
permiserunt. Fidissimum quemque ex administris amoverunt, Arranium in
custodiam abripuerunt, regemque adegerunt ut, Angliae regina (quae a
consilio non aliena) intercedente, Angusium exulantem domum
revocaret, Lenoxium in Galliam remitteret; qui
homo ingenio placidissimo ut publicae quieti consuleretur (regis
suasu ex eorum impulsu) Dunbritonio, quod facile defendere poterat,
cessit, et in Galliam redire non abnuit. Nec his contenti, regem
invitum compulerunt hanc sui interceptionem literis ad reginam
Angliae comprobare, et conventum ordinum ab istis indictum iustum
esse decernere. Buchananum tamen inducere non poterant, ut hoc eorum
factum vel scripto libello, vel persuasione per nuntium approbaret,
qui se factiosorum causam contra principes iam ante suscepisse
dolenter ingemuit, et paulo post obiit. Vir qui nec coelo, nec
solo, nec seculo erudito, ut ille cecinit, natus, ad
summum tamen poeticae facultatis culmen tam foeliciter ascendit, ut
poetarum huius seculi princeps merito habeatur.
7. Cum haec Gallus certis nuntiis comperisset, Motta-Fenellonum per
Angliam et Manninguillum per mare cum iisdem documentis in Scotiam
amandat, scilicet, ut rationes liberandi regem quovis modo
expedierent, factionem Gallicam confirmarent, regis animum in
Gallorum amicitiam pellicerent, et gratulantes significarent, regiam
matrem eius ex materna pietate regium titulum ei indulgere, atque in
regni societatem iam libentissime admittere, scilicet, ut verus et
legitimus rex a Christiani orbis principibus, Scotisque omnibus
agnosceretur, et partium studia penitus tollerentur. Illa interim
tota suspenso et solicito animo, miseriis oppressa, et diurturni
carceris calamitate sine ulla libertatis spe intabescens, grave suum
fatum, afflictissimamque filli conditionem longis literis Gallice
conscriptis, quas maternus amor et animi anxietas extorserunt, apud
Elizabetham deplorat, in hanc sententiam, ut ex ipso autographo in
pauca contraham:
8. Cum certo acceperim filium meum a rebellibus interceptum (sicut
et ipsa ante aliquot annos) ex iusto timore, ne communem mecum
infoelicitatis sortem subeat, non possum luctuosas meas queremonias
non egerere, et easdam in tua, si fieri possit, conscientia
insculpere; ut mea apud posteros constet innocentia, et eorum
ignominia, quorum iniquitate in has miserias indignissime fui
coniecta. Verum cum istorum artes et machinationes (quantumvis
nefariae) hactenus plus apud te valuerint, quam querelae meae
iustissimae, potentiae tuae ius et aequum iam cedant, visque
veritatem apud homines opprimat; ad Deum immortalem provocabo, cuius
solius in nos pari iure et honore principes imperium agnosco.
Eundumque invocabo (apud quem, nec fuco nec fraudi locus erit) ut
novissimo die, pro nostris inter nos meritis retribuat, quomodocunque
adversarii mei insidiosas versutias apud homines (et forsan apud te)
obvelare norunt. In eius igitur nomine, et quasi pro eius tribunali,
tibi in memoriam revoco, quibus artibus quidam tuo nomine emissarii
Scotos mihi subditos in rebellionem contra me, dum in Scotia agerem,
traxerunt, et omnia mala quae iam inde ibi acciderunt concitarunt.
Quod (ut alia taceam) certo constat ex testimoniis prolatis et
confessione ex Mortonii ipsius ore qui eo nomine ad honores evectus.
In quem si ex iure egissem, et tu opem rebellibus non tulisses,
contra me et meos haudquaquam tam diu subsistere potuerant.
9. Dum in carcere in Lacu-Levino detinerer, Nicholaus
Throcmortonus tuo nomine mihi author fuit, ut signato diplomate regno
cederem (quod irritum futurum ille asseveravit, irritumque orbis
universus habuit) donec tu prono favore et armata manu istius
diplomatis authoribus auxilium tuleris. Et dicas bona fide, an
eiusmodi subditorum tuorum in te authoritatem et potestatem agnoscas?
Inde tamen mea regia authoritas tuo consilio et auxilio mihi ablata,
et regnum in filiolum per aetatem incapacem translatum. Cumque ipsa
non ita pridem regnum illi legitime confirmare statuerim, a nonnullis
proditoribus vi abreptus est, qui illum, perinde ac meipsam, regno
spoliare, si non etiam et vita, proculdubio destinarunt. Postquam ego
e Lacu-Levino elapsa, et iam rebelles praelio aggressura, opem tuam
imploravi adamante illo remissio, quem a te in amoris pignus iam
antea acceperam, cum prolixa auxilii contra rebelles pollicitatione
subinde repetita; etiam fide data, ut si me ad te reciperem, te ad
limites accessuram et in persona adiuturam. Ego haec tua pollicatione
toties iterata freta (etsi tui mihi saepe verba dederint) ad te
tanquam ad anchoram sacram in adversis confugere statui. Et
confugissem sane, si tam facilis aditus mihi patuisset, ac contra me
rebellantibus semper patuit. Verum priusquam accedere potuerim,
intercepta fui, custodibus stipata, in loca munita conclusa, et ipsa
morte graviora iam inde perpessa.
