1568l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Papistae absolvunt. | Novatores prodeunt. | Secundum civile bellum in Gallia. | Andius Elizabethae in maritum commendatus. | Legatus in Hispania durius habetur. | Et Hawkinsus in America ab Hispanis. | Regina Scotorum carcere evadit. | Vincitur. | In Angliam venit. | Ad Elizabetham scribit. | Iterum scribit. | Illa miseretur. | Consiliarii deliberant.| Detinuendam censent. | Lenoxia in eam conqueritur. | Herisius pro ea intercedit. | Moravius iubetur rationes reginam abdicandi reddere. | Delegati pro Scotorum rege. | Cognitores ab Elizabetha dati. | Delegati pro Scota. | Lidingtonii ad Scotos admonitio. | Scotorum protestatio. | Delegatorum pro regina declaratio. | Responsio delegatorum pro rege. | Replicatio pro regina. | Moravius rationes reginam abdicandi reddere recusat. | Authoritas cognitorum revocatur, Norfolcio laetante. | Novi cognitores dati. | His Scota causam non submittit. | Nisi conditionibus. | Res in nihilum recedit. | De administratione Scotiae quaestio. | Moravius nuptias cum Scota Norfolcio proponit. | Rumores tamen contra eam spargit. | Suspiciones de Norfolcio. | Regina Scotorum Salopiae comiti commissa. | Tertium civile in Gallia bellum. | Elizabetha protestantibus in Galliae subvenit. | Belgas benigne excipit. | Qui Angliae benefici. | Belgici belli initium. | Dux Albanus. | Pecunia in Belgium missa detenta. | Anglorum bona in Belgio detenta. | Et Belgarum in Anglia. | Rogeri Aschami obitus.

Thomas Hardingus, Nicholaus Sanderus, et T. P. theologi ex Anglia profugi strenue exercerent episcopalem potestatem a pontifice Romano nuper accepta, absolvendi in foro conscientiae omnes Anglos qui ad ecclesiae gremium revertebantur, et dispensandi etiam in causa irregularitatis, exceptis ex homicidio voluntario provenientibus, seu deductis in forum contentiosum; etiam ab irregularitate ratione haeresis, dummodo absolvendi abstineant per triennium a ministerio altaris, ex altera parte Colmanus, Buttonus, Hallinghamus, Bensonus, et alii, qui synceriorem religionem ardenti cum zelo professi, nihil nisi quod sacrarum literarum fontibus haustum probarunt, sive ex purioris disciplinae, novitatis, aut dissensionis studio, receptam ecclesiae Anglicanae disciplinam, liturgiam, episcoporum vocationem in quaestionem plam vocarunt, imo damnarunt, ut quae Romanam religionem plus nimio sapiant, quacum aliquid habere commune, impium esse declamitarunt, omna versantes, ut ad Genevensis ecclesiae amussim singula in Anglica ecclesia reformarentur. Hos quanquam regina in custodiam dari iusserit, incredibile tamen est, quantum consectanei, qui invidioso puritanorum nomine statim innotescere coeperunt, obstinata quadam pervicacia, episcoporum vecordia, et occulto quorundam nobilium ecclesiae opibus inhiantum favore, ubique succreverint.

2. Cum Galli qui religioni reformandae itidem incubuerunt, veriti sacrum foedus a pontificiis in ipsos initum esse, paulo ante regem armata manu ex iusto metu cum supplice libello accessissent, secundum civile bellum erupit, ad quod dirimendum regina Norrisium legatum incedere iussit; et pax sane simulata, insidiarum plena subsecuta est. Quo tempore regina mater regis Galliae blanda et benigna humanitate erga legatum et alios Anglos usa, tecte et quasi aliud agens de nuptiis inter Elizabetham et filium Henricum ducem Andium vix XVII annos natum verba facere coepit; nec alio, ut plures existimarunt, consilio quam ut illam a sublevandis Galliae protestantibus distineret in tertio bello civili quod imminere augurabatur.

3. Inhumanius autem cum Manno Anglico in Hispania legato actum, qui insimulatus minus reverenter de pontifice Romano loquutum fuisse, aula exclusus, postea Madrido in viculum rusticum extrusus, famulis missae adstare coactis, religionis suae cultu vetito, odio maiori in reginam an religionem non dixerim; cum interea illa Gusmano Hispani legato, permissa sua sibi religione, omnem contulerit benignitatem. Hoc in legatum, ut in suam contumeliam aegre tulit, nec minus iniuriam Ioanni Hawkinso ab Hispanis hoc tempore illatam. Ille cum mercibus et nigritis mancipiis quorum frequens iam erat per Hispanos, et eorum exemplo, per Anglos in Africa venatio, et in America venditio (nescio quam honesta) quinque navibus ad commercium ad portum Sancti Ioannis de Ullua in sinu Mexicano exercendum appulerat. Postridie ibidem etiam appulit regia Hispani classis, quam licet portu facile prohibere posset, pacta tamen sibi et suis sub conditionibus securitate admisit, nec foedus violasse videretur. Hispani admissi, qui conditiones sibi in suo dari dedignati, capta opportunitate in Anglos irruerunt, plures trucidarunt, tres naves occuparunt, bona diripuerunt. Victoria tamen haud incruenta. Hinc viri militares et natio nautica per Angliam fremuerunt, contra Hispanos bellum expoposcerunt, eos foedifragos esse clamitantes, quandoquidem foedere inter Carolum V imperatorum et Henricum VIII convenerit, ut liberum esset commercium inter subditios utriusque princips in omnibus et singulis regnis, dominis, insulis (America quidem quae tunc ad Carolum spectavit ne excepta). Sed regina his aures occlusit rebus Scoticis avocata.

