1569l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Programma de bonis detentis. | Antigramma. | In Cecilium coniuratio. | Pecunia repetita. | Emporium Anglorum Hamburgi. | Doctor Storius interceptus. | Albani in Anglos furor. | Hispanus rebelliones in reginam concitare student. | Piratae cohibiti. | Negotiatio in Russia impedita. | Anglorum in Russia libertas. | Eorum in Russia mercaturia. | Et per mare Caspium in Persia. | Legatio Russica in Angliam. | Foedus Russicum. | Russi in Anglos indignatio. | Placatur. | Moravius Scotae amicos opprimit. | Rumores contra Moravium. | Eos Elizabetha refellit. | Scota miseretur. | De ea restituenda agit. | De nuptiis Norfolcii cum Scota clam deliberatur. | Prima harum nuptiarum mentio. | Moravii propositio ad Norfolcium. | Throcmortoni consilium. | Articuli de nuptiis Scotiae propositis. | Illa dimittit. | De Scota liberanda consilium. | Regina de his nuptiis edocta. | Leicestrius rem aperit | Ducem deterret. | Cecilius rem expiscatur. | Norfolcius in Norfolciam se confert. | Hinc in aula trepidatur. | Ad aulam rediit. | Moravius rem aperit. | Norfolcius custodiae datur. | Et alii. | Conscii culpam deprecantur. | Libri adversarii de nis nuptiis. | Chapinus Vitellius in Angliam cur venit. | Rebellio septentrionalis. | Rebellium praetextus. | In rebellionem prorumpunt. | Eorum declaratio. | Ad pontificios literae. | In libros saevitia. | Vexilla. | Numerus. | Recedunt. | Bernardi castrum capiunt. | Fugiunt. | Nonnulli supplicio afficiuntur. | Alii proscribuntur. | Nova rebellio. | Pugna fusi. | Elizabetha reformatis in Gallia auxiliatur. | Rebellio in Hibernia. | Sedatur. | Hiberniae infoelicitas.

1. sexto Ianuarii programma Londini editum est de bonis Anglorum ab Albano detentis, in quo pleraque iam dicta explicantur, et culpa in De Spesium coniicitur. Ille antigramma opponit, in quo innuit programma illud non a regina emissum, sed reginae nomine a nonnullis qui Hispano iniquiores, et Belgis rebellibus aequiores. Pristinam reginae erga Hispanos benevolentiam collaudat, eandem immerito abalienatam deplorat, non maiorem fidem sibi legato et Albani literis adhibitam stomachatur, pecuniam illam detineri demiratur, cum magis interesset reginae (ut ipse dixit) pecuniam Hispano contra rebelles suppeditare, quam detrahere. Denique eam, quasi prima iniuriam intulerit, taxat, Albanique factum et se excusat. Nec his contentus libellos famosos spargit, in quibus reginae existimationem contumeliose atterit, sub nomine Amadis Orianae. Unde reprehensus, custodes ad unum et alterum diem dati, et illi haec et huiusmodi fuse, sed, frustra, apud Hispanum queritur.

2. Ex hac pecunia detenta nonnulli Angliae proceres, inter quos marchio Wintoniae, dux Norfolciae, comites Arundeliae, Northumbriae, Westmorlandiae, Penbrochiae, Leicestriae, et alii in Cecilium causas ut semel atque iterum iam antea, de pecunia ad Galliae protestantes missa, quaerebant, revera autem quod aegris oculis eius apud reginam potentiam intuerentur, Suffolciensi familiae in regni successione favere suspicarentur; et ne ipsorum conatibus viam obstrueret vererentur. Occultumque consilium inibant eum in carcerem conieciendi, Throcmortono aemulo suggerente semel incarceratum pessundandi rationes fore expeditissimas. Sed nescio cuius indicio, regina hoc opportune rescivit, et Cecilius structas insidias animosa principis fortitudine, quae ipso temporis articulo interveniens nutu eos cohibuit, facile superavit. Simulque illa infregit aliud occultius eorum consilium publice declarandi reginam Scotorum indubitatam Angliae haeredem (contra libellum pro iure Suffolciensis emissum) si quid humanitus Elizabethae accideret.

3. Ad detentam pecuniam repetendam iam venit ab Albano d’Assonvilius, cumque literas ab Hispano haberet nullas, Elizabetha ad consiliarios remisit, quos ille primum adire recusavit; mox tamen adiit, et auditus post mensem re infecta rediit.

4. Mercatores Angli Hamburgum in Germania tanquam ad novum emporium merces convehunt, Albanus omnia omnino commerica cum Anglis interdicit, et ne quid in Belgium ab illis invehatur vel evehatur, exploratores instituit, inter quos Ioannes Storius profugus Anglus legum doctor erat sagacissime diligens, qui prius in principis vitam Prestallum impostorem magicum consuluerat, et de patria invadenda Albano consilia suggesserat. Sed ille dolo composito in navem quae merces Anglicas et libros haereticos intullise ferebatur illectus, expansis mox velibus in Angliam erat abductus, ubi postea ultimo supplicio (ut suo loco dicemus) affectus.

