Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio
Scota tractatus confirmationem differt. | Suspitio inde enata, et Randophus in Scotiam mittitur. | Scotae transitus in Scotiam negatur. | Illa de hoc expostulat. | Throcmortonus respondit. | Disceptatio inter eos altera. | Illa satisfacere conatur. | At frustra. | In Scotiam rediit. | Haeres regni Angiliae declarari petit. | Elizabetha respondet. | Tractatus confirmationem urget. | Guisios benigne excepit. | Illi Anglos durius. | Excommunicationem urgent. | Papa Anglos ad concilium Tridentinum allectat. | Eius nuntio aditus in Angliam negatur. | Ius concilii convocandi non papae est. | Carnus obit. | Hispanus offensior. | Legato quousque iniuria ferenda. | Elizabetha bello necessaria parat. | Ad haec aeris vena reperta. | Et lapis calaminaris. | Stipendia praesidariis auget, et Berwicum munit. | Classem apparat. | Angli naves aedificant. | Arma comparant. | Agriculturam acrius exercent. | Edictum in gratiam Poloni. | Et religiosorum. | Commisiones provisorii revocatae. | Stipendia iustariis aucta. | Provida reginae cura. | Templum Paulinum deflagrat. | Bathoniae comitis obitus.
NNO 
ineunte, Franciscus comes Bedfordiae in Galliam missus ut Francisci
regis mortem deploraret, Caroloque IX successori congratularetur, et
seorsim et simul cum Throckmortono Scotorum reginam de tractatu
Edenburgensi confirmando saepius frustra interpellavit, quae nihil
aliud respondit quam de re tanta deliberate statuendum, se nisi ex
consilio procerum Scotiae nec posse, nec velle confirmare.
Throckmortonus tamen eam, cardinalem Lotharingum, caeterosque Guisios
avunculos, et Iacobum fratrem eius nothum qui recens in Galliam
venerat, omnibus quibus poterat rationibus sedulo urgere minime
destitit. Cum autem contextis excusationibus
indies
procrastinaret, Elizabetha suspicata illos exitiosa in Angliam
meditari, antevertere statuit. Thomam itaque Randolphum in Scotiam
mittit, qui proceres ad mutuam amicitiam, quae solidissime religionis
unitate fundatur, hortaretur, doceretque Germaniae principes in
foedus contra pontificem Romanum coiisse, et Elizabetham inprimis
optare ut Angli Scotique in eodem comprehenderentur. Iam
commodissimum tempus adesse (cum Scotorum regina sit vidua)
consopiendi omnem inter Anglos et Scotos discordiam, qui multo et
mutuo sanguine tot seculis concertarunt, vel ineundo perpetuum cum
Anglis foedus, vel amputando huiusmodi pacta ex antiquo cum Gallis
foedere, quae inter Anglos et Scotis discordiam serere solent.
Denique ut submoneret Scotos, ne permitterent viduam reginam alium
exterum principem in virum denuo adsciscere, cuius viribus et eos
ulcisceretur, qui nuperrime Gallis restiterunt, et libertatem in
servitutis periculum revocaret.
2.
Scotorum regina interim Scotiam cogitans (praemissio
d’Oisellio Gallo) Elizabetham rogavit, ut ipsa fide publica per
mare in Scotiam traiiceret, et d’Oisellius per Angliam Sed
Elizabetha, magna adstante multitudine, et hoc et illud omnino
negavit, causa addita, quod illa tractatum Edenburgensem iuxta fidem
datam nondum ratum habuisset. Si ratum haberet, singula promisit,
sive per mare, sive per Angliam iter haberet, quae a regina, a
cognata, et vicina expectari possent. Hac repulsa
Scotorum regina commota Throcmortonum accersit, quocum longos hac de
re habuit sermones, quos summatim ex ipsius Throcmortoni literis hic
inseram (etsi nonnulla iam dicta retexanda) ut initia et progressus
simultatum inter maximas et prudentissimas nostri aevi principes
clarius elucescant. Illa arbitris amotis, ita Throcmortonum affatur.