4. In Scotia etenim captiva regina sub hoc tempus die secundo Maii e custodia in lacu Levino opera Georgii Douglasii, cuius fratri commissa erat, evasit ad castrum Hamiltonium, ubi auditis Roberti Melvini et aliorum testimoniis, lata est sententia declaratoria unanimi consensu omnium nobilium qui frequentes convenerant, cessionem a regina a carcere metu extortam, ab initio nullam fuisse; eandem extortam fuisse ipsius reginae praesentis iureiurando confirmatu. Hinc tanta multitudo undique ad eam uno et eam uno et altero die confluxit, ut exercitum ad sex millia hominum bellicosorum conscripserit, quos tamen pugna conferta, cum impetu magis quam consilio pugnarent, Moravius facile profligavit. Hoc tristi successu pavida mulier perterrita fuga sibi consuluit, confecto eo die LX milliarium itinere, et postea nocturnis itineribus ad aedes Maxwelli baronis Herisii devenit; maluitque se mari et Elizabethae tutelae quam civium fidei committere. Praemisit tamen ad eam Ioannem Betonium cum adamante, quem in mutuae benevolentiae symbolum ab ea prius acceperat, qui significaret se in Angliam venturam, opemque imploraturam, si subditi ulterius bello persequerentur. Cui Elizabetha amorem et omnia sororis studia cumulatissime promisit. Sed priusquam nuntius rediret, illa, amicis omnino dissuadentibus, navigiolo conscenso, cum Herisio et Flemingo baronibus et pauculis aliis ad Wirkintonam in Cumberlandia prope Derwentionis fluminis ostium die XVII Maii appulit, eodem die literas Gallice sua manu ad Elizabetham scripsit. Quarum summa capita (cum historicam rerum in Scotia contra ipsam gestarum narrationem plenius quam dixi complectantur) visum est ex ipso autographo proponere, quod ita sa habet.

5. Non te latet, soror optima, quomodo nonnulli ex mei subditis quos ad summum honoris fastigium extuli, ad me et maritum opprimendum et incarcerandum conspirarint; quomodo etiam ego eosdem vi et armis e regno eliminatos, te intercedente, in gratiam receperim. Isti tamen in cubiculum irrupuerunt, famulum meum, me spectante et gravida, vita crudeliter spoliarunt, et in custodiam me incluserunt. Cum iterum ignovissem, ecce novum crimen quod ipsi machinati sunt, et chirographis subsignarunt, in me affinxerunt, et iamiam instructa acie adorturi. Ego autem innocentia freta, ut humano sanguine parceretur, me illis in manus dedidi. Evestigio in carcerem contruserunt, famulos omnes praeter unam et alteram ancillam, cocum et medicum, amoverunt, regno cedere minis et mortis terrore adegerunt, et in ordinum conventu ex ipsorum authoritate convocato, me aut procuratores audire abnuerunt, omnibus bonis penitus exuerunt, omnique omnium colloquio excluserunt. Postea Deo duce e carcere evasi, et nobilitatis flore stipata, quae undique ad me laetanter advolavit, inimicos officii et fidei dati admonui. Veniam obtuli, et proposui ut in ordinum conventu pars utraque audiretur, ne respublica intestinis malis diutus convelleretur. Binos hac de re nuntios misi, ambos in carcerem coniecerunt, qui mihi erant auxilio, proditores denuntiarunt, et edixerunt ut quamprimum derelinquerent. Rogavi ut baro Boidus publica fide cum iis de rebus componendis ageret, sed et hoc prorsus negarunt. Speravi tamen te intercedente ad obsequium potuisse revocare. Sed cum viderim mihi aut mortem aut carcerem denuo subeundum, Dunbritonium cogitavi. Illi in via se obiecerunt, pugna meos fuderunt fugaruntque. Ego ad baronem Herisium me contuli, quocum in regnum tuum perveni, spe certa in tua spectatissima benevolentia, te mihi praesto adfuturam, et illos tuo exemplo excitaturam. Maximopere igitur rogo ut ad te quamprimum deducar, quae in maximis iam versor angustiis, quod plenius edocebo quando tibi placuerit mihi misereri. Deus tibi vitam longam et incolumem concedat, mihi patientiam et consolationem, quam ab illo per te consequi spero et comprecor.

