1559l

Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio

Nobiles restituit et evehit. | Inauguratur. | De sacris quid sentit. | Parlamentum habet. | Quae in eo statuuntur. | De religione mutanda refertur. | XVIII Martii. | Disputatio instituitur. | Quo successu. | Carnus Romae detinetur. | De Caleto disceptatur. | Cum Gallo de pace tractatur. | Chasteau in Cambresis. | Pax cum Gallo pacta. | Pacis articuli. | Pax etiam cum Scotia facta. | Baro Wentworthus et alii in iudicium de Caleto vocati. | Ordines reginam ad nuptias hortantur. | Illa respondet. | Alia in hoc parlamento statuta. | Nobiles restituti. | Liturgia in lingua populari. | Episcopi pontificii abdicati. | Protestantes episcopi substituti. | Quibus gradibus religio mutata. | Reginae in ecclesiasticis authoritas explicata. | Utilitas ex religione mutata. | Reginae in religione et republica tuenda cura. | Symbolum. | Principibus exteris pro pontificiis intercedentibus respondet. | Ferdinandus imperator Carolum filium reginae in maritum commendat. | Gallus Angliae regnum Scotiae vendicat. | Bellum dum apparat occiditur. | Franciscus II et Scota titulum regni Angliae assumunt. | Simultatum inter Anglam et Scotam origo. | Galli inique cum Anglis agunt. | Milites in Scotiam mittunt. | Scoti regenti parere recusant. | Opem ab Elizabetha implorant. | Hac de re deliberatur. | Gallos e Scotia submovendos decernitur. | Angli terra marique in Scotiam mittuntur. | Res Hiberniae constituuntur. | Franciscus Salopiae comes moritur.

NNO

novo ineunte, Guilielmum Parrum ob laesam maiestatem sub Maria gradu deiectum, Northamptoniae marchionem denuo creat, Edwardum Seimorum magna parte patrimonii et paternis honoribus ex privata quadam lege, adversantium invidia spoliatum, in baronem Bellocampium et Hertfordiae comitem erigit, Thomam Howardum filium secundum Thomae ducis Norfolciae honore vicecomitis Howardi de Bindon, Henricum Carium de Hunsdon, ex Maria Bolena consobrinum, et Olivarium a Sancto Ioanne de Bletnesho baronum titulo exornat, qui singuli a pontificia religione alieni. Iam regia pompa ab arce Londinensi per mediam urbem incredibili applausu, quem (usu et auditu iuxta venerabilis) supra modum adauxit, Westmonasterium deducitur, ubi postridie patrum ritu inauguratur et inungitur ab Oglethorpo episcopo Carliolensi, cum archiepiscopus Eboracensis et reliqui hoc munere defungi recusarent ex suspitioso et sollicito de religione Romana metu, quem tum prima eius institutio in protestantium religione illis iniecerat, tum quod nuperrime episcopum sacra celebrantem hostiam ad adorationem tollere vetuerit, et litaniam cum epistola et euangelio populari lingua habendam (quae illi inter piacula habuerunt) permiserit. Vere tamen illa pia, quae Deo quotidie ubi primum surrexit aliquandiu vacavit, inde statis horis in sacrario privato, singulis diebus dominicis et festis sacellum adiit, nec usquam alius princeps maiore cum devotione sacris interfuit. Conciones quadragesimales atrata et more prisci aevi attente audivit, quamquam saepius dixerit quod de Henrico III praedecessore legerat, se malle devote precibus Deum alloqui, quam alios de Deo diserte loquentes audire. Cruce autem, beata virgine, et sanctis haudquaquam contemptim sensit, nec de iis sine quadam reverentia unquam loquuta, nec alios loqui patienter audivit.

2. Pauculis diebus interiectis, comitia habentur parlamentaria, in quibus primum omnibus omnium suffragiis sancitur Elizabethan esse, et iure divino, civili Anglorum, et regni statutis debere esse (ut ipsa formula utar) legitimam, indubitatam, et certissimam Angliae reginam, et iuste legitimeque e regio sanguine prognatam, iuxta successionis rationem ab ordinibus regni anno XXXV Henrici VIII praescriptam. Lex tamen ista, qua pater eam et Mariam successione in regno excluserat, non refigitur. In quo Baconi prudentia (cui ut iuris oraculo in eiusmodi rebus regina tota innitebatur) a nonnullis desiderabatur, maxime cum Northumbrius id contra Mariam et eam obiecisset, eoque nomine, Maria quantum ad se refixerat; et seditiosi nonnulli hinc pernitiosa in eam quasi minus legitimam reginam postea arriperent, licet iurisprudentia Anglica iam olim pronuntiarit coronam semel susceptam omnes omnino defectus tollere. Ab aliis autem hoc ipsum prudentiae Baconi dabatur, qui in tanta legum atque actorum perplexitate et inconstantia, cum quae pro Elizabetha facerent, cum ignominia et probro Mariae coniuncta viderentur, ulcus vetustate obductum refricare noluit, atque ad eam igitur legem anni XXXV Henrici se applicuit, quae utriusque famae et dignitati quodammodo ex aequo consulit.

3. In his comitiis deinde post alia refertur de corona Angliae ad pristinam in rebus ecclesiasticis iurisdictionem restituendam. Scilicet leges Henrici VIII contra sedem Romanam, et Edwardi VI pro protestantibus, a Maria abrogatas, revocando atque etiam sanciendo, ut quaecunque iurisdictiones, privilegia, praeeminentiae spirituales, quacunque ecclesiastica authoritate in usu iam olim fuerant, ad ecclesiasticos visitandum, et omnimodos errores, haereses, schismata, abusus, enormitates corrigendum, imperiali Angliae coronae in perpetuum adiungerentur; ut regina et successores literis patentibus certos homines delegare possent, qui illam authoritatem exerceant; ea tamen lege, ut nihil haeresim esse definiant, nisi quae iam olim a sacris literis canonicis, aut quatuor prioribus conciliis oecumenicis, aut aliis conciliis ex vera et germana sacrarum literarum sententia, haereses sunt definitiae, aut iam inde ex authoritate parlamenti cum assensu cleri Anglicani in synodo definientur. Singuli ecclesiastici, magistratus, pensiones ex aerario accipientes, ad academicos gradus promovendi, pupilli emancipandi, et ad praediorum investituram, atque inter regios famulos admittendi, etc. iureiurando obstringerentur ad agnoscendam regiam maiestatem unicum et supremum esse suorum regnorum gubernatorem (titulus enim supremi capitis ecclesiae Anglicanae minime placuit) in omnibus tam spiritualibus rebus aut causis, quam temporalibus, omnibus exteris principibus et potestatibus a causis intra suas ditiones cognoscendis prorsus exclusis.

