GLOTA INSULA sive ARRAN 
N conspectu Cunninghamiae inter complures alias insulas eminet Glota insula ab Antonino memorato in ipso Glotae sive Clyidae fluminis aestuario, hodie Arran ab eiusdem nominis castro. Interius tota montium prominentia assurgit, ad quorum radices iuxta littora percolitur. Haec primum quem legi comitem habuit Robertum Boidium, cuius uxorem et una comitatum Boidio profugo Iacobus Hamilton, ut modo dixi, accepit, et eodem posteri gavisi sunt, nisi quod nuper Iacobus Stewart tutor datus Iacobo Hamiltonio comiti Arraniae mentis impoti iure tutelari hunc titulum accepit.
2. Huic vicina est Buthe e sacra cellula quam Brendanus posuit (sic enim cellula Scotice dicitur), cui e Stewartorum familia praeest vicecomes. In hac Rothesay est castrum quod ducatus titulum primogenito regis Scotiae filio praebet qui princeps Scotiae, dux Rothesaiae et Scotiae seneschallus natus, ex quo rex Robertus III Davidem filium suum primogenitum Rothesaiae ducem investivit, qui primus in Scotia ducis honore exornatus. Quo etiam titulo Maria regina Henricum dominum Darley priusquam in maritum assumpserat honoravit. Inde Hellan olim Hellan Leneow, id est, ut interpretatur Ioannes Fordonus, 
Sanctorum Insula, et Hellan Tinoc, id est Insula Porcorum, in eodem sinu cum aliis obscurioris notae insulis quam plurimis conspiciuntur.
DAMNII, CLUYDSDALE, &c.
OST Novantes interius ad Glottam sive Cluidam flumen et longius ad ipsum orientalem oceanum habitarunt olim Damnii. Si quid ego video (nam in rebus tam e memoria nostra remotis et tam spissa caligine quis certum viderit?) in Cluydsdale, baronia Renfraw, Lenoxia, Strinelinia, Mentheth, et Fifa.
2. Prope Cluidae fontes in Crawford Moore inter tesqua auri ramenta post vehementiores pluvias a rusticis reperta opulentam spem iam diu fecerunt, sed nostro maxime tempore ex quo Beamisus Bulmer aurifodinam hic invenire magno conatu susceperit. Certe azurum sine ullo fere labore quotidie eruitur. Crawfordiae autem castro una cum Crawfordiae comitis titulo a rege Roberto Secundo donatus erat Iacobus Lindesay qui singulari cum barone Welles Anglo certamine magnam fortitudinis laudem retulit. Lindseiorum egregia in patriam extiterunt merita et nobilitas sane antiqua, ex quo Guilielmus Lindesay duxit unam haeredum Guilielmi de Lancaster domini Kandaliae in Anglia, cuius abneptis in Conciacam Galliae familiam longe honoratissimam fuit elocata. A fontibus Cluida in boream per aedes baronis Somervill eluctatus, Duglas sive Douglas flumen ab occasu a nigricante et subviridi aqua dictum suscipit, qui nomen suum et valli per quam defluit Douglasdale dictam, et in ea castro Douglas communicat, quod illud itidem familiae Douglassorum impertiit. Familia haec, quae sane pervetusta, maxime inclaruit ex quo Iacobus Douglas regi Roberto Brus regnum vendicanti extremis temporibus singulari animi fortitudine et prudentia semper praesto adfuerit coniunctissimus, et cui cor suum Robertus ile mandavat, ut votum solveret, Hierosolymas deferendum. In cuius memoriam cor humanum in ipsorum clypeum Douglasii inseruerunt. Ex illo tempore in tantam potentiam et amplitudinem excrevit, postquam David Secundus Guilielmum Douglasiae comitem creaverat ut ipsis etiam regibus fuerit formidolosa, uno enim fere tempore quinque comites habuerit, scilicet huius Douglassiae, Angusiae, Ormondiae, Wigtoniae, Moraviae, et Mortoniae, e quibus comes Wigtoniae titulum ducis Turunum a Gallorum rege Carolo Septimo bellica virtute promeruit, et uni et alteri comitum Douglassiae, qui ipsi haeredes, reliquit.
3. Supra confluentes Douglasii et Cluidae est Lanric vicecomitum Hamiltoniorum haereditarius qui nomen debent castro Hamilton, quod situm superius ad Cluidae ripam in loco fertili et peramoeno, sed originem ex Anglia, ut ipsi ferunt, Anglo cuidam cognomine Hampton qui Roberti Brus partes sequutus latifundia hoc tractu ab eo accepit. Magnum autem opum incrementum accessit Iacobi Tertii benignitate qui sororem suam primogenitam Boidio abreptam cum comitatu Arraniae Iacobo Hamiltonio in uxorem dedit, honorum vero per ordines regni qui Iacobum Hamiltonium eius e filio nepotem Iacobo Quinto demortuo Scotiae proregem dixerunt, quem et Henricus Secundus Galliarum rex Castri Heraldi in Pictonibus ducem salutavit, nec non per Iacobum Sextum qui eius filium Ioannem novo titulo et Scotis non prius usitato marchionem Hamiltoniae creavit.
4. Glotta sive Cluida hinc per Bothwell, quae suos iactat comites Ioannem Ramsey, qui apud Iacobum Tertium nimia fuit potentia, sed sibi et regi exitiosa, et Hepburnos de quibus antea, et mox prono alveo Glascow interfluit, olim sedem episcopalem, sed diu neglectam donec rex Guilielmus restituerit, Nunc vero archiepiscopalem, et academiam quam pio instituto anno CIƆCCCCLIIII Turnbullus episcopus extructo collegio instituit. Celeberrimum hoc est huius tractus emporium amoeno situ et pomiferis arboribus laudatum, pontemque octo arcubus innixum habet perpulchrum. De quo Ioannes Ionstonus:
Non te pontificum luxus, non insula tantum
Ornavit, diri quae tibi caussa mali,
Glottiadae quantum decorant te, Glascua, Musae,
Quae celsum attollunt clara sub astra caput.
Glotta decus rerum, piscosis nobilis undis,
Finitimi recreat iugera lata soli.
Ast Glottae decus, et vicinis gloria terris,
Glascua foecundat flumine cuncta suo.
5. Ad Glottae ripam citeriorem sita est baronia de Reinfraw a primario opido dicta, quae Ptolemaei Randuara vidatur, ad Cathcart fluvium, qui sui incolam habet eiusdem nominis priscae nobilitatis baronem de Cathcart, cui vicina sunt (eximia etenim est haec provinciola nobilitatis altrix) Cruikston sedes quondam dominorum de Darley iure coniugali ad Leviniae sive Lenoxiae comites devenit, unde Henricus pater regis Iacobi VI dominus de Darley dictus; Halkead baronum de Ros ex Anglica origine, utique a Roberto illo Roos de Warke genus trahunt, qui olim relicta Anglia fidem regis Scotorum sequutus; Pasletum vulgo Paslay monasterium quondam celebre ab Alexandro eius nomine secundo Scotiae seneschallo fundatum, quod templi splendore et apparatu paucis cessit. Nunc habitationem et baronis titulum benignitae regis Iacobi Sexti Claudio Hamiltoni filio minori ducis Castri Heraldi praebet; et Sempill, cuius dominus baro Sempill iure antiquo huius baroniae est vicecomes. Sed titulus baronis de Reinfraw ad Scotiae principem peculiari iure spectare legimus.
LENNOX
D alteram Cluidae ripam supra Glascow, Lennoxia sive Levinia in septentriones longius procurrit inter montium conglomerationes, nomen sortita a Levino flumine, quod Ptolemaeo Lelanonius, in Cluidam influit e lacu Lomundo, qui sub montibus hic se explicat, in longitudine XX millia passuum et VIII in latitudine, admodum piscosus. Sed maxime peculiari sub pisce (pollac vocant) insulisque confertus, de quibus fabellae apud vulgus hominum invaluerunt plurimae. Insulam vero hic functuantem in quaestionem vocare non libet, cum nihil prohibet corpus levius et pumicosum aquae innatare, et Plinius scribit in lacu Vadimonis insulas herbidas iunco et arundine tectas fluitare. Viderint autem illi qui propius huius loci naturam norunt an hoc Nechami nostri antiquum distichon sit verum,
Ditatur fluviis Albania, saxea ligna
Dat Lomund multa frigitate potens.
2. In margine lacus circumquaque sunt piscatorum casulae, sed nihil plane memoria dignum prater Kilmoronoc elegantes comitis Cassiliensis aedes ad partem orientalem, quae iucundissimo in lacum fruuntur prospectu. Ubi autem Levinus e lacu in Cluidam se exonerat interponitur Alcluid, sic veteres dixerunt. Beda nescio quorum lingua Petram Cluid significasse notat. Certe Arcluid supra Cluidam Britannice significat, et cluid veteri Anglorum lingua petram significavit. Posteri Dunbritton, id est, Britannorum Opidum, et corrupti metathesi quadam Dunbarton vocarunt, eo quod Britanni diutissime contra Scotos, Pictos et Saxones tenuerint. Est enim propugnaculum sive castrum et natura et situ totius Scotiae munitissimum ad ipsos flumen confluentes in herbida planitie rupi confragosae et bicipiti affixum, in cuius altero vertice specula eminet, in altero, qui humilior, crebra surgunt propugnacula. Inter duos hos vertices ad latus septentrionale ascensum habet unicum vix singulis pervium, gradibus magno labore per obliquam rupem excisis. Pro fossis sunt ad occasum Levinus, ad meridiem Cluida, ad orientem coenosa planities quae oceani aestu accedente aquis tota integitur, ad septentriones ipso acclivi situ tutissimum. Hoc loci ingenio et sua virtute nonnullae reliquiae Briannorum qui (ut scribit Gildas) in montanis collibus minacibus, praeruptis, vallatis, densissimis, saltibus, marinisque rupibus perfugium compararunt, hic se a decessu Romanorum per annos trecentos inter medios hostes defensarunt. Nam Bedae tempore civitas (ut ipse scribit) Britannorum erat munitissima. Sed anno DCCLVI Eadbertus rex Nordanhumbrorum et Oengus rex Pictorum iunctis viribus circumcluserunt et rebus desperatis in conditionem receperunt. Ab hoc regio circumsita vicecomitatus de Dunbarton dicitur, et comites Lennoxiae vicecomites natos diu agnovit.
3. Quod ad ipsos Lennoxiae comites spectat, ut vetustiores omittam, Duncanus quidam Lennoxiae comes erat regnante Roberto Secundo, qui filiabus sollummodo relictis diem obiit. Quarum alteram duxit Alanus Stewart, cui genus a Roberto filio natu minori Walteri eius nominis secundi, magni Scotiae seneschalli, et fratre Alexandri Stewart secundi, a quo stirps regia Scotorum. Ex honorario enim munere seneschalli regni, utique qui regiis proventibus praefuit et stewart lingua vulgari vocatur, cognomen illustrissimae huic familiae inditum erat. Alano illi natus erat Ioannes comes Lennoxiae, et Robertus qui turmae Scotorum quam Carolus Sextus rex Galliarum, ut aliquam gratiam Scoticae genti praeclare de regno Galliae sua fortitudine meritae reponeret primus conscripsit, praefuit, dominio de Aubigny in Arvernis ab eodem virtutis ergo donatus, Ioanni filius erat Matthaeus comes Lennoxiae qui duxit filiam Iacobi Hamiltonii e Mariona filia Iacobi Secundi regis, e qua suscepit Ioannem Lennoxiae comitem qui dum ad regem Iacobum Quintum a Douglasiis et Hamiltoniis liberandum arma sumeret, ab avunculo Arraniae comite fuit occisus. Ioanne procreatus erat Matthaeus comes Lennoxiae, qui varie agitatus in Gallia et Scotia, fortunam in Anglia mitiorem expertus gratia Henrici Octavi, quum neptim e sorore illi in matrimonium dedit cum latifundiis. Ex hoc foelici coniugio progeniti Henricus et Carolus, Henrico ex Mariae Scotiae regina Iacobus Sextus rex Britanniae propitio numinis aeterni favore auspiciis natus est foelicissimis ad orbem Britannicum inter se ut a reliquo orbe ante divisum in unum imperii corpus colligandum, et ad aeternam securitatem (ut speramus et comprecamur) nostris posteris et posterorum nostrorum posteris infinitis seculorum continuationibus firmissime fundandam. Carolo autem nata filia unica Arbella quae supra sexum ita in optimarum literarum studia est amplexa, ut ad veram virtutem summa cum laude sibi profuerint et cum prisci seculi foeminis sit conferenda. Carolo autem defuncto, postquam comitatus Lennoxiae qui illi fuit in feudem assignatus, sive de quo fuit infeofatus, authoritate parlamentaria anno MDLXXIX revocaretur, et Robertus eius patruus episcopus Cathanesiae tantisper hunc titulum gessisset pro quo Marchiae comitis honorem a rege accepit. Contulit rex Iacobus Esmaeo Stewart, filio Ioannis domini Aubigni et fratris secundi Matthaei quem dixi comitis Lennoxiae, titulum ducatus Lennoxiae, quo eius filius Lodovicus hodie fruitur. A Caroli enim Sexti temporibus ex hac stirpe fuerunt domini de Aubigny in Gallia, Robertus ille quem dixi et Bernardus sive Eberardus sub Carolo VIII et Lodovico XII posteris a Iovio cum praeconio narratus ob res fortissime in bello Neapolitano gestas, comes fidissimus Henrico Septimo cum Angliam adiret, qui pro symbolo usus erat leone inter fibulas cum inscriptione DISTANTIA IUNGIT, quod euis opera regna Galliae et Scotiae tanto intervallo seiuncta arctore amicitiae foedere conungerentur, ut Robertus Stewart dominus D’Aubigny ex eadem stirpe quo mareschallus Galliae sub Lodovico Undecimo eadem de caussa usus est insignibus regiis Galliae cum aureis fibulis in lymbo rubeo circumpositis, quae eadem Lennoxiae comites et duces iam inde gestarunt.
STIRLING SHIRIFDOME
ENNOXIAE ad ortum aestivalem conterminus est ager Sterlinensis, nomine a primario opido assumpto, soli ubertate et nobilium frequentia nulli Scotiae provinciae secunda. Hic illud angustum est terrae spatium quo Golotta et Bodotria sive Dunbritton Frith et Edenborough Frith (ut ad nostra tempora loquar) diversi maris aestu longius invecti ne invicem pertingant dirimuntur. Quod Iulius Agricola qui cum et ulterius penetravit primus observavit, et hoc interstitium praesidiis firmavit ita ut omnis ceterior Britaniae pars a Romanis tunc teneretur, hostibus velut in aliam insulam submotis, ut recte iudicarit Tacitus non alium Britanniae quaerendum terminum. Nec ulterius sane subsequenti tempore virtus exercituum et gloria Romani nominis, quae vix sisti poterant, limites imperii hac in parte promovit, licet incursionibus subinde infestaverit. Sed post hanc gloriosam Agricolae expeditionem, ipso revocato, Britannia, ut ait Tacitus, missa, nec huc usque retenta. Nam Britanni Caledonii ad Tinam usque flumen Romanos repulerunt, adeo ut Hadrianus, qui Britanniam anno plus minus quadragesimo post adiit et multa in ea correxit, non ulterius processerit, sed iusserit ut deus Terminus, qui nulli cedere solitus, ipsi Hadriano ex hoc loco, perinde ut in Oriente cis Euphratem retrorsus cederet. Unde illud beati Augustini, Deus terminus, qui non cessit Iovi, cessit Hadriani voluntati, cessit Iuliani temeritati, cessit Ioviani necessitati. Usque adeo ut Hadrianus satis habuerit inter Tinam et Escam flumina murum cespititium ducere centum millia passuum citra Bodotriam ad austrum. Verum Antoninus Pius, qui ab Hadriano adoptatus, in euis nomen transiit, dictus Titus Aelius Hadrianus Antoninus Pius, ductu Lolli Urbici quem legatum huc miserat, barbaros iterum trans Bodotriam alio, ut habet Capitolinus, cespititio muro, scilicet ab illo Hadriani, submovit. Quem hoc in loco de quo agimus ductum fuisse (et non a Severo, ut vulgo creditum) non alios advocabo testes quam duas antiquas inscriptiones hic effosas, quarum altera ad Cadir parieti domus infixa docet legionem Secundam Augustam per tria millia passuum et amplius, altera iam in aedibus comitis marescalli ad Dunotyr, quae innuit vexillationem legionis Vicesimae Victricis per III millia passuum murum duxisse. Sed habe ipsas ut Servatius Rihielius nobilis Silesius, qui has regiones curiose observavit, mihi descripsit:
Regia sublimis celsa despecat ab arce
Pendula sub biferis moenia structa iugis.
Regum augusta parens, regnum nutricula natis,
Hinc sibi regifico nomine tota placet.
Hospita sed cuivis quovis sub nomine, amicus
Sive se seu non es, hospes an hostis item.
Pro lucro cedit damnum. Discordia tristis
Heu quoties procerum sanguine tinxit humum!
Hoc uno infelix, at felix caetera nusquam
Laetior aut caeli frons geniusve soli.
4. Circiter duo hinc milliaria Banoc amnis praealtis utrinque ripis hieme rapidus Fortham petit celeberrimus victoria Scotorum si qua alia clarissima, Edwardo Secundo Angliae fugato, qui navicula saluti trepidus 
consuluit et, instructissimo quem Anglia ante emisit exercitu virtute regis Roberti Brus fuso, adeo ut uno et altero post anno Angli in Scotos vexilla non sustulerint. Ager autem vicinus infamis caede Iacobi Tertii quem quidam Scotiae proceres armato in filium patre hic peremerunt, nescio an sua vel ipsorum culpa, exemplo sane pessimo. Circa Sterlinum Alaunam statuere videtur Ptolemaeus quae vel ad Alon rivulum qui Fortham hic illabitur, vel ad Alway Ereskinorum aedes, qui hereditarii huius agri extra burgum sunt vicecomites. Comitis autem Sterlinii titulo neminem hactenus legi insignitum.
CALEDONIA
UICQUID Britannia ultra Grahames Dike sive murum Antonii Pii quem modo dixi ad septentriones protenditur et utrinque prominet, Caledonia Tacito, ut eius incolae Britanni Caledoniam incolentes vocantur. Ptolemaeus in multas nationes distribuit, scilicet Caledonios, Epidios, Vacomagos, &c. Qui omnes postea quod pingendi corpora ritum retinerent, a Romanis et provincialibus Picti fuerunt denominati, ab Ammiano Marcellino in duas gentes divisi, Dicaledonas et Vecturiones, de quibus iam antea dictum. Caterum in Caledoniorum nomen omnes apud classicos authores abierunt, quos sic dictos existimarim a kaled Britannico quod durum sonat, et multitudinis numero kaledion parit, unde Caldedonii, id est homines duri, asperi, inculti, et agrestiores, quales maxima ex parte septentionales habentur, qui ex coeli regione sunt truciores, et ex sanguinis abundantia audaciores. Accedit etiam ad coeli positionem terrae ratio, quae tota horridis et confragosis montibus attolitur: montanos certe duros robustosque esse agnoscunt omnes. Quod tamen e Pacuvio Varro habet, Caledonia altrix exuberantium corporum virum, de illa Epiri regione, quam de hac nostra, intelligere malim, licet et suo iure et nostra hoc sibi elogium vindicet. Inter hos Sylva erat Caledonio, Lucio Floro Saltus Caledonius, in immensum spatium diffusa, procerisque arboribus invia, et Grampio monte, nunc Grantzbaine, id est Mons Incurvus, divisa. In Caledonia Ulyssem appulsum, inquit Solinus, manifestat ara Graecis literis inscripta voto. At in Ulyssis potius honorem quam ab ipso Ulysse positam ego iudicarim. Ursos etiam Caledonios meminit Martialis in illo versu:
Nuda Caledonio sic pectora praebuit urso.
Plutarchus etiam e Britannia ursos Romam advectos fuisse, cumque admiratione suspectos scripsit, cum tamen a multis seculis nullos progenuerit Britannia. Quodnam fuerit illud Caledonium monstrum de quo Claudianus Caledonio velata Britannia monstro plane nescio. Tauros certe sylvestres candidos et dense instar leonum iubatos olim aluit plurimos, hodie autem paucos, illoque admodum truculentos, feros, et ab humano genere adeo alienos ut abhorreant ad aliquod tempus quacunque homines vel manibus contractaverint aut halitu perflaverint, canumque impetus omnino contemnunt, licet Scoticorum canum ferocitatem Roma olim ita admirata sit ut ferreis caveis putarit advectos. Caeterum hoc Caledoniorum vocabulum ita apud Romanos scriptores invaluit ut pro Britannia universa et omnibus Britanniae sylvis usuparint. Hinc. L. Florus Caesarem Britannos in Caledonias sylvas sequutum prodit, quas ille tamen nunquam vidit. Hinc Valerius Flaccus ad Vespasianum:
Caledonius postquam tua carbasa vexit
Oceanus,
pro Britannico oceano. Hinc de Vectio Volano Britanniae sub Vitellii tempus propraetore ad Crispinum filium cecinit Statius:
Quanta Caledonios attollet gloria campos,
Cum tibi longaevus referet trucis incola terra,
Hic suetus dare iura parens, hoc cespite turmas
Affari, ille dedit, cinxitque haec moenia fossa,
Belligeris haec dona deis, haec tela dicavit,
Cernis adhuc titulos, hunc ipse vacantibus armis
Induit, hunc regi rapuit thoraca Britanno.
2. Sed in his ut in aliis, crescit in immensum facunda licentia vatum. Nec enim Caesar nec Volanus vel Caledonios noverunt. Plinii aetate (ut ipse testatur) triginta prope annis a Claudio, Britanniae notitiam non ultra vicinitatem Caledoniae sylvae Romana arma propagarant. Iulius enim Agricola sub Domitiano primus Caledoniam intravit, cui Galgacus tunc profuit (Galuac ap Liennauc Triadum Libro inter tres Britanniae heroas appellatur), vir animo ingenti validoque, qui fusa legione IX magno animi ardore, cum Romanis concurrit acerrimeque patriam defendit, donec fortuna potius quam virtus desereret. Tunc enim (ut inquit ille) septentrionales hi Britanni et libertatis et terrarum extremi fuerunt. Extremi sane huius insulae, ut Catullus Britannos ultimos orbis dixit illo ad Furium versu:
Caesaris visens monumenta magni
Gallicum Rhenum, horribiles et ulti-
mosque Britannos.
Severi aetate, ut est apud Xiphilinum, Argetecoxus regulus hoc in tractu regnavit, cuius uxor a Iulia Augusta convitiis ut adultera exagitata libere respondit, Nos Britannicae cum optimis viris consuetudinem habemus, at vos Romanas perditissimas quisque occulte constuprat.
FIFE
N hac ampla Caledoniorum regione post Sterlinensem agrum de quo postremo dictum, et duas minoris notae praefecturas sive vicecomitatus Clackmans, cui eques dictus se Carss, et Kinross, cui Mortonii comites vicecomites praesunt, spectatissima peninsula Fife quasi cuneata inter duo aestuaria Fortham et Taum in ortum longius procurrit. Terra fruges et pabula carbonesque fossiles benigne profundit, mare praeter alios pisces ostrea et conchilia affatim producit, et littora consita opidulis quae strenuis abundant nautis. In australi huius latere ad Fortham primum occasum versus apparet Culros, nova baronia Ioannis Covil, inde eminet Dunfermling monasterium olim celebre regis Malcolmi Tertii opus et tumulus. Nunc autem comitis nomen et honorem Alexandro Seton viro prudentissimo praebet, quam a barone de Fivy Iacobus rex Britanniarum in comitem Dunfermling et regni Scotiae cancellarium iampridem merito extulit. Inde Kinghorn aestuario adsidet a quo comitis titulum et honorem regis Iacobi Sexti beneficio Patricius Lion baro Glamys nuper accepit. Postea Disert est in littore acclivi situ, unde ericetum eius nominis se pandit, ubi locus satis amplus quem Carbonum Aream vocant terreno bitumine abundat et partim non sine incolarum damno ardet. Cui adiacet Ravinsheuch, id est Covorum Collis Praeruptis, baronum de S. Claro sive Seincler habitatio. Supra Levinus flumen in Fortham se condit, qui e lacu Levino (in quo arx Douglasaiorum nunc Mortoniae comitum) effusus, ad ostium Wemmis castrum habet, sedem nobilis eiusdem cognominis familiae quam baronis dignitate nuper Iacobus Sextus adauxit. Hinc littus sinuoso tractu ad Fifness, id est Fifae Promontorium sive Nasus, reducitur. Supra S. Andrae urbs archiepiscopalis apertum oceanum prospectat, antiquior loci appellatio, ut habent schidae antiquae, Regimund, i. e. Mons S. Reguli, in quibus legitur Oengus sive Ungus rex Pictorum Deo et S. Andreae dedit ut esset caput et mater omnium ecclesiarum in regno Pictorum. Iamque episcopalis cathedra hic posita, cuius episcopi ut reliqui regni Scotiae ab archiepiscopo Eboracensi sacrati et confirmati fuerunt donec Iacobo Tertio intercedente propter crebra inter Scotos et Anglos bella Sixtus Quartus pontifex Romanus episcopum S. Andreae totius Scotiae primatem et metropolitanum constituerit, eumque et successiores ad imitationem metropolitani Cantuariensis hisce verbis astrinxerit pontifex Innocentius Octavus: In concernentibus archiepiscopalia, primatiae et huiusmodi legationis officia, iura, et eorum liberum exercitium honores, onera, et emolumenta observent, teneant firmiter, et involabiliter studeant perimplere laudabiles consuetudines inclytae metropolitanae ecclesiae Cantuariensis cuius praesul regni Angliae legatus existit, &c. Antea tamen Laurentius Lundoris et Richardus Corvellus legum doctores bonas literas hic publice professi academiae fundamenta iecerunt, quae foelici literatorum proventu tribus collegiis, et in illis regiis professoribus iam celeberrima. In cuius laudem Ioannes Ionstonus regius ibidem sacrarum literarum professor cecinit:
FANUM REGULI sive ANDREAPOLIAS
Imminet oceano, paribus descripta viarum
Limitibus, pingui quam bene septa solo!
Magnificis opibus staret dum gloria prisca
Pontificum. Hic fulsit pontificalis apex.
Musarum ostentat surrecta palatia coelo,
Delicias hominum, deliciasque deum.
Huc nemus umbriferum Phoebi Nymphaeque sorores
Candida quas inter praenitet Uranie.
Quae me longinquis redeuntem Teutonis oris
Suscipit, excelso collocat inque gradu.
Urbs nimium foelix Musarum si bona nosset
Munera, et aeterii regna beata Dei.
Pelle malas pestes urbe, et quae noxia Musis,
Alme Deus, coeant Pax Pietasque simul.
2. Eden sive Ethan fluviolus iuxta mari se immiscet qui exortus prope Falkland olim comitum Fifensium, nunc regium secessum ad venandi voluptates percommode situm, sub perpetuo collium dorso qui hanc regionem mediam intersecant per Struthers ab arudineto ita dictum, castrum baronum Lindsey et Cuprum burgum insignem, ubi vicecomes ius dicit. De quo ille idem Ioannes Ionstonus:
CUPRUM FIFAE
Arva inter nemorisque umbras et pascua laeta
Leve fluens vitreis labitur Eden aquis.
Huc venias si quis Gallorum a finibus hospes,
Gallica se hic iterum forte videre putet.
Anne etiam ingenium hinc et fervida pectora traxit?
An potius patriis hauserit illa focis?
3. Inversa iam littorum fronte ad septentiones, ad Taum aestuarium floruerunt olim duo egregia monasteria, Belmerinoch ab Ermengerda regina uxore regis Guilielmi, filia vicecomitis de Bellomonte in Gallia extructum, quod nunc suo barone Iacobo Elphinston gaudet, et Ludoris a Davide Huntingdoniae comite inter sylvas constructum, et hodie Patricii Leslye baronia, quibus intersidet Banbrich comitis Rothusii sive Rothes instar castri firmata habitatio. Sed de Fifa opidis littoralibus habe iam haec si placeant Ioannis Ionstoni carmina:
Oppida sic toto sunt sparsa in littore ut unum
Dixeris, inque uno plurima iuncta eadem
Littore quot curvo Forthae volvuntur arenae,
Quotque undis refluo tunditur ora salo.
Pene tot hic cernas instratum puppibus aequor,
Urbibus et crebris pene tot ora hominum.
Cuncta operis intenta domus, foeda otia nescit:
Sedula cura domi, sedula cura foris.
Quae maria et quas non terras animosa iuventus
Ah! fragili fidens audet adire trabe?
Auxit opes virtus, virtuti dura pericla
Iuncta etiam lucro damna fuere suo.
Quae fecere viris animos, cultumque dedere,
Magnanimis prosunt damna, pericla, labor.
4. Praefuit huic provinciae, ut reliquis huius regni, olim thanus, id est antiqua Anglorum lingua regis minister, ut etiam hodie Danica, sed Malcolmus Canmore Macduffum, qui antea erat thanus Fifae, primum haereditarium comitem Fifae constituit, et de se optime merito concessit ut eius posteri regem coronandum in cathedra locarent, in exercitu regio primam aciem ductarent, et caedem fortuitam nobilis vel plebeii ab ipsis patratam data pecunia redimerent. Extatque haud procul a Lundoris crux lapidea quae pro limite inter Fifam et Strathern barbaris versiculis inscripta, quae asyli quoddam ius habuit ut homicida qui intra nonum cognationis gradum Mac-Duffo Fifae comiti coniunctus, si ad hanc crucem accederet, vaccasque novem cum iuvenca daret, homicidii absolveretur. Quando eius posteri hoc titulo exciderunt mihi minime compertum. Regem autem Davidem II hunc comitatum Guilielmo Ramsay cum singulis immunitatibus et lege quae vocatur Clan Mac-Duff donasse ex regni archivis constat, et gentem Wemesianam, Douglassiam, maximamque tribum Clan Hatan, cuius princeps Mac-Intoskech ab his profluxisse pro certo habetur. Meque docuit in suis de verborum significationibus clarissimus et eruditissimus Ioannes Skene clericus registri Scotiae quod Isabella filia et haeres Duncani comitis Fifae comitatum Fifensem certis quibusdam legibus Roberto Tertio Scotorum regi in usum Roberti Stewart comitis Menteith concessit, qui postea dux Albaniae regnandi cupiditate perditissime flagrans Davidem regis primogenitum fame malorum extrema miserrime confecit. Sed eius filius Murdacus cum patris tum filiorum suorum scelera luit, capitali supplico a Iacobo Primo affectus, decretumque ut comitatus Fifensis in perpetuum coronae adunaretur. Verum vicecomitis Fifensis authoritas ad Rothusiae comitem iure spectat haereditario.
STRATHERN
D Taum aestuarium quod Fifam a septentrione terminat Iulius Agricola propraetor Britanniae optimus sub pessimo imperatore Domitiano tertio expeditionum anno, vastatis eousque nationibus, victricibus signis pervenit. In hoc aestuaro Ern fluvius eximius aquas Tao confundit, qui e lacu eiusdem nominis ortus regioni per quam defertur nomen impendit suum, Straith Ern enim dicitur quod antiqua Britannorum lingua Convallis ad Ern significat. Huius Erni ripam exornat Drimein castrum familia baronum de Dromond qui honores consequuti sunt amplissimos ex quo rex Robertus Stewart Tertius uxorem ex his sibi assumsit. Foeminae enim ex hac stirpe excellenti oris et vultis dignitate palmam caeteris praeripuerunt, adeo ut regibus fuerint in deliciis.
2. Eademque ripa surgit Tulibardin castrum laetius ex quo propitia regis Iacobi Sexti gratia Ioannes Moravius sive Murray baro de Tulibardin ad honorem et amplitudinem comitis Tulibardin sit evectus. Altera ripa inferius Duplin castellum, habitatio baronum Olyphant adhuc memorat qualis caedes, et quanta nunquam antea, ibi Scotis ab Anglis qui regi Edwardo Balliolo in suppetias venerant fuerit illata, ut virtute divina non humana se hanc victoriam retulisse scribant eius temporis scriptores Anglici; Scoticique referunt ex Lindesiorum familia octoginta periisse, et Haiorum nomen penitus deletum fuisse nisi familiae princeps uxorem gravidam domi reliquisset. Nec longe dissitum Intermeth dominis suis Stewartis e familia de Lorna satis notum.
3. Ubi vero Ern Tao confluas admiscuit aquas, et Taus iam spatiosior in ripa Aberneth suspicit, Pictorum olim regiam et civitatem frequentem quam, ut antiquo legitur fragmento, Nectanus rex Pictorum Deo et Brigidae dedit usque ad diem iudicii cum suis finibus qui positi sunt a lapide in Abertrent ad lapidem iuxta Carsul, id est Loghfol, et inde usque ad Ethan. Cessit longo post tempore in possessionem Douglassiorum comitum Angusiae, qui Abernethi domini dicti, et ibidem eorum nonnulli sepulti.
Primus quem legi Stratherniae comes fuit Robertus Stewart anno MCCCLXXX, inde David filus regis Roberti Secundi iunior, cuius unica filia Patricio Grahamo data. Mailisium sive Melissum Grahamum genuit, cui rex Iacobus Primus comitatum abstulit postquam in feudem masculinum avo eius materno datum fuisse ex regni archivis comperisset. Huic agro uti etiam Mentethiae adiacenti seneschalli authoritate barones Dromondi haereditario praesunt.
4. Menteith, ut ferunt, nomen habet a Teith flumine quem et Taich vocant, et inde hanc provinciolam Taichiam Latine dicunt; cuius ripae adsidet Dumblan episcopatus quem rex David eius nominis Primus instituit. Ad Kird Bird, i. e. Fanum Brigidae, aedes suas primarias habent comites Mentethiae, ut etiam comites Montrossiae ex eadem stirpe haud procul ad Kin Kardin. Pertingit autem haec Menteith usque ad montes, ut accepi, quia lacus Lomond orientale latus claudunt. Comites Mentethiae antiqui fuerunt e familia Cumenia, quae olim totius Scotiae numerosissima et potentssima sua mole corruit, recentiores ex stirpe Grahamorum, ex quo Mailisius Graham comitis honorem consequutus est.
ARGATHELIA sive ARGILE
LTRA lacum Lomundum et Lennoxiae partem occiduam se expandit iuxta Cluidae aestuarium Argathelia, quae et Argadia Latine, vulgo Argile, rectius Argathel et Ar Gwithal, i. e. Iuxta Hibernicos, vel ut veteres schidae habent, Margo Hiberniae. Hibernae enim adiacet, cuius incolas Gwithil et Gaothel appellant Britanni. Regio longe lateque procurrit piscosis lacubus lancinata, et montis ad armenta pascendis alibi percommoda, in quibus ferae vaccae et cervi vagantur. Ad littus autem scopulis et nigricantium montium sterilitate horrescit. Hac in parte, ut author est Beda, Britannia post Britones et Pictos tertiam Scotorum nationem in Pictorum parte recepit. Qui duce Reuda de Hibernia egressi, vel amicita vel ferro sibimet inter eos sedes, quas hactenus habent, vindicarunt. A quo videlicet duce usque hodie Dalreudini vocantur. Nam lingua eorum dal partem significat. Et paulo post, Hibernia propria Scotorum patria, ab hac egressi tertiam in Britannia Britonibus et Pictis gentem addiderunt. Est autem sinus maris permaximus qui antiquitus gentem Britonum a Pictis secernebat. Qui ab occidente in terras longe spatio irrumpit, ubi est civitas Britonum munitissima usque hodie quae vocatur Alcluith. Ad enim videlicet sinus partem septentrionalem Scoti (quod diximus) advenientes sibi locum patriae fecerunt. Nominis illius Dalreudin vestigia iam supersunt, quod scio, plane nulla, nec apud authores quidem nisi eadem sit cum Dalrieta. In vetusto enim libello de divisione Albaniae legimus de Kinnadio quem Scotorum regem fuisse constat et Pictos debellasse, hac ipsissima verba: Kinnadius biennio antequam pervenit in Pictaniam (sic Pictorum regionem vocat) Dalrietae regnum suscepit. Dalrea etiam alicubi hoc tractu in recentiori memoratur historia, ubi infoeliciter rex Robertus Brus pugnavit.
2. Ut huic provinciae ius per iusticiarios itinerantes Perthi administraretur quando regi visum fuerit, sanxit rex Iacobus III ordinum regni authoritate. Sed ipsi comites sua in quibusdam iura habent regalia, viri amplissima authoritate et numerosa clientela, qui ab antiquis Argatheliae regulis per innumeros proavos genus deducunt, et a Cambello ipsorum castro cognomen acceperunt, comitisque honorem et titulum regi Iacobo Secundo acceptum ferunt, qui (ut proditum est) Colinum dominum Cambell Argatheliae comitem propter virtutem et familiae dignitatem investivit. Cuius posteri propitia regum gratia iam aliquandiu fuerunt iustitiarii regni Scotia generales sive, ut illi loquuntur, iustitiarii generaliter constituti, et aulae regii praefecti.
CANTIRE
ACUS Fin halecum suo tempore ad miraculum feracissimus Argatheliam a promontoro disiungit quod per triginta plus minus milliaria in conum se colligens ita avide Hiberniam versus se proiicit quasi Hiberniam, quae angusto freto vix XIII milliarium dirimitur, ad se advocaret. Hoc Epidiorum promontorium nuncupat Ptolemaeus, cui nomine cum Erudis insulis quae obiacent aliqua intercedit, ut mihi videtur, affinitas. Hodie lingua Hibernica quae toto hoc tractu in usu est Cantyre, i.e. Caput Terrae, appellatur. Incolitur vero a familia Mac-Conell quae hic dominatur, ad nutum tamen comitis Aratheliae, et subinde praedabunda in Hiberniam suis mioparonibus excurrit, provinciolasqe illas quas Glines et Rowte vocant occupavit. Adeo tenui cervice vix mille passuus eoque arenoso hoc promontorium Knapdaliae adhaeret ut nautae compendio per eam naviculas traducant. Quod facilus credas quam Argonatuas suam Argum humeris impositam per quingenta millia passuum pertraxisse.
LORNA
D boream superius Lorna iacet generosi hordei ferax, vasto lacu Leave divisa, ad huc est Berogomum castrum in quo olim iustitiae forum, et haud procul Dunstafag, i. e. Mons Stephani, quondam regum habitatio, supra quod Lacus Aber, in terram tam longe ex occido mari se insinuit ut lacui Nesso qui in orientalem oceanum se emittit, nisi angusto spatio montes interpositi dirimissent, confluxisset. In hac celeberrimum est Tarbar in Logh Kinkeran ubi parlamentaria authoritate Iacobus Quartus iusticiarum e vicecomitem constituit, qui australium insularum incolis ius administraret. Has regiones et ultleriores anno incarnationis Dominicae DCV tenuerunt Picti quos Septentrionales Pictos vocat Beda, ubi prodit illo anno Columbanum ex Hibernia prestbyterum et abbatum habitu et vita monachi insignem in Britanniam ad hos qui arduis atque horrentibus montium iugis ab Australibus Pictorum regionibus fuerunt sequestrati, religione Christiana imbuendos advenisse, eosque in praemium Hii insulam, nunc I-Combkill quae obiacet, illi concessise, de qua suo loco. Lornae domini superiori aevo fuerunt Stewarti, hodie autem per famellam eorum haeredem Argatheliae comites, qui hoc in honorario suo titulo ubique praeferunt.
BRAID ALBIN
NTRORSUS inter elata et confragosa montis Grampii iuga, ubi paulum subsident, est Braid Albin, i. e. Altissima Scotiae Pars, qui veri enim et ingenuissimi Scoti Scotiam patria lingua Albin vocant, ut ubi maxime attollitur Drum Albin, i. e. Scotiae Dorsum. Brunalbin autem legitur in vetusto codice ubi haec habentur: Fergus filius Eric fuit primus qui de semine Chonare suscepit regnum Albaniae a Brun-Albain ad mare Hiberniae et Inch-Gall. Et inde reges de semine Fergus regnaverunt in Brun-Albain sive Brunhere usque ad Alpinum filium Eochall. Verum suis ducibus quam terrae dotibus notior haec Albania. Primus quem legi Albaniae dux fuit Robertus comes Fifensis quem frater rex Robertus eius nominis tertius eo honoris evexit, cuius tamen filium Davidem regni haeredem ambitione percitus, male gratus, fame sustulit. Sed huius sceleris poenas quas ille lento Dei iudicio non luit, eius filius Mordacus secundus dux Albaniae gravissime persolvit perduellionis damnatus et securi percussus, cum duos filios idem supplicium pridie pertulisse videsset. Tertius Albaniae dux fuit Alexander filius secundogenitus regis Iacobi Secundi qui regni prorex comes Marchiae, Marriae, et Gariochae, dominus Annandiae et Manniae a Iacobo Tertio fratre proscriptus et multis conflictatus difficultatibus tandem hastiludio Lutetiae adstans particula hastae fractae vulneratus occubuit. Huius filius Ioannes, quartus dux Albaniae, prorex itidem et tutor Iacobo V datus delinitus aulae Gallicae deliciis ducta ibidem uxore filia et altera haerede Ioannis Arverni et Lauraguenzani comitis ibidem mortem sine sobole obiit. Quem ob reverentiam regii sanguinis Scotorum Francus Primus rex Galliarum eo honore dignatus est ut inter archiepiscopum Lingonensem et ducem Alenconiae Franciae pares Galliae locum concesserit. Ab eius morte nullus dux fuit Albaniae donec Maria regina Henrico domino Darley quem pauculis post diebus in maritum assumpsit hunc titulum detulerit, ut rex Iacobus Sextus eundem Carolo filio iuniori infantulo, qui nunc dux Eboraci, concessit.
2. Incolunt has regiones gens hominum incultum, pugnax, et inprimis maleficum, Highlandmen vulgo vocantur, qui vera soboles priscorum Scotorum Hibernice loquuntur, se Albinnich vocant, corpore firmo et compacto, robore valido, pedibus pernices, animis elati, bellicis exercitiis seu potius latrociniis innati, et ad vindictam odio capitali proiectissimi. Hibernicorum more virgatis sagulis induti, capillitio denso et longiori, venatu, piscatione, et praedatione vivunt. In bello casside ferrea, lorica ferreis annulis contexta, arcubus et hamatis sagittis et machaeris utuntur latioribus, atque per gentes quas clannes vocant divisi ita immaniter grassantur praedando, caedendo, ut ipsorum effera crudelitas legem extorserit qua liceat si quis ex aliqua illorum gente damna intulerit, quicunque ex illa gente captus fuerit aut damna resarciat aut capite luat.
PERTHIA
Perth Sherifdome
gremio montium Albaniae Taus flumen totius Scotiae maximum se fundit primumque per agros proruit donec in lacum diffusus satis insulosum cursum cohibet. Inde ripis coarctatus Perthiam regionem amplam et foecunde opimam irrigans Admund rivulum ex Atholia prolabentem suscepit.
2. Haec Atholia (ut de via paulo deflectam), maleficis mulieribus infamis, regio satis fertilis saltuosas habet convalles, ubi Sylva Caledonia variis anfractibus umbrarum horrore, ursorum nec non immanium taurorum iubatorum, quos modo memoravi, latibulus formidolosa olim longe lateque per regiones circumquaque se explicuit. Locorum hic gloria parva, sed comitum sane memoria insignis. Thomas filius Rollandi de Gallovidia iunior iure uxorio fuit comes Atholiae, cuius fulius Patricius a Bissettis aemulis Hadingtoniae occisus in cubiculo, aedibus in quibus egit mox incensis ut fortuito incendio periisse videretur. Comitatu autem successit David de Hastings, qui Patricii duxerat materteram, cuius filius David ille de Strathbogy dictus videatur, qui paulo post, regnante apud Anglos Henrico Tertio, Atholiae comes duxit alteram filiam et haeredem Richardi filii nothi Ioannis regis Angliae cum longe lautissima in Angliae haereditate, quae illi enixa duos filios Ioannem comitem Atholiae, qui fluxa fide sublimi suspendio, patibulo scilicet quinquaginta pedum alto, periit, et Davidem comitem Atholiae, cui ex nuptiis cum altera filia et haerede Ioannis Cominii de Badzenoth ex una haredum Audomari de Valentia comitis Penbrochiae magnae obtigerunt possessiones. Illi natus David, qui inter Angliae comites ad comitia Angliae parlamentaria sub Edwardo Secundo subinde evocatus, et factus locum tenens Scotiae sub rege Edwardo Balliolo cecidit praelio in saltu de Kelblen CIƆCCCXXXV, virtute Andreae de Moravia devictus. Eius filius David duas tantum progenuit filiolas Elizabetham Thomae Percio, a quo barones de Borrough sunt prognati, et Phlippam Thomae Halsham equiti Anglo enuptam. Deinde Atholiae titulus Waltero illi Stewart regis Roberti Secundi filio obvenit, qui Iacobum Primum Scotiae regem crudeli morte sustulit poenasque nefariae crudelitatis solvit meritissimas, adeo ut Aeneas Sylvius tunc temporis papae Eugenii IIII in Scotia legatus dixisse feratur se dubitare maiorine laude eos qui regis mortem vindicarunt afficere, an acriori sententia eos qui tam indigno parricidio se contaminarunt configere deberet. Paucis interiectis annis concessus est hic honor Ioanni Stewart e familia de Lorne filio Iacobi qui Eques Niger cognominatus ex Ioanna vidua regis Iacobi Primi, filia Ioannis comitis Somersetti, et nepti Ioannis Gandavensus ducis Lancastriae eiusque posteri hodie fruuntur.
3. Almundo recepto Taus iam plenior Dunkelden sede episcopali a rege Davide ornatam petit. Hoc Caledoniorum opidum plerique ex vi verbi suspicantur, et corylorum tumulum interpretantur qui a corylis Caledoniae sylvae nomen inditum volunt. Pergit hinc Taus per cadaver desolatae urbeculae Berthae non immemor quanta clade olim affecerit cum torrentior agros, sata laeta, et boum labores prostraverit, praecipitemque hanc urbeculam cum regio infante et incolis traxerit. Pro qua commodiore situ rex Guilielmus Perthum extruxit, quae statim adeo fuit opulenta ut qui eo seculo vixit Nechamus de ea cecinerit:
Transis, ample Tai, per rura, per oppida, per Perth,
Regnum sustentant istius urbis opes.
4. Posteritas autem a templo in S. Ioannis honorem posito Saint Johnstowne vocavit, Anglique, flagrante inter Brusios et Balliolos bello, operibus magnis armarunt, quae Scoti postea magna ex parte subruerunt. Caeterum urbecula est elegans, situ amoeno inter duo vireta, et licet aedes sacrae nonnullae excisae, splendida, ita distincta ut singuli artifices singulos fere vicos seorsim incolant, marinasque commoditates Taus accedente aestu naviculis subvehit. Unde Ioannes Ionstonus iam saepe dictus:
PERTHUM
Propter aquae Tai liquidas et amoena vireta,
Obtinet in medio regna superba solo.
Nobilium quondam regum clarissima sedes,
Pulchra situ, et pinguis germine dives agri
Finitimis dat iura locis, moremque modumque
Huic dare, laus illis haec meruisse dari.
Sola inter patrias incincta est moenibus urbes,
Hostibus assiduis ne vaga praeda foret.
Quanta virum virtus, dextra quae praemia, norunt
Cimber, Saxo ferox, et genus Hectoridum.
Felix laude nova, felix quoque laude vetusta,
Perge recens, priscum perpetuare decus.
Nuper vero Perthum rex Iacobus Sextus in comitatum erexit, cum Iacobum baronem Dromund comitem Perthiae creaverit.
5. Huic circumvicina sunt Methuen, quam Margareta Anglia vidua Iacobi Quarti tertio suo marito Henrico Steart e stirpe regia et haeredibus numerata pecunia adquisivit, simulque baronis dignitatem a filio Iacobo Quinto impetravit. Inferius Rethuen castrum Rethuenorum abominandi nominis et ex omni memoria eradendi, cum ordinis amplissimi decreto sanctum sit ut qui eiusdem essent nominis illud deponerent et novum sibi adsciscerent, postquam Rethueni fratres execrabili et nefanda conspiratione in caedem Iacobi Sexti principis longe optimi coniurassent, qui ipsorum patrem Guilielmum Goureae comitem dixit, et postea cum iura ipsi regi insolentior praescriberet, iure regni perduellionis reum capite multavit. Sed de damnatae memoriae viris haec nimio plus videantur, licet et posterorum ad cautionem intersit stirpes noxias memorare.
6. Gourea illa frumentariis campis et singulari soli ubertate nobilitata ad alteram Tai ripam planior procumbit. In hac e regione Perthi trans Taum Scona, celebre olim monasterium, regibus Scotiae inaugurandis venerandum visitur, ex quo Kenethus, Pictis in proximo ad internecionem occisis, saxum ex Hibernia in Argatheliam translatum regibus Scotorum consecrandis lignea cathedra inclusum hic collocaverit, quod rex Edwardus Primus Angliae Westmonasterium deferendum curavit. De quo vaticinium vulgo iactitum, quod nunc fidem invenerit ut id genus paucula, subiungendum curavi:
Nisi fallat fatum, Scoti quocunque locatum
Inveniunt lapidem, regnare tenentur ibidem.
Nunc autem Sconae Davidi de Moravia sive Murray regis Iacobi speciali gratia baronis titulum praestat.
7. Ubi iam Taus grandior se dilatat Arrol impendet, inclytorum comitum Arroliae habitatio, qui a Brusiorum temporibus haereditarii fuerunt Scotiae constabularii, et originem sane vetustam repetunt ab Haio quodam viro validissimo, qui cum filiis inclinatam Soctorum aciem in difficili contra Danos praelio ad Longcarty arrepto iugo adeo fortiter et foeliciter pugnando et adhortando restauravit ut victoriam reportaverint, rex regnique ordines illius virtuti victoriam et salutem retulerint. Unde hoc loco sibi et suis agri feracissimi assignati, qui in rei testimonium iugum pro crista insignibus superposuerunt. De Huntley castro adiuncto nihil est quod scribam, nisi quod amplissimae et honoratissimae familiae nomen fecerit, de qua suo loco.
ANGUSIA, ANGUS
D Tai aestuarium et interius ad flumen Escam septentrionalem Angusia, vulgo Anguis, genuinis Scotis Aoneia, campos tritici et omne genus frumenti feraces, amplos colles, lacus, saltus, pascua et prata expandit, plurimis arcibus et castris condecorata. In primo a Goureae limine Glamys est castrum et baronia familiae cognomine Lions, quae emicuit ex quo Ioannes Lion gratia apud regem Robertum Secundum florens hoc nec non baronis dignitatem in dotem cum regis filia accepit simulque, ut scribitur, cognomen Leonis cum leone in insignibus intra tractum liliatum, ut ipsi reges gerunt, sed coloribus variantibus, ut Patricius baro Glamys, qui nunc floret, honorem comitis Kinghorn a rege Iacobo eius nominis Sextus nuperrime consequutus est.
Forfar parum abest, ubi ius dicunt barones Greii vicecomites haereditarii, qui a Greis de Chillingham in comitatu Northumbriae oriundi venerunt in Scotiam cum Iacobo Primo ex Anglia reduce, quorum primo Andree cum uxore Helena Mortimer dominium de Foulis regia munificentia contulit.
2. Proxime Tai ostium sedet Dundee quod olim Alectum, alii Taodunum appellant, opidum sane celebre, et cuius constabularius peculiari iure regum Scotorum est vexillifer. Nomen verum Dundee Donum Dei alludendo interpretatur Hector Boetius hinc oriundus, qui bonis literis reflorentibus Scoticam historiam eleganter scripsit, eamque ex tam intima antiquitate ut in eius scriptis Paulus Iovius admiratus sit extare de his remotis ab orte partibus, Hebridibus et Orcadibus, mille amplius annorum memoriam, quum in Italia altrice ingeniorum tot saeculis post eiectos Gothos scriptores defuerint. Sed de hoc loco sic Ionstonus haud procul hinc natus:
TAODUNUM
sive
DEIDONUM
Qua Notus argutis adspirat molliter auris,
Hac placide coeunt Taus et oceanus.
Hic facili excipiens venientes littore puppes
Indigenis vasti distrahit orbis opes.
Saepe dolis tentata, et belli exercita damnis,
Invictis animis integra praestat adhuc.
Fama vetus crevit cum relligione renata,
Lucis et hinc fulsit pura nitela aliis.
Alectum dixere prius. Si maxima spectes
Commoda, fors donum dixeris esse Dei.
Tu decus aeternum gentisque urbisque Boeti,
Caetera dic patriae dona beata tuae.
3. Hinc in conspectu est Bochtycrag, arx quam plures menses Angli praesidarii defensarunt, cum perpetuae pacis studio matrimonium Mariae Scotiae cum Edwardo Sexto Angliae votis expeterent et promissum armis repeterent, demumque sponte deseruerunt. Oceano inde aperto obiacet Aberbroth, contracte Arbroth, locus cum amplis reditibus a rege Guilielmo in honorem Thomae Cantuariensis religioni olim dicatus, iuxta quem Rubrum Promontorium in latum longe conspiciendum porrigitur. Prope Esca australis in mare se evolvit, qui a lacu profluens praterlabitur Fynneim castrum incolis suis Lindesaiis Craufordiae comitibus illustre, de quibus iam antea dixi. Brechin deinde eidem flumen apponitur, quam cathedra episcopali David Primus exornavit, et in ostio Montrose, id est Mons Rosarum, opidum, quondam Colurca, ex occasu alterius eiusdem nominis exortum, quod inter duas Escas intersidet et comitis titulum Grahamorum familiae impertit. De quo haec Ionstonus:
CELURCA sive MONS ROSARUM
Aureolis urbs picta rosis, mons molliter urbi
Imminet, hinc urbi nomina facta canunt.
At veteres perhibent quondam dixisse Celurcam,
Nomine sic prisco et nobilitata novo est.
Et prisca atque nova insignis virtute, virumque
Ingeniis, patriae qui peperere decus.
Haud multum hinc abest Boschain baronum de Ogilvy, quibus ab Alexandro illo Angusiae vicecomite qui contra Donaldinos insulanos in cruento ad Harlaeum proelio caeso est origo et antiqua nobilitas.
4. De Angusiae comitibus Gilchristus Angusianus sub Malcolmo IIII rebus gestis clarus primus fuit quem legi Angusiae comes. Circa annum CIƆCCLII Ioannes Comin fuit comes Angusiae, qui in Francia obiit, eiusque vidua (forte comitatus haeres) enupsit Gilberto Umfravill Anglo. Ipse enim posterique ad comitia Angliae parlamentaria fuerunt evocati ad annum usque tertium Richardi Secundi tutulo comitum Angusiae. Iurisperiti tamen Angliae in iuris formulis illum comitem agnoscere recusarunt, eo quod Angusia infra regnum Angliae non esset, donec rescriptum quo rex ipsum nomine comitis Angusiae ad parlamentaria comitia evocaverit coram pro tribunali protulisset. Regnante Davide Brus, Thomas Stewart comes fuit Angusiae qui Berwicum ex improviso aggressus coepit statimque amisit, et paulo post in squalore carceris apud Dunbritton obiit. Douglasii autem excelsi atque invicti animi magnitudine a Roberto III temporibus Angusiae comitum titulo claruerunt, postquam Georgius Douglas regis filiam in uxorem duxerat, primi Scotiae comites habiti, et ad quos spectat coronam solemnibus regni conventibus ante reges gestare. Sextus autem ex hac stirpe Angusiae comes fuit Archebaldus qui Margaretam filiam regis Henrici Septimi Angliae et Iacobi Quinti regis Scotorum matrem in uxorem duxit, e qua Margaretam ille progenuit Matthaei Stewart comitis Lennoxiae uxorem, quae post fratris sine prole obitum iure suo in hoc comitatu Davidi Douglas de Peteindreich patrui sui filio cum consensu mariti et filiorum lubens cessit, ut familiam illam sanguine coniunctissimam beneficii etiam vinculo sibi arctius astringeret, cum filius Henricus nuptias reginae Mariae ambiret, e quibus Britanniae bono rex Iacobus magnae Britanniae monarcha auspicato natus.
MERNIS
ISCE regionibus Ptolemaei seculo insederunt Vernicones, forsitam iidem qui Vecturiones Marcellino. Nomen tamen penitus intercidit nisi tantillum eius in Mernis superesse opinemur. V enim in M in contextu orationis saepius transit in lingua Britannica. Haec Mernis regiuncula mari Germanico obversa pingui gleba satis librata camporum iacet planitie. Maxime autem memorandum est Dunnotyr, castellum ardue at inaccessae rupi e qua mare despectat superimpositum, moenibus firmis, turribus intercurrentibus communitum, quod diu Keithi e familia veteri et splendidissima, qui virtute duce consecuti sunt ut sint comites marescalli regni Scotiae haereditarii, huiusque provinciae vicecomites. Hic in porticu cernitur illa quam modo memoravi vexillationis legionis vicesimae antiqua inscriptio, cuius literas illustrissimus comes qui nunc floret antiquitatis admirator inaurandas curavit. A mari remotior Fordon locatur, cui a Ioanne de Fordon aliqua gloria, qui hunc oriundus Scotichronicon magno labore sedulo congessit. Cuius studio recentiores Scotorum historici plurimum debent. Sed vetustior glora a S. Palladii reliquiis hoc in loco olim, ut creditum, repositis, qui a Calestino pontifice Scotis anno CCCCXXXI apostolus destinatus.
MARRIA, MAR
Mari in mediterraneis supra Mernis, Marria ad sexaginta plus minus millia passuum se dilatando excurrit, qua latior occasum versus montibus intumescit, nisi qua Dee flumen, Ptolemeo Diva, et Donus flumen sibi viam aperiunt et campos foecundant. A Doni ripam Kildrummy magno est ornamento, vetus sedes comitum Marriae, nec longe dissita est. Est baronum Forbois habitatio qui vetusto generis splendore clari hoc cognomen (cum prius Bois vocarentur) acceperunt, postquam familiae haeres immanem ursum valide trucidasset. Sed ad ostium maiori sunt ornamento duo opida quae ab ostio, quod Britannice aber dicitur, ad unum mutuata nomen, ed unius agelli interiectu distincta, alterum citerius quod Devae flumen propius, episcopali dignitate quam huc a Murthlaco viculo rex David Primus transtulit, pulchris canonicorum aedibus, pauperum xenodochio, et scholis bonarum literarum publicis quas Guilielmus Elphinston loci episcopus anno CIƆCCCCLXXX ad erudiendam iuventutem consecravit, admodum est nobile et Nova Aberdon dicitur. Alterum ulterius Vetus Aberdon salmonum captura est celeberrimum. Verum Aberdoniam hisce versibus depingit qui inde oriundus Ioannes Ionstonus:
ABERDONIA
Ad boream porrecta iugis obsessa superbis,
Inter connatas eminet una deas.
Mitior algentes Phoebus sic temperat auras,
Non aestum ut rabidum, frigora nec metuas.
Foecundo ditat Neptunus gurgite et amnes
Piscosi, gemmis alter adauget opes.
Candida mens, frons laeta, hilaris, gratissima tellus
Hospitibus, morum cultus ubique decens.
Nobilitas antiqua, opibus subnixa vetustis,
Martiaque invicto pectore corda gerens.
Iustitiae domus, et studiorum mater honoris:
Ingenio ars, certant artibus ingenia.
Omnia ei cedunt, meritos genetricis honores
Pingere non ulla ars ingeniumve valet.
2. Omnem fere fidem superat quanta salmonum copia et haec et alia Scotiae flumina ex utraque regni parte abundent, piscis Plinio nisi fuerit Rheni esox minime notus, sed in hac septentrionali Europae parte notissimus puniceo, ut inquit ille, rutilans viscere. Autumno rivulis et plerumque vadosis locis coeuntes ova enixi sabulo cooperunt, quo tempore adeo sunt macilenti ut nihil fere praeter ossicula habeant. Ex ovis illis vere proximo tenelli pisciculi nascuntur, qui mare petentes brevi tempori in iustam crescunt magnitudinem, et natalia sua flumina repetentes adversus aquas luctantur, et si qua occurrunt obstacula verbere caudae, saltu quodam (unde salmonum forsitan nomen) cum intuentium admiratione facile superant, suisque se continent fluminibus donec pariant. Quo tempore lege cautum est ne capiantur, scilicet e sexto Idus Septembris ad Calendas Decembris. Interque maxima Scotiae commoda habiti videantur cum lege itidem prospectum fuerit ne Anglis divenderentur nisi Anglicis aureis numeratis. Verum haec aliis relinquo.
3. Quod ad Marriae comites, Alexandro Tertio regnante Guilielmus Marriae comes nominatur inter eos qui in regem erant offensiores. Davide Brus rerum potiente, Donaldus qui regni custos in lecto ante praelium ad Dryplin ab Edwardo Balloilo et auxiliaribus Anglis occisus, cuius filiam Isabellam rex Robertus Brus in priorem accepit uxorem, et qua genuit Marioriam matrem Roberti Stewart regis Scotorum. Sub eodem Davide memoratur Thomas comes Marriae, qui relegatus anno MCCCLXI. Et sub Roberto Tertio Alexander Stewart comes Marriae qui in praelio ad Harlaeum contra insulanos occubuit anno CIƆCCCCXI. Iacobi Primi temporibus, legitur in Scotichronico, Alexander comes Marriae obiit CIƆCCCCXXXV, bastardus filius Alexandri Stewart comitis Buchaniae filii Roberti Secundi regis Scotorum, cui rex successit in haereditate, utpote bastardo. Ioannes filius natu minor Iacobi Secundi postea hoc usus est titulo, qui convictus magicis artibus regi fratri perniciem molitum fuisse, vena incisa periit. Et post eium Robertus Cockerane Latonio ad hanc dignitatem evectus a Iacobo Tertio, mox a proceribus suspensus. Iam inde in usu non erat donec Maria regina Iacobum fratrem nothum hoc honore exornavit, nec adeo multo post, cum Marriae comitis titulum veteri iure ad Ioannem dominum Ereskin spectare deprehensum esset, pro Marria, Moraviam illi in honorarium titulum contulit, et Ioannem Ereskin virum antiquae nobilitatis Marriae comitem creavit, cuius filius eodem praenomine eodem iam honore laetatur, in utroque regno regi a consiliis.
BUCHANIA sive BUQUHAN
BI nunc Buquhan, Latine Boghania et Buchania, supra Donum flumen in mare prominet, Taizali olim sedes habuerunt. Hoc recentius nomen a bobus sunt qui deducunt, cum tamen ovibus pascendis terra sit aptior, quarum lana inprimis laudata. Quamvis fluvii hac in ora passim salmonibus sint foecundi, Ratram tamen flumen nunquam ingrediuntur, ut prodidit Buchananus, nec mihi fraudi sit eum in testem vocare, licet eius libri parlamentaria authoritate anno CIƆLXXXIIII sunt interdicti, quia multa in iis sunt delenda. Qui etiam prodidit in Ratrae ripa esse speluncam prope Stanys castrum, cuius natura praetereunda non videtur. Aqua e naturali fornice guttatim destillans statim in lapidum pyramidas vertitur, ac nisi opera hominum antrum subinde purgaretur, spatium usque ad fornicem brevi compleretur. Lapis autem qui ita gignitur velut mediam naturam inter glaciem et saxum obtinet: est enim friabilis, neque ad marmoris duritiem unquam consolidescit. De anseribus clairks quos ex arboribus enasci et hoc in littore et alibi, maturosque in matre decidere quidam cum admiratione crediderunt, cum illorum nidi et ova nusquam reperiantur, vix operaepretium est meminisse. Aviculas autem ex vetustis et putrefactis navium carinis procreatis testari possunt qui navem qua Franciscus Drake orbem circumnavigavit in Tamisis ripam subductam viderunt, cuius carinae exterius eiusmodi aviculae magno numero inanimes et implumes adhaeserunt. Qaurum tamen semina non fuisse e truncis sed ab oceano, quem rerum parentem dixere poetae, opinari libet.
2. Ingens etiam massa electri quae vel equi corpus magnitudine aequavit haud multis abhinc annis in hoc littus eiecta. Succinum, glessum et chrysoelectrum hoc docti vocant, et Sotacus succum esse qui ex arboribus in mare apud Britannos defluit et durescit existimavit, Tacitusque iuxta sensit dum scripsit, Foecundiora nemora lucosque sicut orientis secretis ubi thura balsamaque sudantur, ita occidentis insulis terrisque inesse crediderim, quae vicini solis radiis expressa atque linquentia in proximum mare labuntur, et vi tempestatum in adversa littora exundant. Serapio autem et recentioris aevi philosophi volunt exoriri e terra bituminosa sub mari et iuxta mare, ipsumque fluctus et tempestatem eiicere, partim pisces devorare. Sed quo ego aberravi? In viam redibo, et aberranti veniam impetret confessio.
3. Regnante Alexandro Secundo, Alexander Cominius honore comitis Boghaniae effloruit, qui Rogeri de Quincy comitis Wintoniae in Anglia filiam et unam haeredum duxit, eiusque e filio neptis eundum titulum Henrico de Bellomonte marito attulit. Ille enim regnante Edwardo Tertio in parlamentariis Angliae comitiis locum habuit nomine comitis Boghaniae. Postea Alexander Stewart filius regis Roberti Secundi fuit huius loci comes, cui successit Ioannes filius Roberti ducis Albaniae natu minor, qui a Carolo Septimo Galliarum rege cum septem millibus auxiliarium Scotorum in Galliam evocatus egregiam operam contra Anglos praestitit, tantaque cum laude meruit, caeso Thoma duce Clarentiae fratre Henrici Quinti regis Angliae apud Baugium, et magna si unquam alias de Anglis reportata victoria, ut Galliae constabilis fuerit constitutus. Sed tertio post anno ille cum fortissimis viris Archebaldo Douglas comite Wigtoniae et duce Turonum &c. alternante belli alea ad Vernolium ab Anglis devictus occubuit. Quos tamen, ut inquit ille,
aeternum memorabit Gallia cives
Grata suos, titulos quae dedit et tumulos.
Certe quod sub Carolo Sexto et Septimo Gallia fuit conservata et Aquitania recepta, Anglis exturbatis, plurimum Scotorum fidei et fortitudini se debere Galli non possunt non agnoscere. Comitatum autem Buchaniae deinde Iacobus Primus commiseratione permotus Georgio de Dunbar, quem marchiae comitatu prius ob crimen paternum authoritate parlamentaria exuerat, donavit, nec multo post Iacobus filius Iacobi Stewart de Lorna, qui cognomine Eques Niger, e Ioanna Somersetta hunc honorem consequutus reliquit posteris, et deficientibus iampridem masculis per filiam ad Douglasium iuniorem de Lochleven devenit.
4. A Buchania, littore reflexo et ad septentriones obverso, Boena est, et exigua praefectura Bamff, nec non Ainza minoris notae territoriolum castrumque Rothamay baronum de Salton, quibus cognomen Abernethy, habitatio. Sub his Strathbogy, id est Convallis ad Bolgy, comitum Atholiae olim habitatio, qui inde cognomen mutuati, nunc marchionis Huntley praecipua sedes. Hunc enim titulum rex Iacobus Sextus contulit Georgio Gordon comiti Huntley, domino Gordon et Badzenoth, antiqua nobilitate et numerosa clientela admodum illustri, cuius maiores a Setonis orti parlamentaria authoritate Gordoni nomen assumpserunt (cum Ioannis Gordonim militis filiam Alexander Seton cum haereditate admodum opima in uxorem duxisset), comitisque Huntley honorem a Iacobo Secundo anno CIƆCCCCXLIX acceperunt.
MORAVIA, MURRAY
RANS Grampium montem qui velut serie per cohaerentia iuga multis flexibus dorsum huc usque agit, Vacomagi olim sedes habuerunt ad sinum Vararim, ubi nunc Murray, Latine Moravia, sua feracitate, amoenitate, et fructiferarum arborum commoditate insignis. Spey fluvius inclytus per hanc sibi inter in mare aperit, in quo hospitatur cum Rothes castellum irragaverit, unde familia Lesleiorum comitis titulum accepit, ex quo rex Iacobus Secundus Georgium Lesley ad Rothusii comitis honorem evexit. Se hoc Spey poeta noster Nechamus:
Spey loca mutantis praeceps agitator arenae
Inconstans certas nescit habere vias.
Officium lintris corbis subit, hunc regit audax
Cursus labentis nauta fluenta sequens.
2. Loxa fluvius a Ptolomaeo memoratus, qui nunc Loss, iuxta in mare se condit, prope quem cernitur Elgina, in qua et Forres vicina vicecomes haereditarius Ioannes Dunbar de Cumnock e stirpe comitum Marchiae ius administrat. Ubi vero mare iam subiturus solum planius et mollius reperit et in lacum oloriferum, in qua olorina herba abundat, diffusus, castrum habet impositum Spiny, quod nunc primum suum habet baronem Alexandrum e stirpe Lindseiorum, uti vicinum Kinloss celebre olim monasterium (aliis Killflos a floribus non sine miraculo ibidem subito enatis cum cadaver regis Duffi trucidati et occultati eodem loco reperiretur), suum etiam habet dominum Edwardum Brus Angliae chartophylacem et regiae maiestati a sacris consiliis quem rex Iacobus VI baronum Brus de Kinloss creavit. Haec ad littus. Interius ubi iam Bean castrum (Banatia creditur quam memorat Ptolemaeus) vas marmoreum artificiose insculptum et Romanis numismatibus repletum anno CIƆCCCCLX fuit repertum. Iuxta Nardin sive Narne est vicecomitatus haereditarius Cambellorum de Lorna, ubi arx erat in peninsula ingenti altitudine mirificis operibus extructa et Danicis armis olim occupata. Parum hinc abest Nessus lacus peramplus, XXIII scilicet mille passibus in longitudine protensus, aqua adeo tepida ut in hoc rigenti coeli climate nunquam congelet, a quo tenui quasi montium isthmo Lutea sive Lothea lacus, qui in occiduum mare se per Aber emittit, dirimitur. Ad hos lacus duo olim extiterunt insignia propugnacula, quorum alterum Innerness, alterum Innerlotha a lacuum nominibus dictum. Innerness suum habet vicecomitem haereditario iure marchionem Huntley, qui late authoritatem exercet. Sed habe quae de his coniunctim cecinit Ioannes Ionstonus:
INNERNESS &
INNERBOTHEA
Imperii veteris duo propugnacula quondam,
Primaque regali moenia structa manu.
Turribus oppositis adverso in limine spectat
Haec Zephyrum, solis illa orientis equos.
Amnibus hinc atque hinc cincta, utrique piscibus amnes
Foecundi, haec portu perpete tuta patet.
Haec fuit, at iacet heu, iam nunc sine nomine tellus:
Hospita quae regum est hospita facta feris.
Altera spirat adhuc tenuis sufflamina vitae,
Quae dabit et fati turbine victa manus.
Dic ubi nunc Carthago potens? Ubi Martia Roma?
Troiaque et immensae ditis opes Asiae?
Quid mireris enim mortalia cedere fatis
Corpora, cum videas oppida posse mori?
3. Sub rege Roberto Brus Thomas Randophus eius e sorore nepos, qui pro patria summos labores gravissimasque contentiones suscepit, Moraviae comitis titulo fuit celeberrimus. Sub Roberto Secundo Ioannes de Dunbar, qui regis filiam in pretium violatae pudicitiae cum hoc Moraviae comitatu accepit. Sub Iacobo Secundo Guilielmus Creichton regni cancellarius et Archebaldus Douglas acerrime de hoc comitatu sunt digladiati, cum in Moraviae comitatu contra leges et instituta maiorum Douglasius, qui filiam Iacobi de Dunbar comitis Moraviae minorem duxerat, praelatus erat Creichtono, cui natu maior fuerat collocata, potentia et authoritate Guilielmi comitis Douglasii apud regem, quae tanta fuit ut non modo hunc et Moraviae, verumetiam alterum fratrem Ormondiae, cognatosque duos Angusiae et Mortoniae comitatibus auxerit. Sed haec potentia, quae non fida quia nimia, mox fuit ipsi exitio. Sub Iacobo Quinto frater eius quem regni vicarium constituit hoc honore usus est, et nostra memoria Iacobus regis Iacobi Quinti filius nothus hunc honorem a Maria regina sorore accepit, cui ille malam gratiam rependit cum ipsam, paucis procerum adscitis, pessimo in reges exemplo regno abdicaverit, quod tamen ipse paulo post globulo traiectus luit. Eius filia unica Iacobo Stewart de Down marito cum genus e regio sanguine, scilicet ab Albaniae ducibus, hunc titulum attulit, qui ab aemulis occisus filium Iacobum reliquit in hoc honore successorem.
LOQHUABRIA
UICQUID ultra Nessum ad occiduam deverget plagam et Aber adiacet Loqhuabria inde appellatur, id est antiqua Britannorum lingua Ostium Lacuum. Quod ad arctoam plagam, Rossia. Loquabria pascuis et sylvis laeta, nec sine ferri venis, frumenti non adeo ferax, sed piscosissimis lacubus at amnibus vix alteri cedit. Ad Lotheam lacum Innerlotha propugnaculo firmata, et mercatorum frequentia olim magnam claritatem obtinuit, sed piraticis Danorum et Norwegorum bellis excisa multis iam seculis ita iacuit neglecta ut vix ulla illius facies relinquatur integra. Quod innuunt quos modo protuli versiculi.
2. Comites, quos legi, habuit Loqhuabria nullos, sed circa annum salutis CIƆI thanum nominatissimum Banqhuonem, quem Macbethus nothus cum caede et sanguine regnum occupasset, timidus et suspiciosus e medio tollendum curavit, quod e quarundam magarum vaticinio comperisset fore ut eius posteritas extincta Macbethi sobole aliquando regno potiretur, et longa serie regnaret. Quod sane fide non caruit: Fleanchus enim Banqhuonis filius, qui per tenebras ignotus insidias evasit, in Walliam profugit ubi aliquandiu latuit, acceptaque in uxorem Nesta filia Griffith Ap Lewellin principis Northwalliae Walterum progenuit, qui in Scotiam reversus insulanorum rebellionem tanta fortitudinis laude compressit, et tanta prudentia regios in hoc tractu reditus administravit ut rex totius regni Scotiae seneschallum sive quaestorem (stewart vulgo vocant) constituerit. Unde hoc muneris nomen cognomen Stewart eius posteris indidit, qui passim per Scotiam numerosa nobilitatis sobole proseminati, magnis honoribus cumulati diu floruerunt, et ex illis ante annos terecentos supera triginta Robertus Stewert per Marioriam matrem filiam regis Roberti Brus ad regnum Scotiae, et modo Iacobus Stewart eius nominis Sextus rex Scotorum per Margaretam proaviam filiam Henrici Septimi (divino summi rectoris numine ita destinante) ad amplissimum Britannicae monarchiae fastigium universo terrarum orbe applaudente ascendit.
ROSSIA
OSSIA, ita dicta antiquo Scotorum vocabulo quod alii Promontorium, alii Peninsulam interepretantur, Cantae populi non absimili verbi notatione Ptolemaei aevo incoluerunt. Hec sua amplitudine diffusa utrumque prospectat oceanum: qua Vergivium, attollentibus se convexis iugis et crebris nemoribus, cervis, capreis, damis, et sylvestribus avibus abundat; qua Germanicum, arvis et pascuis est laetior multoque cultior. In ipso huius limine Ardmanoch recessit, excelsis montibus et nivi fidissimis assurgit. De quorum altitudine mihi mira nonnulli retulerunt, cum tamen veteres geometrae nec maris profunditatem nec montium altitudinem ad perpendiculum decem stadia, i. e. mille ducentos quinquaginta passus, superare prodiderint. Quod tamen qui Tenarif insulas Canarias ad XV leucas consurgentem aspexerunt, et vicinum illis oceanum navigarunt, verum esse nullo modo admittunt. Lovet hac in parte est castrum et baronia celebris familiae Fraseriorum quam de regno Scotico optime meritam Iacobus Secundus, ut perhibetur, in baronum ordinem adscivit, et Clan Ranaldi gens cruentissima inito certamine totam extinxisset nisi divinitus octoginta e primariis huius familiae viris uxores gravidas domi reliquissent, quae totidem maribus editis familiam redintegrarunt.
2. Ad Nessi vero ostium Chanonry a canonicorum collegio opulento dum res stetit ecclesiastica floruit, in qua episcopo Rossensi cathedra est constituta. Iuxta locatur Cromerty, ubi Urqhuart vir nobilis iure avito huius praefecturae vicecomes ius dicit, statioque est cuilibet classi quantumvis magnae adeo commoda et secura ut nautis et geographis Portus Salutis nominetur.
Supra Littus est Altum, cuius meminit Ptolemaeus, nunc ut videtur Tarbarth, ibi enim littus alte eminet, hinc Cromero portu illo tutissimo, inde Celnio, nunc Killian flumen inclusum. Haec ad oceanum orientalem. In occiduum mare, Longus fluvus a Ptolemaeo memoratus, qui hodie Lough Longas, influit. Deinde Cerones, ubi nunc Asinshire, regio plurimis aestuariis interscisa consederunt.
3. Rossia comitum seriem a scriptoribus contexere plusquam difficile est. Ante annos plus minus quadringentos Ferqhuardum hoc titulo floruisse legitur, deficientibus autem masculis ad Waltelrum Lesley, qui rebus animose sub Lodovico imperatore gestis nomen Generosi Equitis promeruit, per filiam devenit, e qua Alexandrum comitem Rossensem et filiam Donaldo Insularum Hebridum domino enuptam genuit. Alexandro nata erat unica filia quae in Robertum Albaniae ducem ius suum omne transcripsit, quo irritatus Donaldus ille Insulanus, regnante Iacobo III se regem insularum et Rossiae comitem dixit, longe lateque ferro et flamma in patriam grassatus. Demum rex Iacobus Tertius parlamentaria authoritate anno CIƆCCCCLXXVI Rossiae comitatum coronae ita adnexuit ut successoribus nec ipsum comitatum nec aliquam eiusdem particulam ullo modo a corona abalienare, vel cuicunquen nisi regum secundogeniti e legitimo connubio concedere ullo modo liceant. Unde hodie Carolus regis filius secundogenitus dux Eboraci eodem utitur et fruitur.
SUTHERLANDIA
LTRA Rossiam Sutherlandia Germanicum prospectat oceanum, pecori alendo magis quam frugibus ferendis commoda. In qua ex candido marmore surgunt montes, miraculum sane in frigida hac plaga, sed nullo fere usui, cum luxuria in aedificando et otiosa illa opum ostentatio in has remotas regiones nondum penetraverit. Dunrobin castrum in hac celeberrimum, comitum Sutherlandiae veterum sedes primaria, e stirpe ni fallor Moravia. Inter quos celebratur Guilielmus sub rege Roberto Brus, qui sororem regis Davidis germanam duxit filiumque ex ea genuit, quem regni successorem rex David declaravit, et in eius nomen proceres iureiurando adegit. Sed ille paulo post morte sine liberis praereptus, et comitatus tandem per filiam et haeredem ad Antonium Gordonum ex comitum Huntley familia haereditario devenit.
CATHANESIA
UPERIUS Cathanesia, vulgo Catness, iacet mari Germanico obiecta et numeroso littorum ambitu inflexa, in qua Ptolemaei aetate Catini, sed perperam in exemplaribus Carini, apud quos ille idem Ptolemaeus Ilam fluvium statuit, qui hodie Wisle videatur. Huius incolis ex pecore pascendo et piscando maximus est proventus. Praecipuum castrum Girnego dicitur, in quo Cathanesiae comites plerumque agunt. Episcopalis sedes est in Dornok obscuro alioquin viculo, ubi etiam sedem vicecomiti Cathanesiae constituit rex Iacobus Quartus, vel ad Wik prout res postularent.
2. Cathanesiae comites iidem olim erant qui etiam Orcadum comites, sed tandem divis perque Malisii cuiusdam filiam primogenitam datam in uxorem Guilielmo de S. Claro, vulgo Seincler, regio panitario, eius posteri hunc honorem comitum Cathanesiae sunt adepti, et eodem etiamnum laetantur.
STRATHNAVERN
XTREMAM totius Britanniae plagam, quae obversa littorum fronte arctum prospectat et maioris ursae mediam caudam, quam imperia transferre credidit Cardanus, sibi habet verticalem, tenuerunt, ut apud Ptolemaeum videre est, Cornabii. Inter quos Nabeum flumen collocat, quae nomina inter se adeo sunt cognata ut gens a flumine quod accoluit inde nomen traxisse videatur, nec ab his omnino alienum est hodiernum nomen Strathnavern, id est Vallis ad Navern. Regio a glebae fertilitate minus foelix, iniuriaque coeli rigentis minus culta, et inde a lupis saevissimis gravissime infestata, qui non solum in armenta maximo damno, sed etiam in homines magno periculo adeo immaniter grassantur, non modo in hoc sed a pluribus etiam aliis Scotiae partibus, ut ex parlamentaria sanctione vicecomites et incolae in singulis comitatibus ter singulis annis ad lupos et eorum catulos tollendos venatum prodire iubeantur. Sin in arctoa hac regione hoc quid habeat consolationi, totius Britanniae minima nocte dieque maxima fruitur. Diem enim maximam est distantia LIX graduum et LX scrupulorum ab aequatore habet XVIII horarum et XV scrupulorum et minimam noctem V horarum et scrupulorum LXV. Adeo ut verus non sit panegyristes qui olim dixit solem hic tantum non occidere sed praeterire et horizontem stringere, ex Taciti authoritate scilicet, quod extrema et plana terrarum humili umbra non erigunt tenebras. Sed verior Plinius ex vera ratione, ubi agit de longissimis diebus pro inclinatione circuli solaris ad horizontem longissimi, inquit dies sunt in Italia horarum quindecim, in Britannia septemdecim, ubi aestate lucidae noctes haud dubie re promunt id quod ratio cogit credi. Solstitii diebus accidente sole propius verticem mundi, angusto lucis ambitu, subiecta terrae continuos dies habere senis mensibus, noctesque a diverso ad brumam remoto.
2. Caeterum in hoc tractu extremo, quem in ortum Ptolemaeus longius prociit cum in septentriones feratur (quo nomine Rogerus Baconus in suo Geographia eum olim notavit), Tacitus dixit immensum et enorme spatium procurrentium terrarum velut in cuneum tenuari, tria procurrunt a priscis scriptoris memorata promontoria Berubium, nunc Urdehead iuxta Bernswale viculum, et Virvedrum, nunc Dunsby alias Duncans Bay, quod remotissimum Britanniae promontorium existimatur. Orcas tamen e regione insularum Orecadorum insularum omnium ultimum constituit Ptolemaeus, quod vulgo nunc Howburne dicitur, Ptolemaeo etiam Tarvedrum et Tarvisium, quod nomen, si me mea non fallit coniectura, invenit eo quod Britanniam finit. Tarvus enim Britannice finiendi significationem habet, cum quo et nos huic libro finem imponamus, de Orcadibus et Hebudibus sive Hebridibus et Shetlandia suo loco dicturi.
Haec de Scotia paucioribus quam pro tanti regni dignitate perstrinxi, nec dubito quin alius quispiam pluribus et floridiore penicillo certius et exploratius depingat, cum haec a nobis remotiora et haectenus clausa, principum (ut dixi) maximus iam aperiat. Interim si quis somnus me habuit (dormitat enim nunnunquam vigilantissimus), aut error in ignota regione e via et veritate abduxit (errores certe ubique obvii), agnoscenti pro humanitate lector ignoscat, et errantem in viam benigne reducat.
Perge ad Hiberniam
ADENI 
ERCHIA
ARRICTA
YLAE