Tessera caerulea — commentariolum. Tessera rubicunda — nota textualis. Tessera viridis — translatio.

SHROPPSHIRE

UARTA ex illis regionibus quas Cornavii olim insedisse videntur, Scirypscyre et Schrobbescyre Anglo-Saxonibus, nobis Shroppshire, et Latinis comitatus Salopiensis dicta, caeteris spatio multo maior, nec ubertate aut amoenitate minor, ad orientem solem Staffordienses, ad occidentem Montgomerienses et Denbighienses, ad meridiem Wigornienses, Herefordenses et Radnorienses, et ad septentriones Cestrenses attingit. Opidis et castris untique stiptata est frequentissimus, utpote quae limitanea fuerit, vel ager arcifinius (ut Siculi Flacci verbo utar) arcendis finitimis Wallis, unde maiores nostri Anglo-Saxonico vocabulo confinia huius comitatus Walliam versus the Marches dixerunt, quod limites essent inter Wallos et Anglos, nobilesque nonnulli in hoc tractu, barones Marchiae, quasi domini limitanei dicti, qui palatinam quandam iurisdictionem in suo quisque territorio habuereunt, iusque incolis in suis curiis administrarunt, cum variis privilegiis et immunitatibus, interque aliae, ut brevia e regis curiis locum in quibusdam caussis inter illos non habuerint. Nihilominus si de ipsa baronia vel de limitibus baroniarum controverteretur, regia iustitiae fora erant adeunda. Hi etiam olim marchiones de marchia Walliae Latine nominati erant, ut constat ex rubro libro in scaccario regio, ubi legitur quod in coronatione Aeleonorae reginae uxoris Henrici III, marchiones de marchia Walliae, videlicet Ioannes filius Alani, Radulphus de Mortuomari, Ioannes de Monmouth, et Walterus de Clifford nomine marchiae, ius marchiae esse dicebant hastas argentatas inveniendi et illas deferendi ad sustentandum pannum sericum quadratum purpureum in coronatione regum et reginarum Angliae. Sed privata illa dominorum marchiae iura pacis tranquillitas et regum authoritas paulatim antiquavit.
2. Nec tamen (hoc praefari libet) universam hanc regionem ad Cornavios spectasse existimarim, sed solum Cis-Sabrinam. Trans-sabrina vero Ordovicum fuit, qui late hic coluerunt, cuius pars aliqua, ut etiam in Cis-Sabrina, territoriola nonnulla quae ad dominos limitaneos spectarunt, non ita pridem authoritate parlamentaria huic agro adiuncta. In has enim duas partes universa commode distribui potest, Sabrina flumen ab occasu aequinoctiali in ortum Hibrnum intersecante.
3. In Trans-Sabrina limitem australem Temdus flumen, Britannice Tefidianc, stringit, cui demum confluit Colunus, Britannice Colunwy et contracte Clan. Hic interius scaturiens non procul a frequenti opidulo Bishops Castle dicto, quia ad episcopos Herefordenses spectarit, quorum diocoesis in hac provincia late patet, Coluno castro , vulgo Clune castle, nomen impertit, quod Fitz-Allani ab Alano Flaoldi Normanni filio oriundi, qui postea Arundeliae comites, construxerunt, cum limitanei essent contra Wallos duces, et illos assiduis incursionibus agitarent. Ubi vero cum Temdo coit, inter vada incerta intereminet antiquae admodum memoriae collis, quem Caer Caradoc vocant, quo quod circa annum salutis LIII Caratacus Britannus rex clarissimus saxorum vallo praestruxerit et obfirmato animo cum suis contra Ostorium et Romanorum legionarios defenderit, donec Romanus distracta rudi illa saxorum compage, cuius reliquiae etiamnunc supersunt, irrumpens, Britannos inermes in iuga montium decedere coegerit. Ipse tamen, uxore, filia et fratribus captis, fuga evasit, sed postea (ut res adversae nusquam tutae) a Cartimandua regina, cuius fidei se commiserat, Ostorio traditus Romamque deportatus, cum Romanos longo et difficili bello exercuisset, veniam a Claudio Caesare sibi et suis non degenere prece sed generosa loquendi libertate impetravit. Ob hunc collem expugnatum et regem captum triumphi insignia Ostorio decreta, nec minus claram Carataci captivitatem censuit senatus quam cum Siphacem P. Scipo et Persen L. Paulus victor reges populo Romano ostenderint. Licet vero nuc huius belli nec huius viri nostrae sarcinator meminerit, nondum tamen memoria apud vulgum prorsus intercidit. Regem enim in hoc colle debellatum fuisse praedicant, et Triadum Libro inter tres nominitatissimos in re militari Britannos Caradauc Urichfras primus nominatur, quem huc ipsum esse Caratacum mihi neutiquam dubitandum videtur.
4. Ludlow inde, Britannice Dinan et Lystwysoc, id est Principis Palatium, ad eiusdem Temdi cum Corno confuentes colle attolitur, maiore elegantia quam vetustate opidum. Rogerus de Monte Gomerico primum castrum pulcherrimum et munitissimum quod Corno impendit, et inde moenia, quae plus minus mille passibus circuitu colligunt, adiecit. Verum filio eius Roberto proscripto Henricus Primus sibi retinuit, obsessumque postea fortiter Stephani regis insultus pertuilit, qui cum gravissima obsidione premeret, Henricus Scotorum regis filius unco ferreo equo abstractus parum abfuit quin intra moenia abreptus esset. Sed praesto illi adfuit ipse Stephanus et singulari animi magnitudine a tanto periculo exemit. Deinde rex Henricus II hoc castrum cum subiecta valle ad Corvum, quae vulgo Cornesdale dicitur, Fulconi de Dinana elargitus est. Postea Laceiorum ex Hibernia fuit, et per filiam ad Galfridum de Ieneuile Pictavensem, vel ut alii volunt, e familia Lotharingica descendit, e cuius posteris rursus per filiam ad Mortuomarios, et inde in sacrum principis patrimonium haereditario devenit. Ipsique postea incolae in ipso opidi sinu, aeditissimo loco, templum quod unicum habet perelegans posuerunt. Tunc in honore esse coepit, vicinisque praelucere, et quamvis Stephanus rex, Simon de Monteforti et Henricus Sextus domesticis bellis afflixerint, semper tamen refloruit, et nunc inprimis ex quo concilium limitaneum non dissimile parlamentis illis Gallicis instituit Henricus Octavus, cuius praeses hic plerumque forum agit, quod vix unquam refriguisse videres, sive ex amplissima quam exercuit authoritate, sive ex mira Wallorum ad litigandum alacritate. Constat hoc concilium ex domino praesidente, tot consiliariis quot principi placuerit, secretario, attornato, sollicitatore, et quatuor comitatuum Walliae iusticiariis.
5. Inferius ad Temdum conspicitur Burford, quae a Theodorici Saii posteris ad Robertum de Mortuomari, ab eius itidem posteris ad Galfredum de Cornubia sive Cornwaile, qui genus ad Richardum Cornubiae comitem et regem Alemannorum retulit, eiusque prosapia ad haec usque tempora baronum nomine, sed non baronum parlamentariorum dignitate floruit. Tenetur vero Burford, ut in inquisitione legitur, de rege ad inveniendos quinque homines pro exercitu Walliae et per servitium baroniae. Qui vero, ut obiter notem, integram baroniam tenebant, vulgo barones olim censebantur, et nonnullis doctis in iure nostro municipali placet, baro et baronia (ut comes et comitatus, dux et ducatus, rex et regnum) coniugata fuerunt.
6. Temdo nunc Salopienses reliquente, ad eius fere ripas septentrionem versus protuberant colles faciles, Cleehill vocant, hordei optimi proventu laudati, nec sine ferri venis, ad quorum ramentum in Clebury viculo Hugo de Mortuomari castrum aedificavit, quod statim ita delevit Henricus Secundus, quia seditionis fuerit nutricula, ut vix hodie supersint vestigia, et Kinlet, ubi Blunti floruerunt, Bluntorum certe nomen quod a flavo capillo factum, hoc tractu celebre, familia nobilis, vetusta, et cuius rami longe diffusi. Brugmorse, vulgo Bridgnorth, inde vidimus ad dextram Sabrinae ripam a Burgo et Morse saltu adiuncto denominatum, cum antea Burgh simpliciter diceretur, muris, fossa, amplo castro, et Sabrina qui in eximiam altitudinem depressus inter rupes deluit, tutum, rupeque situm, e qua viae in superiorem opidi partem ducentes sunt excisae. Edelfleda Merciorum domina primum construxit, et Robertus de Belesmo Salopiae comes muro circundedit, locique ingenio fretus ab Henrico Primo defecit, uti postea Rogerus de Mortuomari ab Henrico Secundo, sed infoelici uterque successu, ad deditionem utroque adacto et ad ordinem redacto. In huius obsidione (ut in annalibus nostris legitur) Henricus Secundus sagitta petitus confixus fuisset nisi Hubertus de Sancta Clara vir nobilis et regi devotus sese interponens et sagittam et mortem pro rege excepisset. Antea etiam Radulphus de Pichford ita fortiter hic se gessit ut Henricus I parvum Brug in vicinia illi dedit per servitium inveniendi sicca ligna ad cameram castri de Brug in adventu domini regis. Willeley parum hinc abest, sedes olim Warnerii de Willeley, a cuius posteris per Harleios et Peshall ad claram familiam de Lacon devenit, quae aucta per nuptias olim cum haerede de Passelew, et nuper possessionibus Ioannis Blunt militis de Kinlet.
7. Alia sunt itidem hoc tractu opida et castella sparsim, nimirum Newcastle, Hopton Castel, Shipton, et ad Cornum flumen Cornesham quod Walterus de Clafford habuit ex dono regis Henrici Secundi, Brancroft, et Holgot, vulgo Howgate, quod olim ad Mandutos, inde ad Robert Burnell episcopum Bathoniensem spectavit, et postea ad Lovellos. Superius sunt Wenlocke nunc calce sub Richardo Secundo aeris fodina notum. Sed multo notius Saxonico seculo antiquissima sanctimonialium habitatione, ubi Milburga sanctissima virgo vitam egit et tumulum accepit, quod restauravit et monachis implevit comes Rogerus de Montegomerico. Acton Burnell Burnellorum, et postea Lovellorum castellum comitiis parlamentariis sub Edwardo Primo nobilitatum. Burnellorum haec familia celebris olim fuit et antiqua, plurimumque ab episcopo illo quem dixi locupletata. Desiit autem regnante Edwardo Secundo, cum Matildis haeres enupta fuit Ioanni Lovell, et secundo Ioanni Haudlow, cuius filius Nicholas nomen Burnelli sibi assumpsit, a quo Ratclifi Sussexiae comites et alli genus deducunt. Vix mille passibus hinc abest Langley depressiori situ in vivario nemoroso, habitatio familiae de Lea, quae inter clariores et vetustiores in hoc tractu locum sibi vendicet. His proximum est Condover manerium quondam Lovellorum, nuper vero Thomae Owen communium placitorum iusticiarii et bonarum literarum cultoris summi, sed ille placida morte iam in Christo obdormivit, filiumque reliquit Rogerum equitem auratum multiplici doctrina tanto patre dignissimum. De rege vero tenetur (ut in archivis legitur) in capite, ad inveniendum duos pedites per unum diem in exercitu Walliae tempore guerrae. Hoc vero eo nomine semel adnoto, ut intelligatur nobiles hoc tractu feoda a regibus Angliae tenuisse, ut praesto essent cum militibus ad limites defendendos quandocunque bellum inter Anglos et Wallos exarderet. Iuxta hoc est viculus Pitchford (quae olim familiae vetustae de Pitchford nomen communicavit, Richardi Oteley nunc possessio), quem sic a picis fonte dixerunt maiores nostri qui bitumen a pice non internoscebant. Fons enim illic est in privati cuiusdam area cui liquidum bitumen indies, quamvis diligentissime despumes, innatat, perinde ac in asphalite Iudeae lacu, in Samosatae stagno, et Agrigentino Siciliae fonte, sed non alio quam picis vice utuntur incolae. An vero contra comitialem morbum valeat et vim habeat attrahendi, consolidandi vulnera etc., ut illud Iudaicum, nemo quod sciam hactenus expertus est. Magis ad occasum cernitur Pouderbache castrum iam ruinosum, olim Purlebache dictum, sedes Radulphi Butleri filii minoris Radilphi Butleri de Wem, a quo genus ducunt Butleri de Woodhall in comitatu Hertfordiae. Sub hoc saltus Huckstow forrest dictus late inter montes patet, ubi ad Stiperstons collem magni lapidum tumuli, et quasi rupellae confertim surgunt, Britanni Carneddan Terwion vocant. Hos tamen ex illis fuisse cum aliis ne ariolari quidem ausim, quos Giraldus Cambrensis his verbis innuit. Haraldus ultimus ipse pedes, cumque pedestri turba et levibus armis victuque patriae conformi tam valide totam Walliam circumivit et transpenetravit, ut vix paucos vivos reliquerit. In cuius victoriae signum et perpetuam memoriam lapides in Wallia more antiquo in tumulum erectos locis in quibus victor extiterat literas huiusmodi insculptas habentes plurimos invenias:

8. Magis ad septentriones Caurse castrum sedet, quod Petri Corbett baronia fit, a quo ad Staffordiae barones devenit, et antiquissimum Routon huic vicinum ad occiduum agri terminum non procul a Sabrina, quod olim ad Corbettos, nunc ad antiquam Listerorum familiam spectat. Antea vero fuit Ioannis Lel Strange de Knocking, in cuius invidiam Leolinus Walliae princeps solo aequavit, ut legitur in vita Fulconis Fizt-Guarini. Romano etiam saeculo eodem nomine floruit Antonino Rutunium dictum, nec in hoc falsi esse possumus, quandoquidem et nomen et distantia quam ille a Viroconio notissimo opido ponit, exactissime conveniant. Huic vicina sunt Abberbury castrum et Watlesbury, quod a Corbettis ad nobilem et equestrem familiam Leightonorum devenit. Nomen vero accepisse videtur a consulari illa et regia via Watlingstreat, quae hac in extremam Walliam duxit, ut author est Ranulphus Cestrensis, per duo opidula quae a strata illa publica Strettons nuncupata, inter quae in convalle rudera etiamnum extant castri vetusti quod Brocardi castrum dictum, et viridisntibus pratis quae olim fuere piscinae circumsitum. Verum haec castra et alia quae enumerare vix possum non belli furore, sed secura pace et labentibus annis iam tandem evicta, magna ex parte collabascunt.
9. Nunc flumine transmisso Cis-Sabrinam partem adeamus, quam Cornaviorum propriam fuisse diximus. Hanc rursum in duas quodammodo partes a septentrione in meridiem defluens dividit Terna fluvius, sic dictus quod e lacu diffusiore (cuiusmodi nostra lingua tearnes vocamus) inter Staffordienses promanat. In harum citeriori sive orientali parte, ubi Sabrinae Terna consociatur, Uriconium fuit, sic Antonino vocatur, quae Ptolomaeo Viroconium, Ninno Caer Vruach, Anglo-Saxonibus Wrekenceaster, nobis Wreckceter et Wroxceter dicitur. Urbs Cornaviorum praecipua, a Romanis, ut videtur, condita, cum hanc Sabrinae ripam munirent ubi flumen vadosum ut non alibi inferius ostium versus. Sed hoc Saxonico bello laceratum, Danico prorsus concidit, iamque rusticorum viculus est pertenuis et Romanos nummos vetustatis suae quasi testes saepe aratoribus exhibet. Praeter paucula moenium fragmenta (The old worke of Wroxceter vulgo indigitant) nihil hic vidimus quae e saxo structili, septemplici Britannicorum ordine exterius distincta, interius arcuato opere extructa fuerunt. Eo loci ubi haec extant, castrum fuisse ex soli inaequalitate, aggeribus et hinc inde moenium ruderibus suspicamur. Ubi urbis fuit area, et ea satis quidem ampla, solum magis quam alibi nigrescit, et laudatissimum hoc tractu hordeum affatim profundit. Sub hanc via illorum Romanorum militaris nota nomine Watlingstreat vel per vadum vel per pontem cuius fundamina paulo superius nuper detecta cum sepimentum piscatorium (a weare vocant) in flumine locarent, ad Strattons, i. e. opida ad stratam, de quibus modo diximus, recta duxisse accepimus, verum aggere minime apparente. Huius Viroconii nomen antiquum expressius se in monte proximo ostendit Wrekenhill dicto, Gilberti montem alii vocant, e cuius vertice qui in amoenissimam procumbit planitiem, gratissimus in subiectam regionem undiquaque patet prospectus. Longe hic collis procurrit arboribus convestitus, sub eo vero qua Sabrina volvitur apud Buldewas, vulgo Bildas, monasterium celebre floruit, sepultura olim inclytae familiae Burnellorum, qui patroni fuerunt. Superius mansio est a situ ad publicam stratam sive militarem viam Watlingstreet denominata. Iuxtaque videntur reliquiae castri Dalaley, quod proscripto Richardo comite Arundeliae principatui Cestriae quem erexerat adiunxit parlamentaria authoritate rex Richardus Secundus. Necl procul a radicibus huius montis in convalle devexa, ad militarem illam Romanorum viam, Okenyate viculus copiosa carbonum fossilium vena bene cognitus ita subsidet, eadem distantia qua Usoconam cum a Viriconio tum a Pennocrucio seiungit Antoninus, ut hanc Okenyate illam fuisse Usoconam non est cur quispiam dubitet. Nec abnuit ipsum nomen, haec enim dictio ys, quae Britannis inferius sonat, ad inferiorum eius situm designandum adiuncta videatur. Ex altera parte sub hoc colle Charleton castrum cernitur olim Charletonorum, qui Powisiae erant domini, et magis ad ortum proxime Staffordienses Tong castle, olim Toang, quod Vernonii non ita pridem instaurarunt, uti etiam collegium in opido quod Penbrigii primi, ut legi, fundarunt. Nec quicquam hic magis ostentant incolae quam campanam ob magnitudinem tota vicinia celeberrimam. Huic adiacet Albrighton regnante Edwardo Primo Radulphi de Pichord, nunc vero Talbottorum sedes, qui e familia comitum Salopiae sunt oriundi.
10. Ultra Ternam flumen in ipsius ripa Draiton iacet, ubi in aestu civilium bellorum inter familiam Lancastrensem et Eboracensem praelium nobilibus agri Cestrensis admodum funestum commissum erat. Illi enim, quamvis aequo fere Marte discessum fuerit, cum discordibus animis ab utraque parte starent, confertissime ceciderunt. Infra Terna satis vicinum Hodnet, quod olim incolas eiusdem nominis nobiles habuit, a quibus haereditario per Ludleios ad Vernones pervenit. Tenebatur olim de honore de Montgomery, per servitium esse seneschallus honoris eiusdem. Terna deinde paucis affusus rusticanis viculis Rodenam fluviolum in se admittit, et pauca emensus milliaria prope Uriconium quod modo dixi in Sabrinam immergitur. Ad hunc Rodan dum adhuc recens a fontibus Wem sedet ubi inchoati olim castri ostenduntur indicia. Baronia haec fuit primis Normannorum temporibus Guilielmi Pantulphi, a cuius posteris ad Butleros tandem devenit, ab illis vero per Ferrars de Ousley et barones de Greystocke ad barones Dacre de Gillesland. Hinc parum abest nemoroso in colle seu potius rupe que Radcliffe quondam appellata, situ suspiciendo castellum a rufescente saxo Redcastle et Normannis Castle Rous dictum, olim Audleiorum sedes ex Matildis Extraneae sive Le Strange beneficientia. Sed iam nihil nisi desolata supersunt moenia. Vix mille hinc passibus demortuae urbeculae iacet cadaver iam fere absumptum. Vetustatem autem et conditores Romanorum numismata et lateres illi quibus usi erant Romani contestantur. Bery quasi Burgum vocitant vicini et Arthurianis temporibus celeberrimam fuisse praedicant.
11. Inde ad eundem fluvium Morton Corbet castrum Corbettorum conspicitur, ubi nostra memoria Robertus Corbet architecturae studio abreptus splendida magnificentia aedes inchoavit, ut latius et cultius habitaret, cum statim mors hinc demigrare et opera imperfecta reliquere iussit. Corbetti hi antiquae sunt in hoc agro nobilitatis et latifundia multa iure clientelari a Rogero Montegomerico huius agri comite sub ingressum Normannorum tenuerunt: Rogerus scilicet filius Corbet tenuit Huelebec, Hundeslit, Actum, Feruleg, &c. Robertus filius Corbet in Ulestanton, Rotlinghop, Branten, Udecot. Magis ad austrum iacet Arcoll equestris familiae Newportorum habitatio, et huic vicinum Hagmond monasterium, quod Fitz-Alani non fundarunt, maxime tamen dotarunt. Haud multo inferius ad Sabrinam amoenissime assidet huius agri urbs longe clarissima ex antiqui Uriconi occasu exorta, quam nos Shrewsbury et Shrowsbury hodie emollito vocabulo dicimus, cum maiores Scrobbesbyrig vocaverint, quod collis fuerint arboribus condensus. Quo sensu et Graeci suam Bessam et Britanni hanc urbem etiam Pengwerene, id est, Calput Alveti, quo nomine hic etiam fuit nobile palatium eiusdem nominis. Sed unde nunc illis Ymwithig, et Normannis Scropesbery, Sloppesbury, et Salop, Latinoque nomine Salopia vocatur, plane me latet, nisi ab antiquo nomine Scrobbesberig varie luxato. Ymwrithing tamen nonnulli Britanniae linguae periti dictam credunt quasi Placentiam a Britannica dictione Mwithau, bardosque ita nominasse quod prae caeteris olim Walliae principibus placeret. Collem occupat subrufescentem, Sabrinaque duobus pontibus pulchrrimis pervius, se fere in circulum ducens ita incingit ut isthmo perexiguo debeat quod non sit insula. Unde poeta noster antiquarius Lelandus:

Edita Penguerni late fastigia splendent,
Urbs sita lunato veluti mediamnis in orbe
Colle tumet modico, duplicique quoque ponte superbit,
Accipiens patria sibi lingua nomen ab alnis.

12. Nec natura solum munita, sed etiam arte: Rogerus enim de Montegomerico, cui Conquestoris dono obtigerat, surgenti rupi qua boream spectat, dirutis quinquaginta plus minus aedibus castrum inaedificavit, et Robert eius filius cum ab Henrico Primo descisceret, moenibus obvallit qua flumine non defenditur, quae tamen vim hostilem nunquam quod sciam nisi bello baronico contra regem Ioannem pertulerunt. Primis Normannorum temporibus satis culta et frequens erat, ut etiam in libro Angliae censuali legimus, reddebat per annum VII libras et XVI solidos de gablo, CCLII cives censebantur, e quibus duodecim apud Angliae reges excubare, cum in hac urbe agerent, totidemque concomitari cum venatum prodirent, tenebantur. Quod institutum crediderim quia non multos ante annos Edricus Streona dux Merciorum, vir omnibus sceleribus notatissimus, Afhelmum principem hic inter venandum ex insidiis sustulisset. Quo tempore (ut innuit ille liber) consuetudo invaluit hac in urbe ut mulier accipiens quocunque modo maritum, si vidua erat, dabat regi XX solidos, si puella decem solidos quolibet modo acciperet virum. Caeterum, ut ad rem revertar, non tantum munimentis comes ille Rogerus, verum etiam aliis aedificiis cum publicis tum privatis instauravit, monasteruim SS. Petro et Paulo posuit pulcherrimum, cui plures possessiones concessit, et una cum illis ecclesiam S. Gregorii eo scilicet tenore (ex privata monasterii historia loquor) ut cum canonici qui in ea praebendas habebant morte deficerent, praebendae in dominum monachorum devenirent. Unde controversia orta est non parva. Canonicorum enim filii litem monachis intenderunt, ut in paternis praebendis succederent. Eo denim tempore canonici et sacerdotes in Anglia coelibem vitam non egerunt, et inolverat usus ut beneficia ecclesiastica cognationis iure haereditario descenderent. Sed haec controversia sub Henrico Primo composita, in beneficis ecclesiasticis haeredem non debere succedere, et leges de sacerdotum coelibatu sub id tempus rogatae. Subsequente tempore alia etiam hic surrexerunt templa, nam ut Dominicanorum, Franciscanorum, Augustinensium fratrum coenobia omittam quae Chartloni, Ienevilli, et Staffordi posuerunt, duae collegiatae ecclesiae, altera S. Caedae cum decano et X praebendariis, altera Beatae Mariae cum decano itidem et IX praebendariolis erectae erant. Hodie vero urbs est eximia, frequens, mercium copiosa, civium diligentia, pannis conficiendis, et Wallorum commericiis opulenta. Huc enim omnes fere Walliae commoditates quasi ad commune utriusque gentis emporium confluut: a Wallis enim et Anglis incolitur, quibus utraque lingua in usu, et quibus, inter alia, hoc in maximum laudem cessit, quod scholam erudiendis pueris totius numerosissimam instituerint, cum Minerval honestissimum Thomas Aston primus scholarcha, vir optimus et integerrimus, sua opera comparavit. Ad hanc urbem, quum Henricus Percius iunior seditiosum animum in Henricum Quartum induisset, et iam moenia oppugnaturus esset, quae illi omni ratione constituerat, potentior fortuna subito discussit. Rex enim ex improviso a tergo cum exercitu instabat, in quem iuvenis animose invectus post longam et difficilem pugnam, desperata victoria, in destinatam mortem ruit. Locum vero adhuc Battlefield a praelio vocant, in quo saecellum et unum alterumque sacerdotem rex victor instituit ad impetrandam illo praelio occis peccatorum remissionem. Ab Asoriis insulis gradibus XX minutis XXXVII, ab aequatore partibus LII scruplis LIII distat haec Salopia.
13. Ex hac urbe (nescio an operae pretium et ad nostrum institutum videatur meminisse) postremo erupit anno salutis CIƆDLI laetifer ille morbus, sudor Anglicus, qui statim toto regno grassatus magnam stragem, hominum praecipue, consistente aetate aedidit. Sudore enim correpti die naturali vertenti aut perierunt aut convaluerunt. Remedium autem praesens iuventum, ut qui sudore interdiu correpti, in vestibus protinus cubitum quas et insomnes ominino docerent. Unde huius origo nec medicorum doctissimis constat. Sunt qui ad gypseum Angliae solum (cum tamen nisi paucis locis gypseum sit). Certis (inquiunt) constitutionibus humidis, vapores e solo illo accidit elevari, subtilissimos quidam, corruptos tamen, qui et subtilem etiam inferunt contagionem, cuius analogia est vel ad spiritus vel ad tenuem spumam quae sanguini supernatat. Quaecunque autem caussa sit, constat analogiam eius contagionis esse ad subtile sanguinis, propter quod die una aut finitur aegritudo aut aeger. Haec alii exquirant, observavi ego hunc morbum Angliam superiori seculo ter pervasisse (nec tamen dubito quin olim etiam pervaserit, etsi memoriae non sit proditum) primum anno CIƆCCCCLXXXV quo Henricus Septimus regnum auspicatus, paulo post magnam superiorum planetarum coniunctionem in Scorpione. Iterum sed mitius cum peste tamen comitatus tricesimo terio post anno, salutis scilicet CIƆDXVIII post oppositionem magnam eorundem in Scorpione et Tauro, quo tempore etiam Belgicam et superiorem Germaniam afflixit. Postremo anno illo CIƆDLI tricesimo tertio recurrente, cum alia illorum planetarum coitio in Scorpione vires suas exerceret. Sed de his plus satis, levicula enim videantur illis qui eruditae experientiae nihil tribuunt.
14. Iuxta hanc urbem multiplices gyros trahit Sabrina, et maxime ad Rossall ubi circumductus in se fere redit, antiquissimumque illud navigii genus, quod vetustas dixit, hic est usitatissimum, scilicet ex rudibus asseribus et tignis connexae trabes, quae secundo flumine onera subvehunt, quarum usum et nomen a Germaniae Rheno nostrates deportarunt, eodemque cum Germanis nomine flotes vocitant. Flumini vero adiacent Shrawerden olim Arundeliorum comitum castrum, postea vero longe honoratissimi viri Thomae Bromley iampridem cancellari Angliae, Knocking a dominis Le Strange constructum, a quibus ad Stanlaeos Derbiae comites haereditario descendit, et huic vicinum Nesse (cui rupes confragosa cum antro non incelebri imminet), quod cum Chesterwarden rex Henricus Secundus dedit Ioanni Extraneo sive Le Strange, a quo propagatae sunt amplissimae familiae Le Strangorum de Knocking, Avindelegh, Ellesmer, Blakmere, Lutheham, et Hunstanton in Nofolcia. Ab illis vero de Knocking cum postremus nulla mascula prole suscepta obiiset, per Ioannam unicam filia Georgii Stanlaei uxorem ad Derbiae comites devenit haereditas. A flumine remotius ad occiduum agri limitem iacet Oswestre sive Ostwalstre, Britannice Croix Oswalde, urbecula fossa et muro inclusa, exiguoque castello munita, mercatu vero foelix, pannorum praesertim Wallicorum raro tenuique textu (levidensas si placet voces), quorum magna vis singulis septimanis hic distrahitur. Nomen habet ab Oswaldo Nordhanhumbrorum rege (cum antea Maserfield vocaretur), quem Penda paganus Merciorum princeps hic gravi proelio et occidit et occisum summa cum immanitate discerpsit. Unde de illo poeta Christianus satis antiquus:

Cuius et abscissum caput, abscissosque lacertos
Et tribus affixos palis pendere cruentus
Penda iubet, per quod eliquis exempla relinquat
Terroris manifesta sui, regemque beatum
Esse probet miserum. Sed caussam fallit utramque:
Ultor enim fratris minime timet Oswius illum,
Imo timere facit, nec rex miser, imo beatus
Est, qui fonte boni fruitur semel, et sine fine.

15. Primam autem originem ex religione habuisse videtur, sanctissimum enim locum habuerunt eius aetatis Christiani, et Beda miracula hic claruisse ubi Oswaldus cecidit prodidit. Madocus frater Mereduci (ut est apud Carodocum Lancabernensem) instauravit, moenibus Fitz-Allani Normannici postea eiusdem domini et Arundeliae comites circumvallarunt. Solacia vero in Ariete deliquia sibi admodum infesta sensit: anno enim CIƆDXXXXII et anno CIƆDLXVII cum in solis in Ariete eclipses vires suas exercerent, incendia passa est gravissima. Post recentiorem enim hanc eclipsim adeo late se fudit incendium ut aedes plus minus ducentae in urbe et suburbiis conflagrarint. Sub hac ad Circiumcollis est triplici fossa circundatus, quem Hendinas, id est Vetus Palatium vocant. Urbem fuisse contendunt vicini, alii tamen sunt qui Pendae vel Oswaldi castra existimant. Vix tribus hinc millibus passum Whittington abest Fitz-Guarinorum non ita pridem castrum, qui a Guarino de Metz Lotharingo stemma duxerunt, ille vero haeredem Guilielmi Peverell, qui Whittingtoniam construxisse fertur, in uxorem accepit et Fulconem genuit, patrem Fulconis illius Fitz-Guarini celeberrimi, cuius ancipites variique in bellis casus magnum apud maiores habuerunt admirationem. Et regnante Henrico Tertio facta erat Fulconi Fitzwarin licentia firmandi competenter castrum de Whittington, ut apparet ex claus. quinto Henrici Tertii. Desiit horum baronum dignitas tandem in foemina, et per Hancfordum ad Bourchieros, qui nunc Bathoniae comites, seculo superiori transivit. Sub hoc quaedam praedia tenuit quidam Wrenocus filius Henrici qui pro servitio debuit esse latimerus inter Anglos et Wallos, id est, interpres. Quod adnoto (ex inquisitone veteri) ut intelligatur quid sibi velit nomen illud Latimer, quod fero nemo cognovit, cum tamen in hoc regno sit celeberrimum. Ad borealem agri limitem primum Shenton sedes clarae familiae Needhamorum, et inde Whitechurch sive Album Monasterium cernitur, tumulis aliquot Talbottorum clarum, sed praecipue illius Achillis Anglici Ioannis Talbott primi Salopiae ex hac familia comitis, cuius epitaphum, ut formam sepulchralium inscriptionem pro quolibet aevo videat lector, subiungam, licet tanto heroe minime dignum:

Hi Talbotti ante multos annos haereditatem baronum de Extraneo sive Le Strange de Blackmere hoc in loco uxorio iure creverunt. Illi enim limitanei erant in hoc agro domini, aedesque eorum Blackmere a nigro lacu dictae plusquam semirutae in proximo visuntur. Ad quos plurimum tunc honoris tum opum accessit ex nuptiis cum filia et altera harede Ioannis Giffard de Brimsfield, qui antiquae nobilitatis in agro Glocestrensi fuit, et Matildam unicam filiam Walter Clifford tertii sibi in uxorem acceperat.
16. Magis ad occasum Ellesmer regiuncula iacet opima et fertilis, quam, ut Chronologia Cestrensis habet, Ioannes rex Anglia una cum castello Lewelino North-Walliae principi in dotem constituit, quum illi filiam suam notham in matrimonium collocasset. Postea ad familiam Extraneorum sive Le Strange devenit. Nunc autem baronem suum habet Thomas Egerton, quem virum egregie prudentem et integre aequum regina Elizabetha magni sigilli custodem sibi delegit, et rex Iacobus cancellarium constituendo ad summum togatae dignitatis fastigium evexit, simulque titulo et honore baronis de Ellesmer exornavit.
17. Nunc compendio de Salopia comitus, Rogerum de Belesmo sive Montgomery primum Salopiae comitem instituit Guilielmus Primus, cui et longe maximam huius regni partem assignavit. Huic successit primum Hugo filius natu maximus sine prole in Wallia occisus, deinde Robertus e filiis alter, vir efferata immanitate in suos ipsius filios et obsides, quibus suis manibus et oculos eruit et testiculos execuit, sed tandem laesae maiestatis reus in carcerem perpetuum ab Henrico Primo conditus poenas nefariis sceleribus dignas persolvit, et eius comitatus in Adeliziae reginae dotem transcriptus. Post multa tandem secula Henricus VI regni sui vicesimo Ioannem dominum Talbott, quem ad bellicam virtutem et natura peperisse et voluntas exercuisse videatur, hoc honore amplicavit. Annoque regni suo vicesimo quarto eundem quem Salopiae et Weisfordiae comitem vocat, etiam titulo comitis Waterfordiae, baronia de Dongarnan et seneschalia Hibernia adauxit. Cum autem ille in praelio ad Castilionem in Aquitania cecidisset una cum Ioanne filio minore vicecomite L’ Isle, postquam quatuor et viginti annos magnam Galliae partem victricibus armis peragrasset, Ioannes filius ex filia et una haeredum Thomae Nevill domini Furnivall natus successit, qui Lancastrensis familiae signa sequutus in praelio ad Northanton occubuit. Ab hoc prognatus est Ioannes tertius Salopiae comes et Gilbertus a quo Talbotti de Grafton sunt oriundi. Ioanni tertio successit Georgius, Georgio autem Franciscus eius itidem filius, qui pater erat Georgii Talbotti comitis Salopiae, viri honoratissimi et in magnis reipublicae negotiis spectatissimi, cuius filius Gilbertus locum a maioribus traditum summo splendore et summa virtute hodie tuetur.
Sunt in hac regione parochiae plus minus 170.

