Tessera caerulea — commentariolum. Tessera rubicunda — nota textualis. Tessera viridis—translatio.

ACTUS II, SCENA i

Panurgus Badilindo quid sibi audierit refert, eumque propterea ira furentem spe novae fraudis aegre compescit.

PAN. Panurge, fraudis hoc documentum tuae est.305
I nunc et oculos fige cornicum, sagax
Artis Pelasgae structor. Ambitio tulit
Opima per te spolia?Devictus throno
Capite revulso, truncus, umbrarum incola
Basilius Orcum intravit. Ignavum pecus! 310
Quin sancta deinceps castra virtutis colis
Innocuus, insons, pectoris aperti puer?
Sed esto, primus cessit incassum labor.
Hanc exeundi nullus est plagam modus?
Periere cuncta! Cuncta periissent licet, 315
Superest Panurgus. Hic dolos, iras, scelus
Omnesque Stygii cernis apothecas dei.
Habeo. Revixi, mente donamur nova. (Haeret meditabundus.)
Praelusit ista veles ac tyro furor.
Quid primus ardor, quid vides poterant manus? 320
Nunc sum Panurgus. Veniat in casses fera,
Et tota veniet. Crevit ingenium malo.
BASILIND. Ut ardet animus scire quid solers labor,
Et prima vafri machina Panurgi patret!

Viso Basilindo Panurgus se primo in angulum theatri subtrahit, deinde se ipsi ultro offert.

PAN. Sed en propinquum flectit huc princeps gradum. 325
Nunc fraudulenti cauto Dulichii dea
Ades clienti.
BASILIND. Vota succedunt? Ratem
Per regna Nerei prospere impellit Notus?
PAN. Amica sortem spondet auratam dea;,
Haud usitatis artibus tamen dabit. 330
Patuere cuncta: vota, consilia, doli.
Saevis adactus mortis infandae minis
Omnia retexi. Retia elusit fera,
Tuumque frater devovet Averno caput.
BASILIND. Patuere cuncta? Rexque me letho vovet? 335
Cerbere trifaux, sic perfluunt rimis fibrae?
Hic ille fandi fictor et fraudum catus
Opifex Panurgus? Spiritum ignavum expue.
Vafer bilinguis, proditor honoris peri.

Stricto gladio fertur in Panurgum ipsum fossurus.

PAN. Furias coerce, siste, quo praeceps ruis? 340
Pariter ruina te quoque invoves mea.
Ego, si profusus sceptra tibi pareret cruor,
Ultro oppetissem, vita servatur tibi.
Astuta nescis tecta, Daedaleos mei
Nescis recessus ingeni. Mille artium 345
Dives suppelex pyxides farsit meas.
Me comite, princeps, regiam actutum petes.
BASILIND. Collum securi seceret ut ultro offeram?
Moriere pestis, proditor apertus liques.
PAN. Tantisper ensi parce, consilio furor 350
Immane quantum discrepat! Sanam precor
Adverte mentem. Profuit multis capi,
Cepisse nocuit, id quod eventu scies.
Hac qua triumphant, qua tument plagam inferam.
Aristobulum casse conclusum suo 355
Mox collocabis. Invidia facti, facem
Me ventilante, regiam afflabit domum.
Abeamus intro, fraudis exponam vias.
BASILIND. Ferrum recondo. Vera si canis hac vafra
Fraterna consors sceptra, torquabis manu. (Exeunt.) 360

ACTUS II, SCENA ij

Puer Aristobuli fidem fallit. Aristobulus revertenti in aulam Basilindo insidias struit.

EPHEB. O pulchra buxi filia, o Dryadum lepos,
Aristobuli grande depositum, et meae
Index fidelitatis! Arcano latet
Quae gaza gremio? Numne lanifices alunt
Thisbea vermes folia, qui niveo vomunt 365
Ab ore serum vellera? An murrheus onyx?
Quodcunque latitat pignus, immenso flagrat
Studio videndi pectus. — vetor. Vetet
Aristobulus. Nulla quae claudit sera
Aperire laxos pixidae, iubet sinus 370
Fidemque spondet arbitro carens locus.
Age, iuvat explorare. — Proh peri miser!
Crudelis ales! Siccine fidelem larem,
Et me relinquis profuga? Non haec te manus
Dulci e parentis rapuit implumem casa. 375
O si quis arte Daedala aerias mihi
Nunc aptet alas, Nise, vel tuo ferar
Fato per auras,. perfidi ut sceleris luat
Mea Scylla paenas!
ARIST. Syngrapham cape regis
Metumque pelle.
EPHEB. Ast obvium extendit gradum 380
Dominus severus.
ARIST. Num stat invicto fides
Adamante firmior? Age depositum ocyus
Exprome.
EPHEB. Supplex pedibus advolvor, preces
Ne sperne, princeps. Pignus occlusum furor
Dum curiosus reserat, arripuit fugam 385
Inauspicata volucris. Edoctus malo
Meliora spondeo; saepe labantem docet
Firmare gressum lapsus.
ARIST. Iuvenes fides
Sic avolavit? Vile terrarum probum!
Caputque pluma levius! I, dubii laris 390
Sequere volucrem.

