1567l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Darlius rex Scotorum occiditur. | Buchananus ab ordinibus Scotiae falsi damnatur. | Ad Scotica digressio. | Iacobus prior Sancti Andreae. | Administrationem regni Scotiae ambit. | Frustratus reginae Scotorum se clam opponit. | Ambitionem prodit. | Moraviae comes creatur. | Proceres Scotiae persequitur. | A nuptiis dissuadet. | Nuptias exagitat. | In Anglia fugit. | Discordiam inter coniuges disseminare studet. | David Rizius necatur. | Moravius revocatur. | Mortonius in Angliam profugit. | Regina a marito abalienatur. | Hic occidiur. | Bothwellius in maritum commendatur. | Protestatio de caede Darlii. | Bothwellius regicidii absolvitur. | Reginam ducit. | In eum et reginam comparatio. | Moravius in Galliam secedit. | Bothwellius fugatur. | Regina in carcerem truditur. | Elizabetha de hoc expostulat. | Quid de Scota captiva fiat consulitur. | Throcmortonus Scotae causam tuetur. | Scoti contra differunt, ex argumentis Buchanani. | Regni resignationem extorquent. | Iacobus VI in regem inauguratur. | Moravius in Scotiam redit. | Reginae praescribit. | Regens sive prorex constituitur. | De regicidis quibusdam supplicium sumit. | Reginam suspicione eximunt. | Angla et Gallus liberare student. | Caletum repetitur. | Contra disseritur. | Smithus respondet. | Res dilatione evanescit. | Sussexius ad imperatorum de nuptiiis mittitur. | Leicestrius se opponit. | Ex coniugii externi incommodis. | Articuli de coniugio. | De religione scrupulus. | Legati a Mosco. | Angli viam per mare in Moscoviam aperuerunt. | Moscovitica mercatorum societas. | Arcana a Mosco legatio. | Nicholai Wottoni obitus. | Ducissa Norfolciae mors. | Shanus O-Neal tumultuantur. | Rebellat. | Profligatur. | In suos saevit. | De submissione cogitat. | Occiditur. | Momonia turbatur.

ERUM

priusquam delegati illi a Scotorum regina advenerint, uno et altero mense post Scotiae principem baptisatum, rex eius maritus altero et vicesimo aetatis anno, intempesta nocte, atroci et horrendo scelere, quod boni omnes sunt detestati, in lecto strangulatus est, et in hortum proiectus, aedibus pulvere sulphureo subrutis. Rumor illico late per Britanniam sparsus crimen in Mortonium, Moravium, et confoederatos contulit, illi imbelli sexui insultantes, in reginam transtulerunt. Quid Georgius Buchananus hac de re cum in historia, tum in libello cui Detectio titulum fecit, prodidit, ex libris impressis nemo non novit. Cum autem ille partium studio, et Moravii munificentia abreptus, ita scripserit, ut libri illi falsitatis damnati fuerint ab ordinibus regni Scotiae, quorum fidei plus tribuendum; et ipse ingemiscens coram rege, cui fuit paedagogus, subinde se reprehendit (ut accepi) quod tam virulentum calamum in reginam bene meritam strinxisset, moriensque optaverit ut tantisper superesset donec maculas, quas maledicentia falso asperserat, revocata veritate, vel sanguine elueret; nisi (quod ipse dixit) hoc vanum esset, cum prae aetate delirare videretur. Liceat mihi (ut altera etiam pars audiatur) rem omnem tum ex aliorum scriptis quae eo tempore prodierunt, sed in Moravii gratiam et reginae odium in Anglia suppressa, tum ex legatorum atque fide dignissimorum literis, quantum intelligere possum, sine omni amoris aut odii fuco, paucis explicare.

2. Anno MDLVIII in nuptiis Francisci delphini et Mariae Reginae Scotorum, Iacobus frater nothus reginae, vulgo dictus prior Sancti Andreae (religiosis enim in metropolitica ecclesiastica Andreapolitana praepositus erat) religiosam illam appellationem dedignatus, splendidiorem honoris titulum ambivit, quam cum illa ex Guisorum avunculorum consilio non concederet; ille animo offenso in Scotiam reversus sub spetioso religionis reformandae, et Scoticae libertatis asserendae, praextu, res turbare coepit, effecitque ut religio in confoederatorum conventu regina inconsulta mutaretur, et accitis Anglorum auxiliis Galii e Scotia emoverentur. Francisco Galliae rege defuncto, ille in Galliam ad sororem advolavit, quaecunque contra eius rem aut existimationem in Scotia facta, a se amolitus, omnia officia quae a fratre soror expectare possit, Deum contestans religiose promisit. Spe etiam concepta eam Gallicis deliciis a tenella aetate innutritam in Scotiam non reversuram, cum Guisiis egit ut aliquis a Scotica nobilitate regens Scotiae designaretur, et se ut maxime idoneum quasi digito demonstravit. Cum autem in Scotiam remissus esset, non alia cum authoritate quam cum diplomate, quo regina regni ordinibus conveniendi, et in reipublicae usum consulendi ius fecerat. Ille spe deiectus animo percito per Angliam rediens Anglis suggessit, ut si religioni in Scotia, tranquillitati in Anglia, et Elizabethae securitati consultum vellent, quovis modo transitum reginae in Scotiam impedierent. Illa tamen sospes Anglorum naves coelo nebuloso praetervecta in Scotiam appulit, fratremque omni benevolentia complexa, summam rerum ei quoddammodo

detulit. Haec tamen ambitionis sarmenta non amputarunt, quae indies magis dictis et factis pullularunt. Nec enim continere se poterat, quin subinde apud suos deplangeret bellicosam Scotorum gentem non minus quam Anglorum muliebri subiici imperio, et ex doctrina Knoxi, quem pro patriarcha habuit, saepius dissereret regna virtuti non generi deberi, foeminas regnorum successione esse excludendas, et earum imperium esse monstrosum. Per suos etiam cum regina egit, ut quatuor e regia Stuartorum familia substitueret, qui, si illa sine prole obiret, sibi invicem in regno succederent, nulla habita ratione sive legitimi sive illegitimi; spe persuasus, se ex illis futurum, cum filium regis esse, etsi illegitime procreatus.

3. Regina autem cum pro prudentia perpenderet huiusmodi substitutionem iuri regni adversari, rectis haeredibus fraudi fore, exemplo perniciossimum, et ipsis substitutis periculosum, sibique obstaculo ne iterum nuberet, blande respondit se mature cum regni ordinibus de re tanta deliberaturam. Utque se benignam et beneficam fratri praeberet, illum titulo comitis Marriae, et postea comitis Moraviae (quia Marria controversi iuris erat) ornavit, et ad spendidas nuptias promovit, interim ignara illum, venditando se legitimum esse regis Iacobi quinti filium sibi regnum affectare. Ad quod, quo viam sibi facilius praestrueret, gratia qua apud reginam pollebat, Gordoniam familiam nobilissimam, clientelis praepotentem, a qua dum sibi, et religioni reformatae timeret, oppresseit, Hamiltonium ducem Castri-Heraldi (qui proximus regni haeres reputatus) aula exclusit, Aranium eius filium carcere conclusit, Bothwellium in Angliam relegavit, et quos sibi adversari posse putavit, singulos de gradu deiecit. Ipsam etiam reginam tanquam tutor pupillam in sua potestate habuit, ante omnia anxie solicitus ne de nuptiis cogitaret.

4. Quamprimum autem comperisset, hinc imperatorem pro fratre, inde Hispanum pro filio eam ambire, ab utroque omnino dissuasit, utqique libertatem Scoticam principem externum nec posse nec velle ferre; et quandocunque sceptrum ad faemellas devolutum fuerit, illas non alios quam ex Scotica gente maritos assumpsisse. Verum postquam omnibus omnium Scotorum votis expeti videret ut illa nuberet, et praesentisceret effectum esse providentia comitissae Lenoxiae ut in nuptias Darlii propenderet, ille etiam eum in maritum commendavit, sperans iuvenem facillimo ingenio ad eius nutum futurum. Ut tamen sensit reginam Darlium unice amare, et suam gratiam apud illam elanguescere, consilii poenituit, monuitque Elizabetham ut quacunque posset ratione nuptias impediret.

5. Nuptiis iam confectis et Darlio rege declarato, quum regina donationes illi et aliis contra legem in minoritate factas revocaret, arma cum aliis in reges induit, causatus novum regem protestantium religioni adversari, et nuptias sine assensu reginae Angliae contraxisse. Sed ne tentata quidem Martis alea, in Angliam, ut dixi, fugit, omnique auxilii spe ibi frustratus, egit per literas cum Mortonio homine profunda versutia, qui quasi alter idem, ut cum nuptiae dissolvi non possent, saltem amor inter coniuges occultis artibus dissolveretur. Et commoda quidem occasio se obtulit, cum illa domesticis simultatibus exortis, ut tumentem iuvenis animum cohiberet, et maiestatis iura sibi integra conservaret, mariti nomen in actis publicis postponere, et in nummis signandis omnino omittere coepisset.

6. Mortonius accendendis offensionibus artifex in regis iuvenis animum blanditiis influit, persuadetque ut regni Scotiae coronam, vel invita regina, sibi imponeret, et foeminae dominatu se emanciparet, cum foeminarum sit parere, virorum imperare. Hoc consilio speravit ille non solum reginam, sed etiam proceres et plebem a rege omnino abalienare. Ut reginam abalienaret, primum variis calumniis regem in Davidis Rizii Pedemontani caedem inflammat, ne ille sagax ipsorum consilia anteverteret. (Hic professione musicus anno superiori in Scotiam cum Moretto legato venerat, et a regina in familiam et gratiam ob solertiam receptus, ad Gallicas epistolas et intima consilia, secretario absente, adhibitus erat.) Deinde, ut eandem infestius abalienaret, persuadet regi ut ipse caedi praesens cum Reuveno et percussoribus interesset. Qui una cum illo in reginae conclave inter coenandum irrumpentes, dum illa cum comitissa Argatheliae mensae adsideret, hominem ad repositorum e sublatis e regia mensa cibis delibantem (ut ministri interioris admissionis solent) strictis gladiis aggressi coram ipsa gravida, trepidante, sclopeto in pectus intentato, ut parum abfuerit quin abortum fecerit, in antithalamum rapuerunt, crudelissime trucidarunt, ipsamque reginam in conclave concluserunt, Mortonio omnes aditus interim obsidente.

7. Haec caedes perpetrata est pridie eius diei, qui Moravio dictus, ut in ordinum conventu iudicio de rebellione se sisteret; qui postridie se stetit, cum nemo expectaret, et in tanta rerum perturbatione, nemo ex adverso appareret, ut caedes Davidis compositio maturata in Moravii salutem et securitatem videretur. Regina tamen, marito exorante, eum gratanter excepit, et in fraterno eius amore tota acquievit. Regem vero, facinoris magnitudine perspecta, et regina iam iratissima, temeritatis poenituit, ad eius clementiam cum lachrimis lamentisque supplex confugit, culpamque deprecatus ingenue fatetur se, Moravio et Mortonio authoribus, tanto scelere adstrinxisse, Moraviumque iam inde ita otio habuit (Mortonius enim, Reuvenus, et alii, ob Davidis caedem in Angliam profugerant cum commendatitiis Moravii literis ad Bedfordiam) ut de illo tollendo cogitaret. Sed cum ex iuvenili ardore nec cogitationes celare posset, nec, qua fuit in reginam coniugem observantia, exequi auderet, illam edocet in reipublicae usum, regiaeque familiae securitatem futurum, si Moravius e medio tolleretur. Illa rem detestata ob eiusmodi consiliis etiam minando deterruit, spe iniecta gratiam inter ipsos componendi. Ille tamen cum potentiam nothi apud reginam aegris oculis intueretur, prae impatentia idem consilium cum aliis agitat, quod ubi Moravio innotuit, ut praeverteret, simulatione officii occultiores insidias iuveni opponit, Mortionio consultore, licet absente, usus.

8. His visum ante omnia reginae animum a rege, amore nondum redintegrato, prorsus avertere, et Bothwellium nuper Moravio reconciliatum, atque apud reginam gratia pollentem in societatem pellicere, proposita spe divortii ab uxore, et nuptiarum cum regina simul ac esset vidua. Et ad haec praestanda, eumque contra omnes defendendum obsignatis tabulis se obligarunt, persuasi, si res succederet, se posse una opera regem tollere, reginae existimationem apud proceres et plebem labefactare, Bothwellium pessundare, et ad se summam rerum attrahere.

