1572l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Norfolcius in iudicium vocatus. | Pares in hoc iudicio. | Formula iudicii. | Accusationis capita. | Patronum dari rogat. | Primus accusationis articulus. | Secundus accusationis articulus. | Arx Londinensis. | Exteri testimonium non admittendum. | Tertius accusationis articulus. | Norfolcius a pontificia religione aversus. | Exteri tesitimonium. | Tertius accusationis articulus. | Quartus articulus. | Pares inter se consultant. | Sententia funesta pronuntiatur. | Barneius et Matherus supplicio affecti. | Comites creati. | Barones evocati. | Lex ne quis incarceratis liberare machinetur. | Norfolcius dux obtruncatur. | Morituri verba. | De eo iudicia. | Hieronymi Catenae de hac re relatio. | Pii V pontificis in Elizabetham machinatio. | Apud Anglos. | Apud Hispanum. | Apud Gallum. | Apud Lusitanum. | Albanus se opposuit. | Quibus de causis. | Irritus successus. | Inde papae et Hispani dolor. | Expostulatio cum Scotorum regina. | Seditiones in Scotia. | Gallus et Angla componere student. | Diversa inter se sentiunt. | Causae cur Gallus Scotae favet. | Angla cum Gallis dissertatiuncula. | Et Galli et Anglae studium in Scotam refriget. | Belgae coniurati Anglia prohibentur. | Illi Brielam capiunt. | Albani incuria. | Angli in Belgicam militam profecti. | Galli simulatio. | Foedus Blaesense. | Eiusdem articuli. | Confirmatio. | Momorantius in ordinem Garterii adscitus. | Ille de rebus Scotics componendis intercedit. | Responsum. | De nuptiis etiam cum Andino. | Laniena Parisiensis. | Nuptias cum Alenconio Elizabethae propositae. | Northumbriae comes capite plectitur. | Marchionis Wintoniae obitus. | Cecilius factus thesaurarius. | Comitis Darbiae mors. | Et Guilielmi Petrei. | Regina morbillis laborat. | Reipublicae invigilat. | Clientelas coercet. | Et concelatores. | Rebelliones in Hibernia. | O-Mori. | Colonia in Ardes deducta. | Stella nova. | Theodori Bezae vaticinium.

OVI

anni principium novum et triste spectaculum Londinensibus in praetorio Westmonasteriensi exhibuit. Pegma enim ligneum per medium praetorii a porta ad partem superiorem erectum, et ibi tribunal sedibus utrinque circumpositis, cuiusmodi totis octodecim annis viderant nullum. Ad hoc, die Ianuarii XVI, Thomas Howardus dux Norfolciae inter Owenum Hoptonum arcis Londini praefectum, et Petrum Carew equites auratos, funesta securi, acie aversa, praegestata, ducitur. In tribunali sedit Georgius Talbottus comes Salopie, summus Angliae seneschallus ad illum diem constitutus, utrinque proceres qui cognitores dati, quos pares dicimus, Reginaldus Greius comes Cantii, Thomas Ratcliffus comes Sussexiae, Henricus Hastingus comes Huntingdoniae, Franciscus Russellus comes Bedfordiae, Henricus Herbertus comes Penbrochiae, Edwardus Seimorus sive a Sancto Mauro comes Hertfordiae, Ambrosius Dudleius comes Warwici, Robertus Dudleius comes Leicestriae, Walterus d’Evereux vicecomes Herefordiae, Edwardus baro Clintonus admirallus, Guilielmus baro Howardus Effinghamius camerarius, Guilielmus Cecilius baro Burghleius secretarius, Arthurus baro Greius de Wilton, Iacobus Blountus baro Montioius, Guilielmus baro Sandes, Thomas baro Wentworthus, Guilielmus baro Borroughus, Lodovicus baro Mordantus, Ioannes Powlettus baro à Sancto Ioanne de Basing, Robertus baro Richus, Rogerus baro Northus, Edmundus Bruge baro Chandos, Olivarus baro a Sancto Ioanne de Bletnesho, Thomas Sackvillus baro Buckhurstius, et Guilielmus Westus baro De-La-Warus.

2. Indicto silentio, legitur diploma quo senechallo authoritas delata, deinde bacillum album a garterio armorum rege illi in manus traditur, quod ipse paulo post primario atriensi porrexit, ille iuxta adstans toto iudicii tempore erectum tenuit. Deinde comites et barones nominatum cientur, et ad suum quisque nomen respondet. Silentio iterum indicto, praefectus arcis iubetur praeceptum suum redhibere, et ducem pro tribunali sistere, illinc Petrus Carew proximus adstitit securiger, acie a duce aversa. Indicto iterum silentio, actuarius ad iudicia coronae ducem ita affactus est, Thoma Dux Norfolciae, nuper de Kenninghale in comitatu Norfolciae, manum attolle. Cum ille manum sustulisset, actuarius crimina de quibus in iudicium erat vocatus clara voce legit, scilicet, quod anno reginae Elizabethae undecimo et postea dux perfide consilia agitaverit eam de solio deturbandi, et e medio tollendi, belloque concitato, et externis copiis inductis, regnum invadendi. Quid cum certo cognoverit Mariam nuper Scotorum reginam diadema Angliae cum titulo et insignibus arrogasse, cum illa tamen (regina inconsulta) de nuptiis contrahendis egerit, magnamque vim pecuniae mutuo ipsi dederit, contra ac sub suo chirographo promiserat. Quod cum illi compertum fuerit, comites Northumbriae et Westmorlandiae, Markenfeildum, et alios rebellionem contra reginam excitasse, et in Scotiam fugatos, illos pecunia sublevarit. Quod anno regni reginae decimo tertio auxiliares copias a Pio V pontifice Romano, professo reginae hoste, Hispano, et duce Albano ad Scotam liberandam et pontificiam religionem in Anglia restaurandam per literas petierit. Postremo, quod Herisio Scoto aliisque in Scotia reginae hostibus auxilium tulerit. His perlectis, actuarius ducem siscitatur, an horum criminum sit reus.