4. His legibus in superiori consessu novem qui eo die aderant episcopi (nec plures quam quatuordecim in vivis iam superant), Eboracensis scilicet archiepiscopus, Londonensis, Wintoniensis, Wigorniensis, Lhandauensis, Coventrensis, Exoniensis, Cestrensis, et Carliolensis, abbasque Westmonstariensis obfirmate refragati sunt. E proceribus homo plane nemo praeter comitem Salopiensem et Antonium Brownum vicecomitem Montisacuti, quem Maria regnante regni ordines cum Thurlbeio episcopo Eliensi Romam legasse dixi, ut Anglia in unitatem Romanae ecclesiae et apostolicae sedis obedientiam reduceretur. Hic ex quodam religionis ardore, et honoris ratione acriter instabat magno Angliae dedecori esse, si ab apostolica sede, cui nuper se submisse reconciliarat, mox deficeret; et maiori periculo fore, si excommunicatione effulminata, vicinorum hostium furori, ex huiusmodi defectione exponeretur. Se ordinum Angliae authoritate universae Angliae nomine pontifici Romano obedientiam detulisse, eandemque non posse non praestare. Maiorem igitur in modum etiam atque etiam obtestando contendit, ut a Romana sede non secederent, cui Christianam fidem primum acceptam et perpetuo conservatam debent. At in consessu inferiori cum de his referretur, longe plurimi unanimes suffragati sunt pontificiis obmurmurantibus plures e protestantibus data opera tum e comitatibus, tum e civitatibus et burgis fuisse electos, et Norfolciae ducem Arundeliaeque comitem inter proceres potentissimos in suam sive rem sive spem, Ceciliumque sua solertia suffragia emendicasse.

5. Iam animis hominum de religione discordantibus, uno eodemque edicto prohibetur ne quis irreverenter de sacramento altaris loqueretur, et utraque species permittitur. Colloquium etiam Westmonasterii inter pontificios et protestantes coram regni ordinibus in ultimum diem Martii indicitur. Pro his eliguntur Richardus Coxus, Whitheadus, Edmundus Grindallus, Robertus Hornus, Edwinus Sandes, Edwardus Guestus, Ioannes Elmarus, et Ioannes Iuellus; pro illis Ioannes Whitus episcopus Wintoniensis, Radulphus Baines episcopus Coventrensis et Lichfeldensis, Thomas Watsonus episcopus Lincolniensis, dominus Colus decanus ad Sancti Pauli, dominus Langdallus archidiaconus Lewisensis, dominus Harpesfeldus archidiaconus Cantuariensis, et dominus Chadseius archidiaconus Midlesexiae. Quaestiones propositae erant de sacris in lingua populari celebrandis, de authoritate ecclesiae in caeremoniis ad aedificationem constituendis et abrogandis, et de sacrificio missae. Verum hoc in nihilum recidit. Post pauca enim verba ultro citroque de scripto recitata, cum de ratione disceptandi haudquaquam convenire possent, protestantibus quasi parta victoria triumphantibus, pontificiis conquerentibus durius cum illis actum esse, quod non nisi ante unum et alterum diem de quaestionibus praemoniti essent, quodque Baconus custos magni sigilli (homo in theologicis parum versatus, et pontificiis infestissimus) tanquam iudex praesideret, cum ille tantum ordinis vindex esset constitutus. Sed quod verissimum, illi rem serius perpendentes non ausi sunt, pontifice Romano inconsulto, res tantas et in ecclesia Romana minime controversas in quaestionem vocare, ubique exclamantes Quando de fide constabit, si semper liceat de fide disputare? Disputationes de religione eo semper quo sceptra vergere, et id genus alia. Adeoque indignati sunt Lincolniensis et Wintoniensis, ut reginam, et huius ab ecclesia Romana defectionis authores, excommunicationis censura feriendos censuerint, qui hanc ob causam incarcerati. Prudentiores autem pontifici Romano hanc potius commitendam statuerunt, ne ipsi subditi obedientiam in principem exuere, et seditionis signum tollere viderentur. Nec fefellerunt haec pontificem Romanum, qui iam commotior iussit Edwardum Carnum Cambro-Britannum equestris dignitatis iurisconsultum, qui legationem pro Henrico VIII et Maria regina Romae, et nunc pro Elizabetha, egerat, legati munus deponere atque (ut ipsissimis verbis utar) vigore mandati vivae vocis sanctissimi domini Papae oraculo facti, in virtute sanctae obedientiae, ac sub maioris excommunicationis, nec non bonorum omnium amissionis poena, ne urbe excederet, sed hospitalis Anglorum administrationem susciperet (scilicet ne occultas Gallorum in Elizabetham molitiones edoceret, quod sedulo ante ex charitate in patria fecerat). A nonnullis tamen creditur solertum illum senem hoc exilium ex inflammato Romanae religionis studio sponte elegisse.

6. Interea (ut temporis serium sequutus, haec ecclesiastica et parlamentaria aliquantisper omittam) delegati Angliae et Hispaniae (qui Camericai de pace tractabant) cum Gallis acriter de Caleto restituendo disceptantes, nullo modo ut Caleto cederent consequi poterant, etsi supra tres aureorum milliones legitima obligatione a Gallis debitos e rationibus hoc nomine expungendos proponerent. Hispanus, cum sui causa Angli amiserint, et in Belgii usum esse prospiceret ut Anglici iuris esset, vere quidem et honeste ab Anglis stetit, alioqui pacem omnino detrectaturus. Obstiterunt contra Galli, unum Caletum non posse resarcire damna Gallis ab Anglis illata, oppidis eorum ope ab Hispanis captis, plurimis viculis Britanniae Armoricae ab Anglica classe incensis et direptis, navibus interceptis, commercio (quod regni nervus) interrupto, et infinita pecunia ad prohibendas Anglorum exscensiones profusa. Praeterea Caletum vetustum esse imperii Gallici patrimonium, bello olim amissum, bello iam recuperatum, minime igitur restituendum: immo et Galliae ordines hoc decrevisse. Restituere enim nihil aliud esse, quam gladium hosti in manus reddere, et Gallorum animos a rege suo aeternum avertere; inique igitur et absurde Anglos repetere. Illi contra, se aequissime et summa cum ratione repetere contenderunt, scilicet, Caletum regni Angliae particulam uno et altero seculo exstitisse, nec tantum iure belli, sed haereditario acquisitum, et pactionibus pro aliis quibusdam locis, quibus reges Angliae cesserant, concessum. Damna illa accepta Hispanis imputanda, qui Anglos invitos in belli societatem pertraxerunt, ex quo, locis munitissimis amissis et ducibus captis, detrimentum coeperunt longe maximum, commodum vero planne nullum. Quicquid Galliae ordines decernunt quia ipsis fructuosum est, non eo nomine iustum esse. Nec Caletum iuste posse detineri, cum pactis iam conditionibus singula loca superiore bello capta caeteris principibus restituantur. Responderunt Galli, hoc fieri ratione nuptiarum quae inter reliquos principes contrahendae. Proposuerunt igitur, ut primogenita filia Mariae Scotorum reginae et delphini Galliae nuberet filio primogenito Elizabethae, quae Caletum in dotem referret, simulque Scotorum regina iure quod in Anglia habet, cederet; vel filia Elizabethae primogenita nuberet filio primogenito reginae Scotorum, simulque Angli iuri ad Galliae regnum, quod vindicant, renuntiarent, omniaque quae Galli Angliae debent, remitterentur, Caletum interim penes Gallos essent. Haec ut incerta, alterius aevi, et ad moras nectendas excogitata, surda aure neglexerunt Angli. Hucusque deventum erat, cum Hispanus certis nuntiis accepisset Elizabetham non solum oblatum connubium amoliri, sed in religione pleraque omnia vertere et mutare. Inde studium eius de Caleto restituendo, quod fixum ante videbatur, labascere coepit. Hispanique delegati morae impatientes, cum de caeteris inter ipsos et Gallos quodammodo convenisset, prae se tulerunt se nolle diutius bello distineri de Caleto, nisi Angli in sexennale bellum largius quam antea pecuniam et copias conferrent. Hinc cardinalis Lotharingus erectior, Scotorum reginam neptim suam, veram et indubitam Angliae reginam esse Hispani delegatis asseveranter affirmat, Hispanum igitur si modo iustitiam colat, eniti debere ut Caletum nepti, iustissimae Angliae reginae, in manus traderetur. Hoc Hispani (quibus Gallorum potentia suspectior) haud libenter audiebant. Ideoque Catharinam Greiam Henrici VIII e sorore pro neptim ex Anglia tecte subducere tentabant, ut haberent quam opponerent Scotorum reginae et Gallis, si quid humanitus Elizabethae accideret, quo minus Gallia Angliae et Hiberniae accessione amplificaretur. Et admodum urgebant ut induciae inter Angliam et Galliam agitarentur donec convenirent, et interea temporis Caletum Hispano, ut honorario arbitro, aut sequestro committeretur, quod Galli et Angli non minus abnuerunt.

7. Praesenserat haec Elizabetha, quae nuptiis cum Hispano neglectis, et religione mutata, nihil boni ab Hispanis sperare poterat. Noverat etiam Cameracensem tractatum eo consilio susceptum, ut protestantium religio excinderetur. Et sane pax pro sexus ratione, et ob aerarii inopiam iustissimo bello optatior ipsi visa, quae gloriosius esse pacem prudentia firmare quam bellum per acies conficerere, dicere solebat. Nec e sua, vel nominis Anglici dignitate Hispani praesidio inniti existimavit. Suam igitur sibi pacem suorsim conficiendam, et cum Gallo de Caleto transigendum consultissimum putabat, quo etiam solicitata crebris Galli, Montmorentii Gallae conestabilis, Francisci Vidocini literis, et nuntiis a Guisio per baronem Greium quem ad Guinas captum ea de causa e carcere dimiserat. Ad hanc transactionem Guido Cavalcantius patritius Florentinus in Anglia a pueritia educatus adhibetur, quocum Gallus secreto collocutus tutissimum existimavit, ut clam Hispanis in obscuriori aliquo vel Angliae vel Galliae viculo per delegatos submissos haec tracterentur. Contra Elizabetha masculi animi virgo professa est, se principem esse absolute liberam ad actiones suas per se et suos administros gerendas. Licet regnante sorore nihil nisi Hispano consulto fuerit administratum, se tamen velle inconsulto Hispano, non loco obscuro, sed ad castellum Cameracense (quod parum ab urbe Cameraco abest) inter suos et Galliae delegatos hoc transigi. Et hinc sane non minorem apud Hispanum offensam subiit, quam prius ob connubium spretum et religionem immutatam. Gallus tamen cautus, ut exploraret quo esset in nuptias et Hispanum animo, duos rogavit scrupulos sibi prius eximi: alterum, si ille Caleto cederet, priusquam certo sciret quem maritum regina sibi assumeret: Caletum facile in Hispani manus deveniret, qui quantivis pretii emeret, et uxores dilectis maritis nihil non concedant; alterum, an (quod Hispani iactant) Angli eiusmodi foedere Hispanis astringantur, ut una cum illis contra quoscunque bella gerant. Ad haec reponsum est. Reginam eo esse in regnum Angliae materno animo, ut in mariti gratiam Caleto minime cederet, et si maxime vellet, populum Anglicum nullo modo laturum. Foedus autem eiusmodi cum Hispano intercedere nullum, sed tantum necessitudinem; liberrimamque illam esse ad foederationem, quae Angliae sit usui, cum quocunque principe contrahendam. Hinc visum ut ad castellum Camaracense de componendis controversiis et pace concilianda agerent utrinque delegati. Pro regina Angliae Thurlbeius episcopus Eliensis, Guilielmus baro Howardus Effinghamus reginae cubicularius supremus, et Nicholaus Wottonus ecclesiarum metropolitanarum Cantuariae et Eboraci decanus; pro rege Galliae Carolus cardinalis a Lotharingia archiepiscopus et dux Rhemensis, par primus Franciae, Annas dux Montmorentius, par, conestabilis, et magnus magister Franciae, Iacobus Albonus, dominus Sancti Andraea, marchio Fronsac et Franciae Marescallus, Ioannes Morvillerius episcopus Aurelianensis, et Claudius Albospinaeus in privato consilio secretarius.

Inter hos conventum in haec fere verba: Neuter princeps alterum invadet, aut invadenti auxiliabitur. Si subditi quid contra hanc pacem attentarint, ipsi punientur, et pax non violabitur. Commercium libere exercebitur; naves armatae, priusquam oram solverint, cautionem praestabunt, quod alterius principis subditos non depraedentur; munitio apud Aimouth in Scotia diruetur. Rex Franciae per octo annos pacifice gaudebit oppido Caleto cum pertinentiis et XVI tormentis maioribus. Quo tempore exacto, eadem cum oppido Elizabethae restituet. Octo mercatores exteri, non Gallo subditi, fidem interponent pro solutione quingentorum millium coronatorum nomine poenae pro non restituto Caleto. Elizabethae tamen semper remanebit ius suum in dictum opidum. Obsides quinque dabuntur donec mercatores se obligent. Si quid durante tempore praedicto per reginam Angliae, aut eius subditos ex eius authoritate, iussu, aut approbatione armis directe vel indirecte attentatum aut innovatum fuerit contra regem Christianissimum aut reginam Scotorum, ab omni promissione fideque data liberabuntur et absolventur, et obsides et mercatores liberati erunt. Si per regem Christianissimum, reginam Scotorum, aut delphinum quid attentatum aut innovatum fuerit itidem contra reginam Angliae fuerit, possessione Caleti sine ulla dilatione cedere tenebuntur.

8. Eodem loco et iisdem diebus per eosdem delegatos pax etiam confecta est inter reginam Angliae, Franciscum et Mariam regem et reginam Scotorum, quibusdam articulis de concessione salvorum conductuum, homicidis, latronibus, depraedatoribus limitaneis, et transfugis ad Anglos et Scotos relatis. De quibus cum inter Thomam comitem Northumbriae, Cuthbertum Tunstallum episcopum Dunelmensem, Guilielmum baronem Dacreum de Gilleslandia, et Iacobum Croftum villae et arcis Berwici capitaneum Anglos, comitem Mortoniae, baronem Humium, et S. decanum Glascuensem Scotos, apud Upsatlington conveniiset, pax inter reginam Angliae, regem Galliae, delphinum, et Scotorum reginam per Angliam promulgata, quae aversis auribus tanquam in dedecus Anglorum ob Caletum amissum et non restitutum a populo excepta, dum protestantes culpam in episcopos et pontificios, et illi identidem in baronem Wentworthum praefectum e protestantium numero transferrent. Et eo sane nomine, Mariae regnante, ille absens et inauditus in quaestionem vocatus, nunc autem denuo temporibus mutatis in iudicium revocatus, auditus, et parium iudicio absolutus. Radulphus autem Chamberlanus qui castro Caletensi, et Ioannis Harlestonus qui munimento ad Risebank praeerant, ob stationem desertam laesae maiestatis postea damnati, sed supplicium remissum.

9. Cum iam parlamentarius conventus solvendus, visum est universis, ut tertius ordo reginam de nuptiis mature contrahendis moneret, nec proceres quidem se adiungere voluerunt, ne quis eorum in suam spem hoc proponere videretur. Thomas itaque Gargravius tertii ordinis orator cum paucis delectis reginam, impetrata prius venia, accedit, et excusatione a suo officio, principis mansuetudine, et rei magnitudine facta, et attentione hinc conciliata, in hanc sententiam pergit. Nihil est quod Deum immortalem ardentiore studio assidue comprecamur, quam ut foelicitas ex aequissimo tuo imperio hactenus percepta Anglorum genti in omnem aeternitatem perpetuetur. Hoc qui fieri possit, dum animo et cogitatione plurima versamus, comprehendere non possumus, nisi vel tu in aeternum imperes, quod sperare non licet, vel ex matrimonio liberos maternae virtutis ac imperii simul haeredes suscipias. Quod Deus optimus maximus faxit. Hoc simplex, hoc unicum, cunctaque complexum omnium Anglorum votum. Caeteris omnibus cuiuscunque loci et ordinis, maxime vero principibus curandum est, ut licet ipsi mortales existant, respublica immortalis perennet. Hanc vero immortalitatem Anglis donare poteris, si quod humana natura, aetas, forma, et fortuna postulant, aliquem in maritum adsciveris, qui sit solatio et adiumento, secundarum adversarumque consors. Unius enim mariti opera magis ad res gerendas quam multorum coniuncta industria proculdubio valet. Nihil esse potest a publicis rationibus magis alienum, quam eam principem, in cuius matrimonio salus reipublicae et pax continetur, caelibem quasi Vestalem virginem vivere. Regnum e maioribus acceptum liberis relinquendum, qui regno futuri et ornamento et firmamento. Reges Angliae nulla de re magis solicite unquam cogitarunt, quam ne regia familia orbitate intercideret. Hinc recenti memoria Henricus VII, avus tuus, Arthuro et Henrico filiis de coniugio etiam aetate adhuc tenella prospexit. Hinc pater Edwardo filiolo vix octenni Mariam Scotorum reginam in uxorem ambivit, et nuperrime Maria soror vetula Philippo Hispano nupsit. Si orbitas tam regiis, quam privatis familiis pro maxima poena a Deo infligi soleat, quale et quantum sit piaculum, si princeps eandem sibi ultro accersat, unde infinita miseriarum moles rempublicam omnibus calamitatibus, quas meminisse animus horret, necessario obruat? Quod ne eveniat, non solum pauculi qui coram adsumus, sed universa Anglia, imo singuli Angli ad pedes prostrati supplici voce, crebrisque suspiriis ex intimo animo demississime efflagitamus et obtestamur Haec ille ornate et pluribus.

10. Illa paucis respondit. In re minime grata perspetissima vestra populique mei benevolentia pergrata est. De matrimonio quod tantopere suadetis, mihi iamdiu persuasum, me a Deo in hanc lucem editam, ut ea quae divinae gloriae cedant inprimis cogitarem et facerem. Hinc id genus vitae delegi, quod a solicitudine rerum humanarum liberrimum, ut uni Deo vacarem. A quo, si vel potentissimorum principum oblata connubia, vel intentatae mortis periculum dimovere potuissent, coniugis honore iampridem potita fuissem. Et haec quidem ego privata cogitavi. Nunc vero cum publica regni administrandi cura accesserit, maritales etiam curas attrahere, inconsideratae videatur imprudentiae. Imo, quod satisfacere posset, ego iam antea mihi maritum matrimonio coniunxi, regnum scilicet Anglicum. Et ecce, inquit, quod vos oblivisci demiror, maritalis huius foederis, et matrimonii mei cum regno meo pignus,(simul digito extento aureum ostendit annulum, quo in inauguratione se regno in matrimonium conceptis verbis rite dederat). Respiratione hic facta, Nec mihi quaeso, inquit, miseram orbitatem exprobando obiicite: vos enim singuli, et quotquot existunt Angli, mihi liberi, mihi cognati, quibus nisi me Deus orbaverit (quod absit) orba sine iniuria censeri non potero. Vos autem laudo, quod maritum mihi non praestitueritis; hoc enim principis absolutae maiestate, et vestra prudentia qui subditi nati, indignissimum fuisset. Nihilominus, si divino numini ita visum fuerit, ut aliam vivendi rationem ineam, promitto nihil me facturam quod reipublicae sit fraudi, sed eiusmodi maritum, quoad fieri possit, assumpturam, cui respublica non minori sit quam mihi ipsi curae. Sin in suscepto vitae genere mansero, non dubito quin divinum numen et mea et vestra consilia ita dirigat, ut de successore non ambigatur, qui magis reipublica sit usui, quam qui ex me enascatur, cum optimorum principum soboles subinde degeneret. Caeterum satis superque mihi futurum, tum ad nominis memoriam, tum ad gloriam, si, cum extremum vitae spritum edidero, sepulchrali marmori inscribatur, HIC SITA ELIZABETHA, QUAE VIRGO REGNAVIT, VIRGO OBIIT.