CHESSHIRE

UINTA et ultima ex illis provinciis quas antiquitus tenuerunt Cornavii est comitatus Cestrensis, Saxonice Cestrescyre, vulgo Chesshire et The County Palatine of Chester (quod eius comites iura palatina habuerint, omnesque incolae illis solis in feudo, id est in fide fuerint, ut illi regi. Palatinus, ut quod de hoc nomine prius dixi repetam, commune olim erat omnibus qui in regis palatio officiis fungebantur, atque eo seculo comes palatinus titulus erat dignitatis delatus illi qui antea fuit palatinus, cum authoritate iudicandi in sua regione, eiusque tum primores quos barones dixerunt, tum vassalli tenebantur comitis palatium accedere ad consulendum ipsi, et ipsius aulam cohonestandam.
2. Haec regio (ut habet Malmesburiensis) farris et maxime tritici ieiuna et inops, pecorum et piscium ferax. At contra Ranulphus Cestrensis. Quicquid Malmesburiensis ad aliorum relatum somniavit, omni genere victualium abundat, farris, carnis, piscis, potissime salmonis optimi copiosa, mercimonia varia recepit et refundit, quippe in suis confiniis salinas habet, mineras et metalla. Insuper et ego hoc addam, ea inest virtus pabulis ut casei gratissimi saporis et laudatissimi magno numero hic premantur, cuiusmodi reliqua Anglia non exhibit, etiamsi hinc huius rei caseariae peritissimae foeminae adhibeantur. Dumque haec scribo, non possum non obiter mirari quod Strabo olim scripsit eo tempore quosdam Britannorum casei conficiendi esse ignaros, et quod Plinius postea miratus est barbaras gentes quae lacte vixerunt ignorare aut spernere tot seculis casei dotem, densantes id alioquin in acorem iucundum et pingue butyrum. Unde colligatur rationem casei conficiendi a Romanis devenisse. Utcunque vero soli ubertate pluribus Angliae regionibus cedit haec regio, prae caeteris tamen eximia semper fuit nobilitatis altrix, nec enim alia est in Anglia provincia quae olim plures nobiles in aciem eduxerit, et plures equestres familias numerarit. Ab austro agro Salopiensi, ab ortu Staffordiensi et Derbiensi, a septentrione Lancastrensi, ab occasu Denbighensi et Flintensi circumscribitur, ad Circium vero chersonesso longius in altum abit, quae inter duos sinus conclusa utrinque insinuantem oceanum admittit, in quos etiam sinus omnia huius agri flumina conveniunt. In horum occidentaliorem Deva qui ad Denbighensibus dirimit, in orientalem tum Wever qui mediam regionem intermeat, tum Mersey qui a Lancastrensibus secludit. Nec commodiorem huius describendi video rationem quam si horum fluminum tractus persequar. Loca enim quae sunt praecipui nominis his impendent omnia. Verum prius haec de comitatu Cestriae praemittam ex Luciano monacho, ne quis me subticere quae ad laudem incolarum huius regionis faciat postea coarguat. Author enim ille rarus, et vixit primis Normannis temporibus. Si quis autem petit vel in pleno vel in proximo secundum habitationem morum provinciales tangere, instar reliquorum viventium pro locis terrarum caeteris Anglis in partes dissimiles, in parte meliores, in parte inveniuntur aequales. Videntur autem in primis quod est optum secundum generale specimen morum, convivio communes, cibo alacres, hospitio liberales, ira faciles, lingua labiles, subiectionis ac servitutis impatientes, afflictis clementes, pauperibus compassibiles, cognatum sanguinem foventes, labori parcentes, felle dupicitatibus immunes, edacitate nil graves, molimina nescientes, per usurpatam saepe licentiam aliena mutuantes, sylvis ac pascuis abundantes, carne ac pecore divites, Britonibus ex uno latere confines et per longam transfusionem morum maxime parte consimilies. Illud etiam intuendum qualiter Cestriae provinciae Limae nemoris limite lateraliter clausa a caeteris Anglis privilegii distinctione sit libera, et per indulgentias regum atque excellentias comitum magis in coetum populi gladium principis quam coronam regum consuevit attendere, et in suis finibus etiam maximas negotiorum discussiones licenter ac liberius explicare. Cestria igitur ipsa Hibernis receptoria, Britannis vicina, Anglorum subministrantium annona repleta, situ eleganti, portarum positione antiqua, duris experimentis exercitata: amne pariter et oculis secundum nomen suum, civitatis vocabula digna, sacrorum vigili cincta custodia, et per misericordiam salvatoris divinitatis semper auxilio communita.
3. Deus, Anglice Dee, Britannice Dyffyrdwy, id est Aqua Dwy, salmonibus admodum ferax, e duobus in Wallia fontibus enascitur, et inde denominatum credunt. Dwy enim duo illorum idiomate denotat. Alii vero vim etiam verbi sequentes aquam nigram, alii Dei aquam et divinam interpretantur. Quamvis autem fontem diis sacrum Diuvonam antiqua Gallorum lingua, quae eadem erat cum Britannica, Ausonius dixerat, et omnes fluvios Διοπετεῖς et divinos iudicaret antiquitas, Britannique nostri divinos honores fluminibus detulerint (ut est apud Gildam), unde tamen huic nostro Dwy prae aliis divinitatem tribuerint non video. Thessali, ut legimus, Paeneum amnem ab amoenitatem, Istrum Scythae ob amplitudinem, Rhenum Germani quod coniugalis fidei iudex haberetur honore divino affecerunt, verum nihil video, ut dixi, cur huic flumini nomen divinum indiderint, nisi forte quod alveum subinde mutarit et certo victoriam accolis demonstrarit cum invicem infesti essent, prout his vel illis, relicto alveo, magis incubuit. Hoc enim prodidit qui quodammodo credidit Giraldus Cambrensis. Vel quod observarint pluviis contra quam flumina solent parum increscere, et quoties crebriori verberatur austro, vicinis agris effusius innatare. Christianis etiam Britannis sancta huius fortasse aqua videbatur. Scribitur enim quod cum in procinctu contra Saxones starent terram osculantes, ex hoc in memoriam sacratissimi Christi sanguinis devotissime bibisse. Caeterum Deus, qui e Wallia potius ruere quam fluere videtur, cum Cestrenses attigerit lentior Bonium interluit, quod nonnullis Antonini exemplaribus Bovium dicitur, quae urbs eo saeculo fuerat insignis, postea monasterium praeclarum, a huius choro Bonchor et Banchor Britannis, Anglis Bancornabyrige et Banchor vocabatur, alumnumque habuit (ut aliqui scribunt) inter multos optimos viros haeresiarcham illum pessimum Pelagium, qui in gratiam Dei iniquissimus pestifera doctrina occidentalem ecclesiam diu exercuit. Unde Prosper Aquitano coluber Britannus illo versu dicitur:

Pestifero vomuit coluber sermone Britannus.