9. Bothwellius homo nequam, ambitione obcoecatus, et inde ad audendum proiectus spem propositam facile arripuit, et caedem scelerate perpetravit, cum Moravius vix ante XV horas sed ad sua longius subduxisset, ne qua suspitione perstringeretur, utque inde coniuratis, si opus, subveniret, et suspitio tota in reginam caderet. Simul ac in aulam redierat, et ille, et coniurati Bothwellium ex familiae splendore, opera contra Anglos fortiter navata, fide spectata, ut eius amore dignissimum in maritum commendarunt. Suggesserunt illam solam et solitariam non posse tumultus excitatos compescere, insidias antevenire, molemque regni sustinere; in societatem igitur lecti, periculi et consilii illum adsumeret, qui possit, velit, et audeat se opponere. Eoque adegerunt, ut mulier trepida duabus tam tragicis caedibus perculsa, et Bothwellii erga se et matrem suam fidei et constantiae memor, quae quo confugeret quam ad fratris fidem non habuit, assensum praebuerit. His tamen legibus, ut tenelli filii saluti ante omnia consuleretur, deinde ut Bothwellius tam a regis caede, quam a prioris coniugii vinculo legitime liberaretur.

10. Quid hac de re statim publice protestati sunt Georgius comes Huntleius et comes Argathelius, inter Scotiae proceres facile principes, libet hic ex autographo ad Elizabetham, quod vidi, subtexere: Quandoquidem Moravius et alii, ad obvelandam rebellionem contra reginam, cuius authoritatem sibi arrogant, illam tanquam caedis mariti consciam aperte calumnientur; nos haec publice protestamur et attestamur. Mense Decembri MDLVI, cum regina Cragmillariae ageret, Moravius et Lidingtonius coram nobis agnoverunt, Mortonium, Lindseium, et Reuvenum non alio consilio Davidem Rizium trucidasse, quam ut Moravii saluti consulerent, qui eodem ipso tempore erat proscribendus. Ideo ne male grati viderentur, sibi in votis esse, ut Mortonius et reliqui ob Davidis caedem exulantes reducerentur. Hoc autem fieri non posse invenerunt, nisi regina a marito divortio separatur; quod se effecturos spoponderunt, modo nos assensum praeberemus. Postea Moravius mihi Huntleio promisit autem patrimonium restituendum, et aeternam gratiam apud exules ineundam, si divortio faverem. Itum deinde ad Bothwellium, ut ille una consentiret. Postremo ad reginam accessimus, et Lidingtonius omnium nomine maiorem in modum oravit, ut exilium Mortonio, Lindseio, et Reuveno remitteretur, regis errata et offensiones in reginam et regnum verborum atrocitate exaggeravit, monstravitque et reginae et reipublicae omnino interesse, ut divortium quamprimum fieret, quandoquidem rex et regina non possent simul cum securitate in Scotia versari. Illa respondit se malle ad tempus in Galliam secedere, donec maritus aetatis errata agnosceret; nolle enim quicquam fieri quod fraudi sit filio, aut sibi dehonestamento. Ad haec Lidingtonius, Nos qui tibi a consilio sumus, haec cavebimus. At impero, inquit illa, ne quid faciatis, quod vel honori meo, vel conscientiae maculam inurat. Res sit in integro donec Deus desuper medeatur. Quod vos mihi bonum futurum existimatis, in malum cedat. Cui Lidingtonius, Rem nobis committas, et nihil videbis nisi quid bonum, et parlamentaria authoritate comprobandum. Hinc, cum post pauculos dies rex nefaria caedes fuerit extinctus, nos ex interno conscientiae testimonio pro certissimo habemus Moravium et Lidingtonium fuisse authores, machinatores, et suasores huius regicidii, quicunque fuerint regicidae. Haec illi.

11. Confoederati iam toti in hoc erant, ut Bothwellius regicidii absolveretur. Protinus igitur parlamentaria comitia nulla alia de causa indicuntur, et edicta prodeunt ut regicidii suspecti apprehenderentur. Cumque Lenoxius regis caesi pater Bothwellium ut regicidam accusaret, vehementiusque instaret ut priusquam ordinum conventus haberetur, ille iudicio sisteretur; hoc etiam concessum est, iussusque Lenoxius ut intra vicesimum diem se contra sisteret. Quo die cum ille nihil ab Angliae regina intelligeret, et in urbe hostium plena adesse sine vitae periculo non posset, Bothwellius pro tribunali sistitur, et Mortonio causam eius sustinente, iudicum sententiis absolvitur.

12. Hoc negotio confecto, coniurati effecerunt, ut plurimi e nobilitate nuptiis adsentirent, chirographis scripto appositis, ne ille promissis nuptiis exclusus eos ut totius sceleris architectos insimularet. Ex his nuptiis cum Bothwellio (qui Orcadum dux creatus) suspicio reginam caedis fuisse consciam apud omnes invaluit, quam coniurati missis literis passim auxerunt, et occultis coitionibus Dunkeldiae in reginae abdicationem et Bothwelii exitium statim conspirarunt. Moravius tamen ut totius coniurationis expers videretur, exoravit reginam licentiam in Galliam proficiscendi, utque omnem diffidentiam tolleret, res suas universas in Scotia reginae et Bothwelii fidei commendavit. Vix ille ex Anglia transierat, ecce qui Bothwellium a reatu caedis absolverant, et chirographis in nuptias consenserant, in eum arma sumpserunt quasi apprehensuri; revera submonuerunt, ut sibi fuga consuleret, non alio consilio, quam ne apprehensus totam machinationem renudaret, et ipsius fugam in argumentum ad reginam regicidii accusandam arriperent. Illam autem interceptam contumeliosissime indignis modis exagitarunt, et vili palla amictam in carcerem ad Locum Levinum contruserunt, sub custodia matris Moravii, quae Iacobi V pellex incarceratae reginae calamitatem petulantissime insectata est, gloriando se legitimam fuisse Iacobi V uxorem, filiumque Moravium prolem esse legitimam.

13. Quamprimum haec certis nuntiis Elizabetha comperisset, detestata ex animo hanc effraenem in principem sororem et vicinam subditorum insolentiam (quos perfidos, rebelles, ingratos, et crudeles subinde appellavit) misit Nicholaum Throcmortonum in Scotiam, ut apud confoederatos de hac in reginam insolentia expostularet, et rationem iniret quomodo illa in pristinam libertatem et authoritatem restitueretur, supplicium de regicidis sumeretur, et princeps tenellus in Angliam, quo securius eius saluti consuleretur, et non in Galliam mitteretur. Quae hac de re deinceps dixero, dum ille in Scotia haereret, ex illius in literis fide, quae sane

optima et spectatissima, habe.