11. In hoc ordinum conventu, praeter ea, quae dixi, quadam scita et sancita erant de reginae persona non violanda, de decimis et primitiis coronae restituendis, de uniformi precum publicarum ratione, liturgia scilicet et sacramentorum administratione, quae sub Edwardo VI, pauculis immutatis, per singulas ecclesias habenda; poena eandem depravantibus, aut aliam quamcunque usurpantibus, inflicta. De sacris adeundis diebus dominicis et festis, mulcta duodecim denariorum absentibus in singulos dies imposita, eademque pauperibus eroganda. Item de seditiosis contra reginam rumoribus, mercimoniis, re nautica, pannaria, ferraria, de coitionibus tumultuosis et illicitis. Atque, ut caetera omittam (lege non impressa) de archiepiscoporum et episcoporum possessionibus. Ne illi ecclesiae fundos nisi ad XXI annorum, aut trium, ut vocant, vitarum terminum, aliis quam reginae et successoribus darent, concederent aut locarent, pristinis reditibus reservatis. Exceptio autem illa pro Regina, aulicis eius benignitate abutentibus, et episcopis in rem suam attentis quaestuosa. Ecclesiae vero admodum damnosa cessit, donec Iacobus rex primis regni auspiciis magno ecclesiae bono prorsus sustulerit. Proscriptus autem plane nemo, quod saepius primis regum parlamentis fieri assolet. Natalibus retituti erant Gregorius Fines baro Dacreus, Thomasque frater, quorum pater supplicium, regnante Henrico VIII, luerat, Henricus Howardus, qui postea Northamptoniae comes, et tres eius sorores, liberi Henrici Howardi comitis Surriae, qui ab Henrico VIII iam morituro leviculis de causis securi percussus, Ioannes Greius a Pyrgo frater marchionis Dorsettae, Iacobus Croftus, Henricus Gages, qui Maria regnante laesae maiestatis convicti, et alii nonnulli.

12. Parlamento dimisso, ex eiusdem authoritate liturgia lingua populari in ecclesias illico inducitur, imagines sine tumultu amoventur, episcopis, pontificiis, et aliis ecclesiasticae professionis iuramentum suprematus proponitur, quod plerique omnes eorum, Henrico VIII regnante, iuraverant. Quotquot iurare abnuerunt beneficiis, dignitatibus, et episcopatibus exuuntur. Nec illi sane plures (ut ipsi prodiderunt) in universo regno, quod supra IXMCCC promotionum ecclesiasticarum numerat, quam LXXX rectores ecclesiarum, L praebendarii, XV praesides collegiorum, archidiaconi XII, totidem decani, VI abbates et abbatissae, et episcopi XIV, omnes qui tunc sederunt (praeter unum Antonium Landauensem sedis suae calamitatem): Nicholaus scilicet Heathus archiepiscopus Eboracensis, qui cancellarii munere iampridem sponte cesserat, et in suo Chobhamiae praediolo in Surria Deo et bonis studiis securus plures annos vixit, tanta apud reginam gratia, ut eum subinde mira comitate inviserit; Edmundus Bonnerus Londinensis, legationibus apud imperatorem, pontificum Romanum, et Gallum defunctus, sed qui authoritati tantam naturae acerbitatem adiunxerat, ut crudelitatis notam apud omnes subierit, et carcere magna vitae parte detineretur; Cuthburtus Tunstallus Dunelmensis omni politiori literatura instructissimus, multis honorum gradibus domi decursis, et legationibus celebris, qui iunior pontificium primatum acriter prolixa ad cardinalem Polum epistola impugnavit, et graendaevus Lambethae in libera custodia obiit. Ubi etiam Thomas Thurlbeius Eliensis Romana legatione de obedientia sedi Romani deferenda, et Camaracensi tractatu magnam prudentiae laudem consequutus, vitam exegit, Gilbertus Bournus Bathoniensis et Wellensis de sede sua bene meritus; Ioannes Christophersonus Cicestrensis, qui Graece doctissimus in reipublicae Christianae usum multa Eusebii et Philonis fidelissime transtulit; Ioannes Whitus Wintoniensis vulgariter doctus, et poetica facultate, ut tempora ferebant, tolerabilis; Thomas Watson Lincolniensis, spinosa theologia eruditus, sed austera gravitate morosus; Radulphus Bainus Coventrensis et Lichfeldensis, qui alter Hebraicae linguae restaurator, et eiusdem Lutetiae professor regius, cum sub Francisco I bonae literae reflorescerent; Owenus Oglethorpus Carliolensis, Iacobus Turbervillus Exoniensis, et David Polus Petroburgensis. Postea Fekenhamus abbas Benedictinorum Westmonasterii, vir doctus et bonus, qui longo tempore vixit, et publice bene de pauperibus merendo animos adversariorum ad benevolentiam allexit, loco motus erat. Hi primum in carcerem dati, sed plerique mox amicorum vel episcoporum custodiae commissi, praeter duos istos proterviores, Lincolniensem et Wintoniensem, qui reginam excommunicare minabantur. Tres vero, Cuthbertus Scotus Cestrensis, Richardus Patus Wigorniensis, et Thomas Goldwellus Assaphensis solum sponte mutarunt, necnon virgines aliquot velatae, ut postea nobiles nonnulli. E quibus notae melioris erant Henricus baro Morleius, Franciscus Ingelfeldius, Robertus Peckhamus, ambo ab intimis consiliis Mariae reginae, Thomas Shelleius, et Ioannes Gagaeus.