4. Nec alio nomine huius memini quam quod vitia et venena nosse intersit omnium. In hoc monasterio (ut inquit Beda) tantus fuit monachorum numerus, cum in septem portiones cum propositis sibi rectoribus divisum esset, nulla harum minus quam trecentos homines haberet, quo omnes de labore manuum suarum vivere solebant. Quorum mille ducentos Edilfredus rex Nordanhumbrius e medio sustulit, quod piis precibus Christi opem pro Britannis Christianis contra paganos Anglo-Saxones implorassent. Monasticae vitae institutum (ut paululum digrediar) incoepit cum persecutiones crebrae detonarent. Tunc enim viri boni ut securius Deo vacarent in vastas Aegypti solitudines se subduxerunt, non, ut pagani clamitarunt, ut miseriis se sponte involverent ne miseri essent. Ubi per montes et saltus in speluncis et cellulis sparsim primum habitarunt solitari, unde Graece monachi dicti, postea tamen consultius videbatur ut in iisdem aedibus (sicunt humanitatis ferebat ratio) habitarent, potius quam ut ferae in eremis delitescerent, illorumque erat ut orarent et labore manuum victum sibi aliisque egenis pararent et paupertatis, obedientiae, et castitatis votis obstringerentur. Hunc monachismum in occidum ecclesiam primus intulit Athanasius, quem postquam cum clericatu in Africa S. Augustinus, in Gallia S. Martinus, et in Britannia et Hibernia, ut fertur, Congellus coniunxissent, incredibile est quam longe lateque fuerit propagatus, quot et quanta illis extructa coenobia, quae a communione vitae sic dicta, ut etiam monasteria quod solitudinis speciem aliquam retinuerint, nihilque tunc temporis sacratius <fuit> et habebatur, cum non tantum sibi, sed etiam universo generi humano precibus suis apud Deum, exemplo, doctrina, labore, et industria plurimum prodessent. Verum rebus in deteriora divergentibus, sancti illi mores, ut inquit ille, rebus cessere secundis. Iam se recipiat oratio.
5. Post haec tempora omnino concidit hoc monasterium. Guilielmus enim Malmesburiensis aetate qui statim a Normannorum ingressu vixit, Tot (ut inquit ipse) hic superfuerant antiquitatis indicia, tot semiruti parietes ecclesiarum, tot anfractus portarum, tanta turba ruderum, quantum vix alibi cernas. Nunc vero intermortuae urbis vel monasterii vix facies remanet, duarumque portarum nomina, Port Hoghan et Port Cles, quae mile passius disiunctae sunt remanent, inter quas Romanorum numismata saepius reperiuntur. Sed ut hoc moneam, non huius agri censetur Bonium, sed Flintensis, cuius portio quasi a reliqua divisa inter Cestrenses et Salopienses hic interiacet.
6. Deva vero ubi hunc comitatum subintrat Malpas sive Malo-passum in aedito colle non procul a ripa suspicit, quod suum castrum habuit et ob malam, arctam, praeruptam, et impeditam viam quae Mala Platea dicta, hoc recentius nomen a Normannis accepit, cum olim eadem fere significatione Debenbache Anglis diceretur. Huius baroniam dedit Hugo comes Cestrensis Roberto filio Hugonis. Regnante Henrico Secundo Guilielmus Patricius filius Guilielmi Patricii eandem tenuit, e cuius posteris Robertus Patric proscriptus eadem excidit. Paucis elapsis annis David de Malopassu adeptus est per breve recognitionis medietatem eiusdem villae quae fuit Gilberti Clerici, baroniae autem huius magna pars postea haereditario ad Suttonos illos qui barones de Dudley. Pars etiam ad Urianum de S. Petro, vulgo Sampier, devenit. A Philippo auem iuniore filio domini de Malo Passu genus ducit clarissima equestris familia Egertonorum qui hoc nomen a loco habitationes desumpserunt, uti etiam ab aliis ex hac stirpe illi qui de Cotgrave, Overton, Codington, Golhorn nomina sumpserunt. De nomine huius loci antequam discedam liceat in hoc serio et gravi opere hunc ex Giraldo Cambrensi interponere iocum. Contigit nostris, inquit, diebus Iudaeo quodam cum archidiacono loci huius cui cognomen Peche, id est Peccatum, et decano cui nomen Devill, id est Diabolus, versus Slopesburiam iter agente, cum archidiacono forte referente audiret archidiaconatum suum a loco qui Illstreat, id est Mala Platea, dicitur, incipere, et usque ad Malum Passuum, id est Mal-pas, versus Cestriam ducere, considerans et intelligens quoque tam archidiaconi cognomen quam et decani agnomen, lepide satis et facete subiecit, “ Mirum,” inquit, “si ab hac unquam patria me mea sors reducat incolumem, cuius quippe Peccatum est archidiaconus, Diabolus decanus, archidiaconatus vero Mala Plaea sit introitus et Malus Passus exitus.”
Hinc devolvitur Deva per Shoclarch ubi quondam fuit castrum Aldford, olim Ardenorum, Pouleford ubi sum castrum habuit regnante Henrico Tertio Radulphus de Ormesby, et Eaton sedem celebris familiae Grosvenour, id est Grandis Venator, cuius posteri nunc corrupe Gravenor dicuntur.
7. Paulo superius ad idem flumen prope aestuarum, quod Seteia pro Deia Ptolemaeo dicitur, urbs clara sedet quam Ptolemaus ille Devenam, Antoninus Devam a flumine, Britanni Caer Legion, Caer Leon Vaur, Caer-Leon ar Dufyr Dwy, et Caer per excellentiam, ut maiores nostri Legeacester dixerunt, a castris legionis, et nos contractius Westchester ab occidentali situ, et Chester iuxta versiculum:

Cestria de castris nomen quasi Castria sumpsit.

Nomina enim haec proculdubio a legione vicessima Victrice sunt deducta. Haec enim Galba imperatore iterum et Tito Vinio consulibus in Britanniam transmissa fuit, quae cum nimia et formidolosa legatis tam consularibus quam praetoriis extitisset, Iulum Agricolam a Vespasiano praefectum habuit, et tandem sedem hac in urbe accepit, quam nec multos ante annos constructam et Ordovicum cervicibus impositam opinor, quamvis non desint qui vel ipsa luna hanc vetustiorem esse contendunt, a Leone nempe Vaur gigante infinitis ante saeculis positam. Sed plebeios hos antiquarios vel ipsum nomen ab errore tam crasso averteret. Leon vaur enim legionem magnam Britannis sonare diffiteri non possunt, utrum vero aequius melius fuerit urbem a legione magna vel a Leone gigante denominari viderunt docti, cum in Hispania Tarraconensi a legione VII Germanica regnum nunc Leon dicatur, et legionem XX quam Britannicam, Valentem Victricem atque Valeriam Victricem alii falso dicunt, hac in urbe egisse Ptolemaeus, Antoninus, et Septimii Getae nummus antiquus comprobant, e quo hanc etiam coloniam fuisse constant. Inscribitur enim in parte aversa COL. DIVANA LEG. XX VICTRIX. Romanae autem magificentiae argumenta nunc supersunt paucula praeter pavimenta tessellata, superiori aetate plurima exhibuit quod suis verbis Ranulphus huius urbis monachus e suo Polychronico tibi dicet. Viae sunt hic subterraneae lapideo opere mirabiliter testudineata, tricilina comcamerata, insculpti lapides praegrandes antiquorum nomina praeferentes, hic et numismata Iulii Caesaris aliorumque illustrium inscriptione insignita quandoque sunt effossa, et Rogerus Cestrensis in Policratico, Intuenti fundamenda lapidum in viis enormium videtur potius Romano sive giganteo labore quam Britannico sudore fundata. Urbs haec quadrata forma, moenibus quae duo plus millia passuum ambitu colligunt, includitur; XI parochiales ecclesias numerat, castrum eminet prope flumen a comitibus constructum, ubi fora palatinatus et assisae (quas vocant) bis quotannis habentur. Aedificia sunt nitida et