Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio
Parlamentum habetur | Leges latae. | Quindena et decima. | Subsidium. | Throcmortonus captus. | Angli auxiliares in Gallia. | Elizabetha Hispanum de auxiliariis in Galliam missis docet. | Quid ille respondet. | Obsides pro Caleto fugam adornant. | Pax in Gallia. | Protestantes Galli Anglos destituunt. | Bellum utrinque indicitur. | Galli e Porta Novo eiiciuntur. | Pro Caleto offertur. | Pestis inter milites. | Obsidetur. | Deditur. | Publica inde in Galliae laetitia. | Pestis Londini saevit. | Scotae nuptiae denuo proponuntur. | Angla Dudleium in maritum commendat. | Galli disuadent. | Scoti reginae suae insultant.| Baro Greius moritur. | Et episcopus Aquilanus. | Hispanus in Anglos commotior. | Baro Pagetus moritur. | Summi honorum gradus. | Comitis Rutlandiae obitus. | Et ducissae Suffolciae.
ENSE 
Ianuario regni ordines Westmonasterii convenerunt,
legesque salutares tulerunt ad pauperes sublevandos;
rem nauticam, et agriculturam adaugendam; errones, falsarios,
nummorum adulteratores, hariolos, necromanticos, sodomitas, periuros
coercendos; Biblia sacra, et liturgias in Cambro-Britannicam linguam
convertenda. Nec non ad reginae regnique maiestatem conservandam, et
detrimenta cum dedecore, quae ex usurpata pontificis Romani
authoritate obvenerunt, avertenda; atque ad prorumpentem eorum, qui
eandem propugnant, audaciam comprimendam, eos laesae maiestatis reos
esse sanxerunt, qui scripto, typis, verbo, factove externi
cuiuscunque principis, praelati, aut status authoritatem in
spiritualibus in Anglia vel aliis reginae ditionibus tertio
asseverabunt, quique iuramentum de suprema reginae in causis
spiritualibus, vel in personas ecclesiasticas potestate secundo
oblatum recusabunt. Ita tamen, ut neque sanguis corrumpatur,
nec bona fisco cedant, nec hoc iuramentum ab aliquo regni barone,
aut eminentioris dignitatis (cum de fideli eorum obsequio regina
minime dubitaret) exigatur, nec ab alio quopiam, nisi qui est, aut
erit ex ordine ecclesiastico, aut munia ecclesiastica nunc gerit,
gerebat, aut geret; aut moniti ritus ecclesiae Anglicanae non
observabunt, aut eosdem verbo aut facto publico depravabunt, aut
missas celebrabunt, vel audient, etc., quae in lege videre est.
Ordines praeterea temporum foelicitate congratulantes reginae ob
religionem reformatam, pacem restitutam, Angliam cum Scotia ab
externo hoste liberatam, pecuniam repurgatam, classem restauratam,
apparatum bellicum et nauticum supra expectationem comparatum, et
laudatum in Gallia incoeptum ad securitatem Angliae, iuvenique
Galliarum regi praestandam, atque Caletum recuperandam, concesserunt
ecclesiastici unum subsidium, laici itidem alterum cum duabus
quindenis et decimis. Quindena et decima (ut in
exterorum gratiam adnotem) taxatio certa est, olim imposita singulis
civitatibus, burgis, et oppidis non viritum, sed generatim pro
ratione decimae-quartae partis facultatum locorum.
Subsidium vocamus quod singulis capiti censis
viritim pro ratione bonorum et agrorum imponitur. Verum nec haec, nec
illa taxatio unquam imponitur nisi ex ordinum consensu in
parlamento.
2. Interim princeps Condaeus dum ad auxiliares Anglos in Normannia
festinato itinere contendit, memorabili illo Druidensi praelio
interceptus, a Guisio captivus abducitur, et una inter alios Nicholas
Throcmortonus, qui sponte a protestantibus antea captus (ut occulta
quaedam consilia cum illis communicaret) praelio interfuit.
Ille autem paulo post dimissus, pecuniam pactam
Colinio representavit, qui cum auxiliaribus Anglorum cohortibus ad
castrum Cadomense quod tunc obsedit, profectus, eorum ope Cadomum,
Baiocassas, Falesiam, et Sancti Laudi Fanum ad deditionem facilius
adegit.
3. Dum haec in Gallia geruntur, Elizabetha per Chaleronum in Hispania
legatum regi significat, se exercitum in Galliam transmisisse, ut
Guisiis in ipsam insultantibus et exitiosa meditantibus tempestive
occurrret, priusquam in Angliam bellum transferrent; et
Franciscopolim in manus traditam detineret, donec de Caleto
satisfieret. Respondet ille, si Caletum
tantummodo repetatur, hoc se primis votis optare; sin religionis
causa bellum suscipiatur, religionem avitam se non posse negligere.