5. Albanus non his contentus imperat ut nullae nisi armatae naves e Belgio prodirent, et Anglis, ubicunque invenerint, manus iniicerent. Quod etiam in Hispanis fieri curavit, ubi Angli mercatores et nautae, bonis fisco addictis, in inquisitionem abrepti, et in triremes damnati. Iussitque Hispanus literis ad comitem Montis Agundi Boeticae praefectum, ne oleum, alumen, saccharum, aromata, et id genus alia in Angliam exportarentur, ratus si hisce Angli distituerentur, facile in rebellionem prorupturos, simulque per clandestinos internuntios cum duce Norfolciae et Ormondiae comite agit, ut hic in Hibernia, ille in Anglia reginae negotium facesserit, quid illi (qua fuerat in principem fide) ingenue aperuerunt. Quamprimum maritimi Angliae populi haec comperissent, incredibile est quanta alacritate maria insiluerint, et quam late piraticam in Hispanos exercuerint, adeo ut ad eos cohibendos edicta prodierint, in quibus prohibitum ne quis a depraedatoribus merces emeret.

6. Nec minus impeditae erant hisce diebus in Russia quam in Belgio res mercatoriae Anglorum, tam ex fale institorum fide, et prava ipsorum inter se, quam Germanorum et Russorum in eos aemulatione, dum hi de dolo malo et mercium pretio adaucto, Angli qui e societate Moscovitica non erant, et Germani de monopolio conquererentur. Ad haec sananda superiori anno missus erat Thomas Randolphus, qui licet minus gratus imperatori Russico, cum sedulo de re mercatoria et nihil de foedere, cuius anno MDLXVII meminimus, egerit. Illo tamen intercedente, imperator pro singulari sua in reginam et gentem Anglicam benevolentia concessit Anglicae in Russia societati immunitatem a vectigalibus, libertatem quacunque vellent per amplissimi imperii sui regiones merces distrahendi, et in Persiam Mediamque per mare Caspium exportandi; cum caeterarum gentium mercatoribus non liceat mille passus ultra urbem Moscuam proficisci, domosque dedit ad funes navales torquendos, et territoriolum quinque millia passuum in ambtu cum sylvis ad ferrum conflandum, Anglosque in opprisney, id est in delectum semen populi sui suscepit.

7. Nunc illi confidentius regiones illas perlustrare coeperunt, per Dwinam adverso flumine remigio et helciario opere navigiis monoxylis merces Volgodam devehere, inde terrestri septem dierum itinere Yersulaviam, deinde per Volgam (qui latitudine mille plus minus passum patet, et argillaceo solo quercibus et betulis redimitus defluit) ad Astracanam XXX diebus totidemque noctibus flumine secundo. Ab Astracana vero ubi navigia construxerunt, magno sane et memorabili ausu

mare Caspium quod admodum vadosum saepius traiecerunt; et per vastas Hircaniae et Bactrianae solitudines ad Teverin et Casbin Persiae urbes penetrarunt, spe certa Cathaiam tandem apperiendi. Sed bella quae inter Turcas et Persas mox flagrarunt, et barbarorum latrocinia hoc laudabile Londinensium institutum interruperunt. Imperator autem Randolphum cum lautiis remisit, et cum eo Andream Gregiorwitzium Savienam splendida sane pro more gentis legatione, qui laute a Londinensibus, et honorifice a regina exceptus.

8. Proposuit ille foedus quoddam lingua Russica conscriptum, quod iisdem plane verbis, arcanis literis sanciendum

ipso praesente, atque in linguam Russicam cum omnibus literis transferendum, reginaeque manu, sigillo, et iureiurando muniendum postulavit, necnon ut regina suum legatum in Russiam mitteret, qui iisdem verbis literas arcanis imperatoris sigillo et crucis osculo coram confirmatas vicissim acciperet. Regina foedus paciscitur cum clausula reservationis, quoad sibi per foedera cum aliis principibus prius contracta licuerit, ad mutuam opem contra hostes communes praestandam, ita ut nihil contra ius fasque fieret. Quod si ille quocunque casu solum mutare vel a domestici, vel externis hostibus adactus fuerit, illum, uxorem, et liberos omni honore tanto principe digno excipere et tractare, locum perendinationi commodum assignare, suae religionis cultum libere permittere, et facultatem discedendi pro arbitruo sanctissime verbo principis Christiani coram legato et intimis consiliariis promisit et sigillo confirmavit. Haec enim ille arcanis illis literis summopere efflagitaverat. Tantum autem abfuit ut haec homini feroci, cui suus animus, sua libido ius erat, satisfaceret, ut longis literis omnia sua in gentem Anglicam beneficia enumerando indignanter exprobaret, reginam quod legatum cum suo non miserit ad iusiurandum recipiendum stomachatur, eam quasi sui negligentem, et mercatorum negotiis principe indignis nimo plus intentam arguit, quos suis rationibus adversari suspicatus, ut sordidos et lucro potius inhiantes, quam principum honori consulentes contemptim et contumeliose perstringit, privilegia indulta revocare atrociter minatus. Quod tamen blandis reginae litteris per Ienkinsonum placatus non facit; sed eam du vixit ut sororem diligentissime observavit, de foedere illo solidius confirmando subinde interpellavit, Anglosque praeter caeteros eximie dilexit.

9. Iam Moravius qui spe restituendi reginam Scotorum ipsi reginae, Norfolcio, et aliis in Anglia proposita, securum sibi in Scotiam reditum paraverat. (Illa enim Scotos eius vitae insidiantes cohibuerat, et ne reditum impedirent iusserat.) Ubi primum Edenburgum venit, nobiles reginae addictos quaesito colore consultandi de eadem restituenda convocat. Quo cum primi advenissent Hamiltonius dux Castri- Heraldi vicarius regni a regina constitutus, et Herisius persuasi credulae reginae literis, ille eos dum fraudes timet circumvenit, caeterisque quidem ne expectatis in carcerem condit, et illico reginae fautores omnibus belli iniuriis graviter exagitat.