proiectis maenianis porticus utrinque per primarias plateas ducunt. Sed rebus secundis non perpetuo tenore usus est. Primum ab Egrido Nordanhumbrio, inde a Danis excisa, restaurata tamen ab Aedelfleda Merciorum domina, statimque Eadgarum regem de Britannicis principibus pompa magnifica triumphantem vidit. Ipsum enim in triumphali navicula ad proram sedentem Kinnadius rex Scotorum, Malcolinus Cumbrorum, Maconus Manniae et insularum, omnesque Walliae principes in fidem adacti, quasi remiges remis incumbentes per Devam fluvium laeto spectaculo duxerunt. Insequente tempore circa annum reparatae salutis CIƆLXXXXIIII cum pia aemulatione, ut inquit ille ecclesiarum basilicae decentiore forma exurgerent, et orbis Christianus quasi excutiendo semet, reiecta vetustate passim candidam ecclesiarum vestem indueret, ecclesiam quam Leofricus comes in honorem Werburgae virginis posuerat Hugonus primus e Normannico genere Cestriae comes restauravit, et authore Anselmo, quem e Normannia evocarat, monachis concessit. Nunc vero Henrici IIII Germaniae imperatoris sepultura, quem abdicato imperio heremiticam hic vitam duxisse aiunt, et episcopali sede celeberrimum. Quam statim a Normannica victoria Lichfeldensis episcopus Petrus a Lichfeldia huc transtulit, sed ea ad Coventriam et postea ad sedem suam pristinam reducta, Deva diu hac dignitate viduata iacuit donec patrum memoria Henricus VIII exturbatis monachis praebendarios instituerit et denuo episcopum restituerit, cui hunc agrum, Lancastrensem, Richmondiam &c. subiecit, et in iurisdictione archiepiscopi Eboracensis esse iussit.
8. Verum ad vetustiora gradum referamus. Cum iam templum conditum esset, Normannici comites moenia et castra adiecerunt. Uti enim episcopus tenuit de rege quod ad suum pertinet episcopatum (sic enim legitur in libro quo Angliam censuit Guilielmus Magnus), ita totam reliquam civitatis partem comites cum suis hominibus de rege tenuerunt. Geldabat autem pro L hidis, erant domus CCCCXXXI quae geldabant. Monetarii autem septem. Quando rex ipse ibi veniebat, reddebat ei unaquaque carrucata CC hesthas, et unam cunam plenam cervisiae, et unam butryi ruscam. Et ibidem, Ad murum civitatis et pontem reaedificandum de unaquaque hida comitatus unum hominem venire praepositus edicebat. Cuius homo non veniens dominus eius XL solidos emendabat regi et comiti. Si velitationes inter Wallos et Anglos primis Normannorum temporibus, incursiones, excursiones, suburbii de Hanbria ultra pontem interata incendia, unde Treboeth Wallis, id est Opidum incensum, dicitur, et murum e Wallorum craniis longe ibi ductum sigillatim persequerer, mei oblitus in historicorum messem falcem immittere viderer. Iam inde vero inprimis fluoruit Cestria, comitatum per se incorporatum rex Henricus VII instituit. Nec aliquid abest quod in florentissima civitate desideretur, nisi quod oceanus molendinis quibusdam in Devae alveo quasi succensens se sensim subduxerit, nec civibus, ut pridem, portus opportunitatem praebeat. Longitudinem gradibus XX scrupulis XXIII, latitudinem gradibus LIII scrupulis XI definitam habet. Si plura de hac urbe desideres, haec habe ex Luciano illo monacho qui ante annos fere quingentos vixit: Primo videndum quod Cestriae quae aedificatur ut civitas cuius positio invitat aspectum, quae in occiduis Britanniae posita legionibus ex longinquo venientibus receptoria quondam ad repausandam fuit, et Romanis ut servent limitem imperii claves, ut ita dixerim, Hibernorum custodire suffecit. Nam contra aquilonare cornu Hiberniae opposita non tam crebro quam continuo ob caussas meantium et commoda mercium diversarum, velis aptatis viam aperit cursibus navium atque nautarum. Dumque in orientem protendit intuitum non solum Romanam ante se cathedram et imperium, verum et orbem prospicere universum, ut tanquam spectaculum proposita sit obtutibus oculorum. Fortia facta, series longissima rerum, et quicquid in orbe quibusque personis, locis, temporibus bene gestium etiam cognoscantur, quod male actum etiam caveatur. Quae a ventis quatuor portas quatuor habens ab oriente prospectat Indiam, ab occidento Hiberniam, et naturales discordias Britannis reliquit angularem angustiam., quae olim dissidiis et odiis amaris Britannam in Angliam mutavere, et quibus adhuc moribus fulgeant qui vicinantur eis cum lachrymis legunt. Habet praeterea nostra Cestria ex Dei munere ditantem atque exornantem amnem, secus urbis muros pulchrum atque piscosum et a meridiano latere receptorium navium ab Aquitania, Hispania, Hibernia, Germania venientium qui (remige Christo) per laborem et prudentiam mercatorum bonis pluribus reparant et reficiunt urbis sinum ut modis omnibus consolati per gratiam Dei nostri etiam frequenter, uberius et profusius bibamus vinam, quoniam illa regionum loca gaudent proventibus vinearum. Praeterea reumate quotidiano cun cessat eam revisere maris patentissima plenitudo quae apertis et opertis latissimis arenarum campis indesinentur grate vel ingrate aliquid mittere vel mutare consuevit, et suo accessu vel recessu affere quippiam vel auferre.
9. Ab urbe in circium procurrit laxior chersonessus hinc Deio aestuario, illinc Merseio conclusa, nos Wirall, Britanni quod anguilis sit Killgury vocant. Olim tota saltuosa et inculta fuit, ut perhibent incolae, sed deforrestavit Edwardus Tertius. Nunc vero opidis undique consita, salo tamen quam solo foelicior habetur. Hoc enim frugibus est minus benignum, illud piscibus imprimis foecundum. Huius ingressu ad austrum Shotwick castrum regium aestuario incumbit, ad boream est Hooton, manerium quod tempore Richardi Secundi ad Stanelios devenit, qui a quodam Alano Sylvestre genus repetunt, cui Ranulphus eius nominis primus Cestriae comes ballivam forrestae de Wirall cornu tradito contulit. Huic contiguum est Poole, unde loci domini qui diu dignitate floruerunt nomen assumpserunt, et in proximo Stanlaw, id est, ut interpretantur religiosi eiusdem loci, Saxeus collis, ubi monasteriolum posuit Ioannes Lacy constabularius Cestriae, quod postea propter inundationes translatum ad Whaley in comitatu Lancastrensi. In extremitate autem huius chersonessi insula modica, ieiuna et arenosa, Ilbre vocant, adiacet, quae suam olim monachorum cellulam habuit. Interius ad ortum ab hac chersonneso saltus obiacet celebris, The Forrest of Delamere, cuius haereditarii forestarii sunt Dawni de Utkinton, praeclaro genere prognati, utique a Ranulpho de Kingleigh, cui Ranulphus primus Cestriae comes illam forrestariam haereditario iure tenendam donavit. In hoc suam urbeculam Eaderburgh, id est si interpreteris Foelix Opidum, posuit Aedelfleda Mercia, quae exoleto iam nomine rudetum effectum, The Chamber in the Forest avocatur, et ad unum et alterum hinc milliare alterius opidi Finborrow ab eadem extructi parietinae visuntur.
10. Per superiorem huius saltus partem Wever fluvius defertur, qui e lacu effunditur in australi parte comitatus, ad Ridley, clarae et vetustae familiae Egertonorum aedes, qui a baronibus de Malpas, ut dixi, prognati, non procul a Bunbury ubi collegium extruxerunt, et a Beeston castro magno moenium ambitu, crebris turribus, monte, praecipitioque defenso, quod ultimus Ranulphus Cestriae comes construxit. De quo Lelandus noster:

Assyrio rediens victor Ranulphus ab orbe,
Hoc posuit castrum terrorum gentibus olim
Vicinis, patriaeque suae memorabile vallum.
Nunc licet indignas patiatur fracta ruinas,
Tempus erit quando rursus caput exeret altum,
Vatibus antiquis si fas mihi credere vati.

Hinc Wever primo austrum petit haud procul a Woodby, ubi celebris illa equestris familia de Wilburham magno splendore diu incoluit, per Bulkeley et Cholmondley, quae clarissimis equitum familiis nomina impertierunt, nec longe hinc a Baddely habitatio olim antiquae familiae de Praeriis, illinc a Cumbermer ubi monasteriolum posuit Guilielmus Malbedent. Ubi hic fluvius australem agri limitem attingit inter ericeta et iacentia loca, in quibus, uti etiam alibi, arbores ab inundato mundo, ut credunt, defossas saepe eruunt. Postea fertiles irrigans agros fluviolum ab ortu admittit, ad quem Wibbenbury a Wibba Merciorum rege ita dicta. Cui adiacent Hatherton sedes olim Orbeorum, deinde Corbettorum, nunc vero Thomae Smith filii Laurentii Smith equitis aurati, Dodinton Delvesiorum, Butherton Griphonorum, Shavingon Wodenothorum (qui ex nomine genus ab Anglo-Saxonibus traxisse videantur), et aliarum insignium familiarum quibus hic comitatus ubique abundat. Inde Weverus per Nantwich non procul a Midlewhich ad Norwich decurrit. Hae sunt salinae nobiles, quinque vel sex millia passuum invicem distantes, ubi e puteis muria sive aquae salsae hauriuntur, quas non lignis ardentibus infundunt, ut veteres Galli et Germani solebant, sed subiecto igne decoquunt ut sal conficiatur. Nec addubito quin hae Romanis cognitae fuerunt, et quod salarium vectigal hinc pensitatum. A Midlewich enim ad Northwich via nobilis duxit, quae e glarea in eam altitudinem educta fuerat ut Romanorum opus facile agnoscas, cum glarea tota hac regione sit admodum rara, et inde ad privatorum aedificia hodie devehatur. Scribit Matthaeus Pariensis Henricum Tertium has salinas obstruxisse cum hunc agrum hostilem in modum devastasset, ne inde tumultuantibus ea tempestate Wallis commeatus suppeditaretur. Sed cum placidi pacis radii illucerent, denuo apertae fuerunt. Nantwhich, quod primum Wever fluvius invisit, maximum huius comitatus et structura elegantissimum censetur opidum, Britannis Hellath Wen, id est Salina Candida, quod candidissimus sal ibi coquitur, Latinis Vicus Malbanus fortasse a Guilielmo qui Malbedeng et Malbanc dictus, cui in Normannica Angliae expugnatione obtigit. Unicam habet salinam (brine pit vocant) quatuordecim plus minus pedes a flumine, e qua aquam salsam in domos per alveos ligneos subvehunt, in quibus doliola sunt terra defixa, quae illa aqua complent et signo campana dato cacabis plumbeis quarum sex sunt singulis domibus ignem subiiciunt, aquam coquunt, et mulierculae (wallers vocant) rastellis ligneis e fundo salem educunt et corbibibus imponunt, e quibus liquor defluit et sal subsidet. Ecclesia quam habet unicam perpulchra est et spectavit, ut accepi, ad monasterium de Cumbermer. Hinc Wever cursu satis obliquo tendens ab orto fluviolo augetur qui a Crew, quod celebris eodem cognomine familia olim incoluit, delabitur. Longiusque ab occidentali ripa cernitur Calveley, quae sedem et nomen praebuit nobili Caveliorum familiae, e qua regnante Richardo Secundo Hugo de Calvely miles arte militari ita in Gallia inclaruit ut vivae eius virtuti nihil fuerit impervium. Inde per Minshull, Munshullorum domum, et per Vallem Regalem monasterium ab Edwardo Primo amoenissima valle locatum, ubi nunc incolit clara familia Holcroftorum, Wever iter accelerat ad Northwich, quod Britanni Hellath Du, id est Salina Nigra vocatur, ubi etiam fons salsus est uberrimus et profundus, gradibus circumpositis, per quos qui aquam utribus pelliceis extrahunt seminudi ad alveos sive canales ascendunt et infundunt, quibus in aedes salinarias defertur, iuxta quas plurimae sunt lignorum strues. Hic Wever confluentem Danum in se admittit, cuius ductum iam sequamur.
11. Dan vel Daven e montibus qui ad ortum Staffordienses et Cestrenses interdividunt effluens, solitarius fertur ad Condate ab Antonino memoratum, nunc corrupte Congleton dictum, cuius medium Howty rivulus ab ortu Daningschow, et a septentrione ipse Danus irrigant. Licet vero hoc sua amplitudine et frequentia praetorem et sex senatores habere meruit, capellam tamen solum habet, eamque ligneam praeter chorum et turriculum, quae Astburiensem ecclesiam ad unum et alterum milliare distantem matrem agnoscit. Haec enim perpulchra est, cuius porticus occidentalis ipsam ecclesiam, quae sane alta, sua altitudine adaequat et pyrmadem adiunctam habet. In coemeterio dua iacent sepulchrales militum effigies in quorum scutis sunt duae directae areolae sive barrae. Verum cum doloribus suis distinuantur, non facile quis dixerit fuerintne ex Breretonis, Manwaringis, vel de Venables quae clarissimae sunt in vicinia familiae, et eiusmodi barras variantibus coloribus gentilitiis in clypeis gestant.
12. Deinde Davenport, vulgo Danport, accedit, quod in suum nomen insignem familiam de Davenport adoptavit, et Holmes Chapell itinerantibus notum, ubi pontem construxit avorum memoria Ioannes Needham. Iuxta quod ad Rudheath perfugium olim erat et quasi asylum cum incolis huius agri tum peregrinis, qui in leges peccarunt, ut ibi annum et diem secure agerent. Inde Kinderton subluit antiquam sedem antiquae prosapiae de Venables, qui ab ipso primo Normannorum adventu hic claruerunt, et vulgo barones de Kinderton appellantur. Sub hoc ad austrum etiam in Danum Croce fluviolus influit, qui e lacu Bagmere effusus praeterfluit Brereton, quod ut nomen fecit clarae, antiquae et numerosae Breretonorum equestri familiae, ita Guilielmus Brereton eques auratus magnificis aedificiis loco plurimum splendoris nuper adiecit. Mirum est quod plurimorum tamen fide contestatum audivi et vulgo creditum, priusquam aliquis haeres huius Breretonorum familiae diem clauserit extremum arborum trunci in lacu adiuncto per aliquot dies innatare cernuntur. Cuiusmodi Leonardus Vairus refert ex fide cardinalis Grannellani, scilicet prope monasterium S. Mauritii in Burgundia esse vivarium in quo iuxta numerum monachorum pisces ponuntur, illorum si quis aegrotet, pisciculus quoque semivivus cernitur supernatare, quod si monachus e vita migraturus est paucis ante diebus piscis moritur. De his, si modo vera sint, nihil habeo quod dicam (nec enim sum ergo teratascopus), sed haec et huiusmodi vel angeli sancti custodes nostrorum corporum, vel diaboli qui Dei permissu potenter hoc mundo inferiore potentiam suam exerunt, conficiunt. Illi cum utrique sint naturae intelligentes, certo deliberatoque consilio et fine non temere nova moliuntur. Salutem et incolumitatem quaerunt ac spectant generis humani angeli, perinciem contra aut excruciationem vel ludificationem diaboli. Sed haec praeter propositum.
13. Croce praetervectus Brereton paulo post Midlewich invisit, prope confluentes cum Dano, ubi duo sunt salsi fontes exili fluviolo discreti, Sheathes illi vocant, quorum alter nisi statis temporibus non patet, quia libenter eius aquam ut maioris efficaciae suffurantur. Hinc fertur Danus ad Bostocke olim Botestoc vetustam sedem clarae et equestris familiae Bostokiorum, quae per nuptias Annae unicae filiae Radulphi filii et haeredis Adami de Bostok equitis aurati ad Ioannem Savage cum amplissimo patrimonio demigravit. Ex antiqua hac Bostokorum familia tanquam ex stirpe numerosa eiusdem nominis progenies in comitatibus Cestriae, Salopiae, Bercheriae, et alibi orta est. Cum iam Danus sub Northwhich de quam dixi cum Wever aquas consociaverit, in occasum recta prolabitur Wever, Peverumque recipit ab ortu qui praeterfluit, et nomen facit Pevero, ubi habet sedem vetusta illa nobilis familia de Meilinwarin, vulgo Manewaring, e qua Radulphus duxit filiam Hugonis Kevelioc comitis Cestriae, ut constat ex charta antiqua penes Ranulphum eiusdem familiae nunc haeredem. Cursum inde agit Weverus per Winington quod sedem et nomen clarae et antiquae Winingtonorum familiae dedit, nec procul a Merbury, quae a stagno subiecto sic dicta, itidem celebri illi familiae de Merbury nomen contulit. Hinc pergit fluvius iuxta Duton haeredium insignis familiae Duttonorum, qui ab Hudardo quodam Cestrensium comitum affine genus deducunt, et quorum magna est authoritas veteri instituto in omnes tibicinas, fidicinas, et citharoedos huius provinciae, ex quo Richardus Dutton adolescens animo et manu promptus collecta id genus hominum tumultuaria manu Ranulphum ultimum Cestriae comitem Wallicis hostibus circumfusum obsidionis periculo fortiter liberasset. Nec tacendum est Nether Whitley hoc in tractu, unde prodierunt Tuschetti sive Tochetti quo barones Audley de Healye.
14. Iam Weverus ille interlabens inter Frodesham antiquioris notae castrum et Clifton, nunc Rock Savage Savagiorum recens extructas aedes qui hic per nuptias opimos proventus consequuti sunt, demum Mersey aestuarium subintrat. Hoc vero nominatur a Mersey flumine quod Cestrenses et Lancastrenses interluens ibi tandem exoneratur, cum inter alia minus nota oppidula Stockport, quae baronem suum olim habuit, alluerit, et Bollin flumen admiserit ex ampla illa foresta de Maclesfeld. Huic quod forestae illi nomen fecit imponitur Maclesfeld, ubi collegium construxit Thomas Savage primum episcopus Londinensis et postea Eboracensis archiepiscopus, in quo nonnulli ex inclita illa Savagiorum stirpe contumulantur, et Dunham, quod ab Hamone de Masey per Fittones et Venables ad claram familiam de Booth haereditario descendit. Inde Merseius Thelwall accedit, cum non longe reliquerit Knotsford, id est Canuti Vadum, quod duplex est superius et inferius, et Loe unde eiusdem cognominis et generosa et eximia, ita numerosa propagata est familia. Tehelwall autem nunc viculus est obscurus, olim urbs satis magna ab Edwardo Seniore , et sic dicta, teste Florilego, ab arborum truncis, ramis accisis et in terram defixis quibus murum circumduxit. Saxones enim truncos thell et murum wall sua lingua nominarunt. Et ad ipsum fluminis ostium Runuckhorne sedet, eodem saeculo ab Edelfleda conditum, et eodem fato nunc in pauculas casas redactum. Edelfleda illa, ut semel dicam, cuius saepe memini, regis Edwardi Senioris soror et Etheldredi Merciorum subreguli uxor, Merciis (defuncto marito) difficillimis temporibus magna laude octo annos praefuit, de qua in Henrici Huntingdonensis historia haec encomiastica carmina leguntur:

O Elfleda potens, o terror virgo virorum,
Victrix naturae, nomine digna viri.
Te quo splendidior fieres natura puellam,
Te probitas fecit nomen habere viri.
Te mutare decet, sed solam, nomina sexus,
Tu regina potens, rexque trophaea parans,
Iam nec Caesarei tantum meruere triumphi,
Caesare spendidior virgo virago, vale.

15. Sub Runckhorne paulo interius cernitur Haulton opidum cum suo castro, quod Nigello cuidam Normanno donavit Hugo Lupus comes Cestriae ea lege ut esset Cestraie constabularius, per cuius posteros temporum vicissitudine ad familiam Lancastrensem devenit. Nec tacendum quod Guilielmus filius Nigelli illius monasterium ad Norton adiunctum fundavit, quod nunc ad Brokos ex antiqua stirpe spectat. Cangos veteres Britanniae populos diu multumque quaesitos an hoc in agro collocarem diu multumque subdubitavi. Ita enim suis velis obtendit vetustas ut nullis hactenus vestigiis indagari potuerint. Quamvis autem flos ille hominum politiorum Iustus Lipsius me hic iudicem capit, ego ingenue fateor, nihil habeo quod iudicem, et malim illam iudicandi provinciam cuivis rogare quam mihi assumere. Nihilominus si Ceangi et Cangi iidem fuerint (et quid ni?), satis probabile sit eos hoc in tractu insedisse. Dum enim haec recognovi, a fide dignis accepi viginti massas plumbeas hic in ipso littore erutas fuisse, forma oblongiori sed quadrata, in quarum superiori parte in concavo haec legitur inscriptio: