1560l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Foedus Barwicense. | Martiguius cum Gallis in Scotiam venit. | Albeusius tempestate reiicitur. | Hispanus pacem suadet. | Anglorum apparatum detinet. | Galli satagunt ut Angli e Scotia revocentur. | De pace violata protestantur. | Respondetur. | Hostilis Guisiorum in Elizabetham animus. | Caletum a Gallis offertur. | Recusatur. | Montisacuti vicecomes ad Hispanum mittitur. | Belli Scotici causas edocet. | Scotos confoederatos excusat. | Letha obsidetur. | Arthurus Greius vulneratur. | Angli repelluntur. | Croftus culpatur. | Gallus pacem proponit. | Regens Scotiae moritur. | Tractatus Edenburgensis. Pax publicata. | Proci Elizabethae. | Carolus Austriacus. | Araniae comes. | Erricus rex Sueciae. | Adolphus dux Holsatiae. | Guilielmus Pickeringus. | Comes Arundeliae. | Robertus Dudleius. | Favor in eum. | Montisacuti in Hispania legatio. | Hispanus foedus renovare recusat. | Elizabetha tamen contra Gallos favet. | Periscellidem remittit | Repulsam in parvis aegre fert. | Feriae comes eum magis abalienat. | Et papam in Elizabetham excitat. | Papae ad eam literae. | Gallus et uxor tractatum Edenburgensem confirmare abnuunt. | Quibus de causis. | Franciscus II rex Gallorum moritur. | Elizabetha edicit contra anabaptistas. | Et sacrilegos. | Collegiatam Westmonasterii ecclesiam fundat. | Pecuniam ad suum valorem reducit. | Quam Henricus VIII corruperat. | Huntingdoniae comes obit. | Shanus O-Neal in Hibernia tumultuatur.

UAMPRIMUM

Norfolcius Berwicum pervenerat, occurrunt illi Iacobus nothus prior Sancti Andreae, baro Rethuenis, et alii qui nomine ducis Castri-Heraldi et confoederatorum, cum illo nomine reginae Angliae foedus, in hanc sententiam paciscuntur: Cum Galli Scotiam subiugare, et Galliae sceptro adunare quo iure qua iniuria moliantur, Angliae reginae ducem Castri-Heraldi regni Scotiae haeredem designatum, proceres, populumque Scoticum in patrocinium suscipiet, dum Galliae rex Mariam Scotorum reginam in matrimonio habeat, et altero post anno. Exercitum terra marique cum omni apparatu bellico ad Gallos e Scotia expellendos et excludendos submittet; pacem cum Gallis nisi ea lege ut Scotia pristina libertate utatur fruatur<que>, non inibit; munimenta Anglorum auxilio a Gallis recuperata mox subruentur, aut Norfolciae duci pro eius arbitrio in manus tradentur; Angli in Scotia nulla loca munient, nisi ex ducis Castri-Heraldi et procerum Scotiae assensu. Illi Anglis opem ferent quam possunt maximam. Hostium loco habebunt quicunque Anglis hostes fuerint. Scotiaeque regnum Galliae adunari alia quavis ratione, quam quo nunc matrimoniali iuri coniungitur, non permittent. Si Anglia cis Tinam flumen a Gallis invadatur, Scoti duo millia equitum et mille peditum reginae Angliae stipendiis mittent; sin invadatur ultra Tinam, omnibus quibus poterunt copiis se Anglis in subsidium adiungent, suisque impensis totis triginta diebus, ut assolent ad Scotiam defendendam. Comes Argatheliae Scotiae iustitiarus operam dabit ut pars Hiberniae septentrionalis in ordinem redigatur, certis quibusdam conditionibus, de quibus inter Hiberniae proregem et ipsum conveniet. Denique praescribitur quod uterque praestabit, si Iacobus Mac-Conellus aut alii Hebridiam in Scotia vel Hibernia aliquid moverint. Ad haec firmanda, priusquam Anglicus exercitus Scotiam ingrediatur, obsides sex vel quarto quoquo mense pro Scotorum arbitrio mutandi in Angliam mittentur, durante inter Gallum et reginam Scotiae matrimonio, et altero post anno. Dux Castri-Heraldi et confoederati comites et barones parlamentarii suis subscriptionibus et sigillis haec intra viginti dies rata habebunt, simulque declarabunt (quandoquidem regina Angliae non alio quam amicitiae et vicinitatis nomine ad servitutis iugum a Scotis depellendum haec suscipiat) se obedientiam reginae Scotorum et regi marito in omnibus praestituros, quae ad pristinam libertatem opprimendam non facient.

