Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio   

MDLXX.

Moravius Scotam sibi tradi petit. | Rebelles Anglos persequitur. | Occiditur. | Varia de eo iudicia. | Scotorum rebellium in Angliam incursio. | Angli ulciscantur. | Regiis in Scotia auxiliantur. | Hamiltonium castrum capiunt. | Lenoxius fit Scotiae prorex. | Hispanus fert opem contra regios. | Setoni ad Albanum legatio. | Albani responsum. | Rossensis liberatus. | Scotae libertatem quaerit. | Anglae responsum. | Consultatio de Scota liberanda. | Comitis Penbrochiae mors. | Bulla contra reginam publicata. | Rebellio in Norfolcia incoepta. | Feltonus supplicio affectus. | Bulla a pontificiis improbata. | Et a plerisque spreta. | Dux ex arce liberatur. | Cecilius ad nuptias suadet. | Multi incarcerati. | Expeditio in Scotiam. | Sussexium in sanctum consilium adscitus. | Tractatus cum Scota. | Anglorum propositiones. | Scotorum responsa. | Convenire non possunt. | Rossensis opem ad Cotam liberandam petit. | Anniversarium regni Elizabethae celebrari coeptum. | Comitis Cumberlandiae mors. | Nicholai Throcmortoni mors. | Hibernica. | Rebellio oritura occidit. | Stucleius ex Hibernia fugit.

EBELLIONE iam in Anglia extincta, Moravius Scotus prorex sedulo egit, ut Scotorum regina sibi in manus traderetur, eoque nomine et obsides obtulit, et Northumbrium, Westmorlandiumque restituere promisit; effecitque ut Rossensis episcopus, tanquam rebellionis author, in custodiam apud episcopum Londinensem traderetur. Deinde ut Elizabetham beneficio demereretur, mense Ianuario in limitaneas Scotiae versus Angliam provincias cum exercitu ingressus ad Anglos rebelles indagandum, pauculos, illosque nullius notae intercepit; tandemque Northumbriae comitem apud limitaneos praedones latitantem hospitis indicio invenit, ad lacum Levinum custodiendum misit, limitaneosque graviter afflixit.
2. Eodem autem mense, cum iam magnis laboribus perfunctus, sercuro animo videretur, Limnuchi (Lithquo vulgus vocat) ex insidiis globulo plumbeo infra umbilicum dum per plateam equitaret, transfossus occubuit. Percussor erat Hamiltonius, qui in Galliam mox evasit, et annos aliquot superfuit, subinde protestatus se privatam de Moravio vindictam sumpsisse, postquam patientia ad iniurias diutius obdurescere non potuisset. Moravius enim hominem quod a regina steterat, proscripserat, et e carcere condiderat, patibulum subinde minatus, donec praediolo quod per uxorem obvenerat Moravii clienti cederet. Unde uxor mente capta, et ille in furorem versus, carcere effracto, caedem admisit. Nec persuadere postea poterat in Gallia, cum homo ad facinus promptus videretur, ut in admirallum Colinium idem auderet, dictitans se iusti sui doloris fuisse vindicem, cuius poenituit; alieni vero, nec prece nec pretio unquam futurum.
3. Multus hinc de prorege sublato per Britanniam sermo, plurimis vana mirantibus, utique somnium matris eius, postquam furtivo congressu a rege Iacobo V compressa, de leone et dracone in eius vero confligentibus. Apud prudentiores pro partium studiis, ab aliis ob religionem Romanam e Scotia profligatam, regem puerulum conservatum, iustitiam aequabiliter administratam, et munificentiam in viros doctos, et Buchananum inprimis, laudatus. Contra ab aliis culpatus, quasi religionem integumento sumpsisset, ut ex ecclesia spoliis se suosque expleret, atque in sororem reginam optime meritam iniuriosissime ingratus, muliebri imbecillitati inhumane insultasset. Et hi ex suis suspicionibus et coniecturis, pravo multorum nothorum ingenio augurabantur, quasi filio minime parciturus esset qui matrem regno exuerat. Ipsa Scotorum regina indoluit illum tam repentina et violenta morte praereptum fuisse, priusquam, ut dixit, peccata in Deum, patriam, et principem seria poenitentia expiasset. Angli vero quotquot Norfolcio studuerunt, ut vafrum simulandi et dissimulandi artificem, quantum ausi incusarunt.
