Tessera caerulea — commentariolum.
ALEXIUS, SEX CONSILIARI, DUO LEGATI SICILIAE
LEG. I Invicte Caesar, cuius ad genua humilis
Procumbit orbis, aureo Parcae tibi
Stamine perennes gloriae ducant dies,
Fidusque Mavors laureas ferro metat.480
Sicilia quondam pulchra Semideum parens
Et pace et armis inclyta, Heroum satu
Foecunda mater, gemma regnorum, tuo
Iurata sceptro, sanguinem tuo dare
Parata honori, verticem per nos suum
Tibi supinat. Iamque vix veteris memor
Amplius honoris, lugubrem sortem gemit,
Qua misera premitur. Optat aetatis quidem
Sibi prioris gemmeos reddi dies.
Sperare sed nondum potest, adeo statum
Rei secundum publicae Harpyiae truci
Ungue lacerarunt. Una tu spes es super,
Benigne Caesar, perditis rebus, tibi
Populi fidelis. Sidera imperiis tuis
Nos obligarunt; sponte subiectos amor
Fidesque stringit; civium sed tu Deus
Aeque bilancem Themidis et ferrum vibra.
Facilis, quod horret lingua proferre, excipe.
Tui, Imperator, filii (sic tu tuos
Siculos vocabas) per ministrorum dolos
Servile collo subdito iugum ferunt.
Quid rapta civi spolia, quid memorem suis
Sublata dominis tecta et ingentes opes?
Augusta divum templa congestus iacent
Saxorum acervus; thura, desertis Diis,
Turpes adhalant belluas; miser et inops
Aerisque vacuus victimam dandam Diis
Frustra sacerdos postulat; quidquid sacri,
Quidquid profani conditum precii fuit,
Tenent tyranni. Tota nobilitas gemit
Impar tributis; exulat regno Themis,
Regnat tyrannis, et vel intolerabiles
Census reposcit, vel manu armata suis
Venis latentem sanguinem exhaurit. Sacra
Pedibus teruntur iura, calcantur pii
Ritus deorum, sancta relligio iacet,
Et quidquid ante legibus fultum stetit,
Libido saevo subditum imperio premit.
Succurre, magne Caesar, et patrium exhibe
Tuis amorem. Prompta nisi tantis malis
Remedia celeras, insulam cernes suis
Vacuam inquilinis; quisque tot pressus malis
Spelaea scelerum fugiet, et sedes suas
Coactus alio transferet. Quae tunc rei
Facies subibit? LEG. II Caesar, hoc demum vides,
Quae sit voluptas sideri adverso tuos
Lacerare populos. Ergo qui solus tuo
Utramque sortem flectere arbitrio potes,
Et vel beatae sortis eversum statum
Erigere, vel iners nostra, et oppressae insulae
Spectare damna. Lumine benigno aspice
Quae sint tuorum civium aerumnae, quibus
Ipsa in querelas aura, quae trahitur, migrat.
O magne Caesar, exere affectum patris,
Manumque fortem Caesaris, quaeque in tuum
Impune regnum pestis exerrat, preme.
An tibi paternum deripi Augusta manu
Patiere sceptrum? Rebus humanis iubent
Te praesidere sidera. Intactum decet
Te regere sceptrum, nec pati ut solio inferat
Pedem tyrannis. AL. Vestra quid poscat fides,
Quid acerba regni damna, quid amoris mei
Affectus, et quid Caesaris munus, probe
Teneo voloque. Longa non ibit mora,
Et dissipatae nubium ardentum minae
Iterum serenos Cynthii reducis dabunt
Spectare vultus. Vos in amplexus meos
Dum stringo, sancte spondeo affectum patris
Stabilemque amorem, nulla quem infirmum dies,
Nox nulla videat. Ite, et afflictis date
Solamen animis, et mei certas notas
Spondere amoris. Lapsa meliorum fuit
Si spes dierum, surgat in certum suae
Studium salutis. Quanta vos tenuit gravi
Turbine procella, tanta depressos quies
Recreabit animos. Gratior Titan redit
Post noctis umbras; gratior regno quoque
Tolerata post tot damna se reddet salus.
LEG. I Augusta verba spiritum extinctum suos
Revocant in artus. Iupiter coelo tua
Et nostra vota prospero eventu beet.
Legati Aquitaniae offerunt Alexio nomine sui regis perpetuum pacis foedus et in matrimonium regis filiam. Gratam habet oblationem Alexius; respondet sua se sensa per proprios legatos manifestaturum Aquitaniae regi.
QUI SUPRA, ANGELUS. DUO LEGATI AQUITANIAE.
ANG. Caesar, Aquitana missus audiri petit
Legatus ora. AL. Quid mali rursum tonat?
Admitte. LEG. I Sacrum Caesar, et amandum caput
Cuius verendum frontis Augustae iubar
Tellus adorat, cuius ad nutus tremit
Uterque cardo solis, et gaudet tuis
Parere iussis, regis Aquitani tua
Ante ora votum ferimus. Hic faustum tibi
Cursum precatur gloriae, et nunquam ordine
Rupto triumphos, utque sinceri fidem
Expromat animi, pacis aeternae tibi
Foedere ligari postulat, quod non queat
Oblivione deteri aut durae ioco
Sortis resolvi. Si tibi arrident mei
Delata vota regis, hoc solum petit
A te viscissim, ut Caesaris reddas fidem,
Paremque pacem spondeas. AL. Regis tui
Amica veneror foedera, et honorem aestimo
Accedere inde regium imperio meo,
Quem nullus unquam temporis lapsus queat
Oblivione involvere. Hoc victus tui
Favore regis, quidquid is volet, volo.
LEG. II Haec prima pars est regii voti; alteri
Annuere placeat. Sanguinis sui unica,
Sed digna patre, filia est, in quam polus
Congessit omnes gratias, cuius labra
Aurora pingit murice, in genis rosae
Vernae iocantur, in superciliis obit
Coelestis Iris, geminus ex oculis nitor
Solis relucet, fronte maiestas sedet,
Tractus humerorum, gestus, incessus, tenor
Animum latentem prodit, et dignam Diis
Sponsam fatetur. Et quia aequalem sua
De stirpe poscit surculum, quem olim suo
Sedere solio videat, hanc sacro tibi
Optat Hymenaei vinculo iungi. AL. Nimis
Me rex honorat; teneor obstrictus pari
Fide ac amore, ac ante sine radiis polum
Titan obibit, quam meo haec animo excidant.
Sed magna rerum pondera, a quibus status
Pendet secundus imperi, iusta exigunt
Examinari lance, nec vitio dabit
Regis Aquitani genius excelsus, rei
Considerandae tempus exposci. Interim
Nostri vicissim pectoris amicam fidem,
Sinceri amoris vinculum, pacem integram
Referte regi. Filia oblata in thori
Connubialis foedus, est certum suae
Fidelitatis pignus. At quae sint meae
Consilia mentis, quantus affectus calor,
Quae sensa procerum, certa solenni dabo
Legatione signa. LEG. I Spe pleni sacrae
Iubar veremur frontis, et patrias iter
Vertimus in oras. AL. Nube detersa polus,
Stratisque pontus fluctibus praestet suos
Vobis favores.
Isaacius Praefectus arcis adfert Alexio litteras a Ioanne filio minore Andronici, carcere detento, quibus detegit coniurationem Emmanuelis in eius caput.
ISAACIU, ALEXIUS ET QUI SUPRA
ISA.
Appello curas; sancta me iussit fides.
AL. Sed quis minatur turbo? ISA. Secretas petit
Negotium aures. AL. Arbitro sedes vacet.
ISA. Auguste Caesar, prima vix coeli fores
Viam datura Cynthio tinxit rosis
Aurora, quando geminus ad turrim prope
Accessit hospes, cuius in tenebris iacet
Vinctus Ioannes. Horrui, et rigidum mihi
Gelu per ossa serpsit, at mentem frequens
Suspicio vellicavit, an forsan doli
Lateret aliquid. Tacitus, armatus tamen,
Attendo gestus, ora, et oculorum notas,
An fors latentis proderent signum doli.
Nec vana me suspicio versavit. Via
Si qua patuisset, fraude rupissent seras,
Et involassent carcerem, at postquam vigil
Omni excubare parte sum visus, cadunt
Consilia prima fraudis, et solum alloqui
Vinctum Ioannem postulant. Pando fores,
Aditumque facio. Incuriam fingo, at tamen
Attendo verbis aure suspensa. Labor
Communis erat utrique, captivum ad fugam
Movere. At ille renuit. In partem trahunt
Iuvenem, et silente voce oppressae sono
Aliquid in aurem murmurant, et mox vale
Facto recedunt. Post, ubi extulerant pedem,
Modicum Ioannes siluit, et paucas notas
Inaravit isti paginae. Mox me vocat,
Trepidaque dextra porrigens chartam hanc, ait:
“Si vita, Isaaci, Caesaris cordi est tibi,
Hanc defer illi paginam, et cura, ut legat.”
Huc inde propero. Narro quod factum, et tuis
Exhibeo manibus litteras. AL. Litteras legit. “Nigrae hae notae
Tibi, magne Caesar, candidum affectum exhibent.
Amo vereorque Caesarem, quamvis meum
Non aequa merces redeat in amorem. Fidem
Meam experiri, Caesar, hoc signo potes.
Prospice saluti capitis Augusti. Doli
In te parantur. Charus Emmanuel tuus
Movet omne facinus. Praeda ne fias cave
Venationis ipse, quam Caesar paras.
Huc struitur omnis astus, ut Dominum suum
Aut in catenas cogat, aut ferro immolet.
Sortem affluentem stringe, ne elapsam gemas.
In servitutem coge nunc, quando potes
Licetque, sortem ne tibi imponat iugum.
Si firma poscis regna, perfidiam opprime.
Hanc intueri pedibus obtritam tuus
Optat Ioannes.” O inhumano latens
In pectore animus barbarus! In istud caput?
In pectus istud ille feralis coquit
Consilia mortis, cuius ego vitam manu
Mortemque verso? Siccine Emmanuel? Fugit
Et horret animus credere. Emmanuel mihi
Ingratus, armis Caesarem insontem petit?
Suspicio, quo me mente praecipitem rapis!
Sua danda lentis hora consiliis. Dolo
Facile implicatur, qui nimis credit cito.
Quid si sub isto pallio astutus Sinon
In nostra facilem damna sibi quaerat viam?
Nostroque amicum latere Manuelem velit
Procul remotum. Hic ipse perfidiae est dolus,
Regum ut per aulas tuta grassari queat,
Fideliorum facere suspectam fidem.
ISA. Consilia nimium lenia, o princeps, agis.
Non est, ut arbitraris aut firma fide
Aut mite Manuel pectore; est genio aspero,
Audace mentis indole et praeceps manu;
Sed doctus aliam fingere in vultu indolem,
Verbisque genium. Consule, o Caesar, tui
Capitis saluti. Aut falsa sunt, aut vera sunt,
Quae de parata fraude Manuelis docet
Haec charta. Si sunt falsa, nihil oberit tui
Securitati capitis impensus labor.
At vera si sunt provide. Sero nimis
Neglecta flemus, quando iam fervet malum.
AL. Ad vestra mentem flecto consilia. Hinc abi
Et haec gementi in carcere Ioanni refer:
Si vera narrat, sique non fictum mei
Studium fuisse capitis, eventus dabit,
Tetro solutus carcere et liber suis
Ibit catenis, quodque testatam decet
Fidelitatem, nobilem imperii mei
Partem probatae in praemium fidei feret.
Alexius mandat Adrasto, ut armatam militum manum secum ad venationem deducat, statuatque in insidiis, ut cum Caesaris iussu vocata fuerit, erumpat.
ALEXIUS, ADRASTUS, ET QUI SUPRA
AL. Adeste, fida Caesari servum manus.
Quod iussi, agatur, quisque, quam lustris paro,
Venationi adaptet et ferrum et manum.
Adraste, grandi bella meditamur ferae.
Haec Martiales poscit in arenam viros.
Haec cura tua sit: subter umbrosum nemus,
Ubi densa surgit fagus, et sese implicat
Frequente nexu ramus, ad nutus meos
Promptum tenere militem; sique aestimas
Iustum furorem Caesaris, nostro procul
Ne cede latere. Causa sollicitum petit
Ad arma studium. ADR. Gloriae in partem meae
Traho, quod esse fidus Augustae queam
Clypeus coronae. AL. Perge; quod iussi, exhibe.
Indignatur Sebasto et Alexio Henricus, eo potissimum nomine, quod iussus sit Emmanuelem captivare, et extrema in utrumque concipit.
HENRICUS solus
Mutate tandem sidera minantem polo
Fati rigorem! Phoebe, meliorem explica
Vultus favorem! Barbarum coelum! Tuam
In nostra nondum damna satiasti sitim?
Gaudesque puro frontis extersae die
Spectare nostras lacrymas? Nulla est super
Spes obviandi sortis infaustae minis?
O astra dura! Perfida! Et terrae invida!
Regnum ergo pressum victima infausta occidet
Tyranno agente, cui neque illustris nota .
Neque sors avorum purpuram tinxit, neque
Impensa regno merita regalem ad thorum
Stravere callem? Caeca, quam vulgus colit,
Fortuna! Iuro sidera et nobis diu
Iratum Olympum, dextera haec vellet comam,
Volubilemque sternet ad pedes rotam,
Quam male per omnes currere aerumnas doces
Per patriae pericula, proborum neces,
Exitia populi. Sed quid astrorum invidas
Accuso flammas? Quidve fortunae exprobro
Malignitatem? Mitia experior mihi
Ardere coelis sidera, ad quorum faces
Iustus sub imo pectore excandet furor.
Sic est agendum: brachio extincti meo
Angues iacebunt. Ille, qui cunctos premit,
Primus Sebastus, ferre condiscet iugum
Posito tumore. Si manus genio favet,
Hodie videbit pulchra libertas diem.
Quid imperavit crudus insani furor?
Ut me ministro in vincula Emmanuel cadat, .
Atroque mersus carcere infamem trahat
Sine luce vitam. Perfidum sic me facit
Patriae saluti. Nolo tam foedo meam
Scelere inquinare dexteram. Non sum mei,
Non sum salutis publicae, aut regni, aut status
Felicioris carnifex. Alia via
Malo obviandum est. Morbus extremus piam
Nescit medelam. Lenta chirurgi manus
Pietate saevit, quando violentum malum
Et ferrum, et ignem postulat. Sic, sic placet
Malo mederi. Liber Emmanuel eat,
Ferat imperator vincula. Statutum est. Deos
Deasque testes invoco, ad patrui pedes
Sistam implicatum vinculis Alexium.
Pium pia astra spiritum dextrae date,
Quam sola cura civium, patriae salus,
Bonique studium publici audacem facit.
Andronicus submetuit, ne potentia Henrici, quamvis amici, post mortem Alexii sibi viam ad imperium praecludat; quaeritur modus tollendi Henricum. Surena offert se ad eum in duellum provocandum et occidendum.
ANDRONICUS, ISMENUS, ORONTES, SURENA
AND. Probo vestra, amici, studia et affectum et fidem,
Quae praeparatis commodum in nostrum; tamen
Periculosum censeo, Henrico hoc opus
Detegere. ISM. Firmum pectus et constans viri
Fides probata est. AND. Non mihi. OR. Henricus
Pro capite totum pectore cruorem dabit.
AND. Sint ista vera, sed tamen prudens subest
Ratio timendi. Crudus Emmanuel, meus
A patre frater, sed simul et hostis meus,
Pridem paravit regium Henrico iubar,
Cui coniugali filiam iunxit fide.
Hinc si sinister casus aut iusto ordine
Revoluta fata Alexium e vita in suum
Tumulum vocarent, primus Henricus sibi
Ius arrogaret imperi. ISM. Prudens sinus
Futura caute praevidet. Sed non satis
Adverto quodnam substruet fulcrum spei.
AND. Popularis aurae. Quisquis hunc portum petit,
Hac fertur aura. Tota in Henrici sinum
Haec aura spirat. ISM. Tota sed vento levi
Similis. Repente deserit, si quem tulit
Favente penna. AND. Quidquid id fuerit, suo
Auxilia certa ab Hungaris Marti feret.
Gens illa bellicosa magnanimas alit
In corde flammas, robur in ferro, in manu
Vivacis iram spiritus toto in sinu
Victoriosi Martis animosum gelu.
Ministret ergo hic populus Henrico manus,
Quae ruet in urbes vastitas? In quos aget
Fluctus quietem publicam? ISM. Non est minus
Nobis caloris, nec minus ferri in manu.
AND. Sed et occidentis Caesar auxilio suas
Dabit cohortes, imperi ut clavum occupet.
OR. Sint ista. Sed quo rebus extremis modo
Est obviandum? AND. Vita de Henrici sinu
Ferro exigatur. ISM. Sed color tantae rei
Est illinendus. AND. Cum minus timet, magis
Ira imprimatur, ut repentino cadat
Ictu interemptus. OR. Concipi id quidem potest,
Non ita faventem ad exitum duci. Sui
Cinctus cohorte militis nullum timet.
ISM. Venationis studia dum totis calent
Diffusa sylvis, seque divisis trahunt
Et huc et illuc semitis, fidae manus
Ferro obruatur. AND. Istud in grandes trahet
Aulam tumultus. SUR. Si placet, totam mihi
Committe molem, hac dextera occisi putre
Hodie cadaver pedibus adsternam tuis.
AND. Operis agendi libeat effari modum.
SUR. Ad singulare praelium in arenam feram
Hanc evocabo, et impetu primo imprimam
Costis mucronem.
Emmanuel in venatione ex quibusdam Alexii verbis suspicatur detectas esse suas fraudes. Subducit sese ab Henrico. Hic Alexium aggreditur, ab Adrasto et militibus repellitur et fugit.
ALEXIUS, HENRICUS, EMMANUEL, ADRASTUS, CHORUS VENATORUM
EM.
Hodie labori fulsit, atque omnes feras
Sylva hac abegit. Nulla se nostro exhibet
Oculo videndam. HEN. Calle non certo invias
Nemoris per umbras impuli errantem gradum,
Oculumque circum lustra versavi, an ferae
Vel umbra vel vestigium certis notis
Aliquod pateret. Nulla se ferae nota
Vestigiumque prodidit. EM. Novo aleam
Tentemus opere. Trivia, quae suam semel
Opem negavit, alteri optatam dabit
Praedam labori. AL. Sensus hic multum sapit
Animae sagacis. Forte, quae sylvis praeest,
Diana venatoribus suis favet,
Abominandis praeda ne monstris cadant.
EM. Ad partem.. Implexa loquitur, quaeque non pungunt parum.
Silentis ista nemoris umbrosi quies
Nullas in umbris esse testatur feras.
AL. Periere cuncta, pectore ubi pulsa est fides.
EM. Ad partem.. “Periere cuncta, pectore ubi pulsa est fides.”
Patiere nostrae mentis arcana: in diem
Venere fraudes; arguit nostram fidem.
Caute in recessus abditos sylvae caput
Est subtrahendum. AL. Qui feras nutrit sinu,
Frustra per umbras quaerit. HEN. En tandem diu
Qui vota provocavit, immanes aper
Hic spumat iras. AL. Specto iam propius feram
Crudeliorem. Haec praeda debetur mihi.
Sinite, ut furorem belluae haec caedat manus.
Henricus assilit imperatorem.
ADR. Ad arma miles, ad arma, non segnes manus
Vocat Imperator. Proditor, ferro abstine,
Sacrique vitam Caesaris turpi cave Pugnatur.
Violare facto. Perfide! Haec fides tuo
Iurata nuper Caesari? Haec reverentia
Auctoritati debita supremae? HEN. Occurrit Emmanueli .Hic tepor
Est vilis animi. Quando libertas cadit,
Gravique civis omnis opprimitur iugo,
Hic zelus est pro patria? Pro aris, focis,
Diisque laribus, atque fortunae bonis?
Diis execrande proditor! EM. Torvo nimis
Fortuna vultu nostra meditata aspicit.
O nimis inertis pectoris deses calor!
HEN. Quid studia sortis arguis? Tuum argue Fugiendo,
Animi teporem. ADR. Auguste, iam capitis tui
Evanuit periculum; infamis fuga
Abripuit hostem. Cura nunc tuae monet
Securitatis nemore deserto, lares
Tutos subire regiae. AL. Sic me facit
Sinistra sors ludibrium? Sic sum iocus
Vilis meorum? Quos meus lambit favor,
Quos foveo studiis, queis prope in sinum fluo
Manante honore et gratiis, illi meum
Caput scelesti barbaro ferro impetunt?
Augustus istud meruit? Hoc meruit sacri
Fortuna capitis, ac adorandum iubar?
Henrice, vortex criminum, regni lues,
Scelerum charybdis, spuma tergemini canis,
Rabiosa tigres, impia Megaera, ignei
Furia Acherontis? Cassus hic ivit furor,
Sed non inulta laesa maiestas face
In te tonabit. Adraste, qua viam lego,
Prosequere euntem.
Henricus dolet primas suas machinationes elusas esse. Meditatur secundas.
HENRICUS solus
Cecidit sinistra; fata non servant fidem,
Omnemque turbant ordinem inceptae rei.
Quid astra mendax lumen infertis polo?
Simulata igne gratiam in radiis meri
Ludunt favores; sauciae at menti ingerunt
Acuta tela, et hauriunt vitam sinu.
Non estis astra, sed estis infidi meae
Sorti cometae, titio ardentis Stygis,
Flamma Furiarum! Mille conspirant grave
Facinus adire; solus in arena obviae
Occasionis deseror; solum impia
Me fata produnt, mille iuratos tegunt.
Henricus ergo, solus Henricus, cui
Intaminata vita, cui purum in sinu
Studium salutis patriae, solus reus
Agar ad tribunal Caesaris? Solus luam?
Crudele coelum! Perage, si quidquam potes.
Convolve nubes, fulminum fracto aethere
Evome procellas, turbines venti cie.
Nunquam infidelis patriae evadam. Miser!
Qua parte rebus sana consilia petam?
Hinc me paternum poscit in fugam solum,
Spondetque latebras; inde me castra in sua
Vocat Andronicus. Cui obsequar? Si quam moram
Regione in ista protraho, certum est mori
Sine honore, fama prodita, sceleris reum,
Sine ultione. Stulte, quae mentem trahis
Per cogitata? Lingua, tu prodis mei
Arcana cordis. Ergone ad primum impetum
Ponendus animus? Ergo cum navi obviat
Aura insecunda, nullus in remum labor
Adhibendus ultra est? Vilis atque excors, tui
Oblite genii, turpe consilium fugae
Admittere audes? Non solet primo impetu
Trahere ruinam turris. Ubi cassus semel
Repulsus est a moenibus Martis labor,
Tentandus alter. Gutta si marmor nequit
Semel cadendo frangere, frequenter cadens
Tandem excavabit. Videat imperium sui
Intaminatam vivere Henrici fidem,
Qui certa per pericula audaci manu
516 Asserere studuit patriae antiquum decus.
Exurge mens fidelis, et dignos tuo
Genio labores concipe; Sebasti impium
Domitura fastum, quoque par graditur tygri
Per innocentum funera, tumorem preme.
Spes certa fulget. Adiice audacem manum
Spei emicanti. Cardines hi sunt, quibus
Heroicarum volvitur rerum status,
Audere dextra, mente sperare exitum.