Tessera caerulea - commentariolum. Tessera rubicunda - nota textualis. Tessera viridis - translatio  

MDLVIII.

Mors Mariae significata. | Elizabetha regina promulgatur. | Consiliarios sibi adsciscit. | De religione prima cura. | Domestica disponit. | Externa curat. | Ab Hispano ambitur. | Eum amolitur. | Amoliendi causae. | De protestantium religione inducenda deliberat. | Pericula perpendit. | Externa. | Interna. | Ministrorum impatientiam reprimit. | Sacra in parte vulgari lingua permittitur. | Iusta Mariae et Carolo V solvit.

ORS Mariae aliquot horas celata praesulibus et proceribus in camera parlamentaria (ordines enim regni ad parlamentum iampridem convenerant) primum annuntiatur. Illi ex praecipuo quodam dolore aliquantisper obmutescunt, mutua tamen consolatione se brevi colligunt, et luctu laetitiam miscentes, ne vel de successurra tristari, vel de mortua laetari viderentur, ad publicas curas conversi, Elizabetham veram legitimamque regni haeredem ex successionis lege anni XXXV Henrici VIII declarandam, summa animorum conspiratione decernunt. Mox illis ex inferiori consessu convocatis Heathus archiepiscopus Eboracensis regni cancellarius, inter medios singultus significat optimam reginam religioni et reipublicae morte immatura praereptam esse; singulos inde dolorem tantum hausisse, ut omnem consolationem vinceret, nisi Deus optimus maximus ex sua in Anglorum gentem misericordia Elizabetham, alteram regis Henrici filiam, incolumem conservasset. De cuius certissimo in successione iure cum nemo dubitare possit, nemo debeat; praesules et proceres una voce et una mente reginam iamiam promulgare decrevisse, modo illi assenserint. Vix dixerat, cum omnes undique uno ore conclamantes ingeminarent: Vivat regina Elizabetha! Regnet diutissime, regnet foelicissime! Nec mora, parlamento soluto, eam tubis clangentibus in maiori Westmonasterii palatio, et statim in primario urbis Londini foro, reginam Angliae, Franciae, et Hiberniae, fideique propugnatricem faustis populi acclamationibus et laetissimo applausu promulgarunt. Foelicissimis sane auspiciis, nec alterum unquam principem populus proniore et constantiore mente et amore, maiore observantia, laetiori applausu, et votis repetitis, quoties in publicum prodiret, toto vitae decursu, unquam prosecutus est.
2. Iam illa annos XXV nata, usu et adversitate efficacissimis magistris edocta, prudentiam supra aetatem comparaverat, cuius primum specimen in consiliariis deligendis dedit. In sanctius enim consilium sibi adscivit Nicholaum Heathum archiepiscopum Eboracensem, quem dixi, magna prudentia et modesto ingenio virum, Guilielmum Powlettum Wintoniae marchionem summum Angliae thesaurarium, Henricum Fitz-Alanum Arundeliae, Franciscum Talbottom Salopiae, Edwardum Stanleium Derbiae, Guilielmum Herbertum Penbrochiae comites, Edwardum baronem Clintonum maris praefectum, et Guilielmum baronem Howardum Effinghamium cubicularium, Thomam Cheineium, Guilielmum Petrum, Ioannem Masonum, Richardum Sackvillum ex ordine equestri, et Nicholaum Wotonum decanum Cantuariensem, qui omnes fuerunt Mariae a consiliis, et eiusdem cum ea religionis. His e suis adiunxit temperamento quodam pro temporum ratione Guilielmum Parrum marchionem Norhamptoniae, Franciscum Russelium comitem Bedfordiae, Thomam Parrium, Edwardum Rogers, Ambrosium Cavum, Franciscum Knolles, et Guilielmum Cecilium, qui regi Edwardo VI fuit a secretis, virum longe prudentissimum et instar multorum, pauloque post Nicholaum Baconum (qui custodiam magni sigilli commisit), singulos protestantium doctrinam amplexos, nulloque sub Maria loco; quos ut reliquos in eorum locum iam inde suffectos ita temperavit et cohibuit, ut sibi essent devotissimi, et ipsa semper sui iuris, nulli obnoxia.
3. Primis auspiciis primam curam, sed cum pauculis intimis adhibet de protestantium religione restauranda, quam sacris literis, et primaevae ecclesiae synceritati maxime consonam et verissimam esse tum ex informatione a teneris, tum ex iudicio, ad veritatem sibi persuaserat; et restaurare quidem certa et stabili sententia apud animum statuerat. Deinde cum reliquis, ut portus intercluderentur, arx Londinensis alicui probatae fidei committeretur, novum diploma ad Thomam comitem Sussexiae Hiberniae proregem transmitteretur (qui Hiberniam non alias pacatiorem CCCXX equitibus, DCCCLX peditibus praesidariis in officio continebat). Diplomata itidem iuridicis magistratibus renovarentur (ne iuridicus conventus qui tunc agebatur solveretur) cum clausula adiecta ne aliquod officium conferrent, novi iustitiarii et vicecomites per comitatus consistuerentur, pecunia in excambium in transmarinas regiones non exportaretur, et concionatores a controversis in religione quaestionibus abstinerent. Quod ad externa, ut legati ad principes orbis Christiani mitterentur qui Mariae obitum significarent. Ad Ferdinandum igitur imperatorem protinus mittitur Thomas Chalonerus cum literis, quibus regina sua ipsius manu edocuit, sororem obiise, se Dei benignitate, iure haereditario, et subditorum consensu in regna successisse; nihilque magis exoptare, quam ut vetus inter Anglicam et Austriacam familiam amicitia non solum conservetur, sed etiam augeatur. Ad Hispanum in Belgio mittitur baro Cobhamus cum documentis in eandem sententiam, necnon cum diplomate, quo comes Arundeliae, Thurlbeius episcopus Eliensis, et D. Wottonus a Maria ad pacem Cameraci tractandam nuper delegati, reginae nomine denuo delegantur; illisque Guilielmus baro Howardus Effinghamius adiungitur. Henricus etiam Killegreus ad Germanorum principum animos ex purioris religionis studio conciliandos clam submittitur, D. B. ad Danorum regem, et Armigillus Waadus ad ducem Holstatiae.
4. Philippus, morte Mariae uxoris comperta, veritus ne regni Anglici vires et nomen, quae sibi inprimis usui erant, amitteret, et regna Angliae, Hiberniae, et Scotiae per Scotorum reginam Galliae coalescerent, per comitem Feriae, quem ad aegrotantem uxorem atque Elizabetham invisendam miserat, serio cum Elizabetha agit de nuptiis cum illa contrahendis, pollicitus se gratiam peculiari dispensatione a pontifice Romano impetraturum. Hoc eam admodum anxiam habuit, potentissimum Europae principem de se optime meritum, nuptias ultro ambientem reiicere, cum minus prudentis, tum parum gratae videretur. Sollicitum hoc etiam habuit Gallorum regem, qui Galliae non poterat non timere, si Anglia novis nuptiis Hispano hosti denuo accederet. Ille igitur Romae nihil non agit per episcopum Engolismensem, ut nulla huiusmodi dispensatio impetraretur, quandoquidem Elizabetha protestantium doctrinae favere crederetur, imo etiam ut illegitima pronuntiatur. Sed haec occultissime, ne Anglos, rebus nondum compositis, irritare videretur. Comes Feriae ut has nuptias conficeret, pontificiis in Anglia ubique inculcat, non aliam superesse illis rationem ad Catholicam religionem conservandam, et pristinum honorem tuendum; quibus neglectis, se non posse non misereri Angliae, quasi opibus exhaustae, militaribus viris indigae, praesidiis et munimentis male firmatae, ab apparatu bellico minus instructae, et quasi consiliarii regni consilii erant iopes. Et sane res Anglica afflictissima nunc iacuit, hinc Scotico, inde Gallico bello implicata, aere alieno quod Henricus VIII et Edwardus VI contraxerant, oppressa, aerario exhausto, Caleto et regione Oyensi cum magno apparatu bellico non sine Anglici nominis dedecore amissis, populo discordibus de religione sententiis distracto, regina ab amicis potentibus nuda, et nulla exterorum principum cognatione munita.
5. Illa cum de his nuptiis animo attentius agitasset, mox deprehendit matrimonium mulieris cum relicto sororis ex ratione paritate, aeque ac viri cum relicta fratris, sacra authoritate prohiberi, ideoque illicitum esse, etiamsi huiusmodi matrimonium ex dispensatione contrahendo: non posse non agnoscere se ipsam iniustis nuptiis natam esse, quam pater Henricus (abdicata Catharina Hispana quia fratris relicta) genuerat. Quas tamen orbis Christiani academiae et synodus Londinensis ex lege divina iustissimas comprobaverat, ut illas cum Catharina iniustas et omnino indispensabiles. Procum itaque Philippum responso modestissimo, honesto, et virginali pudore, sed vere ex conscientiae scrupulo paulatim amolitur. Cum autem ille crebris literis urgendo instaret, et illa compositas tanti regis mores modestissima gravitate, atque gratia, maiestate dignissimos subinde praedicando admiraretur, et imitari gauderet, prodierunt aulici qui contra Hispanos ut fastu tumidos declamarunt; et nonnulli ex intimis consiliariis in aures assidue insusurrarunt mollissimo ingenio virgini, dum timerent ne animus in dubio facillime impelleretur, actum de ipsa et amicis esse, conclamatum de Anglia, si pontificiam authoritatem in dispensando, aut alia quacunque re agnosceret; duos pontifices matrem illigitime Henrico VIII enuptam pronuntiasse, et inde ex eorum sententia iam lata, Scotorum reginam ius in regnum Angliae sibi arrogare. Pontificem sententiam istam nunquam rescissurum, nec aliquid aequi a Romanis expectari posse, qui in matrem et illam fuerant iniquissimi; ad haec, Gallum iam Romae enixe agere, ut Maria Scotica legitima Angliae regina declaretur.
6. Illa animo ab huiusmodi nuptiis aversissimo, et protestantium religionem promovendi cupidissima, nihil Dio gratius, nihil ad importunum procum amoliendum efficacius censuit, quam ut religio quamprimum mutaretur. Mutata enim religione, et eius de nuptiis ambiendis animum mutatum iri minime dubitavit. Consultationem itaque inter intimos consiliarios quomodo protestantium religio, pontifica profligata, restabiliretur maturari iussit, omnibus periculis quae inde existere possint perpensis, et quibus rationibus depellantur. Illi haec vel externa vel interna fore praeviderunt. Externa, vel a pontifice Romano, qui excommunicationis fulmen emitteret, et regnum in praedam invadentibus exponeret, vel a Gallo, qui occasione inde arrepta pacis negotium Cameraci inchoatum procrastinaret, aut potius reginae Scotorum nomine in Anglos bellum moveret, non solum ut in hostes, sed etiam haereticos, Scotiamque ad idem excitaret, quae iam ad eius nutum, vel ab Hibernicis Romanae religioni addictissimis, et ad rebelliones proiectissimis, vel ab Hispano in vicino Belgio praepotente. Illi pontificis excommunicationem, ut brutum fulmen, minime formidandum; pacem a Gallo si offeratur, amplectentendam; sin minus, ambiendam statuerunt, quandoquidem eadem pax etiam Scotiam complectatur; protestantes tamen Galliae et Scotiae neutiquam deserendos; Berwicum, et limites ad Scotiam, uti erat Hiberniam, praesidiis maioribus firmanda; cum Hispano vero amicitiam inprimis quoquo modo colendam, et antiquum foedus Burgundicum confirmandum. Pericula interna praeviderunt fore a nobilibus regio consilio amotis, ab episcopis et ecclesiasticis de gradu deiiciendis, a iudicibus qui pro tribunalibus sederunt, ab eirenarchis per singulos comitatus, et a plebeiis qui regnante Maria re et aestimatione magni erant, quia Romanae religioni devoti. Hos loco deturbandos et legum severitate coercendos (quod et Maria contra protestantes fecerat), nullosque nisi protestantes ad rerum administrationem adhibendos, et in collegia utriusque academiae cooptandos censuerunt, simulque pontificios praesides ex academiis, scholarchis ex Wintoniensi, Aetonensi, caeterisque scholis submovendos. Protestantes illos, qui novandi studio abrepti, novam omnino politiam ecclesiasticam tunc procudere coeperunt, tempestive comprimendos, nec nisi unam eandemque religionem tolerandam, ne religionis diversitas inter Anglos (gentem animosam et bellicosam) perpetuas seditionibus faces subiiceret. Cura liturgiam emendandi, quae sub Edwardo VI lingua patria edita, Parkero, Billo, Maio, Coxo, Grindallo, Whitheado, et Pilkingtono, theologis eruditis et moderatis, Thomaeque Smitho equiti doctissimo demandatur, re nemini communicata nisi marchioni Northamptoniae, comiti Bedfordiae, Ioanni Greio de Pyrgo, et Cecilio.
7. Quidam autem verbi ministri morae impatientes, dum legibus praecurrere quam expectare mallent, primum per privatas aedes, mox per ecclesias doctrinam protestantium liberius proseminare, et plebs novitatis avida ad eos magno numero confluere, et de controversis in religione quaestionibus adeo inter se et cum pontificiis rixari coeperunt, ut ad contentionum occasiones praecidendas regina severe edixerit, ne huiusmodi quaestiones agitarent. Permisit vero ut epistolae, euangelia, et decalogus Anglica lingua, sine ulla tamen expositione, plebi praelegerentur, item oratio dominica, symbolum apostolorum, et litania vernacula lingua haberentur. Romano autem ritu in caeteris omnibus uterentur, donec de religionis cultu ex authoritate parlamentaria statueretur. Interim Mariae sorori iusta in templo Westmonasteriensi magnifico apparatu solvit, et paulo post Carolo V, qui anti biennium raro inter Caesares exemplo (sed quod omnibus victoriis gloriosius est) se vicerat, imperio renuntiaverat, et mundo vivere desierat, ut Deo soli totus viveret et vacaret.

Perge ad 1559