4. Nocte quae proregis caedem subsequuta est, Thomas Carrus Fernihurstius et Walterus Scotus Buchluius, viri inter limitaneos Scotos fortissimi, Scotorum reginae devotissimi, quique ab illa usque ad exilium et fortunarum eversionem steterant, ultionem contra reginam Angliae spirantes, quod prorex in eius gratiam limitaneos afflixisset, in Angliam cum Scotis et quibusdam Anglis rebellibus irrumpentes, pace violata, finitimum agrum ferro flammaque quasi solitudinem facturi devastarunt. Unde in Scotiam illico missus Thomas Randolphus ut Scotiae proceres in publico conventu de iniuria tanta doceret, quodque si illi (Scotia tunc tumultuante) pacis perturbatores cohibere non possent, reginam suo milite illatas iniurias persequuturam, nec quempiam immerentem damno affecturam. Huic nullum datum responsum, eo quod prorex nondum fuerat designatus. Sussexius tamen ut iniuria a limitaneis Anglis propulsaretur, et hostium insolentia comprimeretur, iussus est copias conscribere, et contra Buchluium et Fernihurstium movere; eos autem solos bello persequi qui nuper cum Anglis rebellibus Angliam praedabundi incursarant, aut Anglos rebelles contra foedera foverant, aut fovebunt. Nec sisti poterat, quamvis qui Scotorum reginae studebant Argathelius et Huntleius, misso Trebono, inducias postularent, donec res Scoticas Elizabethae significarent; quam cum ab incoepto dissuadere non possent, primum minas quodammodo iactarunt, et mox ad preces conversi rogarunt, ut quaedam superiori biennio in Scotia scita et sancita illa arbirta, refigerentur.
5. Nihilominus medio Aprili Sussexius cum barone Hunsdonio, Drurio Berwici marescallo, et Anglorum exercitu Scotiam ingreditur, per Tividaliam vicos et villas Buchluii et Carrorum incendit, agros depopulatur, Fernihurstium et Cralingum propugnacula Thomae Carri subruit. Ex altera parte Henricus baro Scropus eodem ipso tempore occiduum Scotiae limitem intrat, Ionstoni et aliorum agros qui rebelles Anglos foverat, per Anandiam late devastat. Viculi trecenti incensi, propugnacula quinquaginta plus minus hoc tempore subversa fuerunt.
6. Pauculis interiectis diebus, Sussexius iterum Scotiam ingressus cum barone Hunsdonio, Humium castrum rebellium Anglorum receptaculum admotis machinis obsidet, et deditione capit, in quo nisi unus et alter ex rebellibus fuerunt deprehensi, quibus suspendio sublatis, praesidio imposito, Drurio imperat, ut Fast Castle alterum etiam baronis Humii munimentum oppugnaret, quod mox etiam deditionem fecit.
7. Cum rebelles Angli in interiores Scotiae partes iam se recepissent, et aliis id genus hominibus consociati ferrum flammamque limitaneis in Anglia, et regiis in Scotia minarentur, Sussexius Drurium reversum septimo post die in Scotiam remisit cum mille ducentis peditibus, equitibus quadringentis, qui apud Coldinghamam obsides recepit pro comitibus Angusiae, Mortonii, Mariae, et Glencarniae; atque pro baronibus Reuveno et Lindseio qui multis precibus Anglos evocarant. Postea Sussexius ipse comitatus Georgio Cario, Thoma Manours, Roberto Constabulo, quos simul cum Drurio dignitate equestri ornaverat, Hieronymo Bowes, Guilielmo Knolles, Thoma Brickwello, Roberto Gamo, Elringtono, Caruillo, et aliis ordinum ductoribus Edenburgum profectus; cum comitibus illis, et Lenoxio ex Anglia iam recens reverso, copias coniunxit, licet suspectior illis quasi in Norfolciae et Scotorum reginae partes pronus. Hi per Limnuchum Glascuam accedunt, unde Hamiltonius dux Castri-Heraldi se subduxerat, inde ad Hamiltonium castrum deflectunt, quod maioribus machinis diverberatum, brevi deditum, et semirutum. Hamiltoniorum etiam villae magnificae ignis iniectus, et in eorum praeda passim per Cluidsdaliam saevitum, ut in reditu, in palatium Hamiltonii ad Limnuchum.
8. Iam Scotiae proceres qui a rege (submitis Hamiltoniis et reliquis qui a regina abdicata steterant) de eligendo novo prorege conventuri Elizabethae consilium exquirunt. Illa in prorege creando se nolle interponere respondit, ne Scotorum reginae, cuius causa nondum iudicata, praeiudicium afferre videretur. Illi autem Matthaeum Lenoxiae comitem regis avum primum interregem, et mox proregem, crearunt, Elizabetha non refragante. Illum enum et tenelli nepotis ex natura amantissimum, Anglorumque ex beneficiis studiosissimum fore cognovit, et ad nutum futurum non dubitavit, cum eius uxorem in potestate haberet.