6. Elizabetha literis per Franciscum Knolles et alios consolata patrocinium ex aequitate causae promisit, accessum tamen negavit, eo quod multorum criminum vulgo insimularetur, iussitque ut Carleolum tanquam in locum tutiorem, si adversarii quid in eam molirentur, a Loudero loci propraefecto et nobilibus in eo tractu deduceretur. Hoc responso accepto, accessuque negato, et per literas et per Maxwellium baronem Herisium iterum summopere obsecrat, Ut tum iniurias illatas proponeret, tum crimina obiecta coram elueret. Aequissimum esse ut Elizabetha sanguine coniunctissima eam exulem coram audiret, et in regnum restitueret contra illos, quos ob scelera in eam exulantes, Elizabetha intercedente, in integrum restituerat, et in suum quidem ipsius, nisi tempestive avertatur, exitium. Obtestatur itaque ut vel ad colloquium admitteretur et adiuvaretur, vel ex Anglia discedere ad opem aliunde implorandum bona cum venia quamprimum permitteretur, nec tanquam captiva diutius in castro Carleoli detineretur, quandoquidem sponte in Angliam venerit freta amore totius literis, nuntiis, et symbolis honorifice promisso.

7. Ex his literis et Herisii verbis Elizabetha videbatur (abditos enim principum sensus quis assequatur? et prudentes tacito sinu cogitationes coercent) principis cognatae et afflictissimae serio misereri, quae a subditis vi et armis capta, in carcerem contrusa, in extremum vitae discrimen deducta, inaudita condemnata, regno spoliata (cum ne in privatum inauditum sententia non ferenda) in Angliam spe certa auxilii ad ipsam confugerat. Ad haec promovebatur quod misera regina causam coram ipsa disceptandam sponte obtulerit, atque in se receperit adversarios reos omnium criminum peragere, quorum ipsam innocentem accusaverant.

8. Qualiscunque autem fuerit Elizabethae in illam misericordia, consiliarii Angliae mature deliberant, quod de illa agendum. Si in Anglia detineretur, verebantur ne illa, quae quasi suadae medulla,

plures iuri quod ad coronam Angliae praetendit faventes in suas partes indies pertraheret, qui ambitioni faces subiicerent, et nihil intentatum relinquerent, quo regnum illi assererent. Exteros legatos illius consiliis adfuturos, nec Scotos tum defuturos, cum praedam tam opimam viderint. Praeterea ambiguam esse custodum fidem, et si vel morbo diem in Anglia obierit, in calumniam raperetur, et regina novis quotidie molestiis conflictaretur. Si in Galliam transmitteretur, timebant ne cognati Guisii ius quo illa Angliam vendicarat denuo persequerentur, ex quadam opinione illam multum posse in Anglia, apud alios religionis nomine, apud alios probabilitate iuris illius quod dixi, et apud plerosque insano rerum novandarum studio. Porro amicitia inter Angliam et Scotiam, quae inprimis est usui, dirumperetur, et antiquum inter Galliam et Scotiam foedus renovaretur, quod maiori iam esset periculo quam olim, cum Burgundia firmo foedere Angliae colligaretur, quae hodie amicos certos praeter Scotos habuit nullos. In Scotiam si remitteretur, metus oboriebatur, ne qui Anglicarum partium de gradu deiicerentur, qui Gallicarum ad summam rerum attolerentur, tenellus princeps periculis exponeretur, religio in Scotia mutaretur, Galli et alii exteri admitterentur, Hibernia a Scotis Hebridianis gravius infestaretur, et illa ipsa in vitae discrimen ab adversariis domi devocaretur. Detinendam hinc plerique omnes ut iure belli captam censuerunt, nec dimittendam donec de titulo Angliae arrogato satisfecerit, et de morte Darlii mariti, qui subditus Angliae natus responderit. Darlii enim mater comitissa Lenoxiae iampridem lachrimis oppleta suo maritique nomine apud Elizabetham gravem instituerat querimoniam, utque in iudicium de filii caede vocaretur obsecrarat. Illa autem benigne solata, monuit, ne tantae principi, cognatae coniunctissimae crimen inferret, quod certis indiciis probari non posset; tempora esse iniqua et maligna, invidiam caecam, quae innocentibus crimina affingit; caeterum iustitiam oculatam esse, quae scelerum vindex Deo assidet.

9. Contra baro Herisius reginam obtestatur ne quid contra veritatem, contra reginam inauditam temere crederet, nec comitia in Scotia praecipitarentur a Moravio in expulsae reginae praeiudicium, et bonorum civium perniciem. Quod licet illa summopere urgeret, regis tamen nomine Moravius prorex comitia indixit, nonnullos qui a regina steterant proscripsit, et in eorum praedia et aedes saeviit. Regina Angliae hinc indignata, per Midlemorum proregi verbis asperioribus significavit se non posse pati ut perniciosissimo regibus exemplo sacrosanctae regiae maiestatis authoritas apud subditos evilesceret, et pro factiosorum libidine conculcaretur. Quomodocunque autem illi subditorum officium et fidem erga suam principem obliti erant, se nullum nec studii, nec pietatis munus erga sororem et vicinam reginam posse oblivisci. Veniret itaque ipse, aut homines idoneos deligaret, qui reginae Scotorum in ipsum et confoederatos querelis responderent, et iustas abdicandi rationes redderent; sin minus, se illam liberam protinus dimissuram, et viribus quibus poterat maximus in regnum restituturam. Simulque monuit ne reginae mundum mulierbrem et ornamenta pretiosa divenderet, etsi ordines hoc permiserint.

10. Obsecundavit Moravius cum non aliunde quam ex Anglia suspensas regendi rationes haberet, et regni proceres ad hoc delegari recusarent. Ipse igitur Eboracum urbem huic negotio destinatam venit, et septem ex intimis, ut delgati pro rege infante, scilicet Iacobus comes Mortonii, Adam episcopus Orcadum, Robertus commendator Dunfermelini, Patricius baro Lindseius, Iacobus Mac-Gillius, Henricus Balnavius. Et hos comitabantur Lidingtonius pollicitationibus Moravii pellectus (nec enim domi relinquere ausus) et Georgius Buchananus in Moravii verba iuratissimus. Eodemque ipso die eo accesseerunt Thomas Howardus dux Norfolciae, Thomas Ratcliffus comes Sussexiae, paulo ante praeses plagae borealis constitutus, et Radulphus Sadleirus equestris dignitatis, et a sacris consiliis, cognitores dati ad causam abdicationis audiendam. Pro regina Scotorum (quae indignissime tulit quod Elizabetha ipsam coram audire noluerit, subditos tamen contra ipsam audire coram cognitoribus iusserit, quandoquidem illa absoluta princeps subditis accusantibus respondere nisi ex suo arbitrio non teneretur) comparuerant Ioannes Leslaeus episcopus Rossensis, Guilielmus baro Levingstonius, Robertus baro Boidus, Gawinus commendator Kilwinni, Ioannes Gordonius, et Iacobus Cocburnus.

11. Postquam convenissent die VII Octobris, et diplomata quibus authoritas ipsa delegata invicem exhibuissent, Lidingtonius adstans ad Scotos conversus mira orationis libertate monuit. Quandoquidem ex authoritate cognitoribus delata nihil aliud reginae Angliae propositum esse videretur, quam ut illi existimationem reginae matris regis invaderent, famamque dilaniarent, et illa ut arbitra honoraria sententiam ferret, ut pensiculate secum cogitarent, quantum cum periculo odium sibi attraherent eam criminose accusando, atque in existimationis discrimen adducendo in hac publica et iuridica forma coram Anglis professis Scotici nominis hostibus, non solum apud Scotos reginae devotos, sed apud caeteros orbis Christiani principes, eiusque in Gallia cognatos; et quam rationem huiusmodi insolentis accusationis non sine fraude regni Scotici regi redderent, cum ille annis maturior hoc cum suo, matris, patriaeque dedecore coniunctum existimarit. Constultissimum itaque videri odiosa hac tantae principis accusatione supersedere, nisi Angliae regina mutuum defensionis et offensionis foedus cum illis inierit contra omnes qui hoc nomine negotium facesserint. Et haec, ut inquit ille, amice ex officio admonuit qui Scotiae secretarius. Illi obversis inter se oculis contuentes obmuterunt.

12. Reginae Scotorum delegati (primus enim honoris locus illis delatus), priusquam iuramentem praestarent, protestati sunt, quamvis Scotorum reginae visum fuerit ut causae inter se et infideles subditos coram Anglis disceptarentur, non tamen inde agnoscere se alicuius imperio subesse, cum libera sit princeps, et in nullius fide et clientela. Angli itidem protestati sunt, se nullo modo illam admittere protestationem in fraudem iuris illius quod Angliae reges iam olim vendicarunt, ut superiores domini regni Scotiae.

13. Postridie delegati reginae Scotorum scripto declarant quomodo Iacobus comes Mortonii, Ioannes comes Mariae, Alexander comes Glencarniae, Humius, Lindseius, Rethuenus, Sempillus, etc, exercitum nomine reginae contra reginam conscripserant, illam interceptam et indignissime habitam in carcerem apud Lochlevinum contruserant, in officinam monetariam irruperant, typos monetarios, aurum argentumque factum et infectum rapuerant, filiumque infantem in regem inaugurarant, cuius authoritatem Iacobus comes Moraviae sub regentis sive proregis nomine usurpaverat, et omnia regni munimenta, opes, et proventus occupaverat. Deinde exponunt quomodo illa, ubi primum e carcere post undecimum mensem evaserat, publice declaraverat iuramento adhibito, quicquid in carcere fecerat, vi, minis, et terrore mortis ab invita extortum fuisse. Ut publicae tamen tranquillitati consuleretur, authoritatem comitibus Argatheliae, Eglentoniae, Cassiliae, et Rothesiae delisse, ut res cum adversariis componeretur, qui tamen eam per avia Dumbrittonium cogitantem armata manu aggressi plurimos fideles subditos occiderunt, alios captivos abduxerunt, alios proscripserunt, nec alia de causa quam quod principi fidelem operam navaverant. His indignissimis eorum iniuriis adactam, in Angliam se recepisse ad opem ab Elizabethan saepius promissam implorandam, ut in patriam et pristinam dignitatem restitueretur.