14. Ille plures in Scotia reginae infensissimos invenit, qui ipsi, ut etiam Villeroio et Croco, legatis Gallicis, aditum ad reginam plane negarunt. Quid tamen de illa ageretur, coniurati neutiquam inter se convenire poterant. Lidingtonius et pauculi alii in authoritatem restituendam censerunt his legibus, ut regicidae ex lege punirentur, principis saluti prospiceretur, Bothwellius divortio separaretur, et religio constabiliretur; alii ut in Galliam aut in Angliam perpetuo exilio relegaretur, modo rex Galliae aut regina Angliae fide iuberent, quod illa omnem regiam authoritatem in filiolum et quosdam e proceribus, regno eiurato, transferret. Alii ut iudicio sisteretur, damnaretur, in perpetuo carcere conderetur, et filius in regem inauguratur. Alii denique ut regia authoritate et vital semel simulque extremo supplicio spoliaretur. Et hoc Knoxius et aliquot verbi ministri e suggestis intonarunt.

15. Contra Throcmortonus e sacrarum literarum authoritate de obsequio praestando supereminentioribus potestatibus gladium gestantibus multa proposuit, acriterque disseruit reginam nullius iudicio, praeterquam coelestis iudicis subiacere, pro nullius tribunali in terris posse sisti, nullam esse magistratus authoritatem in Scotia quae a reginae authoritate non est delegata, et ab ipsa revocabilis. Illi peculiare ius regni apud Scotos opposuerunt, et in causis extraordinariis extra ordinem esse decernendum, rationibus a Buchanano acceptis, qui tunc temporis, Moravio suasore, damnatum illum dialogum De iure regni apud Scotos scripsit, quo populo ius esse reges creandi et abdicandi contra historiae Scoticae fidem astruitur. Nec destitit ille pro regina restituenda, et accessu ad eam importune interpellare, etsi a Lidingtonio subinde responsum erat, accessum non posse illi concedi, cum Gallis negaretur. Gallo non displicendum, ut Angliae reginae placerent, quam suis solummodo rationibus inservire experti erant non ita pridem, cum Gallos in rem suam e Scotia demoveret, et nuperrime cum Scotis exulibus ob caedem Davidis Rizii tantillum favoris, et parca quidem manu praeberet. Ad haec, cavendum ne ex importunate ista Scoti ad Gallorum amicitiam, Anglis neglectis, se reciperent; submonuitque Gallico proverbo, Il perd le jeu, qui laisse la partie, ne Angli Scotos amicos distituerent.

16. Deinde verboso scripto quod Throcmortono sine alicuius subscriptione tradiderunt, protestati sunt se non alio consilio reginam in successum seclusisse, quam ut a Bothwellio, quem perdite in ipsorum perniciem adamavit, seiungeret; donec impotens amor in illum, et muliebris iracundia in ipsos defervesceret; et hoc responso ut acquiesceret, iusserunt, donec reliqui proceres convenirent. Reginam tamen indies arctiori custodia concluserunt, etsi lacrimis oppleta demissis precibus obtestaretur ut mitius cum ageretur, si non ut regina, tamen ut regis filia, et principis matre, quem, ut semel inviseret,

saepius frustra supplicavit. Sed ne sigillatim iniurias in illam persequar, tandem blande aggressi sunt, ut regno sponte cederet, excusatione quaesita vel ex adversa valetudine, vel regnandi molestia, vel quod alii subtilius monuerunt, ut cessione facta illa negligentius custodita facilius evaderet. Cum haec non succederent, minitanti sunt illam publico iudicio ream peragere vitae incontinenter actae, regicidii, et tyrannidis hoc nomine, quod leges et patria iura violasset, nominatim quae Randanus et d’Oiselius regis Galliarum et ipsius nomine confirmarant. Tandem mortis terrore iniecto, eam inauditam compulerunt tribus diplomatibus chirographum apponere, quorum primo regnum cessit filiolo vix XIII menses nato, altero Moravium proregem constituit dum filius in minori esset aetate, tertio, si Moravius onus recusaret, hos rectores filio nominavit: Iacobum Castri-Heraldi ducem, Matthaeum Lenoxiae, Gilespicum Argatheliae, Ioannem Atholiae, Iacobum Mortonii, Alexandrum Glencarniae, et Ioannem Marriae comites. Nec mora, illa reginae Angliae per Throcmortonum significavit se coactam cessisse, et cessionis instrumento invitam subscripsisse, ex consilio Throcmortoni, qui persuaserat cessionem in carcere, qui iustus est metus, extortam, plane irritam esse. Sed de his plura anno sequente, ex utriusque partis accusationibus et defensionibus coram cognitoribus Eboraci.

17. Quinto a cessione die, Iacobus reginae filiolus in regem inungitur et coronatur, Ioanne Knoxo concionante, protestatione ab Hamiltoniis interposita ne praeiudicio esset duci Castri-Heraldi in iure successionis contra familiam Lenoxiam. Elizabetha vero Throcmortonum interesse vetuit, ne illa tam iniustam reginae abdicationem legati sui praesentia approbare existimaretur.

18. Die vicesima a cessione, Moravius ipse in Scotiam e Gallia rediit; tertia post die, cum nonnullis e coniuratis reginam accessit, crimina plurima obiecit, et tanquam confessor religiosus pluribus egit, ut vera poenitentia ad Deum se converteret et illius misericordiam imploraret. Illa de anteactae vitae peccatis doluit, ex obiectis alia agnovit, alia extenuavit, alia ex humana fragilitate excusavit, et plura prorsus denegavit. Illum obsecravit ut gubernacula rerum pro filiolo susciperet, utque suae existimationi et vitae parceret iterum atque iterum obtestata est. Ille hoc sibi integrum esse negavit, sed a regni ordinibus efflagitandum. Si tamen illa vitae et honori consultum vellet, haec observanda praescripsit, ne regni et regis tranquillitatem interturbaret, ne e carcare se subduceret, ne reginam Angliae aut regem Galliae excitaret ad Scotiam externo vel interno bello infestandam, ne amplius Bothwellium adamaret, aut de ulciscendis Bothwellii adversariis cogitaret.

19. Iam prorex sive regens declaratus, se obsignatis tabulis obligat nihil acturum quod ad bellum aut pacem, regis personam et matrimonium, aut reginae libertatem spectet, sine coniuratorum assensu. Throcmortonum per Lidingtonium monet ne amplius pro regina interpellet, se et caeteros malle omnia perpeti, quam pati ut illa liberata Bothwellium retineat, filium in pericula, patriam in turbas coniiciat, et ipsos proscribat. Novimus, inquit, quod vos Angli bello possitis, nostros limites vastetis, et nos vestros; certoque scimus Gallos pro antiquo inter nos foedere nos minime derelicturos. Lignerolio tamen Gallico legato aditum ad reginam denegat, donec Bothwellius apprehenderetur; miseramque reginam asperius quam pro meritis erga eum indies tractat, contra quam regi Gallorum promiserat. Haec hactenus ex Throcmortoni literis.

20. Mox Moravius supplicium sumit de Ioanne Hepburno, Paride Gallo, Daglisho, et aliis Bothwelii famulis, qui regis caedi intererant. Sed illi, quid minime expectavit, ad patibulum coram Deo et angelis protestati sunt, se ex Bothwellio intellexisse Moravium et Mortonium regicidii authores fuisse, reginam ab omni suspicione exemerunt, ut et ipse etiam Bothwellius captivus in Dania, et vivens et moriens reginam minime consciam fuisse religiosa asseveratione saepenumero contestatus est. Et decimo quarto post anno, cum Mortonius extremum supplicium subiturus esset, fassus est Bothwellium secum egisse, ut in regicidium consentirent, quod cum omnino abnueret, nisi regina sub chirographo mandaret; Bothwellium respondisse, hoc neutiquam fieri posse, at facinus, ipsa inconsulta, perpetrandum esse.

21. Hanc praecipitatam reginae abdicationem atque coniuratorum in legatos pervicaciam et Elizabetha et Gallus, ut cum regiae maiestatis probro coniunctam aegerrime tulerunt, et Hamiltoniis qui a regina steterunt, favere coeperunt. Pasquierus etiam a Gallo legatus egit cum regina Angliae ut vi et armis restitueretur, quae consultius existimavit, ut commercia tum in Gallia tum in Anglia Scotis interdicerentur, donec liberaretur; ut ea ratione populus a proceribus disiungeretur, qui coniunctim in reginam coniurasse videbantur. Sed haec Scotica paulisper omittamus.

22. Cum iam octo annis expletis, Caletum ex tractatu apud castellum Cameracense Anglis reddendum esset, Thomas Smithus in Galliam cum Guilielmo Wintero classicarum machinarum praefecto missus, caligante tuba ante maritimam Caleti portam, oppidum Caletum cum territorio et quibusdam machinis bellicis clara voce Gallice ex tractatu repetiit, et hoc in acta a notario mox relatum, Germanis quibusdam mercatoribus, et Belgis qui forte aderant, in testimonium adhibitis. Mox regem Galliae accessit ad castrum Fossatense, ubi cum Henrico Norrisio legato ordinario denuo repetiit. Rex rem ad consilarios reiecit, e quibus Michael Hospitalius cancellarius gravi et composita oratione in hanc sententiam disseruit. Quo iure Angli repetunt Caletum, eodem etiam Lutetiam Parisiorum repetere posse; hanc enim perinde ac illud bello acquisierant, et utrumque bello amiserunt. Anglos ius novum in Caletum praetendere, Gallorum ius ipsi regno esse coaevum. Quamvis Angli CCXXX plus minus annos possiderint, ius tamen penes Galliae reges fuisse non minus quam ducatuum Aquitaniae et Normanniae, quos Angli diu detinuerant. Gallos Caletum, uti etiam ducatus illos non bello acquisivisse, verum recuperasse. Praescriptionem temporis quam allegant inter principes locum habere nullum, sed ius semper valere, et ex XII tabulis adversus hostem aeternam esse authoritatem, Anglos in negotiis contrahendis admodum esse consultos, in recenti tamen tractatu Trecensi, postquam bellum de Caleto potissimum inchoassent, ne Caleti quidem meminisse, ut agnoscere viderentur se suo in Caletum iure omnino cessisse. Tractatum equidem Trecensem novationem fuisse, ita ut tractatus tunc fuerit renovatus. Nec obstare clausulam illam de reservationibus iurium, cum tantum minutiora respiciat, et hoc de Caleto inter potissima censendum. Quicquid in Scotia Franciscus II attentaverit, iuri Caroli IX fraudi esse non posse. Quae quis privatus attentaverit, in quibusdam causis legibus subiici; in principum autem causis aliter se res habere. De attentatis in Scotia dotali regno, cum Scotorum regina Angli expostulent, qui de Francisci et reginae consilio ex coniecturis augurantur, cum Angli Franciscopolim in Gallia specioso obtentu regi eam conservandi ingressi, valido imposito praesidio, et bellico apparatu longe instructissimo, armis tenuerint, et Condaeo foederatisque pecuniam suppeditarint, ideoque suo in Caletum iure sua ipsorum culpa excidisse. Divino numini visum esse ut Caleto a Gallis recuperato bella inter Gallorum et Anglorum gentes consopirentur, quas interfluente pelago diverserat, ut ille canit

Reginam etiam Angliae magis suo commodo consulturam pacem cum Gallo colendo, quam Caletum recuperando. Denique neminem vel audere regi authorem esse, ut Caletum Anglis restitueretur; si quis autem sit illum extremo supplicio esse dignissimum, imo infra inferos amandandum.

23. Ad haec Smithus, Se non expectasse ut tam obsoletum Gallorum ius ad Caletum ex profunda antiquitate repeteretur. Iam tandem autem perspicere quicquid Galli quo iure qua iniuria in possessionem semel attraxerint, id pro suo iure deputare, tanquam ius iis solum esset in armis, nihil interesset bona an mala fide possideant. Gallos existimare se Caletum postliminii iure tenere, quod ex conventione tenent, nullam posteriorem conventionem admittere, et apud animum statuisse pactam de Caleto restituendo fidem neutiquam praestare. Hoc vero omnibus omnium rationum momentis praeponderare. Laudem quam tribuit Anglis quasi consultis in pactionibus faciendis, Gallos sibi semper arrogasse, et Anglis detraxisse. Novationem contractus plane antistrophon esse, et in Gallos vere posse retorqueri, scilicet quia regina Caletum repetiit, eo quod Galli innovando et attentando armis in Scotia, iure in Caletum exciderint. Galli contra Anglos iure in Caletum excluderent, eo quod postea ad Franciscopolim armis regina Angliae attentaverit. Cum in his alter alteri nihil concederet, inquit, in pacem Trecis convenimus, quae si novationem induxerit, novationem illam ius Gallorum in Caletum extinxisse, et Anglorum confirmasse, quorum dies nondum venerat, quia Caletum vendicare non poterant, octennio tunc temporis non exacto. Hic assurgens, et ad Galliae consilarios conversus, Vestram, inquit, fidem qui adfuistis appello, cum nos ius nostrum ad Caletum disertis verbis reservandam urgeremus, vos omittendum, quia tempus nondum venerat; annon inter nos convenerit, ut tacite reservaretur sub clausula illa Omnes aliae petitiones et demandae invicem remanebunt salvae et integrae; et pari modo exceptiones et defensiones hinc inde reservabuntur. Quod ad Franciscopolim, eam Anglos ingressos esse pacifice ab incolis et nobilibus Normanniae rogatos, protestatione facta, se in usum regis Galliae conservaturos, ita ut nihil armis contra regem Gallorum attentaverint aut innovarint in tractatus praeiudicium; tenuisse autem non aliquo proprietatis iure, sed in vadimonium, ut aequa sibi fierent de Caleto detento, cuius ius tam quoad possessionem quam proprietatem ad reginam devolutum erat ex Gallorum in Scotia attentatione, plane contra tractatum. Quod ad pecuniam illam, Condaeo et foederatis non alio consilio mutuo datam fuisse, quam ut Germanis militibus de stipendio tumultuantibus satisfieret, ne regis agris et vicis vastitatem inferrent. Quae etiam rex edicto agnovit facta fuisse a bon fin et pour nostre service. Haec et eiusmodo Smithus.

24. Cum de instructissimo apparatu bellico Anglorum in Franciscopoli multa loqueretur Momorantius constabularius, gladio cum vagina liliata (qui officii est insigne) sublato, quasi non ad unum opidulum propugnandum, sed ad universam Normanniam expugnandam sufficeret. Non est, inquit Smithus, cur hoc quis demiretur, cum Angli gens maritima sciat se in ventos maris dominos imperium non habere, et igitur tempestive et plene in posterum providere. Galli postea gravissime conquesti protestantes e Gallia profugos legato Gallico reposcenti non fuisse ex pactis redditos; in aliud tempus rem prorogarunt, quae bello intestino in Gallia illico incrudescente, quasi sensim silentio expiravit. Et proculdubio Galli apud se statuerant Caletum nunquam reddendum. Statim enim atque captum erat, vetera propugnacula subruerant, nova inchoarant, aedes et fundos alios in quinquaginta annos elocarant, alios in perpetuum donarunt.

25. Dum haec in Gallia tractantur, comes Stolbergensis a Maximiliano imperatore in Angliam venit de nuptiis cum Carolo archiduce acturus, quo nomine regina comitem Sussexiae ad imperatorem cum Georgiani ordinis insignibus paulo ante miserat. Qui ex charitate in patriam, cum aemulatione in Leicestrium coniuncta, nullum non movit lapidem ut regina principi alicui externo matrimonio coniungeretur, et Leicestrius spe depelleretur. Nec quicquam Sussexio crebrius in ore, quam sive honor, sive potentia, sive opes in reginae matrimonio spectentur, externum principem vel nobilissimo Anglo praeponendum, adeo ut quidam qui contra sensit coram lepide dixerit, Ubi tria illa, honos, potentia, et opes in nuptiis spectantur, Diabolum et mundum auspices esse et pararios. Leicestrius in suam tamen spem pronus baronum Northum, quem sibi itineris comitem Sussexius subornavit, ut quid diceretur subauscultaret, quid ageretur observaret, et quantum Sussexius nuptias cum archiduce promoveret, tantum ille clam impediret, subinnuendo reginae animum a nuptiis esse aversissimum, quicquid prae se ferret, et Sussexius ostentaret. Nec ipse domi destitit omnia externi coniugii incommoda auribus ingerendo reginam deterrere.

26. Proposuit illud recens Mariae sororis cum Philippo Hispano coniugium, quo illa in perpetuum moerorem et Anglia in Hispanicae servitutis periculum fuerat coniecta. Disseruit exterorum mores, mentem, et ingenium perspici non posse, quae in marito qui individuo nexu sit una caro, perspici inprimis interest. Cum lingua, moribusque peregrinis assidue versari molestissimum esse et miserandum. Liberis ex peregrino coniugio procreatis insolens, et peregrinum quiddam innasci, exterorum consortio novos mores, nova instituta in rempublicam invehi, mulieres principes externis nuptiis non suum sed alienum regnum plerumque augere, se suosque alieno imperio subiicere, necnon regni arcana exteris prodere. Exterum maritum pro innata in patriam charitate Anglos suis posthabiturum. Angliae externo auxilio nihil opus esse, quae ad se suaque tuenda, et vim externam propulsandam satis habet in se praesidii, alterius regni accessione nihil nisi maiores expensas, curas, et solicitudinem accedere; utque corpora humana, ita et imperia mole sua laborare. Illud autem in nobilitatis contumeliam a nonnullis usurpari, domestico coniugio aliquid a regia dignitate detrahi, cum regia maiestas quae ad tantam sublimitatem viam sibi virtute aperuit, a nobilitate ortum repetat, nobilesque familiae regiae stirpis quasi radices existant, indeque esse quod reges Angliae, duces, marchiones, comites, et vicecomites consanguineorum titulo in literis semper salutarunt.

27. Cum magno et splendido apparatu Sussexius interim per Antuerpiam, Coloniam, Moguntiam, Wormatiam, Spiram, Ulmam, Augustam Vindelicorum in Austriam venit. Ubi honorifice exceptus, imperatoris sumptibus quinque menses haesit, de rebus gravissimis et Caroli nuptiis cum eo assidue collocutus; et stato die eum Georgiani ordinis insignibus investivit ad preces vespertinas, cum missae sacrificio interesse ex conscientiae scrupulo recusaret. In hoc negotio occurrerunt difficultates de religione, ducis sustentatione, titulo regio, et successione, de quibus multa ultro citroque agitata. De titulo convenit ut Carolus archidux regis Angliae titulo et nomine frueretur. De successione, ex iure regni non posse succedere, id enim liberis fraudi futurum, quorum tamen tutelam ut haberet, convenit. Nec ampliora Philippo Hispano cum Mariam duceret concessa fuere. De sustentatione, si aulicos quos secum adducet et retinebit, suo aere alere voluerit, reginam caetera, et illud etiam si requirat, prolixe pro regia dignitate suppeditaturam. Verum de religione scrupulus resedit. Postulavit imperator, necnon ipse Carolus, ut templum concederetur publicum, quo sibi et suis sacra Romano ritu celebrarentur. Cum hoc non audiretur, medium quiddam excogitavit imperator, ut loco aliquo privato in regia suis sacris pacifice uteretur (quod pontificiorum principum legatis in suis aedibus permissum), idque his legibus, ut Angli non admitterentur, nec ipse aut famuli religioni in Anglia receptae contravenirent, aut contravenientibus faverent. Si propter sacra aliqua suboriretur offensa, ad tempus intermitteret, necnon, ut cum regina sacris ecclesiae Anglicanae ritu celebrandis adesset. Hac re mature in Anglia deliberata (ne multis immorer) respondit regina, quod si hoc concederet, conscientiam suam laederet, et publicas regni leges aperte violaret non sine maximo tum dignitatis, tum salutis periculo. Sin autem Carolo placeret Angliam adire, ut praesentem videret, itineris suscepti dignos fructus relaturum. Ita Sussexium summo cum honore dimisit imperator, et ille Gretzium deflexus Carolo valedixit, qui commodius reponsum a regina frustra speravit. Iam inde enim dies haec paulatim extenuavit, quae toto septennio honorificis internuntiis adoleverant. Neccessitudinis tamen, et tanta mutuae benevolentiae inter principes charitas permansit, ut imperator pontificis Romani in Elizabetham molitiones semper impedierit. Carolus Archidux haud multo post in uxorem accepit Mariam Alberti V ducis Bavariae filiam, quae illi Hispaniae et Poloniae reginas praeter alios peperit.

28. Venerunt sub hoc tempus in Angliam Stephanus Twerdico et Theodorus Pogorella, a potentissimo illo Ioanne Basilide Russorum et Moscoviae imperatore, cum pretiosis pellibus zibellimis, luserinis, et aliis quae illo tempore et superioribus saeculis ab Anglis in ornamentum et salubritatem inprimis expetitae. Omneque studium et operam reginae et Anglis prolixe detulerunt, quae imperator ille iam ante cumulate praestiterat ex his initiis.

29. Dum quidam mercatores Londoninenses, quorum primarii Andreas Iuddus, Georgius Barnesus, Guilielmus Gerardus, et Antonius Huseius, anno MDLIII viam in Cathaiam per mare illud glaciale sive hyperboreum quaererent ductu Hugonis Willoughbaei, qui rigenti frigore enectus, Richardus Chancellerus ab illo secundus auspicato in Russiam aditum prius ignotum aperuit, delatus in ostium Dvinae fluminis sub latitudine poli borealis LXIIII ubi monasteriolum Sancto Nicholao sanctum. Hinc trahis pro more regionis Moscuam imperator accersiit, gratanter excepit, et benigne demisit amplas immunitates Anglis pollicitus, si in suo imperio mercaturam exercerent, ex animo laetatus merces exoticas mari in Russiam posse invehi, quas Russi antea per Narvam et hostiles Poloni regiones difficulter acceperant. Cum Chancellerus reversus haec docuisset, et quanti pretii Anglici panni in illo tractu essent, quam vili spartum linumque ad rudentes, caera, et pelles pretiosae venundarentur, mercatores illi in collegium sive societatem, annuente regina Maria, coalerunt, quam Moscoviticam vocamus, et multis immunitatibus a Basilide indultis, iam inde classe quotannis eo missa, quaestuosam mercaturam exercuerunt; quaestuosissime autem postquam Elizabethae apud Basilidem gratia anno MDLXIX impetrassent, ut nulli praeter Anglos ex illa societate in septentironali Russiae parte negotiarentur, et illi soli per amplissimum eius imperium merces distraherent, ut suo loco dicemus.

30. Cum his legatis Russicis reversus est in Angliam Antonius Ienkinsonius, qui Russiam diligentissime perlustravit, tabula geographica descripsit, primus Anglorum mare Caspium navigavit, et ad Bactros penetravit. Huic imperator arcana mandata, quae suis non communicavit, dedit: scilicet, ut cum Elizabetha sedulo ageret de mutuo defensionis et offensionis foedere contra omnes ineundo, et naupaegis, nautis, et bellico apparatu in Russiam mittendis. Utque iureiurando praestito regina se obstringeret ad eum cum uxore et liberis humaniter excipiendum, si vel a rebellibus vel hostibus imperio eiiceretur. Ita tyrannus a quo nihil cuiquam tutum, ipse sibi minime tutus videbatur. Et inique sane tulit quod regina ad hac circumscripte responderit. Nec tamen destitit haec literis etiam et legatione, ut suo loco dicemus, urgere, subinde requirens, ut Antonius illius remitteretur, quasi in tanti momenti arcanis mala fide egerat.

31. Primo huius anni mense animam Deo reddidit Nicholaus Wottonus utriusque iuris doctor, ecclesiae Cantuariensis, simulque Eborancesis decanus, vir natalibus clarus, sed prudentia domi forisque longe clarior. Regibus enim Henrico VIII, Edwardo VI, Mariae, et Elizabethae ab intimis consiliis, ad imperatorem, Galliae et Hispaniae reges, aliosque principes novies legatus, ter pacis reconciliatae inter Anglos, Gallos, et Scotos delegatus, et ab

Henrico VIII inter sedecim supremi testamenti curatores electus.

32. Diem etiam supremum obiit Elizabetha Leiburna Thomae ducis Norfolciae uxor tertia, quae vidua baronis Dacrei ante annum enupta liberos illi peperit nullos, sed priori marito Geogrium baronem qui adolescentulus perit equo ligneo desultorio oppressum dum insilire disceret, et tres filias tribus ducis filiis futuro desponsatas.

33. Shanum O-Neal filium legitimum Coni O-Neal agnomine Bacco (id est Claudi) potentissimum in septentrionali Hiberniae plaga, quae Ultonia dicitur, dynastam, in Angliam venisse, et supplicem rebellionis culpam deprecatum anno MDLXII diximus.

Ille domum reversus eam Hiberniae partem contra Scotos ex Cantira et Hebridibus irruentes fortiter defendit, eorum ductoribus Iacobo Mac-Conello, cui gener erat, et Angno eius fratre caesis. Quae victoria insolentior, in minores Ultoniae regulos tyrannidem exercere coepit, Armacham Hiberniae metropolim in odium archiepiscopi incendio deformavit O-Donellum, qui in hoc tractu secundus ab eo, bonis spoliavit, captivum abduxit, et uxorem rapuit, Mac-Guirum ex avita haereditate deturbavit, Mac-Genissum et alios depraedatus. Quorum patrocinium cum Angli suscipierent, rebellionis signum in reginam sustulit, quod Thomae Cusaci ex ordine equestri suasu mox deposuit, et filio in obsidem dato, in ordinem rediit. Utque in officio contineretur, statuit regina, Henrici VIII diplomate refixo, quo Matthaeum falso Coni filum creditum patris successorem declaraverat, huic Shano ut certo filio et haeredi titulum honorarium comitis Tir-Oeniae et baronis Dungannoni conferre. Sed vir ingenio inquieto cum videret se potuisse conscribere ex suis mille equites, pedites quatuor millia, et stipatores iam haberet septingentos, huiusmodi honorarios titulos prae O-Neali nomine barbarico tumore dedignatus, pro Ultoniae rege inter suos se venditavit. Rusticos ad bellum exercuit, Hiberniae regnum Scotorum reginae obtulit; eoque odio in Anglos exarsit, ut castrum quod in lacu Eaugh construxit, Feoghnegall, id est Odium Anglorum, nominavit, et quosdam e suis strangulaverit, quod Anglico pane vescerentur, de regina tamen nunquam nisi cum honore locutus.

34. In hunc Henricus Sidneius prorex iussus est movere, et Edwardus Randolphus egregius ordinum ductor in septentrionalem Ultoniae oram cum ala equitum, et septingentis pedibus per mare missus ad Dirriam, exilem sedem episcopalem prope Logh-Foyl, ut illum a tergo premeret, quandocunque prorex ex altera parte aggrederetur. Shanus his cognitis Dundalkiam furibundus adoritur, sed a praesidariis magna clade accepta repellitur, nec minori apud Whites-Castle. Comitatum Louth ferro flamma postea vastaturus a parva Anglorum manu, multis suorum desideratis, in fugam coniicitur. Dirriam deinde profectus agrum circumvicinum praedatur, Anglos praesidarios ad pugnam provocat, qui acie instructa incompositam multitudinem facile perrumpunt, fundunt, fugantque. Victoria autem tristis ex infoelici fato Randolphi ductoris, qui inter medias hostes magnanime pugnans occubuit, vir sane nostra memora eximius; nec fuit alius qui maiorem authoritatem cum maiore charitate apud milites conciliavit. Illi suffectus Edwardus a Sancto Laudo sive Sancto Lo rebelles hac in parte gravibus afflixit damnis, donec fortuito igne praesidium cum re annonaria et pulvere nitrato, qui plures milites difflavit, deflagraverit. Tunc enim peditibus in naviculas quas habuit impositis, ipse cum ala equitum, cui Georgius Hervaeius praefuit, per medios hostes insultantes, quatuor dierum itinere ad proregem penetravit, qui Randolpho ob virtutem exequias ipse atratus solvit.

35. Prorege iam in Ultoniam movente, Shanus cum suis in sylvas et saltus se abdit, semel atque iterum extrema agmina prope Clogher et Salmon, Turloghi Leinighi castrum, qui tunc a Shano defecerat, carpit. Postquam autem prorex praesidiis dispositis et O-Donello in sua restituto, ad lites inter Ormondiae et Desmoniae comites sedandas, qui infestis signis concurrerant, rediisset, Shanus animo resumpto, agris late populatis, Dundalkiam iterum obsidione incingit, quam, plurimus suorum caesis, magno cum damno et dedecore mox solvere adactus. Unde furore quasi quodam percitus barbara crudelitate in suos saeviit, usque adeo ut plures eum diseruerint, et ipse cum numeros attenuatos (etenim praeter desertores, quatuor millia caesi fuerant), aditus interclusos, perfugiaque ab Anglis occupata videret, animum induxit capistro collo alligato ad proregis genua se advolvere, et culpam deprecari. Dissuasit autem qui illi ab epistolis, monuitque ut prius amicitiam Hebridianorum Scotorum tentaret, qui ardente bello in Clandeboiam, unde ille eos paulo ante deturbarat, rediearant, ducibus Alexandro Oge, id est iuniore, et Mac-Gillespico, quorum fratres Agnum and Iacobum Mac-Conellum ipse in pugna interfecerat. Ad hos praemisso eorum fratre Surleyo Boio, id est Surleio Flavo, quem captivum diu detinuerat, ad gratiam redintegrandam, accessit cum rapta O-Donelli coniuge.

36. Illi in vindictam fratrum, et cognatorum quos occiderat, exardentes, simulata comitate exceperunt, et mox in tentorium admissum inter pocula ad iurgia prolapsi de probrosis Shani in eorum matrem verbis, strictis machoeris aggrediuntur, ipsumque et e comitibus plerosque contrucidant. Hunc cruentum vitae exitum habuit medio Iunio Shanus qui patrem dominatu, fratrem nothum vita spoliaverat, homicidiis et adulteriis contaminatissimus, helluo maximus, ebrietate adeo insigni, ut ad corpus vino et aqua vitae immodice hausta inflammatum refrigerandum, saepius mento tenus terra conderetur. Liberos ex uxore reliquit Henricum et Shanum, ex O-Donelli uxore et concubinis plures. Possessiones et bona parliamentaria regni Hiberniae authoritate in fiscum redacta, Turloghus Lenigh ex O-Neali familia potentissimus, vir sedato ingenio, regina volente, populari electione O-Neal salutatur. Hugo tamen baro Dungannoni vulgo dictus, Shani ex Matthaeo fratre notho nepos (qui postea comes Tir-Oeniae), iuvenis tunc dispectus, qui postea patriae turbo, imo pestis, reginae in gratiam recipitur, ut haberet quem Turlogho opponeret, si forte ab officio recederet.

37. Pax ita Ultoniae reddita, at interim in Momonia res turbidae ex prava inter Ormondiae et Desmondiae comites cognatos aemulatione, et litigiis de finibus, usque adeo ut praelium iuxta Dromelinum consererent, et in Angliam ad causam in regio consistorio dicendam evocarentur. Cum tamen res implicatior esset, ad proregem in Hiberniam remissi, ubi testes et notoria praesto. Illi autem numerosis et bellicosis clientelis, animis, amicisque in aula pares, spreta legum authoritate, ferro rem decernere statuerunt. Prorex se authoritate et armata manu interposuit. Ormondius vero qui causa potior videri voluit, effecit ut prorex tanquam in Desmonium pronior increparetur, et Desmonium intercipere iuberetur, quem ex improvisio apud Kilmalocum cum Ioanne Desmonio patruo interceptum in Angliam misit, ubi in custodiam traditi.