9. Dum regiis in Scotia partibus Elizabetha ita aderat, Hispanus captivae reginae non defuit, sed curante Hamiltonio Dunbarrensis ecclesiae rectore, a Belgio magnum armorum apparatum, pulveris nitrati copiam, septem tormenta maiora, et aliquantum pecuniae ad Huntleium reginae in borealibus Scotiae partibus praefectum submisit. Interim ille, dux Castri-Heraldi, et Argathelius locumtenentes reginae communi consilio, et reginae consensu Georgium baronem Setonum ad Albanum legarunt, qui haec coram persequutus est: Se missum e regno pace publica, et principe optima infidelium subditorum perfidia orbato. Legationis summam in his constare, ut suppetiae ferrenter ad redimendam reginam ex misera in aliena terra captivitate, et regnum ab aliena oppressione. Ut Scoti rebelles a commerciis in Hispani ditionibus exercenda prohiberentur, et X millia aureorum Scotorum reginae assignata deprehenderetur. Reginam ad Hispani sinum confugisse, cui nihil aliud quam honor, iustitia, et pietas (obiecta principe Catholico dignissima) animo observantur, Albanum vero intercessorem adhibere, qui totus in hoc excubat ut salutaria illa Catholici regis cogitata perficiantur. Utilitatem hinc Hispano se proponere nulla, hoc enim esse tanta maiestate indignum, sed perpetuam serenissimae reginae, fortissimaeque gentis amicitiam et certum obsequium animis i gratissimis deferre. Caroli V patris gloriam duce Florentino, et Mahumetano rege in pristinam dignitatem restitutis, longe lateque inclaruisse. At si ille restituat reginam Christianam, Christianae religioni cultricem contantissimam, principem absolutam, maximi orbis Christiani principibus sanguine et foedere coniunctam, duorumque florentissimorum regnorum haeredem certissima, quam gloriosum fuerit, et quam incomparabile pietatis argumentum! Posse hinc non solum de Gallia, Dania, Lotharingia, Guisiis, sanctissimo patre, et universa ecclesia Catholica optime mereri, sed etiam vestigiis paternis insistendo, principes iniuste solio turbatos sublevando et restituendo paternam celebritatem aequare, imo longe superare. Ut perniciosum autem hoc abdicandi haereditarios reges exemplum vindicetur, illius inprimis interesse, quandoquidem maximus sit Europae monarcha; eiusque ditiones longe dissitae eiusmodi insolenti arrogantiae facillimas praebeant occasiones. Nec aliud praeclarius aut fructuosius iustitiae exemplar posse extare. Eam enim restituendo arctissimo amicitiae et foederis vinculo devincient reginam Franciae dotariam, Scotiae absolutam, Angliae haeredem indubitatam, et nationem Scoticam cuius inconcussa fides in foedere Gallico observando, iam inde a Caroli Magni temporibus universo orbi est testatissima. Hinc praeterea (modo animum se dignum gerat) patere viam ad ulciscendas acceptas ab Angla iniurias, quae rebellibus in Belgio favet, pecuniam intercepit, legatum male tractavit, et subditorum bonis manum iniecit. Torpere ultra donec Scotia se Anglae submiserit, ignavae et supinae esse socordiae. Foeminam illam tanto imperii incremento, et securitate domestica parta, vicinis formidabilem futuram, animumque masculum et sexum imperandi avidum, Hispaniam diuturno bello involvendi rationes facile excogitaturam. In quo si praevertatur, illam sua ipsius formidine facile coerceri posse, quandoquidem pauci in Scotia captivae reginae adversentur, nobiles plerique et universi utriusque Catholici faveant, omnes Scotiae portus in ipsius sint potestate; inque hoc tam sacrum bellum pontificem Romanum ecclesiasticis bonis haud parciturum. Nihil igitur reliquum esse, quam ut rex Catholicus in causa tam iusta, pia, et salutari vires suas exerat. Ab illo uno universos Britanniae Catholicos solatium, vel exitium iam expectare.
10. Albanus se pronum promptumque ad hanc causam apud Hispanum quoquo modo promovendam respondit. Commercia vero Scotorum rebellium (cum sit contra libertatem Belgicam) interdicere non posse, pecuniam autem quamprimum repraesentandam pollicitus. Setonus interim, ut Hispanum et Albanum magis demereretur, ementito habitu ad confoederatos Belgas profectus, Scotos apud eos merentes verborum lenociniis, conviviis, et corruptelis caeteris ad defectionem traxit, et aegre cum summo vitae periculo tormentis admovendus, ad Albanum evasit, qui decem millibus militum in sex menses stipendia frustra promisit, cum, rebus in Belgio turbatissimis, milites in Scotiam mittere non posset.