14. Pauculis diebus interpositis, Moravius prorex et delegati pro rege infante (ita se vocabant) respondent. Henrico Darlio regis patre sublato, Iacobum Hepburnum Bothwelliae comitem (qui caedis author habebatur) eam apud reginam gratiam iniisse, ut illam non invitam rapuerit, Dunbarrum abduxerit, et priore uxore abdicata in uxorem assumpserit. Proceres inde permotos nihil se dignius existimasse, quam ut in Bothwellium caedis authorem animadverteretur (quandoquidem caedes illa coniurationi plurium nobilium passim imputaretur), regina in libertatem vindicaretur, ab iniustis nuptiis exsolveretur, et tenelli regis saluti, regnique tranquillitati prospiceretur. Cum iam fere ad pugnam res devenisset, reginam Bothwelliam amandasse, in proceres minas effulminasse, vindictam spirasse, usque adeo ut necessarium fuerit illam in custodiam dare, donec de Bothwellio invento supplicium sumeretur. Illam autem regnandi molestiis lassatam regno sponte cessisse, et in filium transtulisse, Moravio prorege constituto. Hinc filium rite in regem iniunctum et inauguratum fuisse, et haec omnia ab ordinibus regni in parlamento fuisse comprobata et confirmata, Scoticamque rempublicam iustitia aequabiliter administrata revixisse, donec quidam publicae quietis impatientes reginam (contra ac iuraverant) astute e custodia eduxerint, atque fide erga regem violata, arma sumpserint. De quibus licet (divino numine favente) rex victoriam retulerit, illos tamen in patriam et principem nihil non hostili animo praefidenter audere. Imprimis igitur necessarium esse, ut regis authoritas sarta tecta contra huiusmodi tumultuantes cives conservetur.

15. His iterata actione (replicationem vocant) reginae Scotorum delegati occurrunt, priore protestatione denuo repetita. Quod Moravius (inquiunt) et coniurati arma se sumpsisse dicant contra reginam, eo quod Bothwellius quem ut regicidam insimulant, gratia et authoritate apud illam pollebat, perfidorum civium notam inde abstergere non possunt, cum illum regem sustulisse reginae minime esset compertum; imo contra, illum parium iudicio caedis fuisse absolutum, eamque absultionem authoritate parlamentaria fuisse confirmatam cum consensu eorum qui iam accusant, et tunc temporis reginae authores fuerunt, ut illum in maritum acciperet, utique imperio gerendo prae caeteris omnibus parem; illique fidem chirographi obligarunt, nec nuptias vel verbo improbarunt, donec praefectum castri Edenburgi et urbis praepositum in suas partes pellexissent. Tunc enim nocte intempesta castrum Borthwicum (ubi regina erat) hostiliter adorti sunt, cumque illa per tenebras evasisset, statim conscripto exercitu specie ad reginam defendendam, ipsi reginae Edenburgum cogitanti signis explicatis se obiecerunt, Grangioque praemisso monuerunt ut Bothwellium dimitteret donec iudicio sisteretur, quod illa ut humano sanguini parceretur libens fecit. Grangius autem Bothwellium discedere clam monuit, fidemque dedit neminem persequuturum, adeo ut ipsis volentibus discesserit, quem facile postea comprehendere possent. Verum regina iam capta eum neglexerunt, ut suis ambitiosis rationibus consulerent. Cum illi subditi essent, et reginae fidem devovissent, asperius autem quam pro regia maiestate tractassent, haud mirum videatur, si illa asperius istos alloqueretur. Cum causam ad universos regni ordines illa lubens referret, idque per Lidingtonium secretarium significaret, ne audire quidem voluerunt, sed noctu ad lacum Levinum secreto abduxerunt et carcere incluserunt. Quod dixerunt illam regnandi molestiis lassatam regno cessisse, a veritate omnino alienum est, quandoquidem illa nec erat aetate affecta, nec valetudine infirma, sed animo et corpore par maximis negotiis. Hoc certissimum, comitem Atholiae, Tullibardinum, et Lidingtonium (qui et ipsi a consiliis) monuisse ut diplomati cessionis subscriberet, quo mortem certo intentatam subterfugeret, nec hoc captivae, vel haeredibus fraudi futurum, cum carcer sit iustus metus, et promissum ab incarcerato factum, ex iurisprudentum sententia, non valeat. Nicholaum enim Throcmortonum idem schedula sua manu scripta suassisse, quem et illa rogaverat, ut reginae Angliae significaret se invitam atque coactam cessioni subscripsisse. Ad haec Lindseium, cum diploma cessionis subscribendum exhiberet, terrores mortis denuntiasse, et adegisse ut diplomati ne lecto quidem lachrimans subscriberet. Dominumque castri Lochlevini testimonium subsignare abnuisse, quod illam invitam subscribere viderit, et certo noverit. Iniquissimam etiam esse illam cessionem qua nihil unde viveret assignatum, nec libertas concessa, nec vitae securitas promissa; ut aequis rerum aestimatoribus huiusmodi iniqua cessio regiae maiestati praeiudicasse non videatur, quam statim atque libera fuit, ut coactam coram multis regni proceribus declatoria facta renuntiavit. Nec quae parlamentaria authoritate se fecisse gloriantur, reginae praeiudicio esse debere. Cum enim centum plus minus comites, episcopi, et barones suffragia in Scotiae parlamentis habeant, in tumultuario isto parlamento non plures quam quatuor comites, unicum episcopum, unum et alterum abbatem, et sex barones interfuisse, atque ex tantillo numero nonnullos protestationem interposuisse, ne quid in fraudem reginae aut successorum fieret, quia illa captiva. Nec legatum Anglicum nec Gallicum admissos, ut ex ipsa cognoscerent an sponte regno cesserit, quamvis hoc iterum atque iterum efflagitaverint. Tantum autem abesse, ut sub usurpante prorege respublica aequabiliter fuerit administrata, ut impietas nunquam impunius grassaretur sacras aedes subruendo, clarissimas familias evertendo, plebemque miseram affligendo. Maximopere igitur rogarunt, ut Angliae regina cognatae reginae indignissime oppressae gratia, consilio, et auxilio quamprimum opitularetur. Hactenus ex ipsis delegatorum autographis quae vidi.

16. His auditis, cum cognitores postularent ut Moravius causas eiusmodi severitatis in absolutam reginam in medium produceretur, et solidius probaret, quandoquidem quaecunque hactenus prolata testibus non essent munita, sed suspectae fidei literulis, et Lidingtonius clam innuisset se saepius reginae characteres ementitum esse. Ille sororem apud exteros ulterius accusare defugit, nisi regina Angliae repromitteret infantis regis tutelam suscipere, et reginam Scotorum penitus derelinquere. Cum illi ex authoritate delegata haec promittere non possent, accersitur unus et alter ex utriusque partis delegatis Londinum, quibus Elizabetha denuntiavit se nondum posse subditos a culpa contra principem eximere, velle tamen pro illis apud eam intercedere, et audire si quid amplius habeant, quo se excusent. Moravius qui illos subsequutus est, sororem accusare plane abnuit, nisi ex ea lege quam Eboraci dixerat. Iam cognitores revocantur et authoritas abrogatur, duce quidem ex animo laetante qui reginae Scotorum in successione iuri semper impense faverat, et existimavit nihil aliud nunc agi, quam ut aeternae infamiae nota ei inureretur, indeque cum filiolo omni iure successionis in Anglia ut indigna excluderetur, seque duplici periculo defunctum putavit. Verebatur enim si contra eam pronuntiasset, ne conscientiae vim inferret, eamque pessumdaret; sin pro illa, ne implacabilem reginae indignationem, et omnium qui a Scotorum regina religionis nomine, aut aliis de causis aversi erant, odium subiret.

17. Verum cum ab amicis reginae expulsae res in Scotia turbarentur, et Moravii praesentia ibidem opus esset, ille coram regina, Bacono magni sigilli custode, duce Norfolciae, comitibus Arundeliae, Sussexiae, Leicestriae, Clintono maris praefecto, Guilielmo Cecilio, Radulpho Sadleiro, qui cognitores novo diplomate constituti, accusationem instituit, articulos coniecturales, quorundam testimonia, et decreta in ordinum conventu facta in medium producit, inprimis autem amatorias quasdam epistolas, et carmina reginae manu (ut asseruit) conscriptas, ut eam caedis mariti consciam probaret, et Buchanani libellum (cui titulus Detectio) legendum exhibet, qui parum fidei apud maiorem partem cognitorum invenit, ut hominis partiarii, et fide promercali. Epistolis vero et carminibus (cum nomina, subscriptiones, notatio temporis deessent, et ubique plures sint falsarii qui aliorum characteres tam scite assimilare et exprimere norunt, ut veri ab ementitis non internoscantur) Elizabetha vix fidem adhibuit licet muliebris aemulatio (quae illum sexum tranverssisimum agit) intercesserit; satisque habuit quod ex his accusationibus aliquid probri Scotorum reginae adhaeresceret.

18. Ubi autem illius delegati accepissent illam contumeliossime a Moravio accusari, respondere paratissimi erant, sed illa delegatam authoritatem iam abrogaverat, a iurisperitis nonnullis Anglis clam edocta hoc ex iure licere, quandoquidem prior cognoscendi authoritas duci et caeteris esset abrogata. Novosque cognitores, quorum unum et alterum sibi iniquiores existimavit, plane recusavit, nisi Galli, Hispanique legati adiungerentur et ipsa coram regina et illis ad suam innocentiam tuendam publice admitteretur, Moravius detineretur, et iudicio sisteretur, quem caedis Darlii architectum probari posse affirmavit. Quae cum Norfolcius, Arundelius, Sussexius, Leicestrius, et Clintonus non iniqua censerent, Elizabetha subirata palam dixit advocatum Scotae nunquam defuturum dum Norfolcius superesset. Satisque habuit crimina a Moravio obiecta singulis a sacris consiliis, et etiam comitibus Northumbriae, Westmorlandiae, Solopiae, Wigoniae, Huntingdoniae, et Warwici convocatis impertiri sub sacramento silentii, ne alterutri parti praeiudicarent. Cumque Moravius domum revocaretur, et Boidus (quod vulgo ferebatur) Scotorum reginam e carcere subducere moliretur, res in aliud tempus dilata est, Elizabetha Scotorum insolentiam in abdicanda regina ex animo, ut videbatur, aversata.