2. Iam crebris principum exterorum nuntiis et literis interceptis certo innotuit Gallos statuisse Angliam invadere; simulque Sebastianus Martiguius, e familia Luxenburgica iuvenis praenobilis, cum M peditibus veteranis et una ac altera equitum ala in Scotiam appulit. D’Oiselius Gallus, qui Scotiae regenti ab intimis consiliis nimio plus praefidens, Scotiae proceribus apud Aimouth prope Berwicum proposuit, ut iunctis iam viribus regem et reginam Scotorum in Angliae possessionem mitterent. Illi autem perspecta rei difficultate, et ne pacem nuper initam violare viderentur, recusarunt. Martiguium tamen iuveniliter exultantem, et ardore Angliam invadendi flagrantem sanum regentis consilium vix cohibuit. Sed mox restinctus est ille ardor, cum marchio Albeusius, qui maioribus cum copiis Scotiam versus vela faciebat, violentia tempestatis ad Hollandiae littora conflictatus, amissis aliquot navibus et militibus plurimis, Deipam unde solverat reiiceretur.

3. In Angliam ab Hispano iam venerat Philippus Stauelius a Glaion aurei velleris eques et machinarum bellicarum praefectus, ut querelas Gallorum contra reginam de re Scotica explicaret, regisque sui nomine pacem et concordiam suaderit. Ille tamen clam monuit, ut regina incoeptum in Scotia strenue urgeret, etsi Hispanus contra bellicum apparatum de quo illa Antueripiae contraxerat in Angliam transvehi palam vetuerit, ita ut illa novum apparatum e Germania necessario fecerit. Nec suspicione caruit quod Stauelius proposuit ut quaedam Hispanorum vexillationes in Scotiam mitterentur quae cum Gallis Scotos rebelles coercerent, simulque Gallos cohiberent, si quid in Angliam tentarent. Per id tempus Michael Seurius ordinarius Galli legatus subinde cum regina agit, ut classem et exercitum e Scotia revocaret. Nec illa abnuit, modo Galli itidem domum revocentur. Sed dilationibus hinc inde quaesitis, res de die in diem producitur, donec Ioannes Monlucius episcopus Valentinus a protestantium professione non alienus a Gallia adveniret, qui cum huc advenisset, nulla se instructum ad hanc rem authoritate respondet. Ille tamen vir uberi facundia, quantum posset, suadet ut exercitus et classis e Scotia revocarentur, contenditque gestationem illam insignium Angliae neutiquam fraudi esse reginae, sed potius honori regiae Angliae familiae. Verum cum nec hoc quod absurdum, nec illud quod periculosum videbatur, persuadere potuisset. Seurius Stavelium et episcopum Aguilanam Hispani in Anglia legatum ordinarium rogat ut coram testes adessent, quo tempore contra reginam de violato pacis foedere protestaretur; quod abnuerent illi, quia hoc in mandatis non habuerant. Protestatur tamen ipse satis prolixa oratione, cui responsum redditum typis evulgatum; in quo illa universo orbi testatum voluit violationem foederum et causas omnes belli a Gallis omnino proficisci, et nihil sibi magis molestum, nihil magis odiosum hoc bello posse accidere, et id genus alia quae ex iam dictis facile colligantur, atque ex alio scripto iam antea edito. Quo declaravit, quanquam indignis affecta esset iniuriis, regni titulo et insignibus arrogatis, nunquam tamen induci potuisse ut crederet hoc regis aut reginae Galliae, aut regii sanguinis principum, assensu factum fuisse, sed malis artibus Guisiorum, qui regis et Gallorum opibus abusi per Scotorum latus iam Angliam sauciaturi. Se autem non posse suae et suorum saluti oscitanter deesse. Et proculdubio Guisii ex amore in Scotam neptim, odio in Elizabetham religionis causa, et ambitione bene merendi de Gallia, nova regna adiiciendo, freti pollicitationibus Anglorum quorundam, qui a religione protestantium aversi, in Elizabethae perniciem accerrime incubuerunt. Sed averterunt offensiones et simultates exortae in Gallia de publica rerum administratione a principibus regii sanguinis ad Guisios translata, et illa hostibus eorum et aliorum consiliis tam mature et caute se obiecit, ut amicis admirationi, inimicis terrori iam inde fuerit.