ACTUS II, SCENA iij

Aristobulus una cum satellite et famulo a Basilindo et Thrasymacho confodiuntur. Cuius caedis invidiam in ipsum regem, corrupto regio diplomate, derivat Panurgus.

Basilindus suum ministrum Thrasymachum pone columnam ab altero latere in insidiis collocat.

BASILIND. Structa stet acies brevi
Ruitura in hostes. Regiae lumen domus
Sontumque terror, fratris ad nutum peto
Accitus aulam.
ARIST. Gratior nemo terit
Regis meumve limen.
BASILIND. Agnosco fidem. 395
At nos in aulam causa quae vocat nova?
ARIST. Populique principisque sub pari salus
Fato laborans.
BASILIND. Tartari emissus specu
Num vitiat auras livor, et nigras trahit
Secum cohortes? Noster ut Martem sitit, 400
Iuguloque gestit ludere hostili chalybe?
Reddentur Orco monstra. Sed contra gradum
Quis fert Megaerae spurius? Armata manu
Cui minitaris, larva? Quem, furia, petis?
PERCUSSOR Peto Basilindum. Mucro destituat latus 405
Et dextra nodos capiat: sic laesi iubent
Mandata regis, ensis et furiae mei.

Tenet dextra strictum gladium, altera sclopetam.

BASILIND. Prodimur. Aristobule, sic tendis plagas,
Fidemque fallis?

Dato pede signo a Basilindo Thrasymachus silenter in percussorem ex improviso involans a tergo, excusso prius de manu sclopeto, ipsum ter ferit pugnione. Tum arreptis cadentis armis se proripit. Stupentem ea re Aristobulum sica occupat Basilindus. Tum involat latus Panurgus, qui haec omnia in limine expectaverat.

THRAS. Hoc et hoc habe.
PERCUSS. O peri!
BASILIND. Et tu profundae mortis innantem lacus 410
Charontis alnum scande.
PAN. Purpuream vomunt
Ut perduelles flumen! Ut oculos iuvat
Cruenta, princeps, scena!
BASILIND. Iam Tyrio mihi
Tingitur aheno purpura, et victrix brevi
Comante Daphnis serpet in frontem tuba. 415
PAN. Baslinde, vivit frater. Hic restat doli
Peragendus actus.
BASILIND. Perfer ad metam scelus.
PAN. Viden’ has tabellas? Fronte mutata gerent
Aristobulum, regio et iussu Stygi
Datum loquentur. Nomen eradet tuum 420
Hic potior auro pulvis.
BASILIND. Inventum placet.

Audito strepitu intrat Aristobuli famulus.

FAM. Quis pepulit aures clamor? O lethi genus!
Sic cadit Aristobulus?
BASILIND. At quo te pedes?
FAM. Horreo! Rigesco.
BASILIND. Mitte puerile metum,
Animosque recipe.Noxium cecidit caput. 425
Te sors manebit melior, et fulvo scatens
Crumena nimbo, caede maculari domos
Iubente rege, teque conductum necis
Si mentiare satellitem.
FAM. Aversor nefas.
Supplica iusta sceleris artifices oppriment. 430
PAN. Vesica fastus tollit?
BASILIND. Stolidum pecus,
Et sancta fidei vincla Rhadamantho refer. (Gladio confodit.)
FAM. O plaga!
PAN. Clauso lateat edictum sinu,
Neobulus ut deprensat, et regis caput
Devoveat umbris. Ibit in furias puer. 435

Exeunt relictis in scena mortuis tribus.

ACTUS II, SCENA iiij

Neobulus deprehenso in satellitis sinu diplomate regio corruptio, cum Basilindo et Andronico in regem coniurat.

Intrat Neobulus territus strepitu pavensque. Cui praecedit puer accensas faces praeferens, quas ipse capiens circumspicit et explorat undique. Tandem visis sub pedibus cadaveribus haeret aitque.