10. Hinc rumores per Scotiam late contra Moravium disseminati, scilicet eium in pactionem cum Elizabetha venisse ut tenellus Scotorum rex in Angliam educandus traderetur, castra Edenburgi et Sterlinii Anglorum praesidiis firmarentur, Dunbrittonum in Anglorum usum expugnaretur, Moravius legitimus regni Scotiae successor, si rex sine sobole obiret, promulgaretur, regnumque ut Elizabethae beneficiarius teneret. Haec ita increbuerunt, et probabilitate quadam animos hominum per universam Britanniam perculerunt, ut Elizabetha et suae existimationis, et etiam Moravii interesse putaverit has maculas abstergere. Scripto itaque edito haec a veritate alienissima esse verbo regio declarat, et ab iis conficta qui utriusque regni tranquillitati invident, nec ullam inter se aut suos administros, et Moravium (quam novit) pactionem verbo aut scripto intervenisse, ex quo postremo in Angliam venerit. Comitem autem Lenoxiae avum tenelli regis rogasse ut rex, si ab improborum machinationibus in Scotia tutus esse non posset, in Angliam mitteretur. Praeterea asseverat se pro falso reputare, quicquid de pactione inter Moravium et Hertfordiae comitem perhibetur, scilicet illos mutuam operam ad utriusque regni coronam occupandam praestituros. Denique per se non stetisse quo minus res inter Scotorum reginam et filiolum nondum sit transacta, ut vero transigatur elaboraturam. Et certe elaboravit, licet conflictaretur hinc metu ex aemulatione inveterata quae inter principes mulieres nunquam moritur, inde miseratione ex humanae fragilitatis subinde repetita recordatione.

11. Miserationem hanc Scotorum regina magis concitavit, metumque minuit crebris literis amore plenissimis, in quibus sance promisit et pro humanitate quam fuerat experta, et arctissima quae intercedit cognatione, se nihil in illam molituram, nec cuipiam alteri principi restitutionem velle debere, adeo ut Elizabetha cum Moravio aliisque Scotis per Woodum qui ab epistolis Moravio maximopere egerit de ea in pristinam regiam dignitatem restituenda; sin minus, ut regio titulo concederetur, ut tanquam privata domi apud suos libere, secure, et honorifice dies degeret. Verum Moravium iam summa rerum potitum nequaquam permovere poterat.

12. Ferebatur his diebus rumusculi aura inter homines melioris notae ducem Norfolciae Scotorum reginam in uxorum ducturum, quod pro partium studiis varie expetitum, dum pontificii hinc suae per illam religioni, alii per illum reipublicae consultum iri sperarent. Certe plurimi qui reginam a coniugio alienam viderunt, et exteros principes Angliae hostes oculos et animos in reginam Scotorum tanquam certissimam Angliae haeredem coniicere; exisitimarunt magis ad quietam fundandam, et Scotorum reginam intra terminos continendam, ut illa Norfolciae duci inter Angliae proceres longe maximo et nobilissimo, gratia apud plebem pollenti, et in protestantium religione innutrito, coniungeretur, quam principi extero qui per eam utrique regno periculo facesseret, et utriusque haereditatem adiret, quam in Anglici sanguinis principe consolidari primis votis exoptarunt, si quid humanitus Scotorum regi infantulo accideret. Quem etiam in Angliam abducere proposeurunt, ut ille verus Angliae haeres apud Anglos educatis Anglis charior esset, omnibus de successione scrupulus tolleretur, Elizabetha nihil a duce et Scotorum regina timeret, cum illum in potestate haberet. Praeterea ne quid dux in illum attentaret, sed charius adamaret, statuerunt ut Margareta unica ducis filiola eidem de futuro desponderetur. Inter hos ferunt Arundeliae, Northumbriae, Westmorlandiae, Sussexiae, Penbrochiae, Southamptoniae comites, baronesque complures, et ipse etiam Leicestrius, an falso et insidiose in ducis perniciem incertum, qui tamen omnes rem prius reginae communicandum, eiusque arbitrio permittendam censuerunt, utque leges illa praescriberet, quibus suae ipsius, religionis, et regni saluti atque securitati plenissime consuleretur. Sed rem habe summatim, si placet, ab ipsa origine, ex ipsius ducis scripta confessione quam vidi, et commentariis episcopi Rossensis, qui huius negotii pars maxima fuit.

13. Cum delegati anno supereiori Eboraci convenirent, Lidingtonius et episcopus Rossensis inter aucupandum cum duce egerunt de nuptiis inter eum et reginam Scotorum contrahendis, ut postea Moravius ipse apud Hamptonam regiam. Hic in privato cum duce colloquio, et etiam cum aliis nonnullis, simulavit se nihil magis in votis habere, quam ut rebus in Scotia compositis, Scotorum regina soror sibi charissima in pristinam authoritatem restitueretur, modo illa subditos in pristinam gratiam vere et ex animo reciperet, omnibus utrinque offensionibus obliteratis. Vereri tamen, si illa pro sui arbitrio virum sibi adscisceret e Gallia, Hispania, vel Austria, ne iniurias acceptas ulcisceretur, religionem in Scotia receptam mutaret, et magnum Angliae periculum conflaret. Ad haec praevertenda, omnem operam pollicitus est, ut illa quae primum puero, postea iuveni improvido, et deinde furioso nupserat (ita enim se verba habuerunt), nunc tandem duci, viro maturo iudicio, matrimonii vinculo coniungeretur, quod utriusque regni tranquillitati, utriusque principis securitati, et religionis firmamento inprimis cederet, cum ille, qua fuit in reginam Angliae observantia, foelicius Scotiam in amicitia Anglorum contineret, et reginam Scotorum facilius ad veram religionem, quam ille fuerat amplexus, perduceret.

14. Haec eadem Moravius etiam reginae Scotorum per Robertum Melvinum occulte impertiit, et ad eadem conficienda operam perofficiose detulit. Dux autem respondit nihil se posse de nuptiis illis statuere, priusquam illa crimina obiecta elueret. Rossensis tamen sedulo quantum poterat quodammodo nolentem pertrahere non destitit.

15. Paucis post diebus Nicholaus Throcmortonus in regia Westmonasterii ducem convenit, cui singulare studium in omni officii genere professus, significat se intellexisse Leicestrium cum duce acturum de matrimonio inter eum et reginam Scotorum, quod novum sibi Throcmortonus dixit, cum easdem nuptias ipse Leicestrius non ita pridem ambiisset. Ducem vero amice monuit, si id ageretur, ut Leicestrio, qui antea ambierat, huiusmodi nuptiarum honorem deferret, sin ille vehementius instaret, ut abnueret eo quod Scoti illam plurium criminum insimularint. Ego tamen, inquit Throcmortonus, inprimis opto ut illa tibi connubio coniungatur, tum ut verae religioni consulatur, tum ut non aliunde quam a regina nostra illa tota dependeat. Hoc tamen praemoneo, si quid hac in re egeris, Leicestrius tibi consilio praeerat, tu enim per te haud facile reginae assensum consequaris.

16. Uno et altero post die Leicestrius rem duci proposuit, qui iuxta ac Throcmortonus praemonuerat, respondit, cumque ad crimina perventum, Leicestrius illa extenuavit, idque ex fide Richardi Candishi, cuius operam etsi suspectam, duci commendavit. Leicestrius deinde rem Penbrochio communicat, et dux Arundelio. Illi una cum Throcmortono literis suis ducem reginae Scotorum in maritum (quod et Moravius ante fecerat, commendant). Ipse etiam dux datis literis amorem suum singularem testificatus omne studium amantissime defert. Iam inde quascunque ad illam scripsit, et ab illa accepit literas, illis impertit, et crebra colloquia de ratione matrimonii ineundi cum Rossensi habent, et per Richardum Candishum hos articulos Leicestri manu conscriptos reginae Scotorum proposuerunt mense Maio MDLXVIII. Illa nihil moliretur quod sit fraudi reginae Angliae, aut liberis ex ea natis in successione regni Angliae, foedus offensionis et defensionis inter regna iniret, religionem protestantium in Scotia constabiliret, Scotos qui iam adversantur in gratiam reciperet, assignationem regni Angli duci Andiuri factam revocaret, aliquem e nobilitate Anglica in virum adsumeret, nominatim ducem Norfolciae inter proceres Angliae longe nobilissimum. His si adsentiret, promiserunt se effecturos ut regina Angliae etiam consentiret, illa in regnum propediem restitueretur, et in successione Angliae confirmaretur. Haec illa prompte admisit, nisi quod de foedere nihil respondere posset, Galliae rege inconsulto. Assignationem vero nullam Andium duci factam esse protestatur, curaturam tamen (si hoc postularent) ut Andinus renuntiaret. Monuit ut, ante omnia, assensum reginae procurarent, ne res in suum et ducis detrimentum verteret, quod in Darlianis nuptiis sine eius assensu contractis illa prius experta. Illi tamen prius animos plurium nobilium tentandos censuerunt, quorum plerique assensum ita praeberunt, modo regina non adversaretur. Nec improbarunt quidem Gallus et Hispanus, solummodo a Moravio timebant, ne qui primus rem proposuerat et omnem operam pollicitus erat, primus impediret. Veruntamen in hanc sententiam convenerant, ut Lidingtonius, qui tunc expectabatur, Elizabethae animum primus tentaret. Interim dux quicquid hac de re actum baroni Lumleio impertit, aegreque a Leicestrio obtinuit, ut alios quosdam amicos de hac re consuleret; paulo tamen post cum Penbrochii assensu etiam Cecilio rem aperit.

17. Quo quidem tempore Leonardus Dacraeus suscepit cogitationem captivam reginam e custodia, qua tunc Whinfeldiae in comitatu Derbiae cum comite Salopiae asservabur, subducendi. Northumbrius consilii particeps hoc duci significavit, sed ille fieri prohibuit dum timeret ne illam Hispano in uxorem traderent, et speraret Elizabethae assensum brevi elicere.

18. Mox harum nuptiarum rumor per mulierculas aulicas, quae statim amatoria sagaciter odorantur, ad reginae aures clarius pervenit. Quod cum dux comperisset, obnixe ipse cum Leicestrio, et per Penbrochium et Throcmortonum agit, ut reginae protinus res proponeretur. Ille moras nectit, et procrastinat quasi opportunem tempus praestolaturus. Cecilius autem ducem iam animo anxium admonet ut ipse rem reginae explicaret, quo et ipsi et reginae omnis scrupulus quamprimum eximeretur. Leicestrius contra, qui promittit se rem propositurum reginae rusticanti; sed sum in alium atque alium diem blande differt, regina ad Farnhamiam ducem mensae adhibet, et false submonet ut caveret, cui pulvino caput inclinaret. Tichfeldiae tandem Leicestrius male se habuit, vel certe simulavit. Reginae invisenti, consolatione permulcenti, et deprehendenti spiritum et sanguinem ex timore intra retrahi, cum suspiriis et lacrimis culpam deprecatus, rem totam ab origine explicavit.

19. Quo tempore regina ducem in ambulacrum advocavit, gravissimeque reprehendit, quod, ipsa inconsulta, Scotorum reginam in matrimonium postulasset; iussitque pro fide quam principi debuit, ut incoepto absisteret. Promisit ille libens lubensque, nec dubitavit asserere (quasi eam plane negligeret) proventus suos in Anglia non multo esse minores quam regni Scotorum iam misere bellis exhausti; necnon cum in sphaeristrio suo Norwici esset, se nonnullis regibus quodammodo aequalem sibi videri. Verum iam inde animo fractiori esse coepit; cumque reginam vultu et voce indies infensiorem, Leicestrium quodammodo abalienatum, et plures nobiliores salutatione vix rediita, et sermone statim abrupto, a familiaritate sensim se abducere perspiceret; venia non impetrata Londinum cogitans divertit ad Penbrochium, qui bene sperare iussit, et nonnihil solatii praebuit. Et eodem ipso die Elizabetha Scoticum legatum de regina captiva liberanda interpellantem indignanter reiecit, iussitque ut illa tranquille se geret, ne eos quibus maxime innitur, sine capite truncos propediem videret.

20. Cum iam rumor ille de nuptiis magis magisque caleret, et regis Galliarum orator reginae Scotorum libertatem (magis suasu quorundam Anglorum, quam iussu regis Gallorum, ut mox compertum) maximopere urgeret, suspitiones novae undique arreptae fuere, et Cecilius, qui reipublicae et religioni sedulo semper excubavit, intentum animum habuit, ut rem indagaret. Egit itaque per literas cum Sussexio septentrionalis plagae praeside qui duci intimus et necessitudine coniunctissimus, ut si quid de ducis nuptiis intelligeret, reginam faceret certiorem. Quid responderit, me latet. Cumque observatum fuisset ducem cum Moravio Scotiae prorege secreta colloquia ad Hamptonam regiam subinde conseruisse, Georgius Carius baronis Hunsdonii filius submissus est ad Moravium, ut eliceret si quid dux illi de his nuptiis impertiisset. Dux interea territus rumore falso dissipato rebellionem in septentrionali plaga concitatam esse, et certior a Leicestrio factus illum incarcerandum fore, in Norfolciam secessit, dum tempestatem impendentem amici aulici interim avereterent (qui hoc promiserunt) et ipse supplicibus literis infensum reginae animum emolliret. Adhibiti autem erant qui eius motus et conatus, etiam et nutus observarent. Cum nihil solatii apud suos reperiret, et Heidonus, Cornwallius, aliique e primariis eius tractus viri suaderunt, ut ad reginae misericordiam, si sibi male conscius esset, confugeret, in ancipites curas distractus fluctuavit. Aula interim suspicioso metu ne ille in rebellionem prorumperet tota erat suspensa, deliberatumque ferunt si hoc faceret, reginam Scotorum illico e medio tollere.

21. Ille autem ex innata bonitate et optimae mentis conscientia in nullam maiestatis legem peccasse (illam enim Henrici VIII de non ducendis regis sororum, aut fratrum, aut amicitiam liberis clam rege, sub poena laesae maiestatis, Edwardus VI refixerat), necnon ex timore ne durius cum regina Scotorum ex suspitione ageretur, amicis in aula dat literas quibus metu carceris subduxisse se domum significat, ut tempore et absentia remedium contra malignos rumores, qui pronis in aula auribus semper excipiuntur, compararet, culpamque demisissime deprecatus, illico se itineri aulam versus accingit.

22. In reditu ad Sancti Albani, Owenus Arundelliae comitis famulus clam a Throcmortono et Lumleio, qui iam in custodia, missus, admonet ut ipse culpam in se omnino susciperet, nec in Leicestrium aut alios derivaret, ne ex amicis inimicos redderet. Ibi Edwardus Fitz-Girald comitis Kildariensis frater (cohortis nobilium stipatorum subpraefectus) obvius excepit et Burnhamam ad tertium ad Windesoria milliare (ubi tunc regina egit) abduxit. Quarto post die, abbas Dunfermelini literas a Moravio Scotiae prorege reginae tradit, in quibus significavit ducem ad Hamptonam regiam secreto cum ipso egisse, ut eius cum Scotorum regina connubio faveret; nisi vero faveret, interminatum fuisse; se fauturum promisisse, ut insidias in vitam a Nortono quodam dum rediret structas anteveniret, a quo et aliis dux securitatem redeundi spopondit; et paulo post ducem per literas furtivis notis conscriptis ab ipso petisse ut connubio assensum praeberet suum. Ad haec ducem per Boidium significasse quod nunquam Scotorum reginam desereret; insuper eiusdem reginae ministros proregi quodammodo persuasisse Elizabetham in connubium consensisse, necnon spem regni Angliae proposuisse. Deprehendit etiam Elizabetha, illam quibusdam Angliae proceribus intimasse ut in suas partes pelliceret, se id moliri quod reginae sit securitati, et utriusque regni saluti certissimae.

23. Dux, qui occulte et caute literarum commercia (quae submissae in lagenis cervisiariis) cum episcopo Rossensi, Leicestrio, et Throcmortono habuit, sub hoc tempus de hoc cum Scotorum regina connubio et clandestinis cum episcopo Rossensi colloquiis examinatus, pleraque confessus, ad arcem Londinensem sub custodia Henrici Nevilli equitis aurati mittitur, asperius reprehensus quod venia non impetrata aula discesserat, et insimulatus quasi rebus novis studeret. Biduo post episcopus Rossensis itidem examinatur, et Robertus Ridolfus patritius ille Florentinus quo Rossensis et alii familiariter utebantur Francisco Walsinghamo custodiendus traditur. Penbrochiae comes domi suae se continere iubetur et privatae examinationi subiicitur. Eius tamen nobilitati et senectuti datur ne confessio in scripta redigeretur, cum hoc peteret eo quod scribere nesciret. Proceres aliquot e regia submoventur quasi conscii, qui supplices confessi se cum duce in nuptias consensisse quas Moravius primum proposuerat; ita tamen ut dux, regina Scotorum, et ipsi rem ad reginam referendam senserint priusquam contraherentur, delicti veniam petierunt. Similiter Northumbriae et Westmorlandiae comites huius consilii participes,

se Sussexio septentrionalis praesidi submiserunt, et ut pro ipsis apud reginam intercederet obsecrarunt. Varii etiam libelli prodierunt contra has nuptias, contra reginam Scotorum, et ius quo illa Angliam ut proxima haeres vendicabat, tanta ingeniorum procacitate, ut regina statuerit severo edicto prohibere, et Rossensi episcopo respondere connivens permiserit. Qui librum ad reginae suae honorem, ius succedendi, et muliebre imperium (nam et hoc impugnabatur) asserendum statim opposuit sub nomini Morgani Philips. Argumenta vero pro successionis iure se ab Antonio Browno primario in communibus placitis iustitiario, et Carello iuris Anglorum consultissimis clam hausisse postea in commentariis ingenue agnovit.

24. His diebus venit ab Albano Chapinus Vitellius marchio Cetonae cum obsoletis Hispani literis specie componendi lites de commerciis, revera ut observaret successum rebellionis iam futurae, militibusque praeesset, quos e Belgio Albanus clam promiserat; qui etiam ad portus explorandos La-Mottum Dunkirkae praefectum (quod ipse postea testatus) navicularii habitu praemiserat. Cum autem deprehensum esset hunc marchionem tantum substitutum ab Albano, qui et ipse vicariae potestate substitutus, dubitatur an cum eo tanquam legato ageretur. Attamen ut Hispani legatum se velle agnoscere regina significavit. Verum cum non aliam ille ostendere authoritatem, quam pecuniam detentam repetendi, illa pacis percupida monuit, ut ampliorem authoritatem ad res componendas compararet. Quam dum expectat, fama de rebellione in septentrionali plaga regni proruptura increbescit.

25. De hac, ut rem altius repetam, autumno ineunte pertenuis rumor exortus erat, qui primum neglectus quod sine capite, mox auctus et frequentibus comitum Northumbriae, Westmorlandiae, et aliorum coitionibus, adeo ut Sussexius praeses eos accersitos de rumore isto sciscitaretur. Qui se inaudisse non diffitebantur, verum conscios esse pernegabant, vitamque contra quoscunque rebelles pro regina multis magnisque obtestationibus devovebant. Hinc domum remissi, etiam cum potestate in authores huiusmodi rumoris inquirendi. Nihilominus adeo rumor ille rursus invaluit, ut regina de tantis viris nihil temere credendum rata, illos per Sussexium iuberet Londinum quamprimum accedere ad omnem suspicionem dimovendam. Sussexius tamen, nescio quo consilio, ipsum adire iussit tanquam de provinciae negotiis cum illis consulturus. Illi primum tergiversantur, mox plane adire abnuunt. Hinc regina festinato literis peremptoriis omni excusatione deposita statim coram comparare iubet, ut vel a rebellione omnino abterreret, vel in rebellionem protinus proruerunt, priusquam copias contraherent, et res maturesceret. Cohortes enim auxiliares tum e Scotis coniuratis, tum ab Albano ad Hertipolum in Dunelmensi episcopatu portum exponendas operiebantur, ut postea innotuit.

26. Quamprimum Northumbrius literas perlegerat, homo facili ingenio, sibi male conscius, Romanae religionis perquam studiosus, iniuria, quam ille interpretabatur, de divite aeris vena in suo solo ex iure maiestatis, sive praerogativae in fodinis regalibus abiudicata exacerbatus, et eximia tamen regiae clementiae spe sustentatus, ancipiti cura fluctuabat, an reginam adiret, an fuga sibi consuleret, an in rebellionem prorumperet. Fluctuantem et pavidum ut amici et famuli in rebellionem iam parati senserint, intempesta nocte ex improviso interpellant, clamitantes Oswoldum Ulstropum et Vaughanum inimicos adesse cum armata manu qui captivum abriperent. Ne sibi, ne suis, ne religioni patrum deesset obtestantur, catholicos per universam Angliam ad Romanam religionem asserendam iam esse accinctos asseverant, campanas per pagos tunultuario ordine praepostero ad multitudinem concitandam pulsant. Ille trepidus e lecto ad pergulam in vivario iuxta Topcliffum se recipit, et nocte insequente Banspethum aedes comitis Westmorlaniae, ubi plures rei non ignari iam convenerant.

27. Etenim ut multitudinem imperitam contraherent, aliis imperarunt ut armati se coniungerent ad reginam tutandam, aliis innuerunt universos Angliae proceres secum ad Romanam religionem restaurandam conspirasse, aliis necessario adactos ut arma sumerent ne prisca Angliae nobilitas a novis hominibus conculcaretur, et patria exteris in praedam proderetur. Hinc aperte in rebellionem proruunt, et publicam regni pacem iam annos undecim sub Elizabeth inconcussam primi turbant, Nicholaeo Mortono presbytero strenue impellente, qui a pontifice Romano missus ut denuntiaret Elizabetham haereticam esse, et inde omni domini et potestate excidisse. Protinusque scripto proposito declarant, Se arma sumpsisse non alio consilio, quam ut maiorum religio restitueretur, consiliarii pravi a regina submoverentur, dux et alii proceres fideles de gradu deiecti in libertatem et gratiam reducerentur; in reginam autem nihil moliri, cui obsequentissimos subditos se esse, et semper fore devovent, literasque ad pontificios circumquaque per regnum missitant, ut vires coniungerent. Tantum autem abfuit ut se consociarint, ut plerique acceptas literas cum latoribus ad reginam transmiserint, suamque singuli ex omnibus regni partibus operam et opes contra illos, et ipse etiam Norfolcius, certatim obtulerint, adeo ut summam certe et singularem subditorum fidem in ipsam perspexerit, at hoc nomine divinam benignitatem gratissimo animo agnoverit.

28. Rebelles Dunelmum episcopalem sedem vicinam primum adeunt, ubi sacra biblia et liturgiae libros lingua Anglica in ecclesiis repertos dilacerant et proculcant. Inde missam ubique celebrantes parvis itineribus sub signis, in quorum aliis depicta erant quinque vulnera Christi, in aliis calix eucharisticus, Richardo Nortono sene nobili et venerabili canicie crucem cum labaro praeferente, turmatim usque ad Cliffordmore haud procul a Wetherbeia progressi. Duodecimo rebellionis die exercitum recensent; nec plures quam sexcento equites, et quatuor millia pedites numerant. Ubi cum certo comperissent Scotorum reginam (ad quam liberandam arma potissimum induerant) a Tutburia Coventriam urbem munitam esse abductam sub custodia comitum Salopiae et Huntingdoniae, Sussexium a latere validum in eos conscripsisse exercitum, Georgium Bowes a tergo delectum habuisse, et Bernardi castrum firmasse, baronem Scropum Cumbriaeque comitem Carleolum communivisse, et manum militarem contrahere, signa retulerunt et, eandem fere viam remensi, ad Rabiam comitis Westmorlandiae aedes primarias devenerunt. Unde digressi castrum Bernardi arcta obsidione incinxerunt, quod, fame urgente, deditione brevi coeperunt, Georgio Bowes cum fratre Roberto, et praesidariis militibus cum armis ex pacto demissis.

29. Quo ipso die, cum iam antea patriae proditores voce praeconis declarati essent, Sussexius in eos cum septem millia militum signa movet, Edwardo comite Rutlandiae, Hunsdonio, Evero, et Willoughbeio Parhamio baronibus comitatus. Cum ad Aclandiam ventum esset, rebelles trepida fuga ad Hexhamam se proripuerunt, et protinus per avia palantes ad castrum Naworthum. Ubi audito comitem Warwici, Clintonqumque maris praefectum dum XII millibus ex australi Angliae parte festinanter insequi, duo comites cum pauculis (caeteris insciis) in Scotiam vicinam illico se subduxerunt. Northumbrius ad Harclawe in turguriolis delituit inter Graihamos famosos praedones, a quibus Moravio postea proditus. Westmorlandius latebras apud Carrum Fernihurstium et Buchluium invenit, tandemque in Belgium cum aliis Anglis evasit, ubi exili ab Hispano pensione vitam satis inopem ad senectutem traxit. Reliqui dissipati fuga et latibulis saluti consuluerunt. Ad terrorem sexaginta sex pedanei magistratus, et alii Dunelmiae suspensi, inter quos Plomtreus sacerdos fuit notissimus. Eboraci supplicio affecti erant Simon Digbeius, Ioannes Fulthropus, Thomas Bishopus, Robertus Penamanus, et Londini post aliquot menses Christophorus et Thomas Nortoni, et nonnulli alii alibi.

30. Postea qui ex rebellibus clarissimi laesae maiestatis convicti et proscripti fuerunt, nominatim Carolus comes Westmorlandiae, Thomas comes Northumbriae, Anna comitissa Northumbriae, filia Henrici comitis Wigonriane, Edwardus Dacraeus de Morton, Ioannes Nevillus de Leversege, Ioannes Swinbornus, Thomas Markenfeldus, Egremondius Ratcliffius comitis Sussexiae frater, Christophorus Nevillus, Richardus Nortonus de Norton Coniers, Christophorus Marmeducus, et Thomas e familia Nortonorum, Robertus et Michael Tempesti, Georgius Staffordus, et quadriginta plus minus alii, natalibus clari, horumque convictio et proscriptio proximo parlamento confirmata. Reliquis qui fundos non habuerunt, et e regno non profugerant, noxa erat remissa. Ita huius rebellionis flamma brevi tempore extincta est, Chapino Vitellio qui conscius, ut dixi, apud reginam et proceres palam demirante, tacite vero indignante, tam subito et tam facile extinctam fuisse, eiusque in Angliam adventum irritum cecidisse.

31. Ex obruto huius rebellionis incendio novus quasi de cineribus igniculus Naworthi in Cumbria iuxta Vallum Severi prorupit, a Leonardo Dacreo, Guiliemo baronis Dacrei Gilleslandii filio secundo-genito accensus. Hic (cum baro Dacreus nepos e fratre natu maiore adolescentulus, ut dixi, expirasset) iniquissimo animo tulit opimum patrimonium neptibus quas Norfolcius socer suis filiis desponderat ex lege devenisse; litem contra neptes intenderat, quae, cum ex voto non procederet, clam cum rebellibus consilia sociavit, et Scotorum reginam custodia eripere frustra tentavit. Cum tamen illi rebellionis signa sustulissent priusquam putaret, et patriae hostes declarati, dum ille in aula, ad reginam salutandam admissus, omnem operam contra rebelles detulit, eoque nomine domum remissus. In itinere (ut postea deprehensum est) consilia cum illis per internuntios impertiit, animumque addidit, multa a legatis exterorum principum pollicitus, et inter alia se (collectis reginae nomine militibus) baronem Scropum, limitis occidui praefectum, episcopumque Carliolensem e medio sublaturum. Quod cum efficere non posset, fugientes comites literis commendatitiis ad Scotos persequutus, castrum Greistochum aliasque Dacreorum aedes occupavit, castrum Naworthum tanquam sui iuris communivit; contraxitque obtentu sua defendendi, et rebellibus obstitendi, tria millia limitaneorum praedonum, et alios qui Dacreorum nomini eo tractu longe clarissimo erant devotissimi.

32. Contra hos baro Hunsdonius cum veteranis praesidariis Berwici signa movet. Illi munimentis non confisi obviam procedunt, et triquetra acie equitibus circumpositis ad Geltum fluviolum excipiunt. Pugnatum sane utrinque acriter, et Leonardus (gibbosus licet) nihil non fecit quod in duce fortissimo requiratur, sed plurimis suorum caesis, victoriam haudquaquam laetam Hunsdonio reliquit, et in Scotiam proximam se recepit. Unde brevi in Belgium transmisit, et Louvanii diem supremum inops obiit, ut pater qui moriens ei tristia propter inobedientiam imprecatus erat, non falsus videatur. Hunsdonius castra recepta Norfolcii famulis custodienda commisit, et regina multitudini quam in rebellionem excitarat, criminis gratiam publicato edicto fecit.

33. Quamvis illa hac rebellione domi implicata, protestantibus tamen Galliae non defuit, rebus eorum iam prope deploratis. Principes enim eiusdem professionis ad communem causam tutandam hortata, pecuniam, Navarreae reginae monilibus pignori acceptis, suppiditavit, permisitque Henrico Champernouno (cuius patruelis Gawinis comitis Montgomerii filiam in uxorem coeperat) in Galliam turmam centum equitum volonum nobilium dicere, qui vexillo inscripsit FINEM DET MIHI VIRTUS. Inter quos erant Philippus Butshidis, Franciscus Barcleius, et Walterus Raleghus, admodum adolescens iam primum satis monstratus. Haec Gallum non latuerunt, qui ut Angliae opes in protestantium subsidium redundantes vel exhauriret vel saltem aliorsum derivaret, statuit novum belli incendium contra Angliam in Scotia excitare, sublevando Scotos qui pro Scotorum regina Dunbritonium arcem tenuerunt. Et ad hoc Sebastianum Martiguium bellica laude florentem destinavit, sed illo in obsidione Sancti Ioannis D’Angeli sclopeti ictu extincto, hoc consilium prorsus evanuit.

34. Hibernia hoc tempore rebellionibus vacavit. Edmundus enim et Petrus Boteleri, comitis Ormondiae fratres, vicinos in Momonia iniuriosius tractaverant, legibus parere recusarunt, depraedationibus et incendiis bonos cives infestarunt, et cum Iacobo Fitz-Moris e familia Desmonia, Mac-Arti-More, Fitz-Edmundo seneschallo Imokelliae, et aliis qui cum pontifice Romano et Hispano de asserenda religione et deturbanda Elizabetha Hiberniae regno sategerant, foedus inierunt. Unde perduelles denunciati, et Patrus Carew senior eos varia fortuna velitationibus exercuit. Nihilominus contractis perditorum numeris Kilkenniam obsiderunt, civesque uxorem Warrhami Sancti Legeri in manus tradere iusserunt, sed a praesidariis erumpentibus repulsi, misere regionem circumquaque devastarunt. Ad hanc seditionem inflammandam, venit occulte ab Hispano Ioannes Mendoza, et ex Anglia ad extinguendam comes Ormondiae qui persuasit fratribus ut se submitterent. Illi tamen in carcerem coniecti, verum ne iudicio sisterentur, quod eorum scelera efflagitarunt, impetravit apud reginam assidua comitis intercessio, qui aegerrime tulit eiusmodi maculam per eos nobilissimae familiae esse aspersam, et sanguinis etiam necessitudo inter eos et reginam, quae subinde illibatam huius familiae nobilitatem in suam gloriam trahere gaudebat. Rebellionis autem reliquias prorex per Humphredum Gilbertum acriter persequutus brevi dissipavit.

35. In Ultonia etiam tumultuatum Turlogho Leinigh modo in bello, modo in pacem pro sua levitate, et administrorum lubidine praecipite. Verum eum in officio continuerunt non tam Angli praesidarii, quam Hebridiani subinde ex macris illis insulis in eos agros effusi. Contra quorum in illa parte incursiones magna vis pecuniae ad oram maritimam communiendam ex Anglia subinde mittebatur; sed frustra, ex infoelicitate quadam tam Angliae quam Hiberniae communi ubi ad publica opera eiusmodo homines plerumque se ingerunt, et admittuntur, qui publica privatis sordide postponunt.