11. Interea episcopus Rossensis (qui res reginae Scotorum in Anglia graviter procuraverat, et Londinensi episcopo eo quod rebellioni faces clam subiecerat, in custodiam datus) iam liberatus, effecit ut Gallus per oratorem, et Montlucium sedulo cum Elizabetha de Scota liberanda ageret, qui illam arctiori custodia detineri, idque sub Huntingdoniae comite adversario acerrimo et aemulo (cum non minus ac illa ius in regnum Angliae non obscure prae se ferret) graviter conquerebantur. Idem etiam, curante Rossense, Hispani legatus regis sui nomine summopere urget. Respondet regina postquam subdolas quorundam machinationes pro Scotorum regina liberanda memorasset (quam rebellionis nuperae affinem fuisse tecte innuit), Inconsideratae et inprimis periculosae esse imprudentiae illam dimittere, quae adeo aperte malis artibus ad regnum Angliae aspirat, ut necessario adacta fuerit arctiori illam custodiae mandare, e famulis quos plures attraxerat, nonnullos amovere, et Huntingdoniae comitem (in quo ius in regnum agnovit nullum, cognationem vero cum ipsa aliquam ) Salopiae comiti, quem custodem constituerat, adiungere, qui iam pridem de suorum fide suspicari coeperat, et plures indies in Scotorum regina favorum pellectos senserat, Huntingdoniae tamen comitem iamdudum ab illa submotum fuisse. Promittit praeteria Se nihil omissuram, quod ad rem inter Scotorum reginam et Scotos componendam faciat, simulque protestatur, se iniurias acceptas non persequuturam. Verumtamen per Gallum, Hispanum, et Scotam sibi licere sperat suae et suorum tranquillitati et securitati consulere, quod natura, ratio, et regia sua existimatio sive honor suo iure exigunt. Si quis eorum magis explicatam rationem periculi amoliendi excogitaverit, se libentissime audituram et amplexuram.
12. Posthaec crebro agitantur in aula consilia, an Scotorum regina sit ad suos remittenda, an in Anglia detinenda, et quomodo regni, reginae, et religionis incolumitati optime consulatur. Inter haec Guilielmus Herbertus Penbrochiae comes, natus ex Richard filio Guilielmo Herberti senioris comitis Penbrochiae, mali sibi praesagus, ex hac vita anno climacterio demigravit, tribus liberis Henrico, Edwardo, et Anna relictis, magnifico funere specioso monumento in templo Paulino conditus. Vir eximius, qui quodammodo fortunam sibi finxit suam, magnam apud Henricum VIII gratiam iniit, cui fuit a cubiculo, opes prudentia adauxit, maxime postquam rex Catharinam Parram sororem uxoris eius in coniugem accepisset. Sub Edwardo VI dum factionibus Anglia distraheretur, Georgiani ordinis periscelidem, hippocomi regii dignitatem, titulum baronis Herberti de Caerdiff, honoremque comitis Penbrochiae consequutus. Sub Maria copiis contra Wiatum, et ad Sancti Quintini, exercitui Anglorum summo cum imperio praefuit. Walliae praeses, et Caleti bis praefectus. Sub Elizabetha magnus aulae magister constitutus, cuius gratia aliquantisper excidit, quod nec mala mente, nec malo animo nuptias cum Norfolcii cum Scotorum regina inprimis promoverit, parumque abfuit quin mortuus proscriberetur ex indiciis quibusdam prolatis et praesumptionibus arreptis.
13. Pius V pontifex Romanus, qui hactenus insidias abstrusas Elizabethae posuerat, atque illam non prius admonitam, nec citatam per bullam declaratoriam anno superiore clam anathemate innodeverat, et rebellionem concitarat, eandem nunc valvis palatii Episcopi Londinensis noctu affixam, in haec verba publicari curavit.

S. D. N. PII PAPAE V SENTENTIA DECLARATORIA
CONTRA ELIZABETHAM PRAETENSAM ANGLIAE REGEM,
ET EI ADHARENTES HAERETICOS

Qua etiam declarantur absoluti omnis subditi a iuramento fidelitatis,
et quocunque alio debito.

ET DIENCEPS OBEDIENTES
Anathemate illaqueantur.

PIUS EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DEI,
AD FUTURAM REI MEMORIAM

Regnans in excelsis, cui data est omnis in coelo et in terra potestas, unum sanctam Catholicam et apostolicam ecclesiam, extra quam nulla est salus, uni soli in terris, videlicet apostolorum principi Petro, Petrique successori Romano pontifici, in potestatis plenitudine tradidit gubernandam. Hunc unum super omnes gentes, et omnia regna principem constituit, qui evellat, destruat, dissipet, disperdat, plantet, et aedificet, ut fidelem populum mutuae charitatis nexu constrictum in unitate spiritus contineat, salvumque et incolumem suo exhibeat salvatori. Quo quidem in munere obeundo, nos ad praedictae ecclesiae gubernacula Dei benignitate vocati, nullum laborem intermittimus, omni opera contendentes, ut ipsa unitas, et Catholica religio (quam illius author ad probandum suorum fidem, et correctionem nostram, tantis procellis conflictari permisit) integra conservetur. Sed impiorum numerus tantum potentia invaluit, ut nullus iam in orbe locus sit relictus, quem illi pessimis doctrinis corrumpere non tentarint; adnitente inter caeteros, flagitiorum serva Elizabetha praetensa Angliae regina, ad quam veluti ad asylum omnium infestissimi profugium