Quae mea sit muliebris infirmitas, et quo animi aestus abripiat
nescio, tot tamen infirmitatis meae testes adhibere non lubet, quot
tua domina nuper adhibuit, cum d’Oisellium legatum meum
alloqueretur. Nihil est quod me tam angit, quam quod ea rogaverim
quibus opus non erat. In patriam (Deo favente) licentia ab illa non
petita, redire potero, ut invito et obstante fratre illius Edwardo
huc veni. Nec desunt amici qui me domum reducere, ut huc deduxerunt,
et valent et volunt. At malui eius amicitiam, quam alterius
cuiuscunque experiri. Saepius a te audivi amicitiam inter me et illam
nostris utriusque regnis imprimis esse necessariam. Illa tamen secus
sentire videtur, alias in re tantilla repulsam non tuleram. At maiori
forsan favore Scotos mihi rebellantes prosequitur, quam me Scotorum
reginam, eadem regiae maiestatis sublimitate parem, sanguine
coniunctissimam, et haeredem certissimam. An tu existimes eam bonam
fidem et amorem inter Scotos mihi rebellantes et illam posse
intercedere, quae inter illam et me interecedat? An opinatur me ab
amicis destitutum iri? Certe illa me iam eo adegit, ut ab iis opem
petierim, a quibus libens nollem. Nec illi satis demirari possunt,
quo consilio illa meis subditis iam pridem opem in me tulit, et nunc
viduae reditum ad meos impedit. Praeter amicitiam nihil plane ab illa
expeto, nullum illi negotium facesso, nec rebus Anglicis me
interpono. Me tamen haud latet plures esse in Anglia qui praesentibus
non acquiescunt. Exprobat quod exigua mihi sit experentia. Fateor,
experentiam aetas adfert. Aetatem tamen eam habeo, ut me erga
cognatos et amicos amice, benevole, et iuste geram, nihilque in illam
effutiam quod regina et cognata sit indignum. Liceat etiam mihi bona
cum illius vena dicere, me perinde ac illam reginam esse, nec ab
amicis nudam, animumque non minus excelsum gerere, ut aequalitate
quadam nos inter nos metiri deceat. Sed a comparatione abstineo, cum
parum absit a contentione, et invidia non careat. Quod ad tractatum
Edenburgensem, factus erat rege marito meo superstite, cui in omnibus
pro eo ac debui, mihi obtemperendum erat, et cum ille eiusdem
confirmationem distulerit, in illo, non in me culpa resideat. Illo
defuncto, consiliarii Galliae me meis consiliariis relinquerunt, nec
avunculi mei se rebus Scoticis immiscere voluerunt, ne Elizabetha aut
Scotis offensionem afferrent. Scoti qui mihi adsunt, privati sunt,
nec eiusmodi, ut eos in consilium de rebus tantis adhibeam.
Quamprimum ordines regni mei consulero, responsum quod sit rationi
consentaneum reddam, utique maturius reddam, iter domum accelero.
Illa autem iter intercludere statuit ne reddam, ut ipsa in causa sit
quod non satisfaciam, aut satisfieri nolit, forsan eo consilio ut
nullus sit nobis inter nos discordiarum exitus. Me invenculam esse
quasi probro saepius obiicit et iuvenculam sane inconsultam merito
censeat, si res tanti momenti sine ordinum consilio tractarem. Mariti
factis, ut accepi, uxor nec ex honore, nec conscientia tenetur. Sed
hoc non disputo. Vere tamen hoc dicam: nihil charissimae meae sorori
feci quod mihi fieri nolim. Omnia summa necessitudinis officia
detuli, verum illa aut non credit, aut contemnit. Utinam tam illi
essem chara, quam propinqua, hoc enim pretiosum esset propinquitatis
genus. Ignoscat illis Deus, si qui sunt, qui inter nos lites serunt.
Tu autem qui legatus, dic sodes, qua de causa illa in me sit
offensior, quae nec verbo, nec facto hactenus laesi.
3. Ad haec Throcmortonus: Ut respondeam in mandatis non habeo, sed
ut audiam quid respondeas de tractatu Edenburgensi confirmando.
Caeterum offensionis causam audire si lubet, deposita legati persona,
paucis explicabo. Statim atque regina domina mea erat inaugurata, in
insignia et titulum regni Angliae invasisti, quod prius Maria
regnante non fecisti. Si qua maior iniuria principi inferri possit,
tu pro prudentia iudicaris. Eiusmodi sane iniuriam privati quidem
nunquam concoquant, nedum principes.
4. At, inquit illa, mariti pater, ipseque maritus hoc
voluerunt, hoc iusserunt. Ex quo illi diem obierunt, et ego mei iuris
facta, insignibus illis et titulo omnino abstinui. Veruntamen haud
scio, an fraudi sit reginae, si ego etiam regina, cui avia Henrici
octavi soror maior natu insignia illa geram, quandoquidem alii genere
remotiores gesserunt. Certe Courtenaeius marcho Exoniae, et
ducissa Suffolciae Henrici VIII e sorore natu minore neptis, insignia
Angliae cum limbis ad differentiam speciali gratia gestarunt.
5. Cum haec Elizabethae non satisfacerent, quae persuassimum habuit
illam nihil nisi moras in aliquam spem novam interponere,
quandoquidem de confirmatione tractatus nihil ordinibus Scotiae
proposuerat, qui semel atque iterum a morte mariti convenerant, illa
iam in via, iterum Throcmortonum Abbevillam accersit, ibi comiter
percunctatur, quomodo Elizabethae verbo aut facto satisfaceret.
Ratificando, inquit ille, tractatum Edinburgensem, quod
iam
toties dixi. Cui illa: Audi igitur ut diiudices an
iustissimae
non sunt rationes quas illa moras et vanas existimat esse
excusationes. Primus in illo articulus de ratificando tractatu ad
castellum Cameracense inter Angliam et Galliam, nihil ad me spectat.
Secundus de ratificando tractatu ibidem facto inter Angliam et
Scotiam, ratificatus erat per maritum et me; nec denuo ratificari
potest, nisi meo solius nomine concludatur, cum maritus expresse in
illo nominetur. Articulus tertius, quartus, et quintus suam vim iam
sortiti sunt. Apparatus enim bellici cessarunt, Galli praesidarii e
Scotia sunt revocati, munimentum ad Aimouth solo aequatum iacet.
Insignibus et titulo Angliae a mariti morte abstinui. Ea ex
utensilibus, aedificiis, et diplomatibus per Galliam delere mihi
integrum non est; uti nec penes me est Valentiae episcopum, et
Randanum qui mihi non sunt subditi, ad disceptationem sexti articuli
in Angliam remittere. Quod ad postremum articulum, spero seditiosos
meos subditos de mea inclementia non conquesturos. Verum quo minus
clementiam meam experiantur, illa, ut video, interveniet, quae
reditum impedire cogitat. Quid in tractatu isto iam restat, quod
fraudi sit tuae reginae? Ut cumulatius tamen satisfaciam, literas
uberiores hac de re manu me scribam, licet illa non dignetur nisi per
amanuensem ad me rescribere. Tu autem, legate, quod legati est velim
praestes, hoc est, res potius lenias, quam exasperes.
6. Sed nec literis illis Elizabethae satisfactum, cuius in animo alte
inhaesit iniuria ex titulo et insignibus arrogatis, et anxie iam
solicita erat ne denuo arrogaret, nisi tractatus confirmatione et
iurisiurandi religione, ut iisdem abstineret, obstringeretur.
7.
Interim Scotorum regina idoneam nacta tempestatem a Caleto solvit, et
in Scotia
appulit, praetervecta coelo caliginoso naves Anglicas,
quas alii ad eam honoris causa deducendam, alii ad piratas
coercendos, alii ad eam intercipiendam emissas existimabant. Iacobus
enim nothus per Angliam nuperrime rediens intercipiendam submonuerat,
si Elizabetha religioni et suae securitati consultum vellet. Idem
Lidingtonius laetatus d’Oiselium in Anglia detineri, suasit ne
(ut scripsit) illa reversa tragedias excitaret, omne commercium
literarum et nuntiorum cum Anglis intercluderet, factionem Anglis
addictam labefactaret, et demum in protestantes Scotiae non tanquam
in proditores, sed tanquam in haereticos, perinde ac Maria Anglica
non ita pridem, saeviret. Verumenimvero illa reversa, omni
benignitate in subditos usa, in religione (etsi tumultuose inducta)
nihil mutavit, et rempublicam optimis institutis temperare coepit. Ad
Elizabetham vero Lidingtonium cum suis et procerum Scotorum literis
misit, quibus omne pacis ineundae, conservandaeque studium detulit,
rogavitque ut certa aliqua pacis ratio inter Angliam et Scotiam
iniretur; certiorem autem nullam esse, quam si
Elizabetha, modo nullam susciperet prolem, illam authoritate
parlamentaria haeredem in regno Anglico proxime successuram
declararet.
8. Hoc novum
Elizabethae visum, que tractatus Edinburgensis
confirmationem chirographo et verbis promissam expectaverat.
Respondit tamen, Quod ad successionem, se sperare Scotorum reginam
sceptrum sibi et liberis, si qua nascantur, non erepturam. Iuri eius
ad Angliae sceptrum nihil se derogaturam spondet, quanquam illa
Angliae titulum et insignia praepropera aliorum ambitione
arrogaverit, pro qua iniuria aequum est ut satisfaciat. Successorem
designando veretur ne amicitia potius dissocietur quam consolidetur,
quandoquidem dominantibus successores semper sint suspecti et invisi,
populus, qua est inconstantia, praesentium fastidio solem orientem
respiciat, occidentem deserat; ipsique successores designati intra
aequi bonique terminos, suas et aliorum spes pravas cohibere
haudquaquam possint, adeo ut si successionem illi confirmaret,
securitatem sibi praecideret, et sepulchrale linteum ante oculos viva
proponeret, imo sibi vivae videntique funus duceret.
9. Postquam haec respondisset, iterum literas ad illam datis per
Petrum Mewtas blande admonet ut tractatum confirmaret. Nec illa
directe negavit, non tamen commode posse innuit, donec res Scoticae
constituerentur. Interea Elizabetha illius
avunculos, Aumalium scilicet, magnum priorem, Albeusium, et alios
nobiles Gallos, qui illam in Scotiam deduxerant, per Angliam
redeuntes nullo non humanitatis genere benignissime excepit.
10. Nihilominus Angli mercatores, Guisio authore, in littore
Armoricano navibus direptis indigne tractantur, et
de excommunicatione in Elizabeteham effulminanda Romae interim tecte
agitur. Pius autem IV pontifex Romanus mitius cum ea agendum censuit.
Ille enim liteeris blandis, ut dixi superiori anno,
egit, et nunc cum ad discidia in religione tollenda concilio
Tridentino quondam inchoato, et crebris bellis interrupto, diem
dixisset, omnesque principes etiam a pontificia religione aversos eo
allectaret, abbatem Martinegi in Angliam cum literis amore
plenissimis destinavit. Ille autem in Belgio
substitit, veniamque ut in Angliam admitteretur rogavit. Lege enim
antiqua cautum erat, ne pontificis nuntii Angliam (nisi prius venia
impetrata) ingrederentur, iuramento etiam praestito, ne quid in
Anglia moliretur, quod fraudi sit regi, aut regni libertati.
Consiliariis vero Angliae minime tutum visum erat eum admittere,
cum tot undique pontificiae religioni innutriti rebus turbandis domi
forisque sedulo incumberent. Cum abbati illi in Angliam traiicere non
permitteretur, episcopus Viterbiensis pontificis apud Gallum nuntius
cum Throcmortono studiose egit ut Elizabeth suos oratores ad
concilium mitteret, suadentque literis plures orbis Christiani
principes, Gallus, Hispanus, Lusitanus, Henricus cardinalis
Lusitanus, et maximopere dux Albanus (cuius adhuc impensa in eam
voluntas) ut oecumenico concilio Tridentino potius in re religionis,
quae unica Christianorum anchora, et regnorum fulcrum, acquiesceret,
quam privatis paucorum quantumvis eruditorum opinionibus. Respondet
illa, se ex animo concilium oecumenicum optare, ad pontificium non
missuram, 
nihil sibi cum Romano pontifice esse, cuius authoritas ex Anglia
ordinum regni consensu profligata erat. Nec
illius esse, sed imperatoris, concilia indicere; nec maiorem in eo
authoritatem, quam in quovis alio episcopo se posse agnoscere. Quo
tempore huic abbati postremo pontificum Romanorum in Angliam nuntio
accessus erat negatus, eodem Edwardus Carnus, iam
antea dictus, vir prudens, et iure Caesareo eruditus, qui equestri
dignitate a Carolo V imperatore donatus, et postremus regum Angliae
apud pontifices orator, ex hac vita Romae emigravit.
11. Chamberlanus Anglicus in Hispania legatus cum Hispanum ex hoc
responso ut cum pontificis iniuria coniuncto, animo indies magis
magisque alieno sentiret (ille enim Francisco Gallorum rege defuncto,
metu iam solutus, ne Anglia, Scotia, et Hibernia in Galli potestatem
redigerentur, Anglos negligere coepit) bona cum venia domum rediit.
In eius locum Thomas Chalonerus suffectus, qui
quamprimum in Hispaniam appulit, homo iniuriarum impatiens, et apud
Germanos subinde legatus, nihil nisi humanitatem expertus, datis
literis ut revocaretur vehementius contendit, eo quod (pro more
regionis) arculae eius excuterentur. Verum monuit Elizabetha legato
omnia aequi boni ferenda, dummodo principis honor non directe
violetur.
12. Iam illa consultrix et provida foemina (religione quodammodo
constituta) ut remedia ad vim compararet, et suae suorumque
securitati prospiceret, paceque placidius frueretur, quamvis aerarium
exhaustum invenerit, armamentarium omni bellico apparatu instrure
incipit, magna vi pecuniae in arma et tela per Germaniam impensa, cum
ea de quibus Antuerpiae contraxerat Hispanus detinerit. Maiora
tormenta ex aere et ferro fundit plurima;
aerisque puri et nativi venam opulentissimam diu
neglectam divinum numen (quasi incoepto faveret) iuxta Keswicum in
Cumberlandia aperuit, quae illi usui abunde sufficit, et aliis etiam
regionibus aes suppeditat. Lapis etiam
calaminaris, qui ad aeraria opera inprimis necessarius, nunc primum
in Anglia (propitio Dei favore) copiose inventus; et pulverem
tormentarium (ne prece et precio a vicinis emeret) domi confici prius
curavat. Praesidio Berwici quod prius quingentis
constabat militibus, plures auctioribus stipendiis addidit ut
veteranis et viris bellicosis prospiceret. Berwicum oppidum magna
munitionum mole armare coepit, et brevi tempore effecit. Viros
nobiles et prudentes ad munimenta intra XX millia passuum a limite
Scotiam versus instauranda delegat. Classem ab
omni
nautico et bellico instrumento apparat, quam Brittania vidit,
instructissimam; ad eam tuendam propugnaculum in Meadweagi ripa iuxta
Upnonram (ubi statio est) erigit, nautis et classiariis stipendia
adauget, adeo ut navalis gloria restauratrix, et arctoi regina
maris merito ab exteris nominaretur. Neque
iam illi opus erat (ut patri et antecessoribus) naves ex Hamburgo,
Lubecca, Dantiscio, Genua, et Venetiis in usum conducere. Maris etiam
accolae opulentiores principem alacritate quadem imitati, naves
bellicas certatim construunt, adeo ut brevi tempore regia cum
subditorum classe coniuncta, tam numerosa fuerit, ut viginti millia
belligerantium in navale bellum educere potuerit.
Nobiles et plebeii arma non minus alacri diligentia
passim comparant, ita ut armamentaria completissima per nobilium
aedes instruentur. Armilustria etiam creberrima habita, et iuventus
ad rei belliciae scientiam, et dimicandi audaciam saepenumero iam
inde exercita. Rustici etiam, licentia rem
frumentariam exportandi facta, acrius quam antea in agriculturam
incumbere coeperunt, imo et supra quam leges postea latae exegerint,
sola quae ex omni memoria inculta iacuerant subigendo.
Iisdem etiam diebus regina mercatorum avaritiae,
qui bellica instrumenta Russiae imperatori contra Polonos, et
Christiani nominis hostibus subministrabant, severo edicto occurrit;
necnon rationalium aviditati qui pensiones
religiosis e monasteriis eiectis assignatas subtraxerant. Edixit enim
ut singulis quos in vivis essent,
et non promotos ex certis testimoniis constaret, ad assem
numerarentur.
13. Authoritates sive commisiones ad rem annonariam pro classe et
praesidio Berwicensi exigendam revocavit, pecunia provisoribus
numerata, ut emerent, nec populum gravarent. Cogitavit etiam illas
pro aula regia tollere, nonnullis comitatibus postea consentientibus
iusto pretio praebere, ut ab exactoribus sive provisoribus, malefico
hominum genere (quos illa harpyas dixit) liberarentur.
Per hoc etiam tempus, ni male memini,
iustitariis ad assisas capiendas stipendia adauxit, atque viaticum
primum concessit. Et quamvis ad rem attentior, novit tamen ubi,
quantum, et quando liberalitas exercenda, bene meritis sane provide
benefica. Cum enim Henricus pater licet tres
liberos haberet, multa e regio domanio profuse elargiretur; Edwardus
etiam et Maria, cum liberos non haberent; illa licet nullos haberet,
paucissima e domanio donavit, nec quicquam aliud fere nisi ea
cautione, ut masculis deficientibus ad coronam reciderent. Quo nomine
et regnum et successores hanc providam curam grata memoria prosequi
debent.
14. Optimis his reginae et populi studiis dum respublica communi
omnium laetitia reviviscere videretur, hoc triste intervenit. Pyramis
pulcherrima cathedralis ecclesiae Sancti Pauli Londini, quae
singulari urbis ornamento in suspiciendam edita altitudinem, DXX
scilicet pedes a solo, et CCLX a turre quadrata cui imposita erat, e
matia lignea plumbo vestita, de coelo prope fastigium tacta
deflagravit, tantaque violentia magno civium terrori vorax ignis
descendit, ut totam una cum tectis ecclesiae illius longe amplissimae
omnibus, quae plumbo etiam obtectae, quinque horarum spatio penitus
hauserit, fornicibus tamen (qui e saxo solido) integris. Munificia
autem reginae benignitate quae vim magnam pecuniae, materiamque large
suppeditavit, et collatitia ecclesiasticorum atque aliorum stipe
tecta breve tempore instaurata sunt, pyramis solommodo
desideratur.
15.
E vita hoc anno emigravit Ioannes Bourchierus, vir antiquae
nobilitatis, secundus
huius cognominis Bathoniae comes, et baro
Fitz-Warinus, qui ex Eleonora filia Georgii baronis Rossi numerosam
progenuit sobolem. Successit e filio primogenito nepos Guilielmus
adhuc superstes.
Primum bellum civile in Gallia. | Lenoxiae et maritus custodiae dati. | Poli in iudicium tracti. | Catharina Greia incarceratur. | Et Hertfordiae comes. | Sententia in eos. | Ille mulctatur. | Illa moritur. | Guisii in Elizabetham machinantur. | Henricus Sidneius in Galliam missus. | Et in Scotiam. | De coloquiias cum Scota deliberatur. | Quae etiam dubitat. | Nisi certis conditionibus. | Cardinalis Lotharingus nuptias Scotae proponit. | Elizabetha deterret. | Pactum cum protestantibus Galliae init. | New haven | Reationes pacti reddit. | Gallos profugos excusat. | Milites in Galliam mittit. | Oxoniae comes. | Shanus O-Neal in Angliam venit. | Causam suam defendit. | Domum remittitur.
OTUS
iam in Gallia exardescere coeperant, dum in minori Caroli IX aetate
privatae principum aemulorum ambitioni speciosum religionis nomen
utrinque praetexeretur, et reformatae religionis cultores gravissime
premerentur. Cumque inde pontificii in Anglia nescio qua vana spe
protestantes itidem in Anglia opprimendi, multa et magna per circulos
occultis colloquiis mussitarent, omnia suspicionibus erant
plenissima. Margareta comitissa Lenoxiae, Henrici
VIII e sorore maiore neptis Richardo Sackvillo, maritusque comes
Lenoxiae, qui cum regina Scotorum literarum commercium occulte
habuit, custodi rotulorum in custodiam traditi, et aliquandu detenti.
Arthurus Polus et frater pronepotes Georgii ducis
Clarentiae fratris regis Edwardi IV, Antonius Fortescuus qui eorum
sororem duxerat, et alii in iudicium tracti, quod conspirarint ad
Guisium in Galliam se subducere, inde cum exercitu in Walliam redire,
Scotam Angliae reginam, et Arthurum Polum Clarentiae ducem declarare.
Quae singula pro tribunali ingenue sunt confessi, protestati tamen
non haec suscepturos, Elizabetha superstite, quam anno vertente
morituram illicitis ariolorum artibus seducti crediderant. Unde
capitis damnati, vitae tamen ob regii sanguinis reverentiam parcitum.
At severe, ut multi existimarunt, cum Catharina
Greia Henrici Greii ducis Suffolciae filia, quae reginae agnatione
multo propinquior, actum. Illa enim Henrici VIII ex altera sorore
proneptis, Henrico filio natu maximo comitis Penbrochiae enupta, et
mox legitime repudiata, diu neglecta, iam gravida et ad pariendum
vicina in arcem Londinensem coniicitur, professa se cum Edwardo
Seimoro Hertfordiae comite legitimo matrimonii nexu coniunctam esse,
et ab eo gravidatam. Ille e Gallia revocatus quo
animi gratia, bona cum reginae venia profectus erat, idem palam
professus, in eadem arce conditur. Archiepiscopus Cantuariensis et
alii ad causam cognoscendam et determinandam omni appellatione
remota delegantur. Cumque testes matrimonii intra praescriptum
tempus producere non posset, definitiva sententia ab
archiepiscopo pronuntiatur, illum illicitam et illegitimam
carnalem copulam cum illa habuisse, et pro huiusmodi excessu et illum
et illam debite puniendos. Hanc sententiam
ut iniustam, iniquam, et nullam Ioannes Halesius homo opiniosissimus,
sed eruditione multiplici, impugnavit, eos legitimos esse coniuges ex
solo ipsorum consensu argumentatus. Unde et ille in custodiam datus.
Illa mox filium primogenitum in carcere peperit, posteaque et
alterum, corruptis custodibus, ex Hertfordio progenuit, quod Edwardus
Warnerus arcis praefectus quasi conscius luit, loco emotus
custodiaeque traditus. Et ipse Hertfordius in Camera Stellata
triplici de crimine accusatur, quod virginem regia stirpe natam in
regia vitiarat, carcerem effregerat, et iterum compresserat. Ille
protestatus se matrimonium cum ea legitime contraxisse, non
dissimulavit quin per fores carceris patentes eam adierat ut de
sententia pronuntiata merentem solaretur, debitumque coniugale
solvisse. Unde pro singulis criminibus quinque
millibus librarum mulctatus, et novem annos in custodia detentus. Non
destitit tamen a iurisconsultis persuasus contra archiepiscopi
sententiam appellationem interponere et clandestino continuare, quam
tamen his temporibus sponte et publice renuntiavit.
Illa post aliquot annos (ut quae tempore
disparata, hic semel coniungam) gravi morbo correpta, coram Hoptono
arcis praefecto culpam a regina, quod matrimonium, ea inconsulta,
contraxerat, deprecata, liberosque et Hertfordii libertatem eius
fidei obtestando commendans, pie et placide in Christo
obdormivit.
2. Recrudescente iam in Gallia inter principes e regio sanguine et
Guisios bello, religionis fuco, ut dixi, ad partium firmamentum
utrinque quaesito; Elizabetha vereri coepit ne vicini belli incendio
Anglia etiam involveretur. Acceperat enim
Guisios Antonio Borbonio Navarrae regi, ut in partes allicerent,
Navarrae regnum et reginae Scotorum connubium, una cum Angliae regno
in dotum occulte ostentasse, idque Hispani opibus et pontificis
Romani authoritate qui matrimonium Navarri cum haeritica uxore
dissolveret, simulque Elizabetham ob haeresim regno abdicaret.
Hinc illa Henricum Sidneium virum spectantissimum
eo misit, ut haec certius edisceret, et ad pacem partium duces
hortareter. Verum eo res devenerat, ut untrinque aures paci
occluderent. Sidneius e Gallia reversus, illico
amandatur ad Scotorum reginam, ut colloquium quod illa cum Elizabetha
in Anglia expetierat, in annum insequentem prorogaretur, vel donec
bellum Gallicum defervesceret.
3. Iam consultatum an ex usu foret, ut hae principes in colloquium
desenderent. Quod Scotorum regina prima expetiit, suspicione non
caruit illam suis commodis servire, et temporibus insidiari, vel ut
ius in Angliam sibi firmaret, vel pontifiiis in Anglia, et Guisiis
cognatis in Gallia spem praeberet, et animos augeret. Contra aliis
visum erat, hinc firmissimam inter eas amicitiam posse conglutinari,
foedus inter Gallos et Scotos paulatim labefactari, et Scotorum
reginam ad protestantium religionem prolectari. Alii adnotarunt ex
eiusmodi colloquiis semina aemulationis potius quam amoris spargi,
invidiosam semper alteri opum et potentiae ostentionem esse,
praesentiam opinioni, et famae de corporis pulchritudine, oris
venustate, animique dotibus non respondere, et reprehensioni locum
alterutri relinquere. Nec Scotorum reginae iam
tutum videbatur se Elizabethae potestati, quacum de regni iure
concertaverat, commitere. Ancipiti etiam cogitandi cura haesitavit
cum iam audisset Elizabetham a protestantibus Galliae aperte stare,
in quam partem propendere, Deum secum (ut ipsa scripsit)
perpenderet, se paternum genus ex Anglia, maternum e Gallia
ducere, in Gallia coronatam reginam fuisse, et dotarium esse, in
Anglia certissimam esse haeredem, et regnum expectare; plurimum se
avunculis in Gallia, qui educarunt, debere, plurimum etiam amori
sororis Elizabethae velle debere.
4. Timuit tamen, qua fuit perspicaci intelligentia, ne si ad
amicitiam arctiorem cum illa se applicaret, malam gratiam a rege
Galliarum iniret, a Guisiis avunculis destitueretur, pecuniamque ae
Galla dotalem amitteret, dum certum Gallorum amorem incertae
Elizabethae amicitiae posthaberet, quae (ut ipsius verbis utar)
personam non transgreditur. Hinc colloquium de quo pluribus
mensibus agitatum, etiam articulis propositis, tandem in nihilum
recidit, maxime cum illa datis literis omnino intervisere
recusaverit, nisi haeres regni Anglici
parlamentaria authoritate designaretur, aut in filiam ab Elizabetha
adoptaretur, ad certissimam pacem, et unionem regnorum toties
expetitam, fundandam. Haec si concederetur, se Elizabethae
devotissimam futuram, etiam Guisiis avunculis neglectis, pollicetur.
In his etiam literis innuit se vehementius haec urgere, quod
accepisset nonnullos occulte cogitare de aliio successore subornando,
nec alio quam religionis nomine, etsi illa protestantium in Scotia
toleraret religionem.
5. Verum cum cardinalis Lotharingus eodem tempore ageret cum
Ferdinando imperatore ut illa nuberet Carolo archiduci filio, qui
Elizabethae nuptias tunc ambivit, Elizabetha per
Thomem Randolphum denuntiavit, si cardinali capitali Anglorum hosti
de illis nuptiis auscultaret, et amicitiam inter Angliam et Scotiam
posse dissolvi, et forsitan spem regni Angliae intercludi. Qua ne
excideret, amice monuit ut eiusmodi maritum in Anglia deligeret, in
quo ipsa sibi inprimis placeret, deinde suis et Anglis in pace
colenda satisfaceret, sibique viam ad successionem certam in Anglia
praemuniret, quae declarari non possit, nisi prius constaret, quem in
maritum illa adscisceret.
6. His curis etsi Elizabetha nonnihil suspensa, tota tamen in
Gallicum bellum ne e Normania Angliam afflaret, fuit intenta; et post
maturam deliberationem, subditios regis Galliae in Normannia opem
implorantes, in patrocinium recipit, pactione cum principe Condaeo,
Rohano, Colinio, et aliis confecta, ut illis C millia aureorum
numeraret, sex millia militum in Galliam transmitteret, quoriam tres
millia ad Diepam et Rothomagum defendenda adhiberentur.