4. Quo die Greius Scotiam cum exercitu ingressus, eodem Seurius Monluciusque de revocando exercitu summopere urgent, etiam spe Caleti restituendi proposita, modo revocaret. Illa plane respondit se Caletum piscatorium oppidulum prae universae Britanniae salute et securitate nihili aestimare. Eodemque ipso die in Hispaniam misit Antonium Brownum Montisacuti vicecomitem, virum spectatae prudentiae, sed Romanae religioni deditissimum, eoque nomine Hispano gratiorem futurum, qui cum Thoma Chamberlano assiduo ibidem legato Hispanum inter alia edoceret, quam iustis de causis exercitum in Scotiam miserit, iis scilicet quas modo dixi, nec non monstraret Scotorum reginam tenui valetudine iuvenculam enuptam in Gallia esse regi valetudinario sine spe prolis, Hamiltonio duci Castri-Heraldi parlamentaria authoritate haeredi regni Scotiae designato, et filio eius in Gallia peregrinanti insidias Guisiorum machinationibus structas esse; eorum consilia eo tendere, ut Scotiae coronam Galliae regno adiungerent, et non reginae conservarent, quod quanti sit periculo Belgicis provinciis et Hispaniae, ipse serio perpendat. Contra confoederationi procerum Scotiae rebellionis notam non inurendam, quae non alio consilio inita, quam ut (quod pro officio debent) regnum reginae et iustis successoribus conservarent, quod Guisiorum molitionibus labefactari vel ad Gallos transferri, sine sua et suorum iniuria non patiantur.