invenerunt. Haec eadem, regno occupato, supremi ecclesiae capitis locum in omni Anglia, eiusque praecipuam authoritatem atque iurisdictionem monstrose sibi usurpans, regnum ipsum iam tum ad fidem Catholicam, et bonam frugem reductum, rursus in miserum exitium revocavit. Usu namque verae religionis, quam ab illius desertore Henrico VIII olim eversam, clarae memoriae Maria regina legitima huius sedis praesidio reparaverat, potenti manu inhibito, secutisque et amplexis haereticorum erroribus, regium consilium ex Anglica nobilitate confectum diremit; illudque obscuris hominibus haereticis complevit, Catholicae fidei cultores oppressit, improbos concionatores atque impietatum administros reposuit. Missae sacrificium, preces, ieiunia, ciborum delectum, coelibatum, ritusque Catholicos abolevit. Libros manifestam haeresim continentes toto regno proponi, impia mysteria, et instituta ad Calvini praescriptum a se suscepta et observata, etiam a subditis servari mandavit. Episcopos ecclesiarum, rectores, et alios sacerdotes Catholicos suis ecclesiis et beneficiis eiicere, ac de illis, et aliis rebus ecclesiasticis in haereticos disponere, de ecclesiae causis decerenere ausa. Praelatis, clero, et populo, ne Romanam ecclesiam agnoscerent, neve eius praeceptis sanctionibusque canonicis obtemperarent, interdixit; plerosque in nefarias leges suas venire, et Romani pontificis auctoritatem atque obedientiam abiurare, seque solum in temporalibus et spiritualibus dominam agnoscere, iureiurando coegit; poenas et supplicia in eos qui dicto non essent audientes imposuit, easdemque ab iis, qui in unitate fidei et praedicta obedientia perservarunt, exegit; Catholicos antistes et ecclesiarum rectores in vincula coniecit, ubi multi diuturno languore et tristitia confecti, extremum vitae diem misere finierunt. Quae omnia cum apud omnes nationes perspicua et notiora sint, et gravissimo quamplurimorum testimonio ita comprobata, ut nullus omnino locus excusationis, defensionis, aut tergiversationis relinquatur, nos multiplicantibus aliis atque aliis super alias impietatibus et facinoribus, et praeterea fidelium persecutione, religionisque afflictione, impulsu et opera dictae Elizabethae quotidie magis ingraviscente; quoniam illius animum ita obfirmatum atque induratum intelligimus, ut non modo pias Catholicorum principum de sanitate et conversione preces monitionesque contempserit, sed ne huius quidem sedis ad ipsam hac de causas nuncios in Angliam traiicere permiserit, ad arma iustitiae contra eam de necessitate conversi, dolorem lenire non possumus, quod adducamur in unam animadvertere, cuius maiores de republica Christiana tantopere meruere. Illius itaque authoritate suffulti, qui nos in hoc supremo iustitiae throno, licet tanto oneri impares, voluit collocare, de apostolicae potestatis plenitudine declaramus praedictam Elizabetham haereticam, et haereticorum fautricem, eique adhaerentes in praedictis, anathematis sententiam incurrisse, esseque a Christi corporis unitate praecisos. Quin etiam ipsam praetenso regni praedicti iure, necnon omni et quocunque dominio, dignitate, privilegioque privatam; et item proceres, subditos, et populos dicti regni, ac caeteros omnes, qui illi quomodocunque iuraverunt, a iuramento huiusmodi, ac omni prorsus dominii, fidelitatis, et obsequii debito, perpetuo absolutos, prout nos illos praesentium auctoritate absolvimus; et privamus eandem Elizabetham praetenso iure regni, aliisque omnibus supradictis. Praecipimusque et interdicimus universis et singulis proceribus, subditis, populis, et aliis praedictis, ne illi eiusve monitis, mandatis et legibus audeant obedire. Qui secus egerint, eos simili anathematis sententia innodamus. Quia vero difficile nimis esset, praesentes quocunque illis opus erit perferre, volumus ut earum exempla, notarii publici manu, et praelati ecclesiastici, eiusve curiae sigillo obsignata, eandem prorsus fidem in iudicio, et extra illud ubique gentium faciant, quam ipsae praesentes facerent, si essent exhibitae vel ostensae. Datum Romae apud Sanctum Petrum, anno incarnationis dominae millesimo quingentisimo sexagisimo nono, quinto kalendis Martii, pontificatus nostri anno quinto.

CAESAR GLORIERIUS

14. Hinc novae suspitiones increbuerunt aliquid monstri ali, et illico sane altera rebellio in Norfolcia eruptura erat, sed quae in primo ortu intercepta. Nobiles quidam Norfolciani ducem liberaturi (in quem singularis erat omnium amor) consilia agitarunt, ut cum populus ad nundinas Harlstoniae conflueret, clangente tuba multitudinem cogerent, quaesito colere expellendi ex Anglia Belgas, qui magno numero propter Albani tyrannidem in illam oram se receperant. Ex his aliquot in iudicium tracti, et laesae maiestatis damnati; de tribus tantum (quae erat Elizabethae clementia) supplicium sumptum. Notissimus erat Ioannes Throcmortonus qui pro tribunali mutus substitut, ad patibulum autem reliquos excusaturus se primarium authorem et suasorum agnoviit.