13. In episcoporum demortuorum et profugorum loca suffecti fuerunt protestantes qui reperiri poterant doctissimi. Matthaeus Parkerus, vir pius, eruditus, et moribus modestissimis, qui Henrico VIII a sacris, collegiatae ecclesiae Stoke-Clarae decanus praefuerat, ad archiepiscopatum Cantuariensem rite electus, concione habita, spiritu sancto invocato, et eucharistia celebrata, impositione manuum trium quondam episcoporum, Guilielmi Barlovi Bathoniensis, Ioannis Scorii Cicestrensis, Milonis Coverdali Exoniensis, et Ioannes suffraganei Bedfordiensis Lambethae consecratur. Ille postea consecravit Edmundum Grindallum theologum praestantem in episcopum Londinensem, Richardum Coxum, qui Edwardi VI pueritiae informator, in Eliensem, Edwinum Sandes in concionibus expeditum et profluentem in Wigorniensem, Roulandum Mericum in Bangorensem, Thomam Youngum eruditum utriusque iuris professorem in Meneuensem, Nicholaum Bulinghamum legum etiam doctorem in Lincolniensem, Ioannem Iuellum omni liberali doctrina instructissimum in Sarisburiensem, Richardum Davis in Asaphensem, Edwardum Guestum in Roffensem, Gilbertum Barcleium in Bathoniensem, Thomam Benthamum in Coventrensem et Lichfeldensem, Guilielmum Alleyum disertum sacrarum literarum interpretem in Exoniensem, Ioannem Parkhurstum humanioribus literis excultissimum in Norwicensem, Robertum Hornum valido et foecundo ingenio in Wintoniensem, Richardum Cheneium Luthero addictissimum in Glocestrensem, et Edmundum Scamberlum in Petroburgensem. Confirmavit autem Guilielmum Barlovum (qui regnante Henrico VIII fuerit Menevensis et postea Wellensis) in Cicestrenem, et Ioannem Scorium virum erudito iudicio, qui prius fuerat Cicestrensis, in Herefordensem. Itidem in provincia Eboracensi Youngus a Menevesi ad sedem Eboracensem translatus, Iacobum Pilkingtonum, doctrina et probitate praestantem in Dunelmensem, Ioannem Bestum in Carliolensem, et Guilielmum Downhamum in Cestrensem consecravit. Quales hi fuerint, et quanta sub Maria vel in Germania exulantes, vel in Anglia latitantes perpessi sint, ecclesiastico historico enarranda relinquo.

14. Cum autem viri docti rarius invenirentur, multi ex officina mechanici, et non minus illiterati quam ipsi pontificii sacerdotes, dignitates ecclesiasticas, praebendas, et opima sacerdotia consequuti sunt. Plurimis tamen pontificiorum sacerdotum magis ipsorum, et religionis etiam suae usui visum est, obedientiam principi, papae authoritate renuntiata, iurare, vel hoc consilio, ut protestantes ecclesiis suis excluderent, simulque suorum qui abdicati erant, inopiae subvenirent. Hanc illi piam prudentiam instar meriti existimarunt; ideoque pontificem Romanum de iuramento pro sua authoritate dispensaturum sperarunt.

15. Ita religio in Anglia mutata, orbe Christiano mirante quod tam facile, et sine motus. Sed illa non subita mutatio (quae haud unquam facile feratur), verum lenta et gradatim. Mensem enim integrum et amplius a Mariae obitu (ut summatim quae iam dixi repetam) Romana religio eodem quo prius stetit loco. Vicesimo septimo Decembris permissum ut epistola, evangelia, decalogus, oratio dominica, symbolum, et litania vernacula lingua haberentur; vicesimo secundo Martii, cum ordines regni convenissent, ex revocata Edwardi VI lege, integer usus coenae dominicae, scilicet sub utraque specie conceditur; vicesimo quarto Iunii, ex authoritate legis De uniformitate precum publicarum, et sacramentorum administratione, missae sacrificium aboletur, et liturgia in lingua Anglica constabilitur. Mense Iulio, episcopis et aliis iuramentum suprematus propositum; et Augusto imagines e templis emotae, fractae, aut combustae. Cum autem calumniantia ingenia reginam sugillarent, quasi titulum supremi capitis ecclesiae Anglicanae, et authoritatem sacra in ecclesia celebrandi arrogarit, illa edito scripto declarat se nihil aliud arrogare, quam quod ad coronam Angliae iam olim iure spectavit, scilicet se sub Deo summam et supremam gubernationem et potestatem in omnes regni Anglici ordines, sive illi sint ecclesiastici, sivi laici, habere; quodque nulla extranea potestas ullam in eos iurisdictionem vel authoritatem habeat, aut habere debeat.

16. Ex hac religionis mutatione, ut observarunt politici, Anglia facta est omnium regnorum in orbe Christiano liberrima, sceptro ab externa pontificis Romani servitute quasi manumisso, et opulentior quam seculis superioribus, immensa pecunia domi retenta, qua pro primitiis, indulgentiis, appellationnibus, dispensationibus, paliis et id genus aliis, republica supra fidem exhaustae, Romam assidue exportari solebat.

17. Religione protestantium authoritate parlamentaria iam constabilita, Elizabethae prima et praecipua cura fuit, ut eandem sartam tectam contra omnes omnium machinationes inter medios eo nomine hostes constantissime tueretur, nec tantillum quidem unquam innovari permisit. Secunda, ut aequabilitatem in universa vita singulisque actionibus conservaret. Unde pro symbolo usurpavit SEMPER EADEM. Reliqua consilia in his steterunt, ut suorum securitati provide consuleret, ut enim, quod saepe in ore habuit, respublica semper esset tuta, illa nunquam fuit secura, utque apud suos amorem, apud hostes metum, apud omnes gloriam compararet. Illa enim norat firma et mansura ea esse, quae prudentia inchoat, et cura conservat. Quomodo his virilibus curis et consiliis sexum superavit, et quid effecit prudentissime praevertendo, divertendo, et fortissime resistendo, ex iis quae incorrupta fide ex ipsis (ut ita vocem) regni commentariis tradentur, praesentes et posteri iudicarint.

18. Hoc tempore cum imperator et Catholici principes crebris literis intercederent, ut clementer cum episcopis abdicatis ageretur, et templa in urbibus seorsum pontificiis permitterentur, respondit: Etsi pontificii illi episcopi insolenter et palam contra leges latas et regni quietem reluctati fuerunt, et obstinate nunc eam doctrinam reiiciant, quam plerique ipsorum sub Henrico octavo et Edwardo sexto mente et manu publice concionibus et scriptis, cum ipsi non essent privati, sed publici magistratus, aliis ultro proposuerant: se tamen velle cum illis in tantorum principum gratiam leniter agere, quamvis non sine suorum offensa. Templa autem in quibus sua divina officia seorsim celebrent, salva republica et illaeso honore atque conscientia concedere non posse. Nec causam subesse ullam cur concederet, cum Angla non novam aut alienam amplectatur religionem, sed eam quam Christus iussit, prima et Catholica ecclesia coluit, et vetustissimi patres una voce et mente comprobarunt. Permittere vero templa cum ritibus diversis, praeterquam quod legibus parlamentaria authoritate sancitis aperte repugnet, nihil aliud esset, quam religionem ex religione serere, mentes bonorum varie distrahere, factiosorum studia alere, religionem atque rempublicam conturbare, et divina humanaque miscere; quod esset re malum, exemplo pessimum, suis perniciosum, et illis ipsis quibus permissum nec admodum commodum, nec plane tutum. Statuisse igitur ex insita clementia, et potissimum ipsorum rogatu, paucorum privatam insolentiam non nihil connivendo velle sanare, ita tamen ut praefractas eorum mentes indulgendo haudquaquam foveret.

19. Hispanus spe nuptiarum cum Elizabetha excussus, et Galli filiam iam dicturus, de Anglia nihilominus serio cogitat, quam Gallico sceptro coniungi neutiquam voluit. Utque tanti regni dignitatem in sua familia retineret, Ferdinando imperatori patruo author erat, ut alterum e filiis Elizabethae in maritum commendaret, quod ille literis amore plenissimis quamprimum fecit, et per Gasparum Preinorum liberum baronem in Stibing sedulo egit. Ipseque Hispanus ut hoc efficeret, eximium et singulare studium Elizabethae benignissime pollicetur, et illa vicissim ei iam Hispaniam per mare cogitanti, et naves, et portus, et omnia summa necessitudinis officia per Thomam Chaleronum cumulate defert.

20. Gallus ex altera parte in regis delphini filii sui et Mariae reginae Scotorum gratiam (coniectis in Angliam oculis) praesidarios Gallos e Scotia non deduxit, quod ex pacto promiserat, sed plures clam submisit, et cum pontifice Romano vehementius quam antea egit, ut Elizabetham haereticam et illigitimam, Mariamque legitimam Angliae reginam declararet. Quod tamen Hispanus et imperator per suos Romae studiossime, sed occulte, contranitendo impedierunt. Nihilominus Guisii Gallum ambitiose credulum in tam blandam spem Angliam sceptro Gallico adiungendi per Sctorum reginam ipsorum neptim impulerant, ut ille aperte filio et nurui Angliam vindicaret, iuberetque, cum Romae hoc consequi non posset, ut in omnibus diplomatibus hoc titulo uterentur, FRANCISCUS ET MARIA, DEI GRATIA SCOTIAE, ANGLIAE, ET HIBERNIA REX ET REGINA. Insigniaque regni Angliae coniunctim cum insignibus Scotiae in supellectili et parietibus ubique depicta, et foecialium paludamentis intexta passim proposuit. Legato Anglico frustra conquerente hoc fieri in insignem iniuriam Elizabethae, quacum amicitiam nuperrime contraxerat, quandoquidem Maria Angla superstite, quae illi bellum denuntiarat, hoc non fecerat. Equitum praeterea peditumque delectus in Gallia Germaniaque habuit, qui in Scotiae partes Angliae vicinas transveherentur, adeo ut Elizabetha non potuerit a Gallo non timere, qui nihil iam nisi sanguinem et caedem protestantibus anhelabat. Sed conatus eius mors inopina in hastiludio inter festivitates nuptiales filiae cum Hispano, et sororis cum Sabaudo, praecidit, et peropportune quidem Elizabethae rebus, quam cum ut haereticam, tum ut illegitimam, hinc e Scotia, inde e Gallia omnibus viribus oppugnaturus erat. Illa tamen (ut mortuo constaret regius honos) exequias ut regi amico in templo Paulino Londini magna pompa persolvit. Simulque per Carolum baronis Howardi Effinghamii filium (qui nunc magnus Angliae et Hiberniae admirallus) Francisco successori de patris obitu condolet, et de successione gratulata, ut amicitiam nuper initam sancte coleret, admonet.

21. Franciscus autem, et Scotorum regina eius uxor (Guisiis consultoribus, qui rerum quodammodo in Gallia nunc potiti) pro Angliae et Hiberniae regibus se publice gerunt, nec arrogatis Angliae insignibus abstinent, sed magis magisque ubique ostenant. Nicholao Throcmortono ordinario legato, viro acri et prudenti, vehementius de his expostulanti primum responsum est, licere Scotorum reginae illa gestare, aliqua differentiae notula adiecta, ad generis propinquitatem qua regium Anglorum genus attingit, ostendendam. Pernegavit ille ex armorum, quam vocant, lege, licere cuipiam alicuius familiae insignia usurpare, qui ex certo eiusdem haerede non sit natus. Postea retulerunt eam non alio consilio insignia illa arrogare, quam ut Angliae regina Galliae insignibus abstineret. Ad hoc ille recoluit, quod antea in tractatu Camaracensi D. Wottonus; duodecim Angliae reges Galliae insignia gestasse, iureque adeo indubitato, ut omnibus inter Anglos et Gallos foederibus nihil contra cautum fuerit. Evicit tandem, intercedente Momorantio Guisianorum aemulo, ut ab Angliae et Hiberniae titulo et insignibus omnino abstineretur. Ille enim neutiquam honori regni Galliae esse censuit, ut alius titulus aut insignia assumerentur, aut in sigillo regio insculperentur, quam REGIS FRANCIAE. Hunc unum titulum instar esse multorum, nec superiores reges alio titulo usos fuisse docuit, cum ius in Neapolim et Mediolanum etc. persequerentur. Verumenimvero ex hoc titulo et insignibus quae, Guisiis authoribus, Henricus Galliarum rex Scotorum reginae iam tenellae imposuerat, omnia mala quae illam postea involverunt, quasi a fonte profluxerunt. Hinc enim Elizabetha et indicta inimicitias cum Guisiis, et tacitas cum illa gessit, quas vafra hominum malitia utrinque ita fovit aemulatione gliscente, novisque occasionibus indies emergentibus, ut non nisi cum morte extinguerentur. Regnum utique socium non fert, et maiestas iniurias gravius intelligit.

22. Tempore interiecto, tres tantum pro Caleto obsides, quum quatuor ex tractatu exhibendi, transmittuntur, mercatores Angli iniuriosius in Gallia tractantur, famulus Throcmortoni legati a Francisco Magno Galliae priore Guisii fratre e publico vi abreptus in triremes coniicitur, in ipsum legatum bombardulae intra suos parietes disploduntur, nec aliis illi in mensa vasculis quam quibus insignia regni Angliae iunctum cum Gallicis insculpta, contumeliose ministratur. Brossius etiam cum delecta militum manu in Scotiam mittitur, et triremes e Massilia et mari Mediterraneo in Brittanicum accersuntur.

23. Iam protestantium religionem in Scotia professi, qui congregationis nomen sibi assumperant, a ministris quibusdam importunis, et imprimis a Knoxo, perfervido regiae authoritatis impugnatore, persuasi, procerum esse sua authoritate idololatriam tollere, et principes intra legum praescripta per vim reducere; obsequium regenti, reginae matri, matronae modestissimae praestare detractarant, religionem, tumultuose loca sacra incendendo et diripiendo, mutarant, Hamiltonium ducem Castri-Heraldi, virum totius regni potentissimum, Gallorum iniuriis irritatum, et a primaria nobilitate plures spe proventuum ecclesiasticorum inescatos in suas partes pertraxerant, adeo ut non religionem cogitare, sed defectionem plane moliri regenti, Gallisque in Scotia militantibus viderentur. Et Iacobus prior Sancti Andreae nothus reginae frater (qui postea comes Moraviae) inter illos antesignanus affectati contra sororem regni ab illis insumularetur. Ille suspicionem amolitur sanctissime protestando se nihil aliud quam divina gloriam et patriae libertatem sibi proponere, eandem a regente et Gallis oppressam, non posse non dolenter deplorare.