19. Advenerat hoc tempore e Gallia Hamiltonius dux Castri-Heraldi a Guisiis submissus, ut quaestionem contra Moravium de regno Scotiae administrando in pupilari regis aetate moveret, qui coram Elizabetha, ex patriae institutis se ut regi genere proximum Moravio notho in adminstratione praeponendum contendit. Contra Moravius et regis legati edocuerunt regni gubernaculum non genere coniunctissimis, sed maxime idoneis ordinum consensu electis committendum. Iniustissimum autem esse tenellum regem ei in manus tradere, qui ex generis propinquitate regno ambitiose inhians facile regnandi cupidine ius violaret. Id inprimis in Hamiltoniis verendum, qui gravissimas cum regis maioribus Lenoxiae comitibus inimicitas, regis proavum paternum nefarie occiderant, Matthaeum avum inopem e Scotia expulerant, et his ipse Hamiltonius Henricum regis patrem acerbo odio exagitaverat, matremque ut regno facilius potiretur Gallo tradiderat. Quibus auditis, Elizabetha Hamiltonio denunciat iniquissimum esse quod petebat, simulque iussit ne ex Anglia discederet, priusquam Moravius in Scotiam rediisset.

20. Moravius paulo ante discesscum subdole Norfolcio nuptia cum regina Scotorum, et ipsi etiam reginae spem restituendi in regnum per Melvinum clam proposuerat (ut mox dicemus), simulque, ut Elizabetham a Scotorum regina magis abalienaret, sparserat rumores illam transcripsisse ius suum in Angliam in ducem Andinum, transcriptionemque Romae fuisse confirmatam. Literas etiam ostendit (veras an ementitas non dixero) quas Scotorum regina ad suos scripserat, in quibus et Elizabeteham arguit, quasi contra ac promiserat, ipsam tractassat, et aliunde spem auxiliorum ostentavit. Hoc sane Elizabetham solicitam habuit, nec coniectare poterat unde spes illa nova affulgeret, cum in Gallia bellum intestinum adeo recrudesceret, ut episcopus Rhedonensis ad eam missus a rege fuisset rogatum ne Gallicis rebus se intermisceret; et ducem Albanum, qui anno superiori in Belgium ad profligandam protestantium religionem venerat, res admodum turbidae distinerent.

21. Verum, ut postea eluxit (et Hieronymus Catena Alexandrino cardinali ab epistolis prodidit) Robertus Ridolphus Florentinus, qui diu institorem Londini egerat, subornatus erat a Pio V pontifice Romano (quum nuntium palam mittere non auderet) qui pontificios in Anglia contra Elizabetham clandestino concitaret, quod sedulo sane et secreto fecit. Suspicio etiam, sed levis illa quidem, enata erat ex occultioribus colloquiis Eboraci inter Lidingtonium, episcopum Rossensem, et Norfolcium, quem illi obtestati sunt ut consilium et studium ad afflictissimae reginae salutem conferret, etiam eiusdem nuptiis oblatis, quas ille ut periculo plenas, modesto responso reiecit, quantum tamen per honorem, fide in principem et patriam integra liceret, afflictae reginae non defuturum pollicitus. Suspicionem admodum auxit Ligonus Norfolcii famulus, vir summe pontificius crebris ad Boltonam (baronis Scropi castrum) itationibus, ubi Scotorum regina sub custodia Francisci Knolles detinebatur, quaesito colore ad invisendam et salutandam Scropi uxorem quae Norfolcii soror. Quamvis hinc nihil certi adhuc eluceret, Scotorum regina a Boltona ubi omnes circumvicini erant pontificii, in regni interiora ad Tutburiam abducitur, et Georgio Salopiae comiti in custodiam traditur.

22. Elizabetha autem de religionis, reipublicae, et suae ipsius salute curam iam adhibuit maiorem, eoque magis quod cum Guisii in Gallia, tum Albanus in Belgio consilia ad protestantium religionem excidendam Baionae inita actitare incoepissent. In Gallia enim pax principio huius anni proposita in fumum abierat, publicatis edictis quibus reformatae religionis cultus penitus interdictus, eiusdem professores publicis muneribus abdicati, verbi ministri regno intra statum tempus excedere iussi. Et iam ubique ad arma contra eos conclamatum, etiam et saevitum, licet Elizabetha multis obtestationibus per Norrisium legatum egisset ut pax solida et syncera conficeretur, et subinde regem monuisset ne intempestivis remediis animos accenderet, atque ante omnia, ut ab illis caveret qui fideles subditos extirpando Galliae vires ita labefactare student, ut aliis in praedam exponeretur. Verum cum ille nullum huiusmodi obtestationibus locum relinqueret

quin ex Italia, Germania, et Hispania pecuniam et auxiliares copias contraheret, et illa ad protestantes, ne communi causa coniunctis deesset, qui non iam contra regem, sed ad sui defensionem arma sumpsisse sancte protestabantur, centum millia aureorum (quos angelos vocamus) et apparatum bellicum large submisit, Gallosque in Angliam confugientes nullo non humanitatis genere prosequuta est, ut etiam et Belgas, quorum magna multitudo, Albano nihil nisi caedem et sanguinem spirante, in Angliam ut in asylum se receperant. Qui reginae permissu Norwici, Colcestriae, Sandwici, Maidstonae, et Hamptonae sedes posuerant magno sane Angliae emolumento. Artem enim conficiendi levidensas quas Bayes and Sayes vocant, et id genus alia linea et lanea vara textura prima in Angliam intulerunt.