10. Scio te obiecturam quod mihi cum Norfolciae duce intercessit,
illud tamen tibi aut regno tuo fraudi fuisse pernego. A primariis
enim regni Angliae consiliariis fuit approbatum, et eorum
subscriptionibus, quae proferri possunt, confirmatum, qui etiam tuum
assensum affirmate promiserunt. Et qui (quaeo) potuerunt tanti viri
assensum tuum ad illud promittere, quod te vita, honore, et diademate
spoliaret? Hoc tamen tu ab omnibus credi velis.
11. Caeterum cum nonnulli ex illorum rebellium numero sera
poenitantia respiscerent, et plenius perspicerent e colloquio inter
delegatos nostros Eboraci, quam inique mecum egerint, illi statim
cuis copiis in castro Edenburgensi obsessi, et e primariis alter
veneno, alter suspendio misere sublatus.
Et hoc quidem postquam tuo rogatu effecerim, ut semel atque iterum
arma posuerint spe pacis, quam Deus norit, an adversarii mei unquam
cogitaverint.
12. Iam inde mihi deliberatum erat experiri, an patientia rigorem
emollirem, perferendo singula quae captivae imperata. Omne tamen
colloquium cum filio per literas aut internuntio hoc anno iam
vertente penitus interclusum erat, ut filius a matre tristissima
animorum disiunctione, si fieri posset, divelleretur.
13. Conditiones pacis et concordiae inter nos ineundae saepe
proposui Chatesworthiae ante annos undecim cum delegatis, atque tecum
per legatos regis Christianissimi, et meos, et superiori hyeme cum
Bealo sincere egi. Sed conditiones illae semper reiectae, morae
quaesitae et interpositae, consilia mea suspecta, et omnes animi mei
sinceri affectus semper damnati. Nec alium ego fructum ex diuturna
patienta tuli, quam quod praescriptione quadam invaluerit, ut
asperius indies tractarer; nec quidem ut captiva, sed ut infimae
conditionis servula. Certe haec diutius perferre non potero, et
quomodocunque res cadat, si moriar, mortis meae authores manifestabo;
sin vivam, efficiam (spero) ut nefariae in me molitiones et calumniae
intermoriantur, ut maiore tranquillitate, quod vitae reliquum sit,
transigam.
14. Quare ad tollendas omnes inter nos offensiones, proferantur
Hispanorum, qui in Hibernia nuper capti, in me testimonia,
producantur Iesuitarum examinationes, permittatur cuilibet licentia
me publice accusandi, modo itidem et mihi defendendi libertas
concedatur, nec inaudita condemner. Malefici et incarcerati vilissimi
ad sui defensionem admittuntur, et accusatores coram sistuntur. Cur
non ita mecum agitur, quae regina inuncta, tibi cognatione proxima,
et regni haeres post te legitima? At hoc postremum illud est, quod
adversarios meos, qui nos inter nos committere student imprimis angit
uritque. Hei mihi, non est cur hoc eos angat, Deum et honorem meum
testor, me non aliud regnum quam coeleste istud iam diu cogitasse. Tu
tamen religione obligaris, officii et iustitiae ratione teneris, ne
post mortem meam certissimum filli mei ius inturbes, nec illorum
occultas molitiones promoveas, qui cum in Anglia, tum in Scotia
gnaviter in meam filiique perniciem incumbunt. Quod satis superque
elucet ex documentis nuntiorum tuorum in Scotia, qui seditiosissime
egerunt, te proculdubio ignorante, sed Huntingdonio diligenter
satagante.
15. Hoccine aequum, ut ego mater prohibear non solum filio
oppresso consulere, sed etiam quo in statu sit intelligere? Si missi
fuissent filii bono, forsitan consilio meo usi, illi gratiores eo
nomine advenissent, certe tu me tibi arctius obstrinxisses. Nec erat
cur profectionem tantopere celares, aut mihi tunc temporis libertatem
omnem plane adimeres. Ut libere tamen loquar, obsecro ut eiusmodo
administris in rebus Scoticis non amplius utaris. Etsi enim credam
Carium nihil se et suo honore indignum suscepturum, de Huntingdonio
tamen, propter mala in me merita, nihil boni mihi promittere
possum.
16. Per necessitudinem igitur inter nos coniunctissimam magnopere
rogo, ut filii saluti serio prospicias, ut Scoticis rebus, me
inconsulta aut rege Galliae, non amplius te interponas; eos qui
filium in custodia detinent, et quo volunt, invitum cogunt, non alio
quam proditorum loco habeas. Denique per Christi redemptoris crucem
et passionem obtestor ut, aequis legibus post tot annis libertati
restituta, alicubi extra Angliam, tantillo vitae tempore quod
supersit, post diuturnum carceris squalorem, corpus extenuatum
refocillem. Ita me et meos, et imprimis filium in aeternum tibi
devincies. Nec hoc omni contentione petere cessabo, donec annueris.
Ut tantopere petam, afflictissima valetudo cogit. Efficias igitur ut
humanius iam inde mecum agatur, alias perpeti plane non potero; nec
me ad alterius cuiuspiam quam
tuum ipsius arbitratum remittas. Quaecunque vel bona vel mala posthac mihi obtigerint,
tibi uni accepta referam. Hoc me dignere
favore, ut quae velis a te vel per literulam vel legatum Gallicum
intelligam. Acquiscere in illis quae Salopiensis mihi significat non
possum, quandoquidem indies immutentur. Cum ad tuos consiliarios
nuperrime scripserim, iussisti ut tibi uni res meas impertirem.
(Illis vero tantum authoritatem ad me affligendam detulisse haud
aequum erat.) Hinc tamen non possum non vereri nonnullos ex illis
mihi adversantes hoc procurasse, ne caeteri, postquam iustissimas
meas queremonias exaudierint, se tam pro ratione tui honoris, quam
sui erga te officii, opponerent. Iam mihi restat imprimis
efflagitandum, ut alteram vitam cogitans, aliquem reverendum
sacerdotem catholicum habeam, qui me in mea religione ad animae
salutem dirigat. Hoc supremum officium nec misellis infimae
conditionis denegandum. Tu exterorum principum legatis suum
religionis cultum permittis, et ego meis subditis diversae religionis
ultro permisi. Si hoc mihi negetur, apud Deum me excusatam iri spero,
et adversarios non impune laturos timeo. Certe exemplo erit aliis
orbis Christiani principibus eiusmodi in suos diversae religionis
severitatem exercere, si haec exerceatur in me principem absolutam et
cognatam proximam. Ita enim sum, atque tibi ita ero dum vixero,
velint nolint adversarii, et quantumvis stomachentur. Familiam augeri
non expeto, duas autem famulas quae mihi in hac valetudinis
imbecillitate sint usui, ex quadam necessitate peto, nec liceat
adversariis suam in me crudelitatem in tantillo humanitatis officio
explere. Quod a Salopiensi subaccusor, me contra ac Bealo promiserim
egisse cum filio de meo in Scotia iure in eum transferendo, te
inconsulta, ne Beali suggestionibus credas velim; nihil nisi sub
certis conditionibus promisi, quibus non obstringor, nisi a vobis
praestentur. Iam inde responsum accepi nullum, altumque de illis
subsequutum est silentium; sed machinationes in Scotia in mei
filiique exitium non cessarunt. Silentium illud tam diuturnum nihil
nihis repulsam interpretari potui; quod tibi et consiliariis per
literas significavi. Quae Gallus et eius mater mihi impertierunt, ego
tibi candide impertii, et consilium exquisivi; sed a te ne verbum
quidem. Consilio tuo de rebus meis et mea de patria, priusquam quale
illud sit noverim, me submittere ne cogitavi quidem. Hoc enim
extremae imprudentiae videretur. Quos triumphos de me et captivo
filio adversarii mei in Scotia agunt, non te latet. Ego nihil ibi
tentavi quod tibi sit fraudi, sed ad solidam pacem in illo regno
conciliandam, quod mihi non minori sit curae quam tuis consiliariis;
quandoquidem hoc mea multo magis quam illorum intersit. Filio meo
regis titulum gratificari et confirmare, et discordias consepelire ex
animo percupii. Hoccine est filio diadema detrahere? Verum adversarii
mei et meae familiae confirmari nolunt. Hoc illi invident, dum suum
contra se testem in pectore gerunt, et male conscii male sibi
metuunt.
17. Ne liceat istis et aliis meis adversariis tibi oculos ita
perstringere, ut te vivente videnteque proximis cognatis funus
ducant, et utramque coronam subruant; eoque consilio, scelera contra
me, contra filium meum, et forte contra temetipsam concipiunt.
Poteritne tibi bono vel honori esse, ut illorum opera ego et filius
et nos inter nos tam diu secludamur? Te ad innatam lenitatem revoca,
te tibi obliga, princepsque cum sis, animum ad deponendam omnem
offensionem erga me principem sanguine coniunctissimam, et tui
amantissimam, placabilitate emollias, ut rebus inter nos compositis
placidius ex hac vita emigrem; et afflictissimae animae meae gemitus
et suspiria ad Deum non penetrent. Cuius numini assiduas preces
offero, ut hae iustissimae meae querelae et luctuosa lamenta locum
apud te iam tandem aliquando inveniant. Sheffeldiae die VIII
Novembris MDLXXXII
Subscripsit,
Vostre tres desoleé plus proche parente et affectioneé seure Marie R.