15. Ioannes Feltonus qui bullam pontificam valvis palatii Londinensis episcopi affixerat, iam deprehensus cum fugere nollet, in iudicium vocatus, intrepido animo factum confessus, quod tamen crimen fuisse agnoscere noluit, suspendio iuxta locum quo affixerat periit, inanem gloriosi matyrii umbram consectatus. Caeterum hanc bullam pontificii plerique modestiores tacite improbabant, quod nulla ex iure admonitio praecesserit, et praevidentes molem malorum inde sibi impendere, qui prius privatim sua sacra intra parietes satis secure coluerunt, vel recepta in ecclesia Anglicana sacra, sine conscientiae scrupulo adire non recusarant. Multique illorum in debita deinceps obedientia firmi permanserunt, cum vicinos principes et Catholicas provincias assuetis cum regina commericiis minime abstinere, et bullam tanquam vanum verborum fragorem contemni viderent.
16. Quo die Feltonus in iudicium vocatus, eodem dux Norfolcius (qui per imprudentiam se lapsum confessus, poenitentiamque tantam prae se tulerat, ut non solum animus a nuptiis, sed aures a commemoratione abhorrent; fidemque scripto obligarat de matrimonio cum regina Scotorum, inconsulta Elizabetha, nihil iam inde sibi futurum) ex arce Londinensi, in quae pestis saevire coepit, ad suas aedes magna cum omnium laeteitia emittitur, ubi sub libera Henrici Nevilli custodia ageret. Nec sane ex lege maiestatis laesae anno XXVI Edwardi III in illum agi poterat, ut monuit Cecilius, qui ducis studiosus sategit, ut ille aliquam aliam matrimonio sibi coniungeret, quo minus ab eo iam inde timeretur, et publicae tranquillitati consuleretur. Non deerant tamen, qui illum composito iam liberatum existimarunt, ut in maius discrimen impelleretur. Plura certe quam ille suspicabatur, postea indies diluxerunt, et fides eorum, qui illi ab intimis consiliis, spe, aut corruptelis erat labefactata.
17. Tempora iam erant suspicionibus et coniurationibus plenissima. Conspirarunt enim ad Scotorum reginam e custodia liberandam Thomas et Edwardus Stanlaei, filii iuniores comitis Derbiae ex filia Thomae ducis Norfolciae, Thomas Gerardus, Rolstonus, Hallus, et alii in comitatu Derbiensi. Sed Rolstoni filius qui ex cohorte erat nobilium stipatorum, conspirationem aperuit; et illi in carcerem coniecti praeter Hallum, qui in Manniam insulam evasit, et inde episcopi Rossensis commendatione transmissus ad Dunbritonium, ubi, castra postea expugnato, deprehenus, Londini tandem extremo supplicio affectus. Ipseque etiam Rossensis episcopus nuper custodia emissus, iterum Londinensi episcopo in custodiam traditur, quod clandestina colloquia cum Southamptonio Romanae religioni devotissimo conseruisset.
18. Sussexius interea comitatus barone Scropo, et expeditis cohortibus Scotiam iterum ingressus, viculos per vallem Annandiam incendit, Annandiam Heirisii, et Caer-Laveroc Maxwellii castra, qui in Angliam praedatorias fecerant incursiones, subvertit; eosque qui pro Scotorum regina steterant, eo adegit, ut dux Castri-Heraldi, Huntleius, et Argathelius syngrapham suis subscriptionibus et sigillis firmatam ad eum miserint, qua se et a bello abstinere, et Anglos rebelles deserere obligarunt. Sussexius iam reversus Edwardum Hastingum, Franciscum Russellum, Valentinum Brownum, Guilielmum Hiltonum, Robertum Stapletonum, Henricum Curwenum, et Simonem Musgravium equestri ordine ob fortitudinem decoravit, et ipse postea ob spectatam prudentiam et virtutem, in sanctius reginae consilium admissus.
19. Elizabetha (animo variis suspicionibus, ex illa bulla, et Norfolciensi coniuratione suspenso) Cecilium et Walterum Mildmaium ad Scotorum reginam, quae Chattelsworthi in agro Derbiensi tunc agebat, misit (qui eo difficili itinere, aquis ubique supra modum intumescentibus, mense Octobri pervenerunt) ut cum ea consultarent, qua ratione commodissime dissidium in Scotia componeretur, ipsa in pristinum statum restitueretur, et Elizabethae securitati, atque filioli incolumitati, consuleretur. Illa nihil nisi conditionem suam afflictissimam deplorare, de dolosis Moravii artibus conqueri, Norfolcium excusare, in Elizabethae benignitate spem omnem collocare, penes quam rerum summam in Scotia non minus, quam in Anglia esse acceperat. Proposuerunt illi, ut ad syncerum pacis foedus inter duo regno firmandum, Tractatus Edenburgensis confirmatur, illa titulo et iure in Angliam, dum Elizabetha et ex ea liberi legitime nati superessent, renuntiaret. Cum nullo principe contra Angliam foedus renovaret, aut observaret. Exteros milites in Scotiam non admitteret. Cum Anglicis aut Hibernicis nulla, inconsulta regina, consiliorum haberet commercia. Profugos Anglos et rebelles redderet. Damna Anglis imitaneis illata resarciret. In caedem tam Darlii mariti, quam Moravii, ex lege inquireret. Filium in Angliam obsidem traderet. Cum nullo Anglo, nisi regina Angliae consulta, nec cum quovis alio, ordinibus Scotiae invitis, matrimonium contraheret. Scoti in Hiberniam, nisi impetrata ex Anglia licentia, non transmitteret. Ad haec firmanda, regina et delegati constituendi syngraphas et sigilla apponerent. Sex obsides quos regina Angliae nominaret, in Angliam mitterentur. Si regina Scotiae aliquid contra Elizabethem per se aut alium moliretur, ipso facto omni iure, quod in Angliam vendicat, excideret. Castra Humium et Fast Castell in tres annos ab Anglis tenerentur. Munimentum itidem aloquid in Gallovidia vel Cantira Anglis in manus traderetur, ne Scoto-Hiberni inde Hiberniam infestarent. Postremo ordines Scotiae haec singula parlamentaria authoritate confirmarent.
20. Ad haec illa primum pro sua prudentia provide sane extemplo respondit, sed pleniorem responsionem retulit ad episcopum Rossensem suum in Anglia legatum, Alexandrum Gordonium episcopum Gallovidensem, comitis Huntlaei patruum, et Guilielmum baronem Levingstonium a suis in Scotia locumtenentibus delegatos. Qui postea ex his articulis alios admiserunt, alios reiecerunt. Responderunt, Tractatum Edenburgensem confirmandum, titulum Elizabetha superstite renuntiandum, de antiquo illo cum Gallis foedere considerandum, quod si non observarent, regina dotem amitteret, gens Scotica, e qua centum cataphracti equites, centum viginti quatuor sagitarii satellites aluntur. Mercatores, studiosi, plures qui haereditates in Gallia adierant, et sacerdotia tenent, pensionibus et immunitatibus quibus gaudent maximis exuerentur et eiicerentur; Scotiaque potentissimaae gentis amicitia et subsidio nudaretur. Quae nisi Angli cumultae resarcirent, nullo modo se foederi Gallico posse renuntiare. Milites autem exteros nolle admittere, nisi eiusmodo rebellio proruperit, quae domestico milite comprimi non poterit. Reginam Scotorum nulla cum subditis Angliae consiliorum commercia in Angliae damnum habituram, si modo regina Angliae vicissim cum Scotiae subditis nulla in damnum Scotiae habuerit. Si qui sint profugi Angli et rebelles in Scotia, illos pene Scotos rebelles esse, et ab iisdem repetendos, damna illata a delegatis examinanda, in Darlii et Moravii caedem ex legibus Scotorum inquirendum. Regem obsidem in manus tradere non posse, cum ille sit penes illos, qui regis nomen rebellioni contra reginam obtendunt. Novum et inauditum esse ut liberae principi in matrimonio contrahendo a principe extero et suis subditis praescriberetur. Scotos in Hiberniam in damnum reginae Angliae, sine licentia non transmittendos, si reciproce Hibernici eadem lege teneantur, ne in Scotiam transmittant. Ad securitatem firmandam consenserunt obsides dare, quosqcunque regina Angliae nominaret, praeter ducem Castri-Heraldi, Huntleium, Argathelium, et Atholium, Praeterea Scotorum reginam omni successionis iure in Anglia excludendam adsenserunt, si aliquid contra reginae Angliae ius moliatur, modo regina Angliae pari aliqua poena vicissim teneatur, si illa quid contra Scotiae reginam moliatur. De castro Humio et Fast Castello rogant, ut baroni Humio proprietario domino restituerentur, nec diutus ab Anglis tenerentur. Munimenta in Gallovidia aut Cantira exteris tradere, nihil aliud esse quam novam bello materiam suppeditare.
21. Cum de his convenire minime possent, nec delegati a Scotiae prorege venirent, et interea auxilia ad Scotorum reginam liberandam a pontifice Romano, Gallo et Albano efflagitari sparis rumoribus divulgaretur, Anglique rebelles Westmorlandius, Northumbirae comitissa, et reliqui e Scotia subducerentur (quibus pontifex Romanus per episcopum Rossensem XII millia aureorum suppeditarat), plane nihil ex hoc tractatu provenit, nisi quod Elizabetha (quae tanquam honoraria arbitra ad clavum totius Britanniae sedit) conventum ordinum Scotiae prorogari, et inducias saepius agitari, pro sua authoritate iusserit. Partium enim duces Scotiam gravissime ubique afflixerunt.