Illi autem Fraiciscopolim ad Sequanae ostium a
rege Francisco primo constructam, quam Angli Novum Portum, Galli
Portum Gratiae vocitant, in cautionem traderent, quam tres millia
praesidarii Angli regis Galliae nomine tuerentur, donec Caletum
restitueretur. Ipso die quo haec pactio inita,
illa
rationem consilii sui edito scripto explicat: nimirum se in
Normanniam exercitum mittere, non ut provinciam illam avitum regum
Angliae patrimonium, quo iure, quave iniuria ereptam recuperaret, sed
ut Gallorum regi aetate nondum adulta conservaret, et a Guisiorum
tyrannide vindicaret, qui in purioris religionis cultores immaniter
saevire, ipsam suo in Caletum iure iniuste spoliare, et iam
Normanniae portus occupare incoeperant, unde Angliae proximae
imminerent, quam iam spe devorarant, adeo ut illorum conatibus non
posset non obviam ire, nisi regi iuveni, fratri, et confoederato,
eiusque subditis oppressis deesse, orbis Christiani tranquillitati
invidere, quodque maximum, suam religionem, securitatem, et salutem
ignave prodere videretur. Cumque Paulus Foixius
Galli orator in Anglia apud illam ageret, ut Carnutum vicedominus,
Haius, et alii qui pactioni subscripserant, quasi patriae proditores
ex castelli Cameracinsis tractatu regi dederentur, literis ad regem
excusavit, culpam ab illis in turbida Guisiorum ingenia reiecit, qui
regis patrem, fratrem, et eum ipsum bellorum turbine involverant.
7. Mense Septembri exercitus Anglorum pars altera ad Francisopolim
appulit, Adriano Poiningo ductore, qui marescallus designatus, et ab
incolis laetanter admissa. Altera pars ad Diepam. Comes Warwici, qui
exercitui praefectus, serius Franciscopolim advenit, adversantibus
ventis bis in Angliam reiectus. Excursiones deinde nonnullae in agrum
vicinum factae, ad quas prohibendas Ringravius propius accessit, et
castrametatus est. Angli et Galli nihilominus levia certamina subinde
serverunt, et classiarii toto mari praedantes opima spolia
intulerunt, naves Gallicas e vicinis stationibus indies
abripientes.
8. Vitam hoc anno naturae reddidit Ioannes Verus comes Oxoniae ex hac
illustri prosapia decimus-sextus, qui ex uxore priore filia Radulphi
Nevilli comitis Westmorlandiae Catharinam Edwardi baronis Windesorii
coniugem tulit, ex secunda Margareta Goldinga Edwardum Oxoniae
comitem, qui patrimonium profligavit, et Mariam Peregrino Berty
baroni Willoughbaeio enuptam.
9.
Ex Hibernia iam venerat Shanus O-Neal, ut quod ante annum promiserat,
praestaret, cum securigero Galloglassorum satellitio, capitibus
nudis, crispatis cincinnis dependentibus, camisiis flavis croco vel
humana urina infectis, manicis largioribus, tuniculis brevioribus, et
larcernis villosis; quos Angli non minori tunc admiratione, quam
hodie Chinenses et Americanos, prosequebantur. Ille omni cum
humanitate exceptus, et ad reginae pedes provolutus, rebellionis
crimen eiulando confessus veniam impetravit.
Comiter interrogatus quo iure Hugonem Matthaei
fratris filium avita haereditate excluserat, ferociter repondit, ut
iam antea in Hibernia, optimo. Scilicet, se certum et legitimum Coni
filium et haeredem, utque ex uxore legitima natum, paternam adiisse
haereditatem, Mathaeum fabri ferrarii Dundalkiensis fuisse filium, a
fabro genitum, natum post nuptias eiusdem cum Alisona uxore, a matre
tamen pro filio Cono subdole obtrusum, ut haereditatem et dignitatem
O-Neali interverteret; quod licet ille pateretur, alium tamen neminem
ex O-Nealorum familia unquam perpessurum. Cessionem quam pater
Henrico VIII et redhibitionem quam ille eidem per diploma fecerat,
instar nihili esse, cum Conus nihil iuris haberet in iis quibus
cesserat, nisi ad itam suam; nec sine consensu procerum et populi a
quibus ad O-Neali honorem electus erat, cedere potuisse. Diplomata
etiam eiusmodi nihil valere, nisi certus familiae haeres iureiurando
XII virorum prius comprobetur; quod hac in re minime factum. Se vero
iure divino et humano certum esse haeredem, primogenitum scilicet
patris legitimo matrimonio procreatum, atque unanimi procerum
populique consensu O-Neal designatum ex patria Tanistriae leges, qua
vir matura aetate puero, et patruus illi, cuius avus patri
supervixerit, praeferendus. Nec quicquam authoritatis in Ultoniae
proceres sibi arrogasse, quam maiores retroactis temporibus, ut
prolatis tabulis probare poterat, iure suo exercuerant. Sed de his
alibi dixi. Quae cum fidem apud reginam
intervenissent, ille cum honore domum remissus, contra praedones
Hebridianos strenuam et fidelem operam aliquandiu navavit.