5. Ineunte Aprili Anglorum excercitus in quo equites MCC, sex millia peditum prope Letham accedunt. Haec sita est ad Bodotriam maximam Britanniae aestuarium, ubi Letha fluvius diffusior exoneratur, stationemque navibus praebet opportunam vix altero ab Edenburgo primaria Scotiae urbe milliari, et ob hanc situs commoditatem Galli in perfugium et receptum auxiliaribus suscipiendis communierant. Anglos, qui primum accesserunt, Martiguius eductis peditum cohortibus adortus est, ut colle, quo illos castrametaturos existimavit, prohiberet, sed postquam quatuor plus minus horas velitatum, nonnullis utrinque caesis, in oppidum reiicitur. Vallum deinde ducitur, moles aggeruntur, et quibus non minus quam e navibus in oppidum assidue effulminatur. Galli subinde maioribus animis quam viribus erumpunt, et multa fortitudinis specimina edunt. Inter alia XV Aprilis vallo potiti tria tormenta maiora obturarunt, et Mauritium Berkleium captivum abduxerunt. Sed Iacobus Croftus et Cuthbertus Vaghanus eos mox expulerunt, et in oppidum non sine strage repulerunt, quo tempore Arthurus Greius filius baronus Greii, qui summum imperium in castris habuit, glande humero traiectus. Castra deinde propius oppidum admoventur, cum effulminationes ob intervallum plerumque irritae caderent. Paulo post fortuito igne pars aliqua oppidi et horrea nonnulla magno terrore conflagrarunt, quem Angli maioribus machinis in eam partem obversis adauxerunt, et interea fossas ingressi murorum altitudinem sunt dimensi. Sexto die Maii (quod inter Anglos et Scottos communi consensu convenit) undique scalis admotis muros occupare acerrime totis viribus enixi. Verum cum scalae essent iusto breviores, et aquae occluso emissario altiores, magna vi glandium superne obruti repelluntur, quamplurimi desiderantur, plures vulnerantur. Acceptae cladis culpa in Crofto resedit, quod quasi incoeptum improbans (an ex iudicio, vel studio in Gallos, vel odio in Greium non dixerim) in parte sibi destinata spectator otiosus desidisset, et laborantibus opem non tulisset. Certe Norfolcius et Greius illum non hoc solum nomine, sed etiam occulta consilia cum Scotiae regente habuisse, et huic expeditioni se opposuisse, literis ad reginam subaccusarunt. Unde in quaestionem in sacro consistorio postea vocatus, praefectura Berwici erat amotus, et Greius in eius locum suffectus. Reginae tamen gratia non excidit, quae postea regiae contrarotulatorem merito constituit. Hac prima fortunae destitutione Anglorum Scotorum animos deiectos Norfolcius novis cohortibus auxiliaribus illico submissis confirmavit. Leviculis aliquot pugnis deinde decertatum est, donec rex Galliae certior factus suos Lethae ita incingi ut omnes terra marique aditus intercluderentur, et ob disiunctam locorum intercapedinem suppetias opportune ferri non posse, seditionibus domi indies gliscentibus, authoritatem concessit episcopo Valentino et Carolo Rochfoucaldio Randano rem transigende cum Elizabethae delegatis. Quae statim in Scotiam misit Guilielmum Cecilium et Nicholaum Woottonum decanum Cantuariensem et Eboracensem. Galliae enim et Scotiae regi et reginae infra maiestatem visum est in aequam disceptationem cum subditis descendere. Quo tempore Moravius ea proposuit, quae Cecelius nec a subditis proponenda, nec a principibus concedenda censuit. Dum disceptatur, obiit Maria Lotharinga mater reginae et regens Scotiae, princeps pia et prudens, indignis contumeliis ab aestuosis quibusdam concionatoribus exagitata (ut in ipsorum ecclesiastica Scotiae historia, quam Elizabetha inter imprimendum suppressit, videre est), necnon a dominis congregationis, qui ut regni consiliarii nati eam pro sua authoritate, ut Dei gloriae, Scotiaeque libertati adversantem, reginae Scotorum et mariti nomine ab omni rerum administratione suspenderant.

6. Articuli de quibus delegati tertio mense post obsidionem inchoatam convenerunt hi sunt: Tractatus pacis in castello Cameracensi inter Elizabetham et Henricum secundum Galliae renovabitur et confirmabitur. Tractatus ibidem inter Angliam et Scotiam ratificabitur. Apparatus bellici utrinque cessabunt, munimentum apud Aymouth in Scotia diruetur. Rex Franciae et regina Maria tutulo et insignibus Angliae et Hiberniae abstinebunt. Disceptatio super compensatione iniuriarum Elizabethae illatarum, et super cautione quinti articuli, reiicitur in alium conventum Londini habendum. Quod si nec tunc conveniri potuerit, res regi Catholico committetur. Rex et regina cum nobilibus Scotiae subditis suis reconciliabuntur. Confoederati, praecipue rex Catholicus, comprehendentur. Hic tractatus intra sexaginta dies confirmabitur, et iuramentum untrinque de eo observanto praestabitur.

7. Publicata haec pax in castris et oppido communi omnium laetitia, cum Anglos agro circumvicino perpopulato, Gallos omni commeatu exclusos, Scotosque stipendiis minime solutis, belli taederet. Et sane universae Britanniae illa salutaris habebatur, qua Scotiae libertas avita retenta, Angliae dignitas conservata, et securitas parta, quae iam inde nihil a Scotia timuit, usque adeo ut Angli Elizabetham securitatis fundatricem, Scotique protestantes libertatis vindicem laetanter agnoverint.

8. Illa toto hoc tempore publico bono, singulari in patriam amore, ita fuit attenta, ut interim potentium principum amores ex animo fere deleverit. Ambierunt enim eodem tempore eius nuptias Carolus archidux Austriae filius Ferdinandi imperatoris iunior per comitem Elphenstenium, Iacobus comes Araniae a protestantibus Scotiae commendatus proposito consilio uniendi per eum divisa Angliae et Scotiae regna, quod tamen cum hominis laude mox reiectum. Erricus rex Sueciae per Ioannem fratrem Finlandiae ducem, quem Gustavus pater paulo ante mortem in Angliam eo nomine miserat, in spem pronior, quod eiusdem cum Elizabetha religionis, ea credula importunitate ut ipse Angliam cogitaret, etsi Danus hostili in eum animo, intercipere statuisset, qui e re sua non existimavit ut Anglia et Suecia, quibus Dania interposita, his nuptiis coalescerent. Agnovit illa summum et singularem eius amorem et laudavit, adventum gratum futurum respondit, verum animum non posse adhuc inducere, ut caelibem vitam longe gratissimam in coniugalem mutaret. Rogavit igitur ut quavis alia re benevolentiam experiretur, etiamsi voti compos non fuerit, amorem non male collacatum sentiret. Monuit etiam ne tempus uxorem eligendi longius differret quam optavit, ut nanciscatur ipso dignissimam. Huiusmodi cum responsis Ioannes dux Finlandiae sexto post mense domum rediit, cum nihil non fecisset ut nuptias promoveret, apud reginam assidue procando, aulicis largiendo, et infimorum benevolentiam captando, inter quos nummos argenteos subinde sparsit, dictitans fratrem ubi advenerit aureos plebi divisurum. Nihilominus frater suspicax eum reversum male excepit, quasi ille sibi ipsi nuptias ambiisset, propositique tenax toto fere biennio missis conditionibus per Nicholaum Guldensteinum ambire non destitit. Simulque qua erat inconsiderata levitate, Philippi lantgravii Hassiae filiam in uxorem petiit, a qua etiam reiectus, cum mediocris conditionis muliercula matrimonium contraxit.

9. Carolus autem Austriacus speravit et expectavit, tum ut accessione Angliae Austriaca familia, quae maximarum principum connubiis foelicissima, adaugeretur, tum ut avita religio per eum, si non revocaretur, saltem toleraretur. Nec spem eius statim praecidit Elizabetha. Palam enim prae se tulit, et coram Elphenstenio, et literis ad imperatorem protestata est, inter plura splendidissima proposita coniugia, nullum splendidius esse quam hoc Caroli Austriaci. Veruntamen nec iam ante periculi procellam, nec dum honoris auram de instituto vitae cursu dimovere potuisse, non eo usque tamen ut coniugali vitae omnino renuntiaret. Seque certo sperare numen divinum, cuius bonitati tota innititur, in his et caeteris consilia ad suam suorumque salutem directurum. Adolphus etiam dux Holsatiae patruus Frederici II regis Daniae a Dano excitatus ut nuptias cum Sueco interturbaret, in spem etiam matrimonii raptus ex literis quibus Elizabetha optaverat, ut ille eadem qua olim Hispanis necessitudine Anglis coniungeretur, et studium amantissime promiserat, in Angliam venit. quem lautissime exceptum periscelidis honore, et annua pensione munifice donavit, atque singulari benignitate principem bellica gloria, Dithmaris nuper debellatis, clarissimum in perpetuum sibi devinxit.