24. Domini congregationis apud Elizabetham per Guilielmum Maitlandum Lidingtonium secretarium luctuosa oratione iam conqueri coeperunt, scilicet ex quo Scotorum regina delphino nupserit, regni administrationem immutatam esse, milites exteros omnia vastare, suprema regni munia Gallis esse delata; castra et munimenta in eorum manus tradita, puriorem regni pecuniam in eorum quaestum adulteratam. Gallosque his et huiusmodi artibus viam ad Scoticum regnum occupandum subdole sibi munire, si quid humanitus reginae acciderit. Cecilius (quo in his et aliis rebus omnibus pro singulari prudentia praecipuo administro usa est Elizabetha) per Henricum Percium postea Northumbriae comitem agit, ut intellegeret quem scopum illi domini congregationis sibi proponerent, quibus rationibus quod vellent assequi valerent; et si quando suppetiae ferantur, quibus condicionibus amicitia inter duo regna coalesceret. Respondent illi, oculis in coelum sublatis, non alium sibi propositum scopum, quam ut Iesu Christi gloriam, sinceram verbi divini praedicationem promoverent, superstitiones et idolatriam extirparent, persequentium furorem cohiberent, avitamque libertatem conservarent. Quibus rationibus haec conficere valeant plane nescire, sperare autem divinum numen, quod incoepit, cum adversariorum confusione ad optatum finem perducturum. Mutuam vero inter regna amicitiam summam esse votorum, atque ad eam firmandam opes, fidem, et constantiam dovovent.

25. Lente de his rebus in Anglia deliberatur, quia Scoti ab armis et pecunia minus instructi, et inter se fluxae fidei; tantum admonentur ne temere Martis aleam tentarent. Quamprimum autem compertum erat marchionem Albeusium reginae Scotorum avunculum delectus per Ringravium in Germania ad bellum Scoticum habere, tormenta maiora ad portus convehi, maiores apparatus fieri, quam ad pauculos inermes Scotos reprimendos (hoc enim praetexebatur), Gallos etiam Dano ut in societatem pertraherent promittere Lotharingum iure suo in regnum Daniae cessurum, necnon censuram pontificis Romani contra reginam et sententiam declatoriam pro iure reginae Scotorum in Angliam denuo importunius urgere, Radulphus Sadleirus vir prudens ad Scotia limites mittitur, ut Northumbriae comiti limitis medii custodi, et Iacobo Crofto Berwicki praefecto consilio adesset. Quorsum enim haec spectarent, consiliarii in Anglia videre non poterant, quam ut Angliam invaderent, et armis id persequerentur, quod titulis et insignibus prae se ferebant.

26. Serio igitur hac de re consilia in Anglia habentur. Pessimi exempli videbatur principem patrocinium praestare tumultuantibus alterius principis subditis, at impietas eiusdem religionis cultoribus deesse. Praeposterae vero esse prudentiae permittere ut Galli iurati nominis Anglici hostes qui regnum Angliae vendicant, et secura ubique pace iam gaudent, armati haerent in Scotia vicina, tam opportuna ad Angliam invadendam ex ea parte qua Angliae nobiles et plebs Romanae religioni sunt addictissimi. Hoc nihil aliud esse quam singulorum salutem, et universorum quietem hostibus ignave prodere. Non segnibus igitur consiliis acquiescendum, arma expedienda, Anglicae providentiae semper fuisse hostes praevertere, non expectare; semperque licuisse pericula tam praevertere quam repellere, et iisdem artibus propugnare quibus hostes oppugnant. Angliam nunquam secure tutam esse, nisi cum armata sit et potens; potentiorem vero futuram, cum a Scotia nihil timeat. Ne timeat, eiusdem religionis professoribus subveniendum, et Gallos a Scotia exturbandas, contra quos non consilia, sed arma valeant. Quibus non ita pridem supine posthabitis, Caletum non sine damno et dedecore fuerit amissum; et paulo ante, dum isti pacis studium egregie simularent, Ambletum et vicina Bononiae propugnacula ex improviso intercepta; unde Bononia ex necessitate reddita. Nec aliud de Berwico et limitaneis oppidis expectandum, nisi arma primo quoque tempore sumantur, et Gallis in Scotia pacis studium prae se ferentibus non credatur, cum Gallorum consilia sint occulta, ambitio infinita, et proventus immensi, adeo ut in proverbium apud Anglos iam olim cesserit, Galliam totam triennium nec inopem esse posse, nec bello abstinere. Elizabetha etiam saepe illud Valentiniani Augusti usurpavit, Francum amicum habe, at non vicinum. In hanc igitur sententiam itum, iustum, honestum, necessarium, et utile esse Gallos e Scotia quamprimum exturbare.

27. Hinc Guilielmus Winterus machinarum classicarum praefectus cum classe in Bodriam (Edenborough Firth iam vocant) mittitur, qui magno Gallorum terrori, bellicas eorum naves per littus dispositas, et praesidium Gallicum in Inchkeith insula adoritur. Dux Norfolciae mox locum-tenens generalis in partibus borealibus Scotiam versus constituitur, Guilielmus baro Greius vir bellicosissimus (qui Guinas nuper animose contra Gallos sed infoeliciter defenderat) limiti medio et orientali praeficitur. Et Thomas comes Sussexiae, qui Hiberniae, Maria regnante, deputatus in Hiberniam remittitur cum titulo locum-tenentis Hiberniae, et mandatis, ut ante omnia prospiceret ne gens Hibernica inculta, et ideo magis superstitiosa, in rebellionem Gallorum artibus religionis praetextu concitaretur, ut Ophaliam castellulis muniret, latifundia veteranis concederet habenda sibi, et haeredibus masculis de corpore, Surlii-Boyum Scoto-Hibernicum in possessiones quas iure haereditario in Ultonia vendicavit, feudali iure ad servitia praestanda admitteret, principis proventus moderate adauget, fiscumque regium ad formam fiscalam in Anglia redigeret.

28. Inter haec e vita migravit, qui inter primarios regni consiliarios, Franciscus Talbottus quintus ex hac familia Salopiae comes, unico filio Georgio a Maria Thomae baronis Dacraei Gilslandii filia successore relicto.