22. Articulos huius tractatus Rossensis ad pontificem, Gallum, et Hispanum misit, innuitque Scotorum reginam his necessario consensuram, nisi auxilio et consilio tempestive adiuvarent, quae vehementius, sed frustra efflagitavit. Illi enim aliis curis erant occupatissimi, et Hispanus totus in nuptiis apparandis cum Anna Austriaca Maximiliani imperatoris filia, sua ipsius e sorore nepte, quae hoc tempore e Zelandia Hispaniam versus solvit. Ad quam per mare Britannicum in Hispaniam deducendam Elizabetha Carolum Howardum cum bellicosa classe et selectis nobilibus misit summa cum honoris et amoris in Austriacam familiam testificatione.
23. Anno iam regni Elizabethe duodecimo foeliciter exacto, in quo aureum, ut vocarunt, diem creduli pontificii sibi ex ariolorum praedicatione expectabant, boni omnes per Angliam laetanter triumphabant, et XVII Novembris anniversarium regni inchoati diem gratiarum actionibus, concionibus per ecclesias, votis multiplicatas, laetisona campanarum pulsatione, hastiludiis, et festiva quadam laetitia celebrare coeperunt, et in obsequiosi amoris testimonium, dum illa viveret, non destituerunt.
24. Inter haec fatis concessit Henricus Cliffordus, secundus huius cognominis Cumberlandiae comes, filius Henrici, quem Henricus VIII ad comitis honorem anno MDXXV evexerat. Sed ex perantiqua et nobili familia, cui plurimum honoris accessit e coniugiis cum haeredibus tum Vesciorum, tum Vipontiorum sivi de Veteri Ponte qui olim haereditarii Westmorlandiae vicecomites. Genuit ille e priore uxore Eleonora filia altera Caroli Brandoni ducis Suffolciae et Maria Henrici VIII sorore Margaretam magna spe, et pompa enuptam Henrico filio comitis Derbiae ut unicam familiae haeredem. Sed haec spes evanuit, cum ille e secunda uxore Anna Dacrea duos procreasset filios, qui in paterno honore invicem successerunt.
25. Debitum etiam naturae persolvit Nicholaus Throcmortonus iam saepius dictus, filius quartus Georgii Throcmortoni equitis aurati ex Catharina Nicholai baronis Vaulxii filia, vir magna rerum usu, iudicio acerrimo solertiaque singulari; qui multa movendo aegre sub Maria prudentia diserta vitae consuluit, et sub Elizabetha indefessa opera, multis legationibus magna cum laude defunctus, nisi ad exiguas opes, et tenues illas dignitates, licet nomine speciosas, primarii pincernae Angliae, et camerarii fisci regii, emergere non poterat, dum Cecilio aemulatorem in Leicestrii gratiam se obiiceret. In cuius aedibus inter coenandum dum acetariis affatim vesceretur, ut alii perhibet peripneumonia, ut alii vehementi catarrho oppresus, non sine suspicione veneni, mortem tempestive sibi et suis oppetiit, in magno vitae et fortunarum discrimine ex irrequieto ingenio positus.
26. In Hibernia, Connogherus O-Brien, Twomundiae comes, cum Edwardum Fittonum Connachtiae praefectum ferre non posset, qui paulo severius provinciam administrare, et spem expilandi subditos Hiberniae dynastis praecidere coeperat, clandestina rebellionis consilia cum nonnullis inierat, cumque iamiam eruptura, forte fortuna diflata fuit. Pridie enim quam arma essent sumpturi, Fittonus totius rei omnino ignarus, Twomundio comiter significavit se die crastino apud eum ut hospitem cum aliquot amicis diversurum. Ille conscientia convictus, metuque pessimo in dubiis augure correptus, consilia parere ratus, et praefectum ut hostem, non ut hospitem adventurum, illico in Galliam solvit, quid de illo factum omnibus demirantibus. Coniurati in Angliam ad rem aperiendam profectum subveriti, in obsequio permanserunt. Quod cum ille certo comperisset, serio resipuit, et rem totam Norrisio in Gallia legato ingenue confessus, eoque deprecatore usus, eam apud Elizabetham gratiam invenit ut ad sua restitueretur.
27. Thomas vero Stucleius Anglus, ganeo, profligator, et ostentator insignis, qui rebus accisis in Hiberniam profugerat, spe seneschaliaae Wexfordiae excussus, cum indignissimas contumelias in principem bene meritam evomuisset, et homo contemptus res movere non potuisset, ex Hibernia in Italiam ad Pium V pontificem Romanum elapsus, incredible est in quantam gratiam assentatiunculis apud senem perniciem Elizabethae anhelantem influxerit, magnifice ostestando, et pollicando se sum tribus Italorum millibus Anglos ex Hibernia deturbaturum, et classem Anglicam incensurum. Quae postea scelerate suscepit, sed suo exitio, ut dicemus.

Perge ad 1571