NEOB. Proh scena portentosa! Quod cerno nefas?
Quibus ora turpis decolorabit cruor?
Agnosco vultus, patrium agnosco iubar. (Procumbit in genua.)
Prosgtratus heu me! Genitor occubuit meus.
Ah fare, si quis spirat in venis vigor, 440
Quis immerentis pectus illaetabile
Perrupit ensis vulnere? O dolor! Heu nefas!
O si tulissem lateris obiectu mei
Crudele vulnus! Halitu afflatus meo
Redivivus o si redeat in venas calor! 445
Idemque deinceps spiritus regat duos.

Aristobulus levans oculos et caput languente et moritura voce fari rerum seriem tentat, sed frustra. A filio imprudentur solicito interpellatus, cum incisis et dimidiatis in ore vocibus emoriatur.

ARIST. Ah, nate, pereo!
NEOB. Num, pater, spiras adhuc?
Tuo et supremum munus hoc nato negas?
Da, genitor, hostem, caedis auctorem indica.
Cur os Minervae, gentis oraclum silet? 450
ARIST. Rex - impe - rar - rat —
NEOB. (Instat.) Hoc nefas?
ARIST. Non hoc nefas.
Basil — O peri,

Deficiente in medio spiritu, surgit Neobulus et prodit in medium dubiasque voces in malum trahit.

NEOB. Proh spiritum occlusit dolor
Animamque rapuit. Nescio quid atrox tamen
Dimidia signant verba. Basilius nefas
Rex imperarat. Non nefas, Stygium nefas! 455
Abominandum, triste, detestabile!
Aristobulum perdere est, genitor, nefas.
Non hoc nefas?
ARIST. Ah!
NEOB. Siste. Quo, genitor, ruis?

Expirat. Filius refugit ad ipsum in genua cadens, sed sero. Cum surgens se supra patris corpus occidere parat, sed impediitur.

Fugientis animae spiritum extremum legam
Vel nostra tecum fugiat. Egon’ ut sim meo 460
Patri superstes? Occidit cum sol meus,
Aeterna quin nox sequitur. Age pectus patet.
ANDR. Inhibito ferrum. Quid feris demens, puer?
NEOB. Per Styga, per amnes, perque Tartareos lacus
Sequar parentem. Fraena non patitur dolor 465
Mortem nec horret.
ANDR. At scelus abhorret tamen.
NEOB. Sine sole lucem cerno, dimidiam traho
Animam, peritque vita, vivendi perit
Cui fructus omnis. Hunc vides?
ANDR. Tetrum scelus!
Aristobulus magna mens regni perit. 470
Sic funeratus! Totus in flammas agor,
Mentemque furia stimulat ultrici dolor.
NEOB. Celere peracto sero vindictam paras,
Nec morte sontis vita restitui potest.
ANDR. Ast vindicare poterit immanis dolor. 475
NEOB. Vindicta periit, hostis ubi tutus latet.
ANDR. Sub inhospitabili Caucaso quamvis latet,
Alioque mundum sole lustratum colit,
Iustas patri mactatus inferias dabit.
NEOB. Quid ipse si rex impius tantum nefas 480
Cuderit?
ANDR. Olympum iuro rex poenas dabit.

Basilindus quasi ignarus omnium et casu adveniens intrat.

BASILIND. Neobule, salve. Patris accitu tuo
Gradus huc ferebam. Sed quid indignas genas
Decidua violat lachryma?
NEOB. Lachrymarum vide
Fontem perennem. Genitor ante oculos iacet 485
Inane pondus.
BASILIND. Aristobulus occidit?
Quis hoc Procrustes, quis Sciron potuit scelus?
Ingrata patria! Vindices nemo manus
Armavit ultro? Languidum heu posuit caput,
Oculique regni sydera exanimes stupent. 490
Aristobulum dira quae letho dedit
Hausisset utinam pectus haec nostrum manus —
Nisi saturasset sanguine hostili sitim. (Tacite.)
Sed quid moramur? Ipsa res loquitur dolos.
Tam grande nemo regis iniussu caput 495
Ferro oppetisset. Timeo fraternum scelus.
Cui palpat ille funus inopinum parat.
Larvatus iste quid sinu clepat vide,
Neobule, sceleris forte deprehendes notas.

Vestes mortui percussoris excutit Neobulus, dumque sinum scrutatur corruptam syngrapham extrahit, quam Basilindo et Andronico protinus ostendit.

NEOB. Scelus! Scelus! Proh regiam agnosco manum. 500
BASILIND. Nosco tyrannum, carmen horrendum lege.

Legit Neobulus frendens et haesitans, indignantibus reliquis.

Nerone digna pagina!
ANDR. Cruentae notae!
NEOB. Haeccine laborum praemia? Haec regum fides.
Perplexa timui verba. Dimidius sonus
Tantum opprimebat facinus. Hoc voluit pater 505
Prodere. Loquenti mortis inimicum gelu,
Et vulnus udae vocis inclusit viam.
BASILIND. Quid lenta cessat ira? Vindictam paro.
NEOB. Num commodare fratris in saevum caput
Basilindus audet dexteram ultricem?
BASILIND. Audeo 510
Abiicere fratrem. Sanguinis (testor polum)
Cognata si qua stilla fraterni meat
Istos per artus, hinc quoque effusum dabo.
ANDR. O rege dignum pectus!
NEOB. O vocem auream!
Manes paternos iuro Basilindi caput 515
Regale stemma, fratre deiecto, geret.
BASILIND. Rapiamus arma. Regis iniusti caput
Voveamus umbris. Funus ultrici manu
Aristobuli tangite.

Basilindus verendi more prius dextera Aristobuli corpus tangit, quem caeteri imitantur. Quo contactu Basilindi ecce novus ex Aristobuli pectore emicat sanguis.

NEOB. ET ANDR.Ultrici manu
Aristobuli tangimus funus.
NEOB. Quod hoc? 520
E latere fosso rivus ebullit novus?
BASILIND. Bene est, cuore teste pietatem probat.
Pietatis iste stimulus est nostrae cruor.
Iurate mecum. Testor infernam Styga,
Aristobuli iuro dilectum caput,
Atrox tyrannus prole cum tota cadet. 525

Neobulus et Andonicus, nihil de animo Basilindi dubitantes, datoque eius pietati hoc omine, repetunt tangentes usque exanimum corpus.

NEOB. ET ANDR. Aristobuli iuro dilectum caput,
Atrox tyrannus prole cum tota cadet.
BASILIND. Vovimus, Ad arma. sequere Basilindum ducem,
Aristobulum quisquis extinctum doles.

Strictis gladiis furibundi egrediuntur.

ACTUS II, SCENA v

Regem filio suo pia monita tradentem in vincula abripiunt coniurati.

BASIL. O patris amor et imperi surgens iubar, 530
Venas per istas si meus sanguis fluat,
Morum sit idem pariter ac vitae tenor;
Quae memoro fixa pectore sub alto loca
Documenta, nate.
THEM. Bibula mens riguam sitit
Caelestis undam fluminis. Siccam, pater, 535
Riga medullam.
BASIL. Quos seris fructus metis.
Pietatis ergo sparge sementem puer.
Senecta dulces sera tibi messes feret.
THEAG. Post fata viros principes †discet† Deus
Scelerum severus ultor, huc oculos refer. 540
Neu mortis improvisa te feriat manus,
Vive moriturus semper.

Irruunt violenter coniurati cum gladiis.

THEM. Heu genitor, fuge.
ANDR. Prohibe, satelles, ne quis huc pedegm inferat.
BASIL. Basilindus, Andronicus et strictos rotant
Neobulus enses? Iste quem petit furor? 545
ANDR. Fratrem require frater.
NEOB. Et natus patrem.
BASILIND. Fratre et parente charius at omni caput,
Saevum tyrannum flagito.
BASIL. O tristem diem!
Aristobulus periit?
NEOB. Et scelere tuo,
Cruente Basile! Syngrapham agnoscis tuam? 550
BASIL. Agnosco fratrem. Nosco germani dolos.
Testor tonantem, tristior nunquam meas
Violavit aures nuntius.
NEOB. Scelus liquet.
BASIL. Astraea, cernis?
BASILIND. Amove, miles, reum.
THEM. Ah! Siste, miles. Quid meus meruit pater? 555
Quid ausus insons? Si quod est crimen, meum est.
Basilinde, fratris totus ut sitim cruor
Sedet cruentam, rumpe mihi sinum. Istic habet
Multum parentis sanguis. Haud natus patri
Vivam superstes.
BASILIND. Rumpe mugitus, puer. 560
Potiere voto. Saxeo specu obrue
Geminos tyrannos.

Abripiuntur, sequuntur reliqui omnes praeter Theagenem.

THEAG. Grande subtimeo scelus.
Non hos colores dat reus, nec has notas
Caedis cruentae regia inarauit manus. (Exit.)

Perge ad Actum III