3. Ille obsecravit ut, si per legem liceret, patronus sibi ad causam defendendam constitueretur. Catelinus primarius iustitiarius respondit hoc per legem minime licere. Sententiae iudicium (inquit dux) ut me submittam par est, verum plurimae sunt in hac causa ambages, nec ante quatuordecim horas me iudicio sistendum intellexi; a libris fui imparatus, mihi sine armis pro vita iam dimicandum video. Audivi tamen Humfredo Staffordo (regnante Henrico VII) in causa laesae maiestatus patronum assignatum fuisse. Dierus in communibus placitis summus iustitiarius respondit patronum assignatum fuisse Staffordo de iure asyli, unde ille vi extractus; de crimine vero laesae maiestatis se sine patrono causam egisse suam. Mihi igitur, inquit dux, pro vita, facultatibus, liberis, et quod instar omnium pro honestate (facessat autem honor) hodie dicendum est. Si innocens peream, Deus inultum non dimittet. Hoc tamen unum percunctari liceat. An enumeratio illa criminum pro vera habenda sit qualibet in parte, et cui parti mihi sit respondendum? Catelinus inquit, cum causae verae sint, etiam enumeratio illa pro vera habenda est. Edoceri cupio (inquit dux) si singula illa sint crimina laesae maiestatis. Fando enim accepi, in causa baronis Scropi regnante Henrico IV — Plurima loquuturum actuarius interrupit, clamitans, Thoma, dux Norfolciae, reusne es horum criminum? Negavit ille. Rogavit iterum actuarius, Quomodo vis iudicari? Respondit, Deo et his paribus causam commendo meam. Horum criminum atrocitas me percellit, regia autem maiestatis benignitas reficit, a qua plura expectare non poteram. A te vero, domine seneschalle, contendo, ut ex iure mecum agatur, et memoria quae sane fluxa, tam confusa rerum varietate non obruatur. Quod vos pares et iudices habeam, beatum me agnosco, quorum plurium integritati vitam sane libens lubensque committerem. Ego innocentia fretus fuga mihi non consului. Non possum tamen non ingenue fateri me officium erga reginam deseruisse, at in rebus quibus maiestas minime laedatur. Obtestor ne leviora illa cum laesae maiestatis criminibus intermisceantur.

4. Iam Barhamus regius ad legem serviens, Crimina, inquit, laesae maiestatis quorum postularis, haec sunt. Reginam regno et vita spoliare machinatus es, cum Scota nuptias cogitasti, externas copias in regnum evocasti, rebelles sustentasti, et Scotis reginae hostibus opem tulisti. Dux interponit, Barhame, noli quaeso obiiciendo nuptias illas, et alia quae inter maiestatis crimina non sunt, reum verbis exasperare. Barhamus ad pares conversus urget: Qui eam, inquit, uxorem vult ducere quae regnum vendicat, idem regnum affectat. Hoc autem dux incepit cum inter cognitores esset Eboraci ad Scotae causam audiendam; quo tempore iureiurando astrictus erat, accusationes et defensiones utrinque ex aequo perpendere. Dux ait, Causa illa varias habet partes quae sunt extra crimina laesae maiestatis. Seneschallus Angliae iussit ducem ne digressiunculis a re proposita aberraret. Qui, Barhnamo clamose insistente, agnovit Scotam reginam Angliae sibi vendicasse, sed iamdiu a vendicando abstinuisse. Barhamus contra illam non desiisse ostendit, quoniam hactenus iuri quod praetendit non renuntiaverit; graviterque ducem accusat, quod Scotae delegatos quid responderent edocuerit, et hoc ex Rossensis episcopi confessione. Dux fatetur Lidingtonium illi mentionem de nuptiis iniecisse, se tamen recusasse et nihil edocuisse, rogavitque ut Rossensis coram in medium produceretur.

5. Multa deinde quae ante diximus Barhamus de nuptiis fuse persequitur, ut probaret ducem regnum assectasse, et saepius repetitia instat interrogatione. Quid aliud poterat dux sibi proponere dum, regina inscia, statueret Scotam in uxorem ducere, mulierem sine re, sine regno (filio in Scotiae regno iam constabilito) quam ut per eam Angliae regno potiretur, et consequenter reginam et regno et vita spoliaret? Haec alte repetita, inquit dux, ut convincas me reginae abdicationem et perniciem cogitasse. Ut proprius accedam, inquit Barhamus, non incompertum est, te de arce Londinensi (quae certe regni Angliae acropolis) occupanda consilia iniisse, ut necessarium sit te reginae perniciem tunc molitum esse, cum regnum consortis sit impatiens. Dux non diffitetur, Hoptonum quendam de arce occupanda consilium suggesisse, se tamen reiecisse. Cur itaque, inquit Barhamus, de eadem re Penbrochiae comitem consulueris, qui dissuasit?

6. Pergit Barhamus, et urget quod cum regina postulaverit regem Scotiae infantem, quaedam castella, et Anglos rebelles e Scotia sibi in manus tradi, dux Scotos submonuerit ne adsentirent. Accusat etiam, quod molitus sit Scotorum reginam e custodia subducere, idque postquam religiose sub chirographo promisisset nihil sibi cum illa futurum.

7. Candishus in medium iam producitur testis, ducem obfirmato animo de nuptiis cogitasse, ipsumque interrogasse, an si regina Elizabetha diem obierit, pertraheret patruum in suas partes. Haec dux omnino negavit, illiusque testimonium ut hominis indigni et testis proletarii reiecit. Porro demonstratur ducem submisisse famulum ad Northumbriae et Westmorlandiae comites, qui moneret ne rebellionem excitarent, utique summe periculosum futurum. Prolatae etiam erant reginae Scotorum ad ducem literae, quibus illa interceptum Northumbrium indoluit priusque ille arma ad rebellionem induerat. (Hoc enim ad illam rumore perlatum fuerat; an composito, non dixerim).

8. Ad haec dux respondit, His rationibus non posse probabiliter confici, se in reginae perniciem incubuisse, et nihil quod hactenus prolatum alicuius esse contra ipsum momenti, praeter Rossensis episcopi testimonium; et hoc quidem, cum ille sit exterus, ex Bractoni iuris nostri consultissimi authoritate neutiquam admittendum. Northumbrium et Westmorlandium nunquam eo loco habuisse, ut illis vitam committeret. Suam innocentiam adeo tutum sibi fuisse praesidium, ut nunquam fugam meditaretur.

9. Gerardus regius procurator, Ducem, inquit, meditato de nuptiis cum Scotorum regina ad reginiae exitium cogitasse satis superque constat. De regno invadendo eum deliberate etiam consultasse ex literis ad pontificem Romanum, Hispanum, et Albanum liquet. Quae cum Ridolfo egit, iam notuisse ex obscuris notis characteristicis sub tegulis tecti in Howardianis aedibus occultatis, necnon ex literis (quas comburi ille iusserat) sub storea in vestibulo cubiculi repertis; haec omnia facile probari posse ex eorum examinationibus, qui nec tormentis territi, nec perduellionis convicti. Ad haec dux, Consultationum illarum cum pontifice et Hispano ego nec author nec fautor fui, imo semper improbavi. Qui culpam commiserunt, culpam praestent; nec in me transferant, ut se excusent.

