Tessera caerulea — commentariolum. Tessera rubicunda — nota textualis. Tessera viridis — translatio
TISSIMOQUE PRINCIPI
IACOBO, BRITANNIAE
MAGNAE, FRANCIAE ET
HIBERNIAE REGI, FIDEI
PROPUGNATORI, AD
AETERNITATEM BRI-
TANNICI NOMINIS
IMPERIIQUE
NATO,
PERPETUAE PACIS
FUNDATORI,
PUBLICAE SECURITATIS
AUTHORI
GULIELMUS CAMDENUS
MAIESTATI EIUS DEVOTISSIMUS D. D. CON-
SECRATQUE
UAE
in prima huius libri editione ante annos viginti praefatus eram,
eadem et eisdem verbis, pauculis adiunctis, in hac postrema editione
benevelo lectori nunc denuo praefari haudquaquam dispudet. Eximius
veteris geographiae restaurator Abrahamus Ortelius ante annum
tricensimum mecum pluribus egit ut Britanniam nostram, antiquam illam
illustratrarem: hoc est, ut Britanniae antiquitatem et suae
antiquitati Britanniam restituerem, ut vetustis novitatem, obscuris
lucem, dubiis fidem adderem; et ut veritatem in rebus nostris, quam
vel scriptorum securitas vel vulgi credulitas proscripserant, quoad
fieri posset, postliminio revocarem. Opus sane arduum et plusquam
difficile, in quo quantopere sit sudandum ut nemo fere sentit, sic
nemo plane credit, nisi qui ipse aliquando periculum fecit. A
proposito tamen, quantum rei difficultas me deterruit, tantum ad id
ipsum aggrediendum charissimae patriae gloria excitavit. Ita dum
simul onus subire metui, et patriae gloriae, quantum in me sit,
deesse nolui, res diversissimas, timiditatem et audaciam, quae
nunquam in eundem hominem cadere posse putavi, nescio quo pacto in me
coniuncta animadverti. Verumenimvero Deo auspice, comite Industria,
rem agressus omni animo, cogitatione, opera, et assidua meditatione
in eandem succisivis horis totus incubui. In Britanniae ἔτυμον et
primos incolas timide inquisivi, nec in re dubia quicquam
asseveranter affirmavi. Gentium enim origines vetustate nimia, velut
quae magno loci intervallo vix cernuntur, esse obscuras, imo incertas
certo novi, perinde ac magnorum fluminum noti sunt decursus, nota
diverticula, noti confluentes, nota ostia, fontes autem ipsi
plerunque latent ignoti. Britanniae divisiones antiquas pervestigavi,
florentissimorum regnorum Angliae, Scotiae et Hiberniae ordines et
tribunalia compendio memoravi.
In singulis horum regionibus qui sunt limites (non tamen exiliter ad
decempedam), quae terrae dotes, quae antiquioris memoriae loca, qui
duces, qui comites, qui barones, et quae familiae vetustiores et
splendidiores (nec sane singulas, quis enim poterit?) paucis
percensui. Quid praestiterim dicant qui recte iudicare norunt, nec
illi quidem facile diiudicent. Tempus autem testis incorruptus
edocebit, cum invidia quae vivos sectatur contiscat. Hoc tamen dicam,
quae ad latentem antiquitatis veritatem eruendam imprimis faciant, a
me neutiquam fuisse neglecta; subsidio mihi antiquissimae linguae
Britannicae et Anglo-Saxonicae notitiam qualemcunque comparavi.
Angliam fere omnem peragravi. Versatissimum et peritissimum quemque
in sua regione consuli. Scriptores patrios, Graecos, Latinos qui vel
semel Britanniae meminerunt studiose evolvi. Publica regni
commentaria, sacra scrinia et archiva, bibliothecas plures, urbium et
ecclesiarum tabularia, monumenta et veteres schedas excussi, eaque
quasi testimonia de coelo omni exceptione maiora advocavi, et certe
ipsissimis quibus loquuntur verbis, licet barbarie infuscatis, ut
veritati suus integer constet honos, in medium, cum res postulare
videretur, produxi.
2. Nae tamen ego parum prudens et minus modestus videar, qui ex
infimo antiquariorum subsellio, cum bene latere potuerim, in
eruditissimi huius seculi theatrum, inter varios ingeniorum et
iudiciorum gustus scriptor prodierem. Sed ut quod res est libere ac
ingenue dicam, patriae charitas, quae omnes omnium charitates
complectitur, Britannici nominis gloria, amicorum consilium modestiam
meam expugnarunt, et velim nolim etiam adversus iudicium meum me hoc
onus, cui impar sum, subire impulerunt et in publicum protruserunt.
Iudicia enim, praeiudicia, censuras, obtrectationes, reprehenesiones
confertim quasi sub signis in procinctu undique me circumsidere
prospicio. Alii sunt qui totum hoc rei antiquariae studium ut
curiosam in praeteritum diligentiam omnino aspernantur et reiiciunt.
Quorum authoritatem ut non penitus totam contemno, ita sane
prudentiam non valde admiror. Nec mihi rationes desunt quibus bonis
et cordatis hominibus, qui patriam illustratam cupiunt, hoc
institutum facile probare, et in his studiis suavissimam animorum
oblectationem, et libero homine non indignum docere possem. Si qui
vero sint, qui in urbe sua hospites, in patria sua peregrini et
cognitione semper pueri esse velint, sibi per me placeant, sibi
dormiant, non ego illis haec conscripsi, non illis vigilavi. Sunt
alii qui mihi tenue dicendi filum, et horridulam ac incomptam
orationem obiicient. Agnosco sane, nec enim aurificis statera (quod
iubet Varro) verbum unumquodque appendi, nec orationis omnes
undique flosculos carpere decrevi. At quid haec obiicient, cum ipse
eloquentiae parens Cicero hoc argumenti genus ἀνθηρογραφείσθαι posse neget, et, ut
inquit Pomponius, facundiae minime sit capax? 
3. Complures etiam vel eo nomine forsitan insultabunt, quod
coniecturis subinde antiquorum nominum origines venari et indagare
ausim. Qui si coniecturas omnino pergent porro excludere, vereor ne
magna politioris literaturae atque adeo humanae cognitionis pars
pulsa tandum exulet. Mentis enim nostrae acies ita plerumque est
hebes ut multa in omnibus artibus coniecturis persequi et explicare
cogamur. In re medica σήμεια, τεκμήρια, εἴκοτα, quae
nihil fere aliud sunt quam coniecturae, locum obtinent. In rhetorica,
iure civili, et aliis artibus coniecturae suam sedem habent, eamque
tuentur. Cum autem 
coniecturae rei latentis sint indicia et (ut inquit Fabius)
rationis ad veritatem directiones, inter antlias quibus tempus
veritatem in Democriti puteo demersam haurire, et subducere
solet, ego semper numerandas existimavi. Quod si animum inducant
aliquem e coniecturis locum tribuere, ut mihi etiam veniam tribuant
non dubito quin modestia et moderatio mea in his tractandis facile
impetraverit. Plato in Cratylo iubet ut nominum
origines ad barbaricas linguas, utique antiquiores revocemus, ego ad
Britannicam sive Wallicam (ut iam vocant) linguam, qua primaevi et
antiquissimi huius regionis incolae usi sunt, in etymis et
coniecturis semper recurro. Iubet ille ut rei nomen, nomini res
consonet: si dissonet, ego minime admitto. In rebus, inquit ille, est φωνή, σχῆμα, χρῶμα. Si haec nomine non
exprimantur cum contemptu ubique reiicio. Etymologias obscuriores,
duriusculas, aegre detortas, et quae in varias partes duci possint,
hisque nostris commentariolis intexere non sum dignatus. Denique in
coniecturis adeo parcus et provide cautus fui ut (nisi me fallam)
aequo lectore non εὔτολμος certe τολμηρός videri non
potuero. Licet vero semel atque iterum in hac suavi ingeniorum
prolusione unam et alteram coniecturam in una eademque re attulerim:
unitatem tamen veritati consecratam esse interim non obliviscor.
4. Erunt fortasse qui fastidiose et ambitiose succenseant quod hanc
vel illam familiam tacitus praeterierim, cum instituti minime fuerit
mei famiias nisi illustriores meminisse, neque eas quidem omnes
(volumina enim complerent), sed quae mihi pro suscepti operis methodo
se obtulerunt, et alius Deo favente de nobilitate Britannica
benemerendi dabitur locus. Verum qui hoc nomine maxime succensent, ex
eorum fortasse numero sunt quorum in patriam merita sunt minima et
nobilitas nupera.
5.
Itidem illi fortasse quod nonnullos superstites laudibus aspersi me
reum postulabunt. At hoc breviter modiceque factum, idque ex
veritatis fiducia, ex consentiente bene iudicantium de virtute
suffragio, et mente nullius adulationis conscia. Ex modicis tamen
quas aspersi laudibus ipsi laudati admoneantur ut se iisdem non
indignos praestent ut partam gloram tueantur indiesque adaugeant.
Suum enim cuique decus quicquid scriptores chartis illinunt, sera
rependet posteritas, in quam ego intentus, et non in hoc praesens
aevum. Interim meminerint laudare bonos est posteris velut e specula
lumen quod sequantur ostendere. Verum etenim illud est
Symmachi, ornamentis bonorum incitatur imitatio, et virtus
aemula alitur exemplo honoris alieni. Si quis unius et alterius
mentioni et laudi me dicet locum quaesiisse, confitentem habet reum.
Neque iustus sine mendacio candor apud bonos crimini vertendus, et
amicorum virtuti aliquid tribuendum. Quomodocunque virtus et gloria
semper aliquos infensos habet, et homines praesentia invidia,
praeterita veneratione prosequantur, absit ut adeo iniqui simus rerum
et hominum aestimatores ut nostra tempora sub laudatissimis
principibus, viris laude dignis effoeta esse censeamus. Sed qui
bonorum laudibus invident, metuo ne illi ipsi male conscii etiam
malorum vituperationes ob morum similitudinem sibi obiectari
conquerantur.
6. Non deerunt qui me hoc vel illud opidulum aut castrum omisisse
subaccusent, quasi ego alia quam celeberrima et ab antiquis memorata
vel nominare instituerim, nec operae pretium quidem nominasse, cum
nihil praeter nuda nomina memoria dignum occurrat. Hoc enim mihi
inprimis propositum susceptumque fuit consilium, ut loca illa quorum
Caesar, Tacitus, Ptolemaeus, Antoninus Augustus, Provinciarum
Notitia aliique vetusti scriptores meminerunt, et
tempus caeca quadam caligine nominibus extinctis, mutatis aut
corruptis iam circumfudit, indagarem et e tenebris eruerem. In his
indagandis, ut minus comperta asseveratione non affirmo, ita quae
probabilia haudquaquam subticeo. Quod vero singula non eruerim, etsi
operoso et impendioso labore investigaverim, non mihi sit fraudi, ut
nec metallico qui, dum grandiories metalli venas invenerit,
minutissimas et latentes fibras non videt, vel, ut illud e
Columella usurpem, sicut in magna sylva boni venatoris est
feras quamplurimas indaganter capere, nec cuiquam culpae fuit non
omnes cepisse, ita et mihi: aliqua aliorum diligentiae sunt
reliquenda. Nec bene docet, inquit vir magnus, qui omnia docet et
nihil aliis inveniendum reliquit. Alia aetas, alii homines alia in
lucem indies proferent. Mihi satis superque incepisse, et in lucro
ponam me alios in hanc arenam provocasse, sive denuo scribant sive
mea emendent.
7.
Sunt, ut audio, qui monasteria et eorum fundatores a me memorari
indignantur. Dolenter audio, sed cum bona illorum gratia dixerim.
Itidem indignentur, imo fortasse oblivisci velint et maiores nostros
Christianos fuisse et nos esse, cum non alia Christianae eorum
pietatis et in Deum devotionis certiora et illustriora uspiam
extiterint monumenta, nec alia fuere plantaria unde Christiana
religio et bonae literae apud nos propagatae, utcunque seculo
corrupto averruncanda filix in illis plus nimio succreverit.
8. At insimulabunt iam mathematici, et in crimen vocabunt quasi in
geographicis longitudinis et latitudinis dimensionibus toto caelo
aberraverim. Audi quaeso tabulas astronomicas novas, antiquas,
manuscriptas, Oxonienses, Cantabrigenses, regis Henrici Quinti
diligenter contuli. In latitudine a Ptolemaeo plurimum discrepant,
inter se fere conspirant, nec tamen terram e suo centro dimotam esse
cum Stadio existimo. His igitur usus sum. In
longitudine autem nullus consensus, concentus nullus. Quid igitur
facerem? Cum recentiores perpendiculum in navigatoria pixidie magnete
illitum inter Asores insulas recta polum Borealem respicere
deprehenderint, inde longitudinis principium tanquam a primo meridiano
cum illis duxi, quam nec ubique λεπτομερῶς
permensus sum.
9.
Obscuritatis, fabularum, aut vagae narrationis culpam non est, ut
spero, cur deprecer. Ab obscuritate nullum est periculum, nisi illis
qui literas antiquas et historias nostras primoribus labris non
gustarunt. Fabulis ne tantillum quidem tribui, et, ne digressionibus
hinc inde vagarer, titulum (quod monet Plinius) saepius legi,
et identidem me interrogavi quid scribere inceperim. Tabulas
chorographicas, qua lenocinante pictura oculis esse iucundiores, et
in his geographicis studiis plurimum interesse fateor, maxime cum
mutis tabulis literarum lumen accedat, multi in hoc opere diu
desiderarunt. Hoc tamen praestare facultatis non erat nostra. Nunc
tamen, Georgio Bishop et Ioanne Nortun curantibus, illae additae ex
Christophori Saxtoni et Ioannis Nordeni chorographorum peritissimorum
descriptionibus.
10. Sed ne nimis in proaemio excurrat oratio, ad hoc opus elimandum
omne industriae meae curriculum hos aliquot annos pertinaci verititis
studio et fide syncere antiqua ad patriam illustrandam elaboratum
est. Gentem nullam in calumniam rapui, nullius famam laesi, nullius
in nomen lusi, nullius fidem imminui, ne Galfredi quidem
Monumethensis, cuius historia (quam maximopere confirmare velim)
inter eruditos habetur sane suspectior, nec aliquam scientiae
persuasionem mihi indui nisi quod scire velim. Nescire igitur et in
plurimis me errare posse libens lubensque fateor, nec erroribus
indulgebo. Quis totam diem iaculans semper collineet? Multa sunt in
his studiis, ut inquit ille, cineri supposita doloso.
Errata possint esse multa a memoria: quis enim in memoriae thesauro
omnia simul sic complectitur ut pro abitratu suo possit expromere?
Errata possint esse plura ex imperitia: qui enim tam peritus ut caeco
hoc antiquitatis mari cum tempore colluctatus scopulis non allidatur?
Fieri etiam potest ut ex scriptorum authoritate et aliorum quos fide
dignissimos existimavi erraverim. Nec quidem, ut habuit
Plinius, alius pronior fidei lapsus quam ubi rei falsae
gravis author extitit. Locorum pecularia alii qui incolunt
accuratius observent, si monuerint in quo erraverim, cum gratia
corrigam; quod imprudens omiserim, adiiciam; quod minus explicaverim,
edoctus plenius edocebo, modo sine livore et contentionis studio,
quae candidis et veritatis studiosis sunt indignissima, hoc fiat.
Haec tamen interea a te, humanissime lector, tua humanitas, mea
industria, patriae communis charitas, et Britannici nominis dignitas
mihi exorent ut quid mei sit iudicii sine aliorum praeiudicio libere
proferam, ut eadem via qua alii in his studiis solent insistam, et ut
erratis, si ego agnoscam, tu ignoscas. Quae ut ab aequis et bonis
magis sperenda quam petenda sentio: ita iniquos et malos, qui omnes
in conviviis rodunt, in circulis vellicant, invident, calumniantur,
obtrectant, nihil moror. Obtrectationem enim stultorum esse
thesaurum, quem in linguis gerunt, e comico didici, et invidiam
(dicam Invidia adstante) non in alio quam degeneri, minuto et ieiuno
animo domicilium sibi collocare explorate cognovi. Candida et proba
ingenia ut invidiam facile contemnunt, ita ne norunt quidem invidere.
Me autem et mea scripta omnia piorum et doctorum iudicio in singulis,
ea qua par est reverentia, demisissime submitto et subiicio, quibus
professione pietatis in patriam hic labor, si non approbetur, certe,
ut spero, excusetur. Vale, fave et fruere.