Quod ad Guisios, quantuli sunt, inquit, illi, ut
potentissima Angliae regina ab illis timeat, quibus nulla iam, ut
prius, cum Gallo intercedit affinitas. In Anglia etiam episcopus
Aquilanus Hispani legatus Hispanum nec velle, nec posse se Gallum
fratrem hoc bello deserere, saepius reginae denuntiavit. Cui illa
nihil aliud, quam adagio illo Anglico respondit, sua cuique domus
tuenda est, et mihi mea. Nec Hispanum latuit reginam eodem
tempore sedulo agere cum protestantibus Germaniae principibus per
Henricum Knolles et Christophorum Montium de Condaeo sublevando, et
communi religionis causa propugnanda. Unde et ille infensior causas
in eam occulte religionis etiam nomine quaesivit.
4. Inter haec, obsides Galli, qui in Angliam dati pro quingentis
millibus coronatorum de Caleto restituendo, cum omnia ad bellum
spectare viderent, fugam adornarunt; sed navem conscensuri, retracti
sunt cum Ioanne Ribaldo navarcho illo celebri, qui ad eos subducendos
in Angliam clam advenerat. Pax interea in
Gallia inter regem et Condaeum spe summae rerum in Gallia
administrationis et matrimonii cum Scota lactatum,
atque protestantes convenit, nulla habita
reginae Angliae ratione. Qui omnes uno ore protestati sunt, nisi
Angli mox Franciscopoli abscederent, pactum in tractatu castelli
Cameracensis de Caleto restituendo irritum fore,
publicaque praeconis voce omnibus Gallis facta erat
potestas omnes Anglos invadendi, capiendi, et depraedendi dum
Franciscopolim tenerent. Eandem potestatem regina Anglis itidem
concessit, ut hostium loco omnes Gallos (praeter Londini incolas)
haberent, dum illi Caletum detinerent. Hinc incredibile est quanta
classe Angli maria invaserint et Gallis praecluserint, imo et
Hispanis, ut necessarium fuerit reginae praedatoriam eorum in
Hispanos insolentiam per legatum excusare, et edicto cohibere.
5.
Warwicensis Franciscopolis praefectus cum vacillantem Gallorum
incolarum fidem
perspiceret, qui iam ex tenui pacis rumore de oppido
prodendo, et excludendis Anglis clandestina consilia, et inter se, et
cum Ringravio qui cum copiis in vicina egit, agitibant; omnes Gallos
tam protestantes quam pontificios sine discrimine ex oppido emovet,
eorumque navigiis manum iniicit, quod aegerrime Galli tulerunt
quiritantes Anglos non tam afflictorum Gallorum protectionem, quam
loci possessionem cogitare, et eos ut exteris iniquiores sugillarunt.
Certe nihil olim Normannos, Aquitanos, Pictones, et reliquos Anglici
iuris in Gallia magis abalienavit, quam quod eos non alio quam
exterorum loco habuerint. Iam ad oppidi oppugnationem Galli omnia
sedulo comparant, simulque rex et Condaeus per Brequemotium et
d’Alvium de Franciscopoli reddenda solerter in Anglia agunt, nec
regina abnuit hisce legibus: Si Hispanus
fide iuberet de Caleto ad praefixum tempus restituendo, tractatus ad
castellum Camaracense interpositis regis, parentis, et principum e
sanguine regio iuramentis confirmaretur, singulisque Galliae
parlamentis comprobaretur, et obsides e primaria nobilitate
traderentur.
6. Interim Franciscopoli pestis in praesidarios gravissime grassatur,
et e subsidariis eo missis ducenti cum ductore Thoma Fincho viro
ordinis equestris, et duo baronis Wentworthii fratres naufragio
perierunt. Unde cum spes tenuis esset oppidi retinendi, Thomas
Smithus ordinarius in Gallia legatus iubetur proponere de restituenda
Franciscopoli pro Caleto, utque res vel Hispano, qui Galli sororem
duxerat, arbitro componeretur. Illi autem prorsus abnuerunt,
dictitantes Gallum superiorum agnoscere nullum, nec res suas
cuiuscunque principis arbitrio permissurum. Nicholaum vero
Throcmortonum cum mandatis et documentis ad haec missum
comprehenderunt, suspicati hominem rebus miscendis gnarum ad turbas
concitandas rediisse, causati illum sine fide publica in Galliam
venisse, cum tamen et literas fiduciarias, et alias a Gallico in
Anglia legato haberet. Nec audire quidem illum voluerunt, certo
persuasi Franciscopolim pestis saevitia brevi expugnatam iri. Eo iam
accesserat Momorantius constabularius cum primaria nobilitate, et
paulo post ipse Condaeus cum flore protestantium. Anglis mutatam
Gallorum protestantium mentem summopere demirantibus responsum fuit,
non de religione, sed de patria iunctis viribus, pace iam confecta,
dimicandam. Tubicinem ad Warwicensem Momorantius mittit, qui
deditionem imperaret; ille eum remittit cum Hugone Powletto, qui
ostendit Anglos paratos extrema quaeque subire, potius quam reginae
iniussu locum dedere. Excitatis itaque aggeribus,
continuata per plures dies machinarum displosione, ruinis apertis,
aquaeductibus interclusis, et aqua e fossa quae mari altior derivata,
expugnationi instant Galli, animosa fide pro viribus obstitunt Angli,
pluribus quotidie vi pestis, quam hostili gladio pereuntibus.
7. Haec ut Elizabetha comperit, afflictissimae suorum sorti
illachrymans, ne diutius pesti et caedi viros fortissimos exponere
videretur, ductorum et militum virtute publico scripto laudata,
Warwicensi mandat ut honestis conditionibus cum Gallo de deditione
transigeret, qui Powlettum, Mauritium Dennis praesidii questorem,
Horseium, et Pelhamum ad Momorantium de deditione delegat, brevique
in has conditiones converunt: Ut oppidum cum universo apparatu
bellico, et navibus et bonis, quae ad Galliae regem eiusque subditos
spectabant, redderetur, maior oppidi turris dimitteretur, et Angli
cum omnibus, quae ad reginam et ipsos spectant, libere intra sex
dies, si venti permitterent, exirent. Obsides dati Olivarius
Manours comitis Rutlandiae frater, Leightonus, Pelhamus, et Horseius.
Ultimus mansit Edwardus Randolphus tribunus militum, qui pietate
nunquam satis laudata misellos milites aegros et peste laborantes
suis humeris in naves convehere non destitit. Ita Franciscopolis
gravius peste quam ab hoste oppugnata, Gallis relicta, postquam Angli
XI menses tenuissent. Quo tempore praeter gregarios milites,
Somersettus, Ioannes Zouchus, Albericus Darcius, Drurius,
Entwessellius, Ormesbeius, Vaghanus, Crokerus, Cocksonus, Proudus,
Saulus, Kemisius, egregii militum ductores, peste absumpti.
Interfecti duo frateres Tremaini, Sanderus, Bromfeldus machinarum
praefectus, praefectus, Robinsonus oppidi balivus, Strangwaius navali
laude clarus, et Goodalus in cuniculis agendis vir longe
peritissimus.
8. Ob hoc oppidulum receptum rex Galliae immortales Deo gratias
publice egit, pontificii per Galliam prae gaudio exultarunt,
gloriantes Anglos protestantium eorundem ope a Gallia esse eiectos, a
quibus in Galliam vocati, et inde semina dissidii inter Anglos et
protestantes Galliae sparsa esse. Hospitalius cancellarius copiosa
oratione hanc foelicitatem Gallis congratulatus, ut amplificaret, ex
falso rumore retulit Anglicam classem cum auxiliaribus copiis in
conspectum oppidi postridie quam dederetur, advenisse; et
pronuntiavit Anglos hoc bello iure suo ad Caletum repetendum omnino
excidisse. Milites peste laborantes in
Angliam
revecti, ita contagiosa lue vim morbi disperserunt, ut universum
regnum graviter afflixerit, et una urbe Londino quae CXXI paroeciis
constat, intra annum XXI millia et triginti plus minus cadavera elata
fuerint.
9. Cum bello civili in Gallia flagrante Guisius reginae Scotorum
avunculus cecidisset, dotalis pecunia e Gallia non solveretur,
Hamiltonius dux Castri-Heraldi ducatu exueretur, et Scoti praefectura
satellitii in Gallia excluderentur; illa sane aegerrime tulit.
Cardinalis Lotharingus alter ex avunculis veritus ne hinc illa Gallis
relictis ad Anglorum amicitiam se applicaret, per Crocum iterum
nuptias cum Carolo Austriaco, comitatu Tiroli in dotem oblato,
proponit. Illa rem Elizabthae impertit, quae per Randolphum eadem
quae prius dixi de marito adsciscendo monuit, et
deinde explicatius Robertum Dudleium in maritum commendavit (cuius
uxor Roberti haeres iampridem praecipitio perierat) promisitque, si
illum duceret, eam parlamentaria authoritate declarandum esse
sororem, aut filiam, Angliaeque haeredem, modo ipsa improles
obiret. Quamprimum hoc per Foixium Gallicium in
Anglia legatum regina parens et avunculi comperissent, coniugium cum
Dudleio adeo dedignati sunt, quasi omnino impar regio genere,
regiaque maiestate prorsus indignum, ut promiserint non modo dotalem
pecuniam rependendam, sed Scotis omnes pristinas libertates, imo et
ampliores, si illa in Gallica amicitia firmiter persisteret, et
oblatum illud coniugium respueret. Suggesserunt etaim Elizabetham non
serio, sed simulate has nuptias proponere, quasi ipsa Dudleium sibi
in maritum destinarat; nec esse cur illa in parlamentaria authoritate
spem poneret, cum in Anglia quod alterum parlamentum sanxit, alterum
refigat. Praeterea Anglorum consilia nihil aliud spectare, quam
quavis arte ne omnino nuberet, distinere.
Hanc tamen rem illa ad colloquium refert,
gravibus molestiis domi interim conflictata, dum Moravius
archiepiscopum Sancti Andreae in carcerem coniieceret, quia missis
celebrandis non abstinuisset, cui veniam lachrymis profusis aegre
exoravit, et fervidi ecclesiae ministri, Moravii authoritate
suffulti, vim facerent impune sacerdoti qui missam in aula (quod lege
permissum erat) celebrarat. Nec tumultuantes illa cohibere potuit,
quamvis tota in reipublicae curam incumberet, amnestiam concedendo,
stipendia iudicibus adaugendo, salutares leges sanciendo, capitali
poena adulteris inflicta, et in tribunali saepe causas audiendo, ut
aequabili iure summos cum infimis contineret.
10. Funesto hoc anno magno cum protestantium dolore obiit Guilielmus
baro Greius de Wilton, Berwici praefectus, vir militari gloria
florens, patrimonio admodum acciso ex gravi redemptionis pretio quod
captus in Gallia persolvit; cui in Berwici praefectura Franciscus
Bedfordiae comes suffectus.
11. Obiit etiam non miniore pontificiorum desiderio Alvarus a Quadra
episcopus Aquilanus Hispani in Anglia legatus, qui eorum spes de
Romana religione restauranda foverat, et Polos, quos
dixi, sibi intimos habuerat. Unde adeo suspectus, quasi rebus in
Anglia turbandis, et amicitiae inter reginam et Hispanam discindendae
totus incumberet, ut regina de homine revocando apud Hispanum egerit.
Ille autem pietatis nomine excusavit, et incommode cum principibus
agi rescripsit, si ex qualibet offensa legati domum revocarentur.
Indignabatur sane hunc ipsius legatum, ipso inconsulto, fuisse domum
conclusum, interrogationibus subditum, et publice reprehensum, nec
alia de causa, quam quod Italum qui in alterum bombardulum
disploserat, in aedes fugientem admiserat, et clam emiserat.
Iam inde Hispanus in Anglos commotior erat,
arrepta occasione quod Angli piratae Gallos in ora Hispaniae
infestarent, et navigationem in Indiam occidentalem cogitarent;
iramque conceptam manifesto prodidit Richardum Shelleium Anglum
religionis nomine profugum aversisissimo a suo principe animo
honorifica legatione Maximiliano Romanorum regi designato,
congratulatum mittendo, et in quasdam Anglorum mercatorum naves in
Boeticae portubus manus iniicendo, quia Angli dum Gallos
persequerentur, Hispanorum naves intercepissent.
12. Vitam etiam cum morte commutavit hoc anno, aetate iam
ingravescente, Guilielmus baro Pagetus, quem in amplissimos honores
sua virtus extulit; praeclara enim eruditione et prudentia meruit, ut
Henricus VIII in secretarium adsciverit, legatum ad Carolum
imperatorem, et Franciscum I Galliarum regem miserit, et inter regni
curatores tenella filii aetate nominaverit; Edwardus VI ducatus
Lancastriae cancellarium, aulae regiae censorem sive
contrarotulatorem constituerit, ad baronis honorem evexerit, et
Georgiana periscelide donavit (quam tamen Dudleius Northumbrius
ignominiose detraxit, et Maria, cum honore ut prudentia et
consilio opteime de republica promerito, restituit), custodiaeque
privati sigilli praefecerit, qui inter summos civilium honorum gradus
quartus. (Henricus etiam VIII ex lege
parlamenaria
primum locum cancellario, secundum thesaurario, tertium regii
consilii praesidi, et quartum privati sigilli custodi detuilt, et
supra quidem omnes duces, regum filiis, fratribus, patruis et
nepotibus exceptis). Elizabetha negotiis iam prae aetate imparem,
publicis curis, quod expetiit, laxavit, carissimumque habuit, licet
Romanae religioni deditissimum. Filios reliquit Henricum et Thomam,
qui invicem in baronis honore successerunt, et Carolum saepius
dicendum, filias etiam aliquot in clariores familias elocatas.
13.
Illum ad meliorem vitam comitatus est Henricus Manours, sive de
Maneriis, Rutlandiae
comes, Thomae primi ex hac familia comitis
filius, Georgii baronis Roos nepos ex filia Thomae à Sancto
Leodegari, Annaeque uxoris quae soror regis Edwardi quarti plurimum
splendoris attulit, et pronepos Roberti, qui ducta filia et haerede
perantiqui baronis Roos opimos reditus, et titulum baronis Roos in
familiam intulit. Progenuit Henricus ex Margareta Nevilla Radulphi
comitis Westmorlandiae filia duos filios, Edward et Ioannem suo
ordine Rutlandiae comites, et filiam Guilielmo Cortnaeio de Pouderham
enuptam.
14.
Miseram etiam vitam exuit Francisca ducissa Suffolciae filia Caroli
Brandoni
ducis Suffolciae ex Maria altera Henrici VIII sorore,
et dotaria Galliae regina, cum primum Ianam filiam reginam Angliae
promulgatam, et paulo post capite obtruncatam, mox maritum suum eodem
supplicio sublatum, Catharinam secundam filiam comitis Penbrochiae
filio nuptam, repudiatam, et iam carcere conclusam, Mariamque filiam
tertiam impari coniugio cum Keio aulico aleatorum arbitro coniunctam
vidisset, et ipsa generis oblita Adriano Stokes minorum gentium
nobili, suo dedecori, sed tamen securitati, nupsisset.
Pax inter Gallum et Anglam. | Pacis articuli. | Gallus in ordinem Garterii adscitus. | Angli duriter in Haspania habiti. | Et in Belgio. | Querelae mutuae Belgarum et Anglorum | Anglicae merces in Belgio prohibitae. | Angli emporium Emdae constituunt. | Gusmannus conciliare studet. | Anglica lana vellus aureum Burgundis. | Opulentum inter Anglos et Belgas commercium. | Gusmanni opera restituum. | Elizabetha academiam Cantabrigiam invisit. | Robertum Dudleium ad honores evehit. | Ille Baconum subaccusat. | Diversa de successione studia. | Scota Lenoxium in Scotiam revocat. | Lenoxii genus. | Revocandi Lenoxium causae. | Angla antevertere studet. | Leicestrium denuo commendat. | Colloquium de nuptiis cum Leicestrio. | Scotae proci.
ALLIA
iam exultabat domestica pace recuperata, quam quodammodo reginae
Angliae debebat. Eam enim libentius inter se conciliarant, ut
influentibus Anglis viam obstruerent, non immemores quantis olim
strages dederint, a Burgundo ex privata simultate in Galliam evocati.
Cum hinc inter Gallos et Anglos potius belli ardor restrinctus, quam
pax coaluerit, regina a protestantibus Gallis male gratis neglecta,
statuit non ampius rem alienam suo periculo curare, sed deliberate ad
pacis cogitationem se recepit, quam per Thomam Smithum virum
prudentem et apprime eruditum tentavit, et Galli perlibenter
audierunt. Throcmortonus, qui libera quasi custodia in Gallia tunc
egit, illi pace procuranda adiunctus. Gallia Morvillerio episcopo
Aurelianensi, et Iacobo Burdino a secretis rem commisit, qui in has
pacis leges Trecis Campaniae mense Aprili consenserunt.
Neuter invadet alterum; invadenti alter non
auxiliabitur. Privatorum facta solum eos tenebunt. Commercium liberum
erit. Proditores et rebelles non recipientur. Literae reprisalium non
concedentur. Iniuriae oblivione sepelientur. Reservatio iurium, iura,
actiones, petitiones, praetensiones quae invicem respective habent,
aut habere praetendunt, remanebunt eis salve et integre, et pari modo
defensiones et exceptiones reservabuntur. Postridie seorsum de
his convenerunt: Certa pecuniae summa statis temporibus reginae
rependetur, obsides ex Anglia DCXXX millibus coronatorum numeratis
liberabuntur, et Throcmortonus liber in patriam post foederis
confirmationem revertetur. Laetitiam ex hac pace Gallus accensis
publice pro more pyris testatus est. Eam regina Angliae coram Gonoro
et Foixio iureiurando confirmavit, et paulo post Gallus itidem coram
barone Hunsdonio, qui eum in Georgianum ordinem
adscitum eodem tempore periscelide, trabea honoraria, torque rosato
cum Sancti Georgii imaguncula dependente et caeteris rite
investivit.
2. Diegus sive Didacus Gusmanus de Sylvi, canonicus Toletanus, his
diebus in locum episcopi Aquilani, qui ante aliquot menses oberat,
legatus in Angliam venit, gravitate et sacerdotali habitu venerandus.
Hoc temporis intervallo durius cum Anglis in Hispania, authore
Roderico Gomezio de Sylva, odio religionis actum, sed temperavit dux
Albanus, an studio quod prae se ferebat in Anglos, an aemulatione in
Gomezium non facile quis dixerit. Duriter etiam
agebatur cum Anglis in Belgicis Hispani provinciis, dum ex religionis
itidem odio Granvellanus cardinalis Anglos et Belgas mutuo commercio
beatos committere studet. Eo enim curante, Belgae anno superiori per
Assonvilium querebantur vectigalia solito maiora mercimoniis in
Anglia esse imposita (quod tamen Philippo et Maria regnantibus
factum), necnon plurima mechanica Belgarum opificia parlamentaria
authoritate esse interdicta. Querebantur
vicissim Angli sua in Belgio bona pro rebus minutissimis confiscari
ex authoritate quorundam novorum edictorum, quibis etiam quaedem
merces exportari vetantur; transitum per Belgas provincias cum equis,
nitro, pulvere tormentario, ex Italia et Germania prohiberi;
gravissima vectigalia nec prius audita pro cibariis, anchoris,
aedibus, etc. rigidissime exigi; et haec omnia contra foedus
commercii (intercursum magnum vocant) olim initum.
3. Interea ducissa Parmensis Belgii gubernatrix primum vetat materiam
prohibitarum in Anglia mercium e Belgio in Angliam evehi, et mox
pannos Anglicos in Belgium invehi, colore quaesito a peste quae in
Angla nuperrime grassabatur, revera subdolo Granvellani consilio, ut
pannarii Angli, et qui ab iis magno numero dependent, ad tumultus
concitarentur, cum panni non exportarentur, et res pannaria interim
in Anglorum detrimentum in Belgio constitueretur. Angli stomachantes,
arrepta hac occasione, quasi ab Inquisitione Hispanica iam in Belgium
illata sibi temerent, et tumultus in Belgio futuros,
Emdae ad Amasim flumen in Frisia
emporium
pannorum et mercium constituunt. Contra gubernatrix Belgii edixit ne
quis Belga commercium cum Anglis Embdae aut alibi exerceret, aut
merces ab iis emptas in Belgas sub confiscationis poena
importaret.
4. Haec et acria et untrinque damnosa censuit Gusmannus. Vir ille
prudens novit quantae opes ex Anglorum commercio in Belgium
redundarint, ex quo Lodovicus Malanus Flandriae comes, circa annum
MCCC, XXXVIII Anglos immunitatibus amplissimis concessis ad emporium
lanae Anglicae Brugis Flandriae constituendum illexerit. Iam inde
enim ex concursu omnium fere gentium in Flandriam ad pannos ex
Anglicana lana, aliasque Anglicas merces emendas, et suas
distrahendas, incredibile est quantum res mercatoria, institoria,
navalis, et piscatoria apud Belgas floruerit, adeo
ut lana Anglica verum fuerit Belgis vellus aureum, cui
inclytus ille militaris ordo velleris aurei suam originem et
Burgundiae duces magnas opes debuerunt. Certe hoc
nostro tempore (ex rationum tabulis loquor) commercium inter Anglos
et Belgas XII milliones aureorum in singulos annos superavit, et
panni Anglici (ut plumbum, stannum, et caetera taceam) Antuerpiam
quotannis exportati V millionibus aureorum sunt aestimati.
Hinc ille ad rem componendam enixus, effecit ut
commercium interclusum in pristinum statum restitueretur, et
quaecunque a calendis Ianuarii anno primo Elizabethae utrinque contra
decreta et instituta suspenderentur, donec a delegatis utrinque
plenius provideretur.
5. Anno autem insequente,
cum vicecomes Montisacuti, Micholaus
Wootonnus, et Gualterus Haddonus, a supplicum libellis pro Anglis;
Montignius, Assonvilus, et Ioachimus Egidius pro Belgis haec Brugis
semel atque iterum tractare inciperent, tumultus Belgici
incrudescentes colloquium interruperunt, postquam convenisset ut
commercium libere exerceretur, donec princeps alter alteri contra
denuntiaret, mercatoribus quadriginta ante diebus utrinque
praemonitis, ut sibi et mercibus consulerunt.
6. His foras compositis, ruris amoenitates quaesivit regina, et
Cantabrigiam academiam alterum Britanniae lumen invisit, ubi a
studiosis nullo non honoris genere excepta, comoediis, tragoediis, et
scholasticis digladiationibus oblectata, singula collegia
perlustravit, et habita Latine oratione propensam eorum benevolentiam
agnovit, multiplicem eruditionem laudavit, exhortata ut in pietatem
et bonarum literarum studium omni cogitatione incumberent, de quibus
se bene merituram spopondit.
7. Reversa Robertum Dudleium hippocomum summa gratia apud ipsam
floerentem, quem maritum reginae Scotorum, ut dixi, tacito consilio
destinaverat, ut ad tantas nuptias commendatior esset, baronem
Denbighilae (data illi Denbighia cum latifundiis) creat, et postridie
Leicestriae comitem, sibi et haredibus masculis de corpore
legitime natis. Cuius etiam in gratiam fratrem eius natu maiorem
Ambrosium titulo baronis Insulae, sive Lisle, et comitis Warwici
antea ornaverat, sibi et haeredibus masculis legitimis, Robertoque
fratri ac haeredibus suis masculis legitime de corpore preocreatis.
Dudleius his honoribus auctus, ut gratiam
apud reginam Scotorum, quam omnibus officiis ambivit, et demereri
studuit, iniret, illico Baconum magni sigilli custodem apud reginam
insimulavit, quod in causa successionis se contra Scotorum reginam
immiscuerit, consciusque fuerit libelli quo Halesius, quem dixi, ius
coronae Angliae, si regina improles obiret, Suffolciensi familiae
asserere conatus. Unde ille in carcerem coniectus, Baconum vero
(licet inficiaretur) aegre et serius apud reginam in gratiam
restituit Cecilius, qui suum hac de re iudicium sepositum et
reconditum apud se habuit, et semper habere statuit, nisi quod
professus est, ipsa regina expromere imperaret; quae sane nihil magis
aversis auribus unquam audivit, quam ius successionis in
desceptationem vocari. Prudentiores autem et
opulentiores nulla cura magis exercuit, dum in religionis discidio
protestantes effervescentes Scotorum reginam, quia alterius
religionis, etsi iuris minime dubitati, ex apicibus et versutiis
legum reiiciendam, pontificiorum alii, et plerique omnes aequi
bonique illam, ut veram et certam ex iure haeredem amitam uxorem
Matthaei Stuarti comitis Lenoxiae, et eius liberos praeferrent,
utique de quibus in Anglia natis optima quaeque sperabant.
Haec Scotorum reginam non latuere, utque quantum
poterat praeverteret, ex consilio comitissae Lenoxiae amitae
Matthaeum comitem Lenoxiae in Scotiam accersiit, specie in avitum
patrimonium restituendi, revera ut de his rebus consuleret, 
qui uxoris opera et veniam, et etiam literas commendatitias ab
Elizabetha impetravit, cum patria iam totos XX annos exulasset.
8. Ille (ut ad maiorem perspicuitatem altius rem repetam) ex eadem
Stuartorum stirpe qua regia Scotorum familia, et etiam regio eorum
sanguine natus erat. Maria enim, Iacobi II regis Scotorum filia,
peperit Iacobo Hamiltonio Iacobum primum ex hac stirpe Araniae
comitem, et Mariam filiam uxorem Matthaei Stuarti comitis Lenoxiae,
huius praenominis primi. Iacobus comes Araniae primae uxori
repudiatae et superstiti superinduxit Ienettam Beton cardinalis
Betonii amitam, e qua Iacobum Castri-Heraldi ducem suscepit, quem
hinc pro illegitimo aemuli habuerunt. Maria soror comitis Araniae
enixa est Matthaeo Ioannem comitem Lenoxiae, qui ab Hamiltoniis dum
regem Iacobum IV in libertatem asserere voluit, occisus, reliquit
hunc, de quo agitur, secundum Mathaeum Stuartum Lenoxiae comitem
Iacobo V patris nomine longe charissimum. Matthaeus autem rege
defuncto, et Hamiltoniis rerum potientibus, in Galliam se subduxit;
unde in Scotiam ab Henrico Galliarum rege, ne quid detrimenti
respublica Scotica per Hamiltonium proregem caperet, remissus, operam
strenue praestitit. Ille tamen vir vere bonus et apertus cardinalis
Betonii et Hamiltonii versutiis irretitus, Galli favore brevi
excidit. Cumque nec domi manere, nec in Galliam redire potuerit, in
Angliam venit, et Henrici VIII fidei se permisit, qui eum clientelis
in occidua Scotiae parte potentem gratanter excepit, ut proximum
haeredem regni Scotiae post Mariam tunc infantulam agnovit (etsi
Hamiltonii possessionibus in fiscum redactis damnaverint)
Margaretamque Douglasiam suam e sorore natu maiori neptim in
matrimonium dedit, cum latifundiis in Anglia quae annis singulis
valerent MDCC marcis, stipulatione facta ut ille castrum
Dunbritonium, insulam Butham cum castro Rothsaio Anglo in manus
traderet, Quae fortiter suscepta successu caruerunt.
9. Hunc Scotorum regina, foemina prudens et provida, quaeque in spem
Angliae incubuit, in Scotiam, ut dixi, accersiit, exilium remisit, et
in bona avita restituit, tum ut Iacobi nothi fratris, quem comitis
Moraviae honore auxerat, conatibus opponeret, tum ut de successione
in Anglia per huius filium Henricum Darlium aliis spem praecluderet.
Si enim ille iuvenis regio sanguine in Anglia natus, Anglisque
admodum charus, potentiori alicui familiae Anglicae coniungeretur,
subtimuit ne ille Anglorum viribus subnixus in iure successionis in
Anglia obstaculo esset, cum plurimorum opinione secundus ab ipsa
regni Angliae haeres haberetur. Nec illa quicquam magis in votis
habuit, quam ut Scotiae et Angliae regna ad aliquem Scotici generis
per ipsam devolveretur, et in avito Stuartorum cognomine per illum
posteris propagaretur.
10. Hoc Elizabethae subolet, utque anteverteret per Randophum
Scotorum reginam edocet illas nuptias adeo ab Anglis universis
improbari, ut parlamentaria comitia, consiliariis invitis, in aliud
tempus prorogarit, ne regni ordines irritati contra ipsius ius in
successione, vel hac de causa, statuerent. Quod si postea fieret,
utque Anglis satisfieret, monuit ut de aliis nuptiis cogitaret;
iamque denuo Leicestrium in maritum maiorem in
modum commendavit, quem ad comitis honorem hoc praecipue nomine
evexerat.
11. Hinc Berwici mense Novembri de nuptiis cum Leicestrio Bedfordius
et Randolphus, Moravius et Lidingtonius delegati egerunt. Angli
inconcussam amicitiam, perpetuam pacem, et spem certam successionis
polliciti sunt, si illa Leicestrio nuberet. Hac enim lege promiserat
Elizabetha illam filiam adoptivam, aut sororem authoritate
parlamentaria declarare, simul ac ipsa Elizabetha nupserit.
Scoti contenderunt non e dignitate esse reginae a
Carolo Ferdinandi Augusti filio, rege Galliarum, principe Condaeo, et
duce Ferrariae in uxorem expetitae, ad nuptias nuperi comitis et
subditi Angliae descendere, spe sola sine ullis dotalitiis proposita;
nec ex honore reginae Angliae eiusmodi maritum tantae principi
proximae agnatae commendare. Hoc autem fore certissimum amoris
argumentum, si permitteret illam pro arbitrio virum sibi qui pacem
cum Anglia colet eligere, simulque annuam pecuniam assignaret, et ius
successionis parlamentaria authoritate confirmaret. Toto hoc negotio
percupiit Elizabetha ut his nuptiis utriusque regni successio in
Anglo genere constabiliretur, licet lente festinaret. Scotorum
regina, cum toto biennio res produceretur, et iam Darlium in maritum
sibi destinaret, suspicata est dolo malo secum agi, et Elizabetham
non alio consilio has nuptias proponere, quam ut illa e procis
potissimum sibi praeeligeret, vel excusatius Leicestrio nuberet, si
ipsa regina absoluta in Leicestrii nuptias prius consentiret.
Delegati vero Scoti suis rationibus consulentes, ad suam apud reginam
potentiam tuendam, quascunque nuptias quovis modo interturbare
statuerant. Ut illas cum Darlio impedirent, monuerat Elizabetha;
ipseque Leicestrius spe potiundae Elizabethae plenus, clandestinis
literis Bedfordium submonuit ne rem urgeret, et in spem istam Darlio
occulte favisse creditur.