10. Gerardus porro ducem accusat, quod cum Ridolfo tractaverit de decem millibus militum e Flandria ad Harwicum Essexiae portum exponendis, et hoc ex Barkeri examinatione; per Ridolfum etiam literas ad Hispanum et Albanum scriptas esse, quibus etsi dux non subscripserit, eum tamen ex Rossensis consilio Barkerum amanuensem ad Hispani legatum misisse qui suas ipsius literas esse fidem faceret. Memoria mea, inquit dux, vacillat, nec tam implexam rerum varietatem consequi potest. Vos iuridici vestras habetis notulas, mihi ex tempore respondendum est. Hoc sane improbabile, me cum pontifice Romano egisse, qui a pontificia religione semper fui aversus. Malim equis discerpi, quam a religione quam profiteor desiscere. Ipse Harwici situs omnem hanc accusationem facile diluat. Quis non videt quam difficile sit exercitum per illam regionem ducere, quae tota sepimentis clausa, et angustissimis viis impeditissima? Si bellum in principem cogitassem, me ab armis proculdubio instruxissem. Atqui toto iam decennio non plures quam octo thoraces ferreos comparavi, nec quicquam omnino pulveris bonbardarii. Eiusmodi literas Barkeri fidei nunquam commiseram, sed potius Bannisteri qui mihi instar multorum Barkerorum.

11. Iam in medium prolatae erant Rossensis episcopi literae a carcere ad Scotorum reginam interceptae, e quibus quae dicta confirmata. Postulavit dux ut literas illas videret; ementitas enim esse subvereri videbatur. Seneschallus autem Angliae, Non dubites, inquit, propria Rossensis manu literae sunt scriptae. Prolata est et alia litera ocra exarata, a duce a famulum ut fasciculum literarum in loco certo occultandum igni traderet, et culpam in Rossensem conferret, qui legati privilegio legem facile eluderet. Ad haec ille, Certior factus vulgo divulgari me plures accusasse, literula illa respondi; et cum omnia curiose excuti viderem, fasciculum illum comburi iussi ut periculum a nonnullis depellerem.

12. Bromleius regius solicitator sive procurator secundus Ridolfi literas exhibet, in quibus Albanum consilium approbasse significavit, necnon pontificis Romani literas IV Nonas Maii ad ducem datas. Wilbrahamus deinde elegantem de fide testimoniorum episcopi Rossensis et famulorum ducis habuit orationem. Ad quam dux, Facultatis sane non est meae orationem tam compositam et perpolitam refellere. Orator, tamen, ille quantusque est, inquit, interim omisit, quanta sit vis formidinis, quae firmum animum loco et statu saepe dimovet, et Bractonum iterum contra exterorum testium fidem laudet et urget. Catelinus summus iustiarius respondet in huiusmodi causis exterorum testimonia valere, et penes pares esse ut eiusmodi testimoniis fidem adrogent an derogent.

13. Iam perventum erat, ut probaretur ducem rebelles fugatos sustentasse, quod apparuit ex literis comitissae Northumbriae, quibus illa duci gratias egit de pecunia mariito et sibi subministrata. Quod postremo obiectum de Scotis reginae hostibus sublevatis, probatur ex literis ducis ad Banisterium, ex Banisteri confessione, et pecunia Browno Salopiensi tradita. Hic dux iudices rogavit, An subditi alterius principis cum regina confoederati in loco hostium reginae sint habendi. Catelinus habendos respondit, reginamque Angliae bellum posse gerere cum aliquo Galliae duce, et tamen interim cum Galliarum rege pacem colere.

14. Cum iam advesperasceret, seneschallus ducem rogavit si quid amplius haberet quod pro se diceret. Respondet ille, In legum aequitate fidem colloco. Seneschallus iussit ut praefectus arcis ducem seorsim submoveret et, silentio indicto, ad pares conversus inquit, Audivistis quomodo Thomas dux Norfolciae laesae maiestatis postulatus, nec se reum agnoscens, Deo et vobis causam submisit. Vestrum itaque est inter vos considerare, an reus sit peragendus, et ex conscientiae et honore sententiam ferre. Simulque iussit ut se seorsim subducerent et invicem consultarent. Brevi tempore interiecto, ad sua sedilia revertuntur. Tunc seneschallus ab infimo exorsus inquit, Domine De-la-Ware, estne Thomas dux Nofolciae reus criminum laesae maiestatis de quibus in iudicium vocatur? Ille assurgens, manuque adspectus apposita, respondit, Reus. Itidem et singuli suo ordine rogati. Tunc tribunali dux denuo sistitur, quem seneschallus ad hoc modum alloquitur: Thoma dux Norfolciae, tu de diversis laesae maiestatis criminibus in iudicium vocatus, Deo et his paribus te submisisti, qui singuli te reum pronuntiarunt. Ecquid habes cur iudicium non pronuntietur? Dux respondet, Fiat voluntas Dei, qui inter me et falsos accusatores iudicabit.

15. Silentibus iam omnibus, securis acies adversa in illum convertitur. Mox Barhamus nomine reginae seneschallum ut iudicium pronuntiaret postulat, quod ille in huiusmodi verba lachrimis obortis ex formula pronuntiavit: Quandoquidem tu, Thoma dux Norfolciae, criminum laesae maiestatis postulatus, te reum negaveris, teque parium iudicio qui rum declararunt, submiseris, hic consessus iudicat te hinc in arcem reducendum, inde crati impositum per mediam urbem ad furcas trahendum, ibi suspendendum, semimortuum deponendum, eviscerandum, capitequae abscisso in quatuor partes dissecandum. De capite et corporis partibus fiat quod reginae visum fuerit. Animae autem tuae misereatur Deus. Dux hoc iudicio audito, animo praesenti, In me, inquit, ut in proditore sentententia lata est, in Deo et regina confido, vestro consortio exclusus me coelesti fruiturum spero. Ad mortem subeundem me comparabo. Hoc unum peto, ut regina liberis et famulis propitiam se praebeat, et nomina dissolvenda curet. Haec que praesens audivi, exquisitius explicavi, cum in rebus magnis et minima memorari posteritatis intersit.

16. Paucis post diebus Barneius et Matherus morte affecti sunt, qui cum Herlo conscelerato de consiliariis quibusdam e medio tollendis et duce liberando coniurarunt. Rem autem statim aperuit Herlus, cui Barneius (cum accusatorum productum videret) arridens inquit, Herle me una hora antevertisti. Alias ego tuo loco accusator, tu meo reus, et suspendendus hic stetisses. Haec coniuratio, et variae ad incarceratos liberandos in causa fuerunt, ut comitia parlamentaria haberentur. Ad quae regina Walterum d’Evereux vicecomitem Hertfordiae honore comitis Essexiae, eo quod a Bourchieris Essexiae comitibus per-proavum genus deduxerit; et Edwardum baronem Clintonum qui opimos reditus in comitatu Lincolniae habuit, honore comitis Lincolniae ornavit. Ioannem vero Powlettum de Basing filium marchionis Wintoniae, Henricum Comptonum, Henricum Cheneium, et Henricum Norrisium barones per summonitionem evocavit. Quo tempore regni ordines sanxerunt eos, Feloniae obnoxios esse, qui aliquod reginae munimentum intercipient, diruent, aut comburent. Laesae autem maiestatis reos, qui eadem contra reginam per vim detinebunt, naves incendent, aut portus obstruent. Item, Si quis machinabitur liberare quemcunque ob laesam maiestatem, vel laesae maiestatis suspicionem expresso reginae mandato incarceratum, nec dum criminis postulatum, bonorum amissione ad vitam et carcere ad reginae libitum luet. Si postulatum, capite sin damnatum, perduellionis tenebitur. Harum legum severitas ut tempori necessaria, ita ordinibus visum ut non nisi temporaria esset, utique dum regina superesset. Caeterum crebrae huiusmodi machinationes arreptae fuerunt, ad ducis supplicium accelerandum, quod tamen menses plus minus quatuor dilatum. Nec antea reginae misericordiam inferior in parlamento consessus, consiliarii aulici et concionatores importuni, proposita periculorum magnitudine, expugnare poterant.

17. Quarto autem Nonas Iunii hora VIII matutina ad tabulatum in colle iuxta arcem Londini denuo erectum dux deducitur, cumque conscendisset, et Alexander Nowellus decanus Sancti Pauli qui consolaturus aderat, circumfusam multitudinem ut sileret rogasset, infit: Homines hoc in loco extremum subire supplicium minime novum est, quamvis ex quo serenissima regina regnaverit, ego omnium primus, et faxit Deus sim ultimus (populus succlamavit amen). Deinde (ut compendio dicam, quae illum fusius dicentem audivi) Agnosco, inquit, pares me morte dignum iuste iudicasse, neque consilii est mei ut me excusem. In rebus magni momenti, ingenue fateor, me cum Scotorum regina egisse, regina mea inconsulta, quod minime opportuit; unde in carcerem fui coniectus. Verum postea emissus, cum supplex me submisissem, fide data, nihil amplius mihi cum illa futurum, contra tamen fecisse fateor, et hoc quidem conscientiam discruciat. Verum ad mensam dominicam (ut vulgo perhibetur) nec promisi, nec iuravi. Ridolfum semel conveni, nec in reginae quidem pernicem. Quamplures enim norunt mihi cum illo rationes fuisse pecuniarias ex obsignatis tabellis. Illum Angliae tranquillitati invidere, et ad scelus excogitandum acutissimum deprehendi. Binas a pontifice Romano literas vidi, quibus haudquaquam assensi, neque rebellioni quidem in parte septentrionali. Pontificius non fui ex quo aliquem religionis gustum habui. Sed pontificiam doctrinam semper aversatus, veram Iesu Christi religionem amplexatus sum, atque in Christi redemptoris et servatoris mei sanguine fidem omnem collocavi. Diffiteri tamen non possum me pontificiae religionis addictos inter famulos et familiares habuisse. Si in Deum, ecclesiam, aut protestantes inde peccaverim, Deum et ipsos comprecor ut mihi ignoscant. Deinde uno et alter psalmo recitato, clariore voce dixit, In manus tuas, domine, commendo spiritum meum. Mox Henricum Leium amplexus in aures paucula insusurravit, necnon Nowello decano, qui ad populum conversus, Dux vos rogat, inquit, ut una voce Deum comprecemini, ut illius misereatur, et simul sileatis, ne animus interpelletur. Carnifici petenti veniam concedit, linteum ad oculos obnubendos porrigienti recusans dixit, Mortem minime formido, flexisque genibus, mente in Deum defixus, procubuit, et cum eo Nowellus precibus intentus. Mox in truncum cervice porrecta, actutum uno ictu caput amputatur, et luctuosum spectaculum ingementi et collachrimanti populo a carnifice ostenditur.

18. Incredible est quanta charitate multitudo illum complexa sit, quam benignitate et comitate singulari, nec tanto principe indigna, conciliaverat. Prudentiores varie affecti fuerunt, alii periculi (quod ab eo superstite et eius factione imminere videbatur) magnitudine perterriti, alii misericordia commoti in virum summa nobilitate, summa naturae bonitate, conspicua membrorum compositione, et vultu virili, quem nisi ab incoepto vitae cursu subdolae aemulorum artes, et spes lubricae specie boni publici proposita deflexisserit, patriae firmamento pariter et ornamento fuisset. In memoriam etiam revocarunt infoelix patris fatum, qui literarum studiis et bellica gloria ornatissimus eodem loco ante annos XXV obtruncatus leviculis ex causis, utique de insignibus regis Edwardi Confessoris, cum suis coniunctis, quae tamen Mowbraios Norfolciae duces, a quibus genus traxit, gestasse ex regis Richardi II permissu legimus.

19. Operae pretium erit hic paucis attexere, quae hac de re prodidit Hieronymus Catena in vita Pii V pontificis Romani, author ob fidem civitate Romana donatus, et cardinali Alexandrino Pii V nepoti a secretis, ut videamus e qua officina prodierit, et a quibus haec coniuratio fuerit conflata. Cum, inquit ille, Pius V zelo religionem Romanam in Anglia restituendi, simulque Elizabetham a regno submovendi flagraret, nec nuntium apostolicum aut publicam aliquam personam ad haec conficienda habere posset, curavit ut Robertus Ridolfus Florentinus (qui in Anglia sub specie negotiationis egit) animos hominum in Elizabethae perniciem excitaret. Quod ille graviter fecit, non solum apud catholicos, sed etiam protestantes nonnullos, qui in hoc conspirarunt, alii ex privato odio in eos qui ad regnum aspirabant, alii rerum novarum studio. Dum haec occulte agerentur, lis intervenit inter Hispanum et Elizabethan de pecunia intercepta; arreptaque hinc occasione, pontifex Hispano persuasit ut coniuratis in Anglia opem prosequeretur, et religio Romana in Britannia restauraretur. Idemque Gallo suadet, quasi hoc deberet reginae Scotorum cognatae, et Scotorum quidem merito, qui Anglorum vires incursionibus retraxerant, quo minus protestantes Galliae adiutarent, necnon procerum coniuratorum in Anglia promerito, qui suis artibus obstiterant, quo minus regina Angliae protestantibus Galliae aperte opitularetur. Quo etiam nomine Gallus illis auxilia ad liberandam Scotorum reginam promiserat, et illuserat. Interim Ridolfus effecit ut coniurati Norfolcium in societatem pertraherent, ipsumque praeficerent, cui coniugium cum Scota (illa consentiente) promiserunt. Pontifex ut rem promoveret, bulla publicata, Elizabetham regno abdicavit, et subditos omni iuramento et obsequio absolvit, missis exemplaribus impressis ad Ridolfum, quae per Angliam dispergerentur. Hinc comites Northumbriae et Westmorlandiae arma in principem induerunt, qui mox, deficiente pecunia, se in Scotiam subduxerunt, Norfolcius et alii in custodiam dati, inter quos Ridolfus, quem pontifex iusserat CL millia aureorum coniuratis subministrare, quod in custodia detentus haudquaquam potuerat. Verum cum regina in coniurationis arcana penetrare non potuisset, qui eum ad pontificem miserunt ut significaret omnia domi parata esse et instructa contra Elizabetham, Hispanumque rogaret ut auxilium e Belgio quamprimum adiungeret. Pontifex incoeptum laudat, et si dux Albanus minime probaret, ut difficultatis plenissimum, cum Ridolfus illi rem in itinere communicaret. Eundem Ridolfum ad Hispanum legat, alio quaesito colore, et ad Lusitanum cum documentis, eodemque tempore Norfolcio per literas subsidium promittit. Hispanum urget ut coniuratis opituletur, utque vehementius urgeret, in eorum subsidium se profecturum, et universa sedis apostolicae bona, calices, cruces, et sacra vestimenta oppignaturum, si opus fuerit, polllicetur; difficultatem autem subesse nullam si Chapinum Vitellium cum armata manu in Angliam e Belgio submitteret. Quod Hispanus alacritate expeditissima fieri iussit, et ipse pontifex in Belgio pecuniam paravit. Albano haec non placuere, qui tum Vitellio hanc gloriam invidit, filiumque praeferri voluit, tum quod e Gallia impetum hostilem timeret, proposuitque consideranda an Anglia devicta Hispano cederet, and Gallus non obsisteret, an pontifex Romanus satis auxilii ad rem tantam ferre potest. Nihilominus Hispanus expresse iussit ut Angliam aggrederetur, ipso Ridolfo cum pecunia in Belgium remisso. Deo tamen permittente, res tota indicio cuiusdam extra regnum Elizabethae diluxit, Norfolcius captus et morte affectus. Quod pontifex aegre tulit, et Hispanus condoluit, qui coram cardinale Alexandrino pontificis nepote dixit nullam unquam coniurationem consultuis fuisse initam, nec maiore animorem consensu et constantia occultatam, quae tanto tempore a nullo coniuratorum patefacta; copiasque XXIIII horarum spatio facile e Belgio potuisse transmitti, quae reginam urbemque Londinum ex improviso opprimerent, religionem restituerent, Scotorumque reginam in solio firmarent; maxime cum Thomas Stucleius transfuga Anglus in se recepisset eodem tempore cum tribus Hispanorum millibus, universam Hiberniam in Hispani fidem redigere, et cum una et altera nave exploratoria Anglicam classem incendere. Haec Hieronymus ille Catena, quorum nonnulla Anglis ignota priusquam in anno MDLXXXVIII libro Romae impresso privilegio Sixti V divulgaverit. Nunc ad rem si haec extra.

20. Vix decimus a ducis supplicio agebatur dies, cum ad reginam Scotorum in luctu lamentisque iacentem mitterentur Guilielmus baro De-La-Warus, Radulfus Sadleirus, Thomas Wilsonus legum doctor, et Thomas Bromleius procurator regius secundus, ut cum ipsa criminose expostularent quod titulum et insignia regni Angliae usurpasset, nec iisdem ut in foedere Edenburgensi convenerat renuntiasset, ad eadem plenius occupanda, nuptias cum duce Norfolciae, regina inconsulta, ambiisset; ad quas vi armata conficiendas, et ducem e carcere liberandum per ministros nihil non tentasset. Rebellionem in partibus borealibus concitasset. Rebelles illos profligatos in Scotia et Belgio sublevasset. Externa auxilia ad Angliam impugnandam a pontifice Romano, Hispano, et aliis per Ridolfum Italum implorasset. Cum quibusdam Anglis, qui custodia eriperent, et Angliae reginam declarerent coniurasset. A pontifice Romano literas accepisset, in quibus illam sicut gallina pullos foturum, et qui pro illa starent, veros ecclesiae filios habiturum promisit. Postremo, quod bullam pontificiam contra reginam procurasset, et passa esset se a suis in exteris regionibus reginam Angliae publice nominari.

21. Ad haec illa (prius protestata se liberam esse reginam, et nulli subditam) mente et fronte firma respondet, Se titulum et insignia regni Angliae non usurpasse, sed regem Galliae et maritum sibi tenellae et sub mariti potestate imposuisse, ideo crimini non vertendum; nec a mariti morte illa gestasse, nec velle arrogare dum Elizabetha aut ex ea liberi superfuerint. De nuptiis cum duce Norfolciae in detrimentum reginae ne quidem cogitasse, cum sibi persuasum esset reipublicae bono futuras; iisdem vero non renuntiasse, quod fidem coniugalem obstrinxisset. Ducem ut custodia et periculo se eriperet, pro eo ac debuit coniugali amore monuisse. Rebellionem minime concitasse, nec eiusdem consciam fuisse, quae paratissima semper erat molitiones contra reginam aperire, si illa coram audire dignaretur. Rebelles Anglos nunquam sublevasse, tantum Northumbriae comitissam Albano literis commendasse. Ridolfo, quem gratia apud pontificem valere noverat, in re pecuniaria usam fuisse, ab eo tamen nihil literarum accepisse. Nullos ad se liberandam excitasse. Audisse libenter qui operam in ea re detulerant, eoque nomine privatum characterem Rolstono et Hallo communicasse. Literas subinde a pontifice Romano accepisse pietatis et consolationis plenissimas, quibus nullae inerant eiusmodi loquendi formulae. Bullam haudquaquam procurasse, tantum eius exemplar impressum vidisse, perlectumque igni tradidisse. Si qui aliter quam debent in exteris regionibus scribant aut nominent, ipse culpam praestent. Auxilia a pontifice Romano et Hispano ad Anglam impugnandam literis nunquam rogasse, opem vero ut in regnum suum restitueretur ab illis imporasse, idque regina consulta. Sin de literis illis quaestio fiat, aut de conficiendis nuptiis vi armata, rogat ut (cum sit regio Angliae sanguine nata) in Angliae parlamento quod proxime habendum praesens responderet.

22. Scotia interim intestinis dissidiis miserrime laborabat, dum hinc qui reginae studebant, Gallorum favore, inde qui regi Anglorum ope subnixi, infestis animis et armis concurrerent. Egregium tamen dissidii componendi studium Angli Gallique missis in Scotiam legatis prae se tulerunt. Galli non commodiorem esse rationem rati proposuerunt, ut viri aliquot aequi bonique seligerentur, qui regnum Scoticum nec regis nec reginae nomine ad tempus administrarent. Illi enim Scotorum regem pro rege agnoscere noluerunt, cum non aliud in regnum ius quam a matre haberet, et matrem non iuste a subditis potuisse abdicari censerent. Eam itaque iuste reginam agnoscendam, et foedus antiquum inter eam et Gallorum regem observandum. Angli contra rationum momentis contenderunt eiusmodi administrationem plane fore anarchiam, multorum imperiis rempublicam geri non posse in electione eiusmodi administratorum, Scotos qui sub regio imperio semper fuerunt nunquam consensuros; regni ordines reginam abdicasse, regem rite constituisse et inaugurasse, et foedus illud antiquum non inter personas, sed inter regna Galliae et Scotiae contractum fuisse; imo regem Christianissimum ex foederis lege ad Scotorum regem defendendum teneri. Disertis enim verbis cautum esse, ut Galliae reges, si quando de successione in Scotiae regno controvertatur, eum defenderent, cui Scotiae ordines regnum adiudicarint. De causis vero reginam abdicandi, Scotos qui abdicarunt consulendos.

23. Nihilominus Gallus Scotorum reginae partibus aperte favit, et pro ea liberanda sedulo apud Elizabetham intercessit, ne (quod legati eius ingenui professi sunt) videretur illam, quae regis fratris fuerat uxor, et iam Galliae dotaria, negligere, vetustum inter Gallos et Scotos foedus violare, familiam Guisiam iam in Gallia praepotentem posthabere, aut pernitiosum abdicandi reges exemplum approbare. Et quod potissimum erat, ne illa a Gallo in adversis derelicta Hispano adhaereret, et tandem potentissima regna Angliae, Scotiae, et Hiberniae per eam amicitiae fodere cum Hispania in Galliae periculum coniungerentur.

24. Ad haec Elizabetha comiter, Viderit Gallus quo loco Scotam habeat, et si regina fuerit Galliae et iam sit dotaria; ad nuptias tamen cum Andino disturbandas clandestina habuit cum Hispano consilia. Viderit an foedus illud antiquum non violet si tenellum regem non defendat. Viderit quid Guisiorum familiae debeat Gallia, quorum consiliis et Gallia funestissimo bello fuerit involuta, Scota a Gallis abalienata, et ipsa Scota in has angustias deducta. Abdicandi principes exemplum sane pernitiosum est, et infra inferos amandandum, sed hac de re responderint Scoti. Ego quidem invita haec recolo quae ex animo improbo. Nescio tamen an Galli olim improbarint cum Pipinus Childericum, et Hugo Capetus Carolum Lotharingum regno avito spoliarint, sceptro in novas familias translato, et Philippus ille Bonus Burgundus Iacobam Hannonia et Hollandia exuerit, aut Dani cum Christianum II et filias regno eiecerint, aut Hispani cum Vracam reginam regno exclusam incarcerarint. Minime novum est ut filii matribus exclusis ad imperium admitterentur. Sic Henricus II rex Angliae, Alphonsus Vracae filiolus rex Castiliae, et recenti memoria Carolus V Hispaniae et Siciliae et ad sceptra, matris superstitibus, admissi fuerunt. Reginas etiam incarceratas fuisse plena est exemplorum omnis memoria, et Gallia abunde testetur, quae trium invicem succedentium regum, Lodovici Huttini, Philippi Longi, et Caroli Pulchri uxores incarceratas, ne quid gravius dicam, vidit. Ego, ut verum dicam Scotorum reginam honesta in custodia detineo, in Angliae meaeque securitatis tutelam; et a Gallis edocta, qui Chilpericum in monasterium, Carolum Lotharingum in carcerem profundum, Lodovicum Sfortiam Mediolani ducem in caveam ferratam abdiderunt, ut suis rebus consulerent. Alia id genus ex Hispanica historia repetiit, ut in omnium gentium historiis erat versatissima. Perorans conclusit, Huiusmodi magna exempla semper aliquid ex iniquo haurire. Optavit vero, Ut Gallus, pro eo ac ex foedere debuit, tenellum Scotorum regem legitime inauguratum defenderet. Hoc enim maiori gloriae Gallico nomini cessurum, quam infoelices Gallorum in causa famosae Ioannae Neapolitanae expeditiones.

25. Verumenimvero cum deprehensum esset Scotorum reginam eodem ipso tempore occultam foederationem cum Hispano cogitare per baronem Setonum, qui in Essexia appulsus, ementito nautae habitu, per Angliam in Scotiam redierat, atque auxiliares copias ab Albano Scotis qui a reginae partibus erant promiserat; et illa arctiori custodia attinebatur, et Galli erga illam studium paulatim refrigebat. Albanus certe nihil omisit, ut inclusum contra Elizabetham odium subdole profunderet, et illa non minori solertia ut repelleret, et eius conatus disturbaret. Itaque primis huius anni mensibus, cum ille per Hispani legatum in Anglia conquereretur Belgas rebelles apparatum bellicum ex Anglia comparare, et in portus ubique recipi, illa severo mox edicto Belgas in quos rebellionis suspitio caderet ex Anglia discedere, armatasque eorum naves in portubus detineri iussit. Quod Albani damno inprimis vertit. Comes enim Marcanus Lumaeus et alii Belgae hoc edicto vel perterriti vel clam praemoniti, quasi desperatione adacti ex Anglia se subduxerunt, Brielam ad Mosae ostium occuparunt, mox Flushingam et alia oppida, expulsis Hispanis, cum iam arces libertatis compodes imposituri essent, ad defectionem traxerunt,

brevique Albanum mari quodammodo excluserunt. Unde illi maris opportunitate tam diurturno bello Hispanum distinuerunt et exercuerunt, non sine insigni quadam (ut militares viri censuerunt) et indigna tanto duce incuria, qui maritima Belgii totos quattuor annos supine neglexerat.

26. Iam post celeberrimum Londinenisium armilustrium, et ludicrum praelii spectaculum coram regina apud Greenwicum, viri militares qui domi desides otio marcebant, ex Anglia in Belgium confluere coeperunt, alii pro partium studiis ad Albanum, alii et longe plures ad principem Aurasionensem, qui religionis et libertatis nomine Albano se opposuit. Primus autem omnium Thomas Morganus CCC Anglos ad Flushingam deduxit, quorum adventus fama distinuisse Albanum creditur, cum in procinctu esset ad Flushingham recuperandam. Postea, curante Morgano, eo appulerunt novem Anglorum vexillationes sub Humpredo Gilberto, qui cum Gallis associatis primum Sclusam et Brugas tenativit, et deinde Tergoam in Suithbevelandia adortus. Sed cum scalae essent breviores, Galli et Angli male inter se convenirent, et Mondragonius subsidio obsessis veniret, non sine clade, se Flushingam receperunt, quam et hi et illi sibi occupare subdoli sategerunt, sed aemula simultate, Aurasionensis artibus, divisi, non potuerunt.

27. In Gallia protestantibus blanda hoc tempore illuxit serenitas, animusque Caroli regis in bellum Belgicum, quasi unicum belli intestini remedium, ut prae se tulit, totus conversus erat, et hoc quaesito colore, cum Germaniae principibus et Angliae regina in argumentum propensae suae erga protestantes (quos tamen occulte exitio destinarat) benevolentiae se velle foedus inire simulavit. Quod inter illum qui tum a protestantibus Galliae, tum ab Hispano timebat, et Elizabetham quae ab intestinis malis Albanique insidiis sibi metuebat, per Franciscum ducem Momorantium, Renatum Biragum, Sebastianum L’aubespinum episcopum Lemovicensem, Paulumque Foixium regis nomine, Thomam Smithum et Franciscum Walsinghamum reginae nomine delegatos, Blaesis III Idus Aprilis in hos articulis initum, qui compendio ipsissimus fere verbis subiunguntur.

28. Articuli in hoc foedere non erunt recessus a praecedentibus tractatibus inter praedictos principes et praedecessores, quatenus non sunt contrarii praesenti foederi. Hoc foedus erit inter dictos principes confederatio, liga, atque unio ad mutuam defensionem adversus omnes cuiuscunque sint ordinis, qui sub quicunque praetextu, aut quavis de causa, nulla excepta, invadent aut invadere conabuntur personas, aut territoria ab illis possessa. Foedus hoc permanebit firmum, non solum inter principes dictos, dum vixerint, verum etiam inter successores, si successor superstiti significet intra annum per legatos et literas se easdem conditiones accipere; alias superstes omni huius foederis observatione solutus intelligitur. Hoc foedus valebit contra omnes qui etiam affinitate coniuncti erunt alterutri regi aut principi, et contra omnia foedera contracta et contrahenda. Regina Angliae post requisitionem per literas manu regis Galliae subsignatas opem requirentis intra duos menses in Galliam transmittere tenebitur VI millia peditum armatorum, vel D equites, pro eius optione, quibus ille stipendium persolvet ex tempore quo in Galliam appulerint. Pro bello et defensione navali, regina Angliae mittet octo naves iustae magnitudinis, in quibus MCC milites imponet cum necessariis omnibus. Nautae et milites solummodo erunt Angli, ille stipendium illis persolvet, et necessaria praebebit, providebitque alimenta a tempore quo servire sibi incipiunt; parebunt tamen admirallo Galliae. Regina Angliae in suas naves alimenta imponet ad duos menses, pro quibus Gallus intra duos menses solvet. Rex Galliae post literas acceptas et subsignatas manu reginae Angliae bello petitae, intra duos menses in Angliam vel Hiberniam transmittere tenebitur VI millia peditum; vel si ipsa maluerit D cataphractos milites, qui equitum mille quingentorum et peditum circiter trium millium numerum adimplebunt, equis validis et armis more Gallico, quibus illa stipendium persolvet, ex quo in dominia sua pervenerint. Pro navali bello ille instruet octo naves quibus MCC milites imponantur, eo quo ante dictum modo. Inservient quam diu princeps invasus eos tenere placuerit. Forma auxiliorum et stipendiorum in schedula subiecta continebitur. Invaso alteruter arma et caetere vendere tenetur. Nihil innovabunt in Scotia, sed adversus exteros defendent, nec exteros ingredi patiantur, nec fovere factiones Scoticas; sed liceat reginae Angliae armis prosequi eos Scotos, qui fovebunt vel receptabunt Anglos rebelles nunc existentes in Scotia. Hoc foedus illum intellectum habet, quem solum verborum vis et proprietas prae se fert. Uterque princeps hos singulos articulos literis patentibus confirmabit, et legatis utrinque intra tres mensas bona fide realiter et cum effectu tradet.

29. Ut Gallus hoc foedus ratum haberet, Edwardus Clintonus Lincolniae comes maris praefectus in Galliam missus cum numeroso nobilium agmine, inter quos erant barones Dacreus, Richus, Talbotus, Sandius, et alii. Gallus itidem ducem Momorantium, Paulumque Foixium in in Angliam splendido apparatu misit, ut coram ipsis, et Betrando Salignaco Mota-Fenelonio oratore assiduo, regina interposito iureiurando vicissim confirmaret. Quod Westmonasterii factum XVII Kalendas Iunii. Postridie Elizabetha Momorantium, patris Annae constabularii Franciae in se benevolentiam grata memoria prosequuta, in Georgiam ordinis societatem Galli permissu adscripsit. Quo honore Annam Henricus VIII dignatus erat amoris ergo in illam familiam quae primi Franciae Christiani titulum gerit, et in Gallia longe nobilissima habetur.

30. Momorantius dum in Anglia haereret, paucis Galli nomine egit, ut favor erga reginam Scotorum quantus poterat sine periculo exhiberetur, ut armorum esset in Scotia cessatio, et parlamento ibidem concordia firmaretur. Sin parlamentum commode haberi non posset, ut quidam a Scotis utrinque delecti de rebus componendis Londini convenirent una cum regis Galliarum et reginae Angliae delegatis. Responsum vero erat maiorem Scotorum reginae favorem exhibitum fuisse, quam illa promeruerat, et in Galli gratiam exhibendum fore, licet regni ordines qui iam convenerant censuerint reginae nullam posse esse securitatem sine aliqua in eam severitate. De concordia et armorum cessatione reginam nam sedulo egisse, eoque consilio Drurium Barwici marescallum cum Croco Gallico legato nuperrime in Scotiam misisse. Illos autem nullis rationibus Grangium et praesidarios in castro Edenburgensi spe subsidii e Gallia et Belgio lactatos ad pacem perducere potuisse, quamvis Huntleius et Hamiltonius Arbrothius pro patre duce se Elizabethae ad pacem colendam syngraphis obstrinxisset, et reliqui a reginae partibus fidem dedissent.

31. Deinde Momorantius pluribus de matrimonio cum Andino duce denuo egit, sed cum de religionis cultu haudquaquam conveniret, re desperata in Galliam rediit, dum nuptiae inter Henricum Navarrum et Margaretam Galli sororem magno contatu apparantur. Ad has blandis promissis et credula spe pacis perpetuae atque amoris redintegrandi, cum insigni quadam dissimulatione pellecti erant regina Navarra et ex protestantium numero lectissimi quique. Invitati etiam ex Anglia honoris specie Leicestrius et Burghleius, e Germania Palatini electoris filii, ut in casses induti et illi et cum illis evangelica religio si non uno ictu iugularentur, certe laethali vulnere conciderentur. Nuptiis enim celebratis speratam serenitatem illico dispulit sanguinolenta tempestas, laniena illa Parisiensis, et immanes protestantium caedes quae in omnium ordinum homines per Galliae urbes execrando scelere passim patratae. Species tamen iuris, imo et pietatis imposita, et fraudi impiae latebrae edictis quaesitae, quasi nefaria coniuratio adversus regem, reginamque parentem, fratres, Navarrrum, et regii sanguinis principes a protestantibus inita fuisset. Nummi etenim in rei memoriam signati, in quorum antica parte cum regis effigie haec inscriptio, VIRTUS IN REBELLES, in altera, PIETAS EXCITAVIT IUSTITIAM.

32. Paulo ante Galli mater quae propensae in protestantes benevolentiae simulationem egregie sustinuit, mulier in futurum curiosa, et astrologorum praedictionibus credula, qui singulis fillis regna ex positu fixarum regiarum in schematibus natalitiis vaticinati erant, iusserat Mota-Fenelonium Elizabethae nuptias cum filio natu minimo Francisco duce Alenconio proponere, quo minus protestantibus in Gallia opem praestaret. Has Mota-Fenelonius Kenilworthi biduo ante lanienam Parisiensem proposuit, Elizabetha autem ex religione diversitate, et aetatis disparitate se modeste excusavit. Ille enim vix XVII annum attigerat, illa XXXVIII iam superaverat. De re tamen deliberaturam promisit. Nec destitit Alenconius per Flerium sedulo persequi.

33. Eodem mense Thomas Percius comes Northumbriae, qui rebellis in Scotiam profugerat, a Mortonio, de quo dum ille in Anglia exularet optime meritus erat (sed quis calamitosis gratus repertus?), pacta pecunia baroni Hunsdonio Berwici praefecto redditus, paulo post Eboraci obtruncatur.

34. Ut hoc anno Norfolcium et Northumbrium florente aetate funesta securis, ita duos alios e primaria nobilitate et a sanctioribus consiliis aetate extrema placida mors abstulit, Guiliemum Powlettum summum Angliae thesaurarium, Wintoniae marchionem, Wiltonia comitem, et baronem a Sancto Ioanne de Basing, maximis honoribus perfuctum, cum annos septem supra nonaginta complesset, et sobolem ex eius corpore ad CIII numerasset (cui in thesaurarii munere Guilielmus Cecilius baro Burghleius suffectus), et Edwardum comitem Derbiae, baronem Stanleium, et Strangium de Knocking, quocum hospitalis gloria quoddammodo obdormivit.

35. E vivis etiam excessit Guilielmus Petrus eques auratus e sanctiori consilio, et a secretis Henrico VIII, Edwardo VI, Mariae, et Elizabethae, ordinisque Garterii cancellarius; multis legationibus cum laude perfunctus, qui ex honesta familia Exoniae natus, cum prudentia et doctrina magnas opes collegisset, ad doctrinam promovendam Exoniense collegium in academia Oxoniensi, in quo educatus, favente Maria regina, annuis proventibus benefice adauxit.

36. Ipsa etiam regina quae hactenus valetudine fuit integerrima (nunquam enim cibum coepit, nisi cum invitaret appetitus, nec merum gustavit), morbillis ad Hamptonam laboravit. Sed convaluit priusquam vel laborasse auditum, et regiis curis invigilans iussit Portesmutham novis munitionibus firmari, classem bellicis navibus augeri, delectus militum per comitatus statis temporibus haberi, iuventutemque armis exerceri, etiam cum iam pacem agitaret altissimam. Pecuniam etiam quam a subditis mutuo acceperat, grate et gratanter rependit. Nec minorem hinc benevolentiam apud populum conciliavit, quam ex duobus salutaribus edictis in anni principio promulgatis, quorum altero ex legibus antiquis in nobiles agi iussit, qui plures quam debent in clientelam admiserant. Ita enim admissi se publicis reipublicae muniis exemerunt, factiones foverunt, et multifariam in leges peccarunt, nobilium quibus se in clientelam dederant potentia freti. Altero rapacissimum hominum genus coercuit (concelatores vocant) eorum authoritatem revocando, et ad ablatorum restitutionem adigendo. Hi enim instituti ut rimarentur si qui agri iuris regii a privatis celarentur, in agros ecclesiis parochialibus et ptochodochiis a piis maioribus olim donatos, necnon in campanas et plumbea ecclesiarum tecta sacrilega avaritia involare coeperant. Verum enimvero haec mala quamvis subinde cohibita, subinde repullularunt.

37. In Hibernia nonnihil turbarum erupit, ex acerbo Edwardi Fittoni Connachtiae praefecti imperio, quod cum Richardi comitis Clan-Richardi filii e variis uxoribus progeniti libertate quidlibet agendi luxuriantes ferre non possent, rebellionem concitarunt, et Senum flumen transgressi per Midiam occidentalem praedatoria insolentia in incolas immaniter sunt grassati. Pater ex prisca Anglorum de Burgo progenie, vir canicie spectabilis et ingenio temperato proregem adiit, rebellionis crimen a se abstergit, regnique Hiberniae consiliarios qua ratione grassantes liberos cohiberet consulit. Regina vero, ut publicae tranquillitate consuleretur, Fittonem sensim submovendum ex Connachtia censet, eumque Hiberniae thesaurarium constituit, et haud multo post comitis filii a praesidariis exagitati proregi se supplices submiserunt.

38. In Lagenia item O-Mori seditiosum hominum genus turbas dederunt, qui mox rebelles declarati, comite Kildariae suasore, in ordinem redierunt. Quo tempore Thomas Smithus reginae a secretis vir prudens et eruditus neglectae Hiberniae misertus a regina impetravit, ut colonia in Chersonessum Hiberniae, quam Ardes vocant, in Ultoniae ora orientali, sub filio notho quem unicum habuit, ad imbuendos semibarbaros humanitatis cultu deduceretur. Speravit ille locum facile defendi posse praesidiis in isthmo angusta dispositis, qua reliquae insulae adiungitur. Cuilibet pediti CXX iugera, cuilibet equiti CCXL iugera, quae D iugeribus Anglicis respondent, concessit; pro quibus singulis singulos denarios quotannis dependerent. Sed optato successu caruit. Thomas enim filius cum coloniam deduxisset, perfidia Neali Briani Artho interceptus et occisus erat. Nealum autem Malbeius Anglus qui Lecaliae vicinae praefuit, nullum iniustam necem perfido insidiatori afferri posse ratus, illico occidit et lupis vorandum reliquit.

39. Nescio an operae pretium sit memorare, quod historici nostri temporis omnes memorant, mense Novembri novam stellam, aut si mavis, phaenomenum conspectum fuisse in cathedra asterismi Cassiopeae, quae Iovem etiam in perigaeo eccentrici et epicycli fulgore superavit, ut ipse observavi; eodemque loco diurno coeli motu circumlata totos sedecim menses haesit. In coelesti non elementari regione extisse ex parallactica doctrina Thomas Digseius et Ioannes Deius nobiles apud nos mathematici eruditi demonstrarunt, sensimque ascendendo disparere opinati sunt. Post octavum sane mensem paulatim extenuari omnes senserunt. Theodorus Beza ad stellam illam quae Christo nascenti praeluxit, et internecionem infantium sub Herode, ingeniose accommodavit, Carolumque IX Galliae regem qui se Parisiensis lanienae authorem fassus erat, ut timeret, hoc versiculo monuit, Tu vero Herodes sanguinolente, time. Nec vana quidem fide. Mense enim post stellae huius disparitionem quinto ille sanguinis profluvio inter longos et graves dolores expiravit.