10. Nec defuerunt domi qui, quod amantes solent, de eius coniugio vana sibi somnia finxerunt, scilicet Guilielmus Pickeringus ordini equestris, cui nonnulla studiis, vitae elegantia, et legatione Gallica atque Germanica honor aliquis; Henricus comes Arundeliae multarum imaginum, magnarum opum, sed aetatis iam divergentis; et Robertus Dudleius ducis Northumbriae filius natu iunior, in integrum a Maria regina restitutis, aetate florente et conspicua lineamentorum compositione, qui quanto odio pater eius et avus apud populum, tanta apud principem gratia flagravit, rara et regia Elizabethae clementia, quae cum servatum honoribus cumulavit, cuius pater ipsam perditam voluerat. An hoc ex eius virtute, cuius adumbrata signa prae se tulit, an communi carceris sorte sub Maria regina, an ex genesi, occulto syderum consensu hora natali, et inde arctissima animorum cognatione, non facile quis dixerit (principum certe in hos propensio, ab illis averso fatalis videatur). In auspicium honoris, et primum benevolentiae argumentum, eum quem equis praefecerat, cum duce Norfolciae, marchione Northamptoniae, et comite Rutlandiae primo regni anno in Georgianae periscelidis ordinem, qui apud Anglos longe est honoratissimus, non sine omnium admiratione cooptavit.

11. In Hispania interea vicecomes Monatisacuti apud regem belli Scotici neccessitatem explicat, rebellionis notam a Scotis quantum potest eluit; religionem non aliam in Angliam inductam esse, quam quae sacris literis, et quatuor prioribus conciliis oecumenicis sit consona, ex documentis frigide docet (utpote qui Romanae religionis cultor admodum devotus), Bergundicum foedus inter Angliae reges et maiores eius olim pactum ut renovetur rogat. Hispanus foederis renovationem minime necessariam esse respondet, (cum tamen foederum renovatio sit apud principes usu receptissima, quae foederibus ipsis quasi vitam infundit, atque mutuam eorum benevolentiam orbi terrarum contestatur, et ipse paterque Carolus in tractatu de nuptiis cum Maria regina Angliae anno MDLIII se obstrinxerat ad foedus illud confirmandum). Religionem in Anglia immutatam deplorat, exercitum in Scotiam emissum et rebelles sublevatos dolet, seque de his rebus serius edoctum conqueritur. Molitionibus tamen Gallorum qui Elizabetham excommunicandam voluerunt occulto se opponere non destitit, efficitque per suos Romae ut nulla sine eius consensu ecclesiastica censura innodarentur. Submonuit etiam in rem suam, sed serius, ut articulis cum Gallo insereretur, licitum fore Anglis Gallos e Scotia si denuo redierint exturbare, atque de Caleto restituendo disertis verbis cautio interponeretur. Offensum nihilominus eius animum sensit vicecomes, et regina perspexit, tum ex his quae dixi, tum maxime ex insignium ordinis Georgiani in vicecomitis

manus redhibitione. Hac enim amicitiam cum Anglis prorsus eiurare videbatur. Offensiorem autem reddidit repulsa quam postea tulit, cum per legatum in Anglia intercederet (curante comite Feriae qui filiam Guilielmi Dormeri ex Maria Sidneia duxerat) ut Iana Dormera fila Thomae Newdigati, vidua Roberti Dormeri ordinis equestris, et avia comitissae Feriae, Clarentia anicula, quae Mariae reginae fuit intima, et a privatis erga pauperculas eleemosynis, Richardus Shelleius ordinis Sancti Ioannis in Anglia prior postea dictus, et Thomas Harvaeius pontificae religioni devotissimi, et Hispano chari, bona cum venia in Belgio et Hispania, quo se licentia non impetrata religionis causa subduxerant, permanerent. Antiquis enim Angliae legibus sub poena publicationis bonorum cautum erat, ut nulli nisi regni magnates et mercatores sine speciali regis venia regno exirent, nec in exteris regionibus nisi ad prafinitum tempus permanerent, idque vel ad valetudinem in calidiori tractu recuperandam, vel ad uberiorem ingenii cultum in academiis capiendum, vel ad militarem disciplinam ediscendam, utque illa ad Hispanum rescripsit, Exemplo caruit ut eiusmodi venia perpetuae a patria absentiae mulierculis concederetur. Et quanquam res ipsa per se nullius momenti videretur, cum tamen illi non tantum inde boni caperent ad commoditatem privati beneficii, quantum alii sumerent animi ex eexemplo ad reipublicae detrimentum, non permittendum censuit. Comes Feriae hoc in suam iniuriam interpretatus, ne inultum dimitteret, servulum Chamberlani assidivi in Hispania legati Anglici in Inquisitionem tanquam haereticae pravitatis reum raptuit, reginae Anglisque offensior offensi regis animo (uxore frustra obnitente) faces subiecti. Quin etiam perhibetur cum Pio IV pontifice Romano recens electo de ea excommunicanda egisse. Ille autem nescio qua spe Vincentium Parpaliam abattam Sancti Salvatoris cum arcanis mandatis et literis blandissimis ad eam submisit, quas integras hic subiiciam, etsi in historiae leges peccare nonnullis videar.

12. Quae Parpalia proposuit non comperi, nec enim scriptis mandata credo; comminisci vero cum vulgo historicorum minime lubet. Elizabetham sui similem, SEMPER EANDEM perstitisse, et rem pro pontificis voto non successisse, omnes norunt. Fama obtinet pontificem fidem dedisse sententiam contra matris nuptias, tanquam iniustam, rescissurum, liturgiam Anglicam sua authoritate confirmaturum, et usum sacramenti sub utraque specie Anglis permissurum, dummodo illa Romanae ecclesiae se aggregaret, Romanaeque cathedrae primatum agnosceret, imo et haec curantibus aliquot aureorum millia fuisse promissa.

13. Iam tempus confirmandi tractatum Edenburgensem advenerat, quem cum Elizabetha praestito iureiurando solemni rite confirmasset, idemque ad regem et reginam Galliae transmisisset, ut illi item ex pacto ratum haberent. Throcmortonus ordinarius in Gallia legatus eos nullo modo inducere poterat, nec Petrus Mewtas, vir equestribus dignitatis, qui hoc nomine in Galliam postea missus, licet in diplomate, quo episcopus Valentinus ad illud foedus ineundum delegatus erat, disertis verbis se bona fide et verbo regio confirmaturos sposponderint. Causas cur confirmare abnuebant has attulerunt: quod Scoti non authoritate regia, sed sua ipsorum; quod minime debuerant, foedus Berwicense cum Anglis iniissent; quod illud a rebellibus initum, et ementitis fidelium subditorum sigillis et chirographis subsignatum; quodque obsequium in foedere illo promissum haudquaquam praestitissent. Dum haec disceptantur, Franciscus II rex Galliae anno aetatis XVIII nondum exacto, regni secundo, e vivis exemptus, Scotorum reginam viduam reliquit, maiori pontificiorum dolore, aut protestantium per Britanniam gaudio, non dixero.

14. Elizabetha iam securior, ut ecclesia incorrupta perstaret atque propagaretur, et respublica gloria et opibus magis floreret, duo salutaria edicta promulgavit. Altero anapabtistas et id genus haereticos qui in maritima Angliae oppida ex transmarinis regionibus specie declinandae persecutionis convolarant, et saectarium virus in Angla sparserant, e regno intra viginti dies excedere imperavit, sive illi indigenae sive exteri, sub poena incarcerationis et bonorum amissionis. Altero sacrilegum hominum genus coercuit, qui superstitionis tollendae obtentu antiqua sepulchra demoliri, epitaphia et digmata clarissimarum familiarum, caeteraque venerandae antiquitatis monumenta, qua prophanorum furori sub Henrico VIII et Edwardo VI supererant, denuo delere, campanas e templis tollere, et templorum tecta plumbo devestire coeperunt.

15. Monasterium etiam Westmonasteriense regum Angliae inauguratione, sepultura, et insignium regalium custodia celeberrimum in ecclesiam collegiatam, imo ecclesiae plantarium convertit, ibique decanum, praebendarios duodecim, didascalum, hypodidascalum, scholasticos quadriginta (alumni regii vocatur, e quibus sex aut plures ad academias singulis annis promoventur), ministros, cantores, duodecim pauperes etc. ad Dei gloriam, verae religionis, et bonarum literarum incrementum instituit, foelici sane eruditorum in ecclesiam et rempublicam proventu.

16. Quodque maiori, imo maximae gloriae cedit, aeratam pecuniam paulatim tollere, probamque ex puro puto argento restituere coepit ad regni gloriam restaurandam, et praevertendam fraudem eorum qui domi forisque nummos adulterarunt, optima regni commodo adulteratis nummos permutarunt, probamque pecuniam in exteras regiones exportarunt; necnon ad rerum venalium pretia laxanda quae admodum intendebantur, summo cum reipublicae detrimento, et inprimis stipendariorum, militum, servorum, et omnium qui diurna pro labore accipiunt. Et hoc quidem intra paucos menses foeliciter sine motu praestitit, primum prohibendo ne quis probam aut aeratam monetam eliquando dissolveret aut regno eveheret, deinde aeratam ad suum valorem vocando, scilicet aeratum denarium ad obolum cum quadrante, nummum duorum denariorum ad tres obolos, testonum sex denariorum ad quatuor denarios, alios testonum ad duos denarios et quadrantem, nec enim plus argenti interat. Demum eandem, si intra statutos dies in officinam monetarium inferatur, proba pecunia a possessoribus non sine suo dispendio redimendo, ut Elizabethae acceptum referatur, quod probior et purior fuerit in Anglia pecunia, quam totis ducentis ante annis visa, aut alibi per Europam in usu. Pauloque post probam pecuniam, quam sterlingam vocamus, pro Hiberniae regno procudit eo valore, ut solidus XII denarios in Hibernia, et IX in Anglia valeret. Magnum sane hoc et memorandum, quod nec Edwardus VI potuit, nec Maria ausa, postquam Henricus VIII pecuniam primus regum Angliae subaeraverat, magni regno dedecori, successorum populique damni, et insigni luxus atque profusionis exemplo, cum plures illi opes pater reliquerit quam quivis alter rex Angliae successori, plurimas ex tributis exegerit (nec tamen Polo cardinali credamus, qui prodidit plures quam omnes reges a Normannicae victoria exegisse), infinitasque corrraserit, cum parlamentaria authoritate latifundia omnia in Hibernia quae Angli absentes tenuerunt, omnes ecclesiasticorum beneficiorum primitias, et decimas in Anglia et Hibernia, omnes monasteriorum reditus, donaria, et bona sibi arripuisset.

17. Supremus hic annus fuit Francisco Hastings Huntingdoniae comiti ex hac stirpe secundo, qui e Catharina Pola filia Henrici baronis Montisacuti fratris Reginaldi Poli cardinalis, Henricum successorem, pluresque alios liberos procreavit, fraterno inter se amore, at non religione unanimes.

18. In Hibernia Shanus sive Ioannes O-Neal, potentissimus Ultoniae dynasta, verus et legitimus Coni O-Neal, cognomine Bacco, id est Claudi, (quem Henricus VIII comitem Tir-Oeniae creaverat) filius, cum Matthaeum baronem Dungannoni fratrem nothum, legitimum filium falso creditum, e medio sustulisset, patrem dominatu, qui ex moerore mox obiit, spoliasset, et barbara electione, calceamento supra caput proiecto, titulum O-Neal assumpisset, veritus ne secum ex lege ageretur, in rebellionem prorupit. Unde quingenti pedites ex Anglia missi, et alae equitum in Hibernia conscriptae. Sed post levia certamina, cum se Anglorum viribus imparem, suis exosum, et Surly-boium, Iacobum Mac-Conellum, et O-Donellum in ipsum excitatos videret, a comite Kildariae affine persuasus arma desposuit, et in Angliam culpam deprecatum venire promisit. Quod etiam praestitit, ut suo loco dicemus.