23. Ab instituto non alienum videatur si paucis hic perstringam quibus initiis bellum Belgicum hoc tempore proruperit, cuius saepius necessario meminero, quandoquidem cum rebus et rationibus Anglicis sit colligatum et implicitum.

24. Cum Hispanus sanguinaria in re religionis edicta in Belgio nullis precibus mitigaret, sed Hispanica inquisitione in hominum conscientias gravius saeviret, concilium ordinum Belgicarum provinciarum (quod ad res componendas unicum et usitatum erat remedium) haberi vetaret; decretisque ex Hispania, et non ex indigenarum consilio, rempublicam administraret; pauci e fece plebis, excitato tumultu, imagines passim per templa furenter disturbarunt et comminuerunt. Et licet tumultus iste statim compositus, ille tamen eorum consilio usus, qui liberrimae nationi iugum imponere percupierunt, arrepta occasione ex privata paucorum temeritate, publicum rebellionis crimen populo universo intendit, et (quasi libertas iam esset plane amissa) Ferdinandum Alvarez ducem Albanum, hominem efferum ad dominationem invadendam misit, qui nullo sanguine principem attingens, in summa praefectura contra patrios mores constitutus, authoritate ordinariis tribunalibus erepta, novis auditoriis erectis, proceribus a non suius iudicibus damnatis et e medio sublatis, Hispanorum praesidiis per urbes et oppida dispositis, arcibus impositis, vicesima rerum soli, mobilium decima in singulas alienationes per vim exactis, diuturnum et exitiosum bellum excitavit.

25. Per id temporis magna vis pecuniae a Genuensibus et aliis mercatoribus Italis ex Hispania in Belgium ad rem foenere faciendam in maiore navi Cantabrica et quatuor minoribus navigiis (zabras Hispani vocant) mitebatur, quae Turio Castelerio Gallo persequente, et Guilielmo Wintero Anglo defendente, in Plymutham, Falmutham, et Hamptonam Angliae portus aegre evaserant. Quod ubi primum regina audivit, portuum magistratibus imperavit ut Hispanos omni cum humanitate tractarent, navesque contra Gallos defenderent, Gerardusque De Spesius ex ordine Calatravae eques, Hispani in Anglia legatus, a Gallis timens cum regina egit, ut nova mandata mitterentur ad naves illas contra Gallos imminentes tuendas. Quibus impetratis, denuo egit ut pecunia illa per Angliam, et deinde mari Antuerpiam secure transmitteretur. Annuit illa, et terra marique securitatem promisit. Interea parum abfuit quin Galli alteram e navibus abduxissent, nisi Angli repulissent. Consultissimum igitur visum est pecuniam, ut in tuto esset, e navibus in terram exponere. Nec dum tota in terram exposita erat, dum De Spesius male credulus significaret Albano reginam pecuniam manum iniecisse. Dumque ille hac de re consulit Albanum, Odetus Castillioneus cardinalis qui e Gallicis tumultibus huc se subduxerat, Elizabethae innuit pecuniam illam non esse Hispani, sed Genuensium quorundam mercatorum, quam in suos usus in protestantium exitum Albanus, mercatoribus invitis, attracturus erat. Hinc inter regni consilarios agitatur, an haec pecunia detinenda. Plerique in Belgium transmittendam censuerunt, ne Hispanus potentissimus princeps, iam satis superque Anglis infensis, irratetur. Elizabeth autem certo edocta ab uno et altero pecuniae proprietario (qui male metuerunt ne Albanus involaret) illam universam ad mercatores et nihil ad Hispanum spectare, qui tantum ex Hispania exportari permiserat, statuit, fiduciaria cautione interposita, e mercatoribus mutuo sumere, quod principes de bonis in ipsorum portubus deprehensis assolent, et Hispanus ipse nuper factitarat. Et hoc legato Hispani literas Albani de pecunia illa transmittenda tradenti protestata est, sancte pollicita se reddituram simul ac certo constaret propriam esse Hispani pecuniam. Quo ipso quidem die, viz. XXIV Decembris, Albanus furenter impatiens in Anglorum bona passim per Belgium involavit, Anglosque captos militari manu asservavit, ut cuivis ex temporis observatione innotescere potuit Albanum hoc contra in Anglos in terrorem statuisse, quomodocunque regina de pecunia satisfaceret. Illa imperterrita nihilo segnius Belgas et eorum merces et naves in Anglia capi iussit, quae longe plures erant quam Anglorum quas Albanus in Belgio deprehendit, ut illum serius incoepti poenituerit, qui vulnus quod principio facile sanari poterat intempestive exulceravit.

26. Penultimus huius anni dies (digressiunculae in boni viri memoriam ignoscite) ultimus erat Rogero Aschamo, qui in Eboracensi comitatu natus, et Cantabrigiae educatus, inter primos nostrae nationis literas Latinas et Graecas, stilique puritatem cum eloquentiae laude excoluit, Elizabethae studiis aliquandiu praefuit, eidemque reginae ab epistolis erat Latinis. Cum tamen alea et alectryomachia plus nimio oblectaretur, re tenui vixit et obiit, relictis duobus libris elegantissimis ingenii monumentis lingua vernacula, quorum alterum Toxophilum, alterum Scholarcham inscripsit